Các “sai lầm lớn ” của Albert Einstein
“Sai lầm lớn nhất”
Trong s nh ng câu chuy n k v Albert Einstein, thì câu chuy n “sai l m l n nh t” c a ố ữ ệ ể ề ệ ầ ớ ấ ủ
ông n m trong danh sách u b ng. Câu chuy n b t u v i m t v n khi n Einstein ằ đầ ả ệ ắ đầ ớ ộ ấ đề ế
c m th y b t an: Làm th nào thuy t t ng i r ng c a ông có th là úng và v tr thì ả ấ ấ ế ế ươ đố ộ ủ ể đ ũ ụ
b n v ng? N u lí thuy t c a ông là úng, thì v tr s co s p l i – nó không th nào b n ề ữ ế ế ủ đ ũ ụ ẽ ụ ạ ể ề
v ng, nh các nhà v t lí lúc y tin nh v y.ữ ư ậ ấ ư ậ
cho các ph ng trình c a ông ho t ng, vào n m 1917 Einstein ã a thêm m t s Để ươ ủ ạ độ ă đ đư ộ ố
h ng n a vào chúng, bi u di n b i kí t Hi L p lambda ( ) – “h ng s v tr h c”. S h ng λạ ữ ể ễ ở ự ạ ằ ố ũ ụ ọ ố ạ
m i ó bi u di n m t l c y s kháng l i l c hút h p d n, gi cho v tr c nguyên ớ đ ể ễ ộ ự đẩ ẽ ạ ự ấ ẫ ữ ũ ụ đượ
v n.ẹ
Nh ng trong nh ng n m tháng sau ó, b ng ch ng cho th y ni m tin vào s v nh h ng ư ữ ă đ ằ ứ ấ ề ự ĩ ằ
c a v tr hóa ra là sai l m: V tr th t ra ang giãn n . Giá nh Einstein gi nguyên ủ ũ ụ ầ ũ ụ ậ đ ở ư ữ
ph ng trình tr c ó c a ông, thì ông ã có th tiên oán c i m quan tr ng này c a vươ ướ đ ủ đ ể đ đặ đ ể ọ ủ ũ
tr , nh ng thay v y ông ã c b a ra m t i l ng m i b o v m t gi thuy t sai l m. ụ ư ậ đ ố ị ộ đạ ượ ớ để ả ệ ộ ả ế ầ
Theo ng i ta k , Einstein ã g i ó là “sai l m l n nh t” c a i ông, và c m t ó (hay ườ ể đ ọ đ ầ ớ ấ ủ đờ ụ ừ đ
nh ng bi n th khác c a nó) ã c nh c i nh c l i hàng nghìn l n, trong sách v và ữ ế ể ủ đ đượ ắ đ ắ ạ ầ ở
báo chí thu c nhi u l nh v c khác nhau.ộ ề ĩ ự
V n là Einstein có l ch a t ng th t ra c m t “sai l m l n nh t”.ấ đề ẽ ư ừ ố ụ ừ ầ ớ ấ
Nhà thiên v n v t lí và tác gi vi t sách Mario Livio cho bi t không có t li u nào có th ă ậ ả ế ế ư ệ để ể
a nh ng t ó vào c a mi ng c a Einstein (hay vào ngòi bút c a ông). Thay v y, toàn đư ữ ừ đ ử ệ ủ ủ ậ
b nh ng ch d n tham kh o cu i cùng u quy v m t m i là nhà v t lí George Gamow, ộ ữ ỉ ẫ ả ố đề ề ộ ố ậ
ng i ã vi t r ng Einstein s d ng c m t trên trong hai ngu n t li u: cu n t truy n ườ đ ế ằ ử ụ ụ ừ ồ ư ệ ố ự ệ
xu t b n sau khi ông qua iấ ả đờ My World Line (1970) và m t bài báo trên t p chíộ ạ Scientific
American s tháng 9/1956.ố
nh ch p màn hình c a bài báo n m 1956 trên tẢ ụ ủ ă ờ Scientific
American trong ó Gamow l n u tiên nh c l i l i kh ngđ ầ đầ ắ ạ ờ ẳ
nh c a Einstein.đị ủ
1
Theo Livio lí gi i chi ti t trong quy n sách m i c a ông,ả ế ể ớ ủ Nh ng sai l m sáng giáữ ầ , thì ây là đ
ch không áng tin c y. Tr c tiên, m c dù là nhà v t lí l i l c, nh ng Gamow có chút tính ỗ đ ậ ướ ặ ậ ỗ ạ ư
khí mà chúng ta g i là “ ng gàn”. Ch ng h n, có l n Gamow h p tác v i m t anh sinh ọ ươ ẳ ạ ầ ợ ớ ộ
viên có tên là Ralph Alpher vi t chung m t bài báo. “Sau ó ông nh n th y,” theo l i k c a ế ộ đ ậ ấ ờ ể ủ
Livio, “n u ông thêm m t ng tác gi n a là nhà thiên v n v t lí n i ti ng Hans Bethe, thì ế ộ đồ ả ữ ă ậ ổ ế
ba cái tên s c là Alpher Bethe Gamow, gi ng nh alpha beta gamma, m c dù Hans ẽ đọ ố ư ặ
Bethe ch ng làm gì cho bài báo ó h t.” (V c a ông, theo Livio, có l n nh n xét r ng, ẳ đ ế ợ ủ ầ ậ ằ
“Trong h n hai m i n m chung s ng, ch ng có lúc nào Geo s ng h n lúc ông ta làm ơ ươ ă ố ẳ ướ ơ
chuy n bông ùa.”)ệ đ
Chi ti t này v Gamow khi n Livio nghi ng . Li u kh n ng Gamow k l i l i thú nh n c a ế ề ế ờ ệ ả ă ể ạ ờ ậ ủ
Einstein có áng tin c y không? Theo Livio thì câu tr l i là không.đ ậ ả ờ
Livio ã tìm c h u nh m i bài báo mà Einstein t ng vi t, ông còn ích thân n