Vương quốc Phù Nam qua cổ vật pot

Vương quốc Phù Nam
qua cổ vật

Viện Bảo tàng Lịch sử quốc gia đã khánh thành phòng trưng
bày “Óc Eo-Phù Nam” vào giữa năm 2012. Thật hấp dẫn, vì
lần đầu nhân dân cả nước mới được chiêm ngưỡng các cổ vật
tuyệt mỹ của một số bảo tàng Nam Bộ đem ra trưng bày giữa
Thủ đô.

Nhưng điều quan trọng hơn, hình ảnh của một vương quốc
tồn tại trong thư tịch, nay lại được hiện ra qua bia ký, qua
tượng Phật, qua ánh vàng lấp lánh của đồ trang sức. Đó chính
là văn minh vật chất làm nền cho Phù Nam, nhà nước đầu
tiên, đích thực của người dân Phương Nam nước Việt.


Tượng Phật bằng đá, thế kỷ VI - VII

Qua thư tịch cổ, nhất là sách sử của Trung Hoa, ta biết được
nhà nước Phù Nam tồn tại vào khoảng đầu Công nguyên cho
đến thế kỷ V-VI, trải qua 14 triều vua. Sách Lương Thư còn
chép lại: Phù Nam ở phía tây nam Lâm Ấp (tức Chăm Pa)
cách 3000 dặm. Kinh thành cách biển 500 dặm. Trong nước
ấy có con sông lớn rộng 10 dặm, chảy theo hướng tây bắc
sang phía đông đổ ra biển. Diện tích cả nước rộng hơn 3000
dặm. Đất đai nước ấy thấp và bằng phẳng.

Đối chiếu với địa lý, rõ ràng Phù Nam chính là đất nước của
cư dân cổ đại Nam Bộ, con sông nói đến là sông Cửu Long,

vùng đất thấp và bằng phẳng chính là đồng bằng sông Cửu
Long của chúng ta. Điều này còn được khẳng định qua công
sức của các nhà khảo cổ học, bắt đầu từ học giả người Pháp
L.Malleret với tác phẩm “khảo cổ học châu thổ sông Cửu
Long” xuất bản năm 1959 cho đến các nhà khảo cổ Việt Nam
mới đây.


Vàng lá trang trí mặt người (Thế kỷ 5-1 trước Công nguyên).


Đó là việc xác lập thành công một nền văn hóa vật chất làm
nền tảng cho Vương quốc Phù Nam, chính là văn hóa Óc Eo,
mang tên địa danh của di tích nằm trên cánh đồng chân núi
Ba Thê, xã Vọng Khê, huyện Thoại Sơn, tỉnh An Giang.

Qua cổ vật trưng bày, ta mới thấy được một bức tranh sống
động của người Phù Nam xưa về mọi mặt từ kinh tế, xã hội
đến mỹ thuật, trang sức. Cổ vật minh họa cho thư tịch xưa, và
ngược lại, thư tịch lại mở hướng cho khảo cổ và giải thích
nhiều vấn đề lịch sử.

Ấn tượng của cổ vật Óc Eo chính là đồ trang sức bằng vàng.
Từ những dây chuyền vàng, nhẫn vàng nạm ngọc, khắc chữ
cổ, vòng tay xoắn trông khá bắt mắt và kiểu dáng khá “hiện
đại” cho đến những lá vàng dập nổi hình mặt người. Người
Phù Nam ưa làm đẹp bằng vàng, bạc, đúng như mấy dòng sử
cũ còn ghi lại: “Dân Phù Nam làm nhẫn và vòng tay bằng
vàng và chén đĩa ăn bằng bạc” (sách Nam Tề Thư).

Bên cạnh việc giới thiệu cổ vật của Vương quốc Phù Nam
tồn tại khoảng hơn 500 năm, phòng trưng bày còn có các
hiện vật tiền Phù Nam và hậu Phù Nam chứng minh mảnh
đất Nam Bộ có sự liền mạch về lịch sử. Có những hiện vật
được khai quật từ mộ chum tại địa điểm Giồng Cá Vồ, Cần
Giờ, thành phố Hồ Chí Minh như khuyên tai hai đầu thú,
những vò, bình, bếp lò gốm, dao, giáo sắt niên đại vài thế kỷ
trước Công nguyên.


Mukhalinga có trang trí hình tượng thần, chất liệu đá (Thế kỷ
6-7).


Người xem còn được thưởng lãm khá nhiều tượng tròn mà
chủ yếu là tượng Phật, Thần. Có 2 bức tượng Phật khá độc
đáo được làm từ gỗ. Có lẽ xứ sở phương Nam còn nhiều đầm
lầy và đất trũng mới giữ được tượng gỗ, mà nhờ thế ta mới có
dịp được xem một nghệ thuật tạo tượng Phật với kích thước
khá lớn, cao hơn người thật. Phật có tóc xoăn, tai dài, chân
đứng trên tòa sen, áo cà sa buông rủ. Đây là những bức tượng
Phật bằng gỗ niên đại sớm, hiếm hoi còn lại ở Đông Nam Á.

Bên cạnh tượng gỗ là nhóm 8 pho tượng và phù điêu bằng đá.
Đó là tượng thần Visnu, Brahama, nữ thần, Phật. Có lẽ chất
liệu đá quen thuộc với người Nam Bộ xưa và người Chăm, vì
thế mọi sự tinh tế và tài hoa của người nghệ sĩ và cả sự thành
kính tập trung cho việc sáng tác nhóm tượng này. Mỗi tượng
đều mang các sự tích và là kho tài liệu quý để nghiên cứu
nghệ thuật, lịch sử.

Người xem còn bắt gặp hình tượng linga, biểu hiện giới tính
nam mạnh mẽ, phồn thực, đặc trưng cho Ấn Độ giáo được
tạc bằng đá, trong đó có một pho tuyệt đẹp, hình khối chắc
chắn, được mài nhẵn bóng, trên đầu linga lại tạc một vị thần
đầu đội mũ chóp dài. Một tượng bằng đồng cũng miêu tả
linga, nhưng lại đi kèm với Yoni (biểu hiện giới tính nữ), như
một cặp biểu tượng âm dương giao hòa.

Một điểm nhấn nữa là tấm bia làm bằng đá cát (sa thạch) khá
quý, một mặt bia khắc chữ Sancrit cổ, nội dung tôn kính vị
thần Siva. Tấm bia là một trong những bằng chứng quý để
nói lên người Nam bộ xưa đã có chữ viết từ thời Phù Nam
cho đến thời Chân Lạp sau đó. Điều này phù hợp với sử sách
ghi lại: “Phù Nam có thành ấp, cung điện, nhà cửa. Cũng có
kho tàng, sách vở, văn tự giống chữ người Hồ” (Tấn Thư).


Tượng thần Brahama, đá (Thế kỷ 12-13).


Với điều kiện địa lý nằm ở vùng Nam Bộ, ven biển Đông,
trên trục đường giao lưu buôn bán trên biển đông-tây, cư dân
Phù Nam đã có trao đổi thương mại khá rộng rãi với thế giới
đương thời. Những cuộc buôn bán viễn dương này không
được sử sách chép nhiều, nhưng các bằng chứng khảo cổ học
lại thu lượm được khá nhiều và được trưng bày hiện vật đặc
sắc nhất như các loại tiền kim loại của vùng La Mã, Trung
Đông, một số đồ trang sức đá quý và ngọc từ thế giới Ấn Độ.
Buôn bán phát triển cũng là một trong những con đường du

nhập những tôn giáo lớn như Phật giáo và Ấn Độ giáo.


Chân đèn hình người (TK 4-6, chất liệu đồng).



Nhiều cổ vật tượng Phật giáo và Hindu giáo


Ngoài tượng tròn và phù điêu thần, Phật, các hiện vật khảo cổ
mang tính kiến trúc tôn giáo tìm được khá nhiều, nhất là đồ
đất nung. Hiện vật điển hình cho trang trí đất nung được bày
là Kirtimukha vừa có những nét sư tử vừa có những nét
người phổ biến ở những nước ảnh hưởng Ấn Độ giáo cũng có
mặt tại đây.


Hình tượng Kirtimukha, đất nung (Thế kỷ 4-6).


Phòng trưng bày Óc Eo-Phù Nam mang phong cách hiện đại,
mặc dù mới chỉ công bố một số lượng không nhiều trong
hàng vạn hiện vật phương nam, nhưng đã cho thấy vóc dáng
của một quốc gia hùng mạnh vào nửa đầu thiên niên kỷ thứ
nhất Công nguyên, do chính các tộc người cổ đại Nam Bộ
nước ta tạo dựng, có một trung tâm kinh tế, chính trị lớn nhất
là vùng Óc Eo, đồng bằng sông Cửu Long hiện nay. Đây
cũng là một trong những dòng văn minh lớn, để những thế kỷ
sau này, bên cạnh Chăm Pa ở miền trung và Đại Việt miền

bắc hòa nhập để trở thành một nền văn minh thống nhất nước
Việt.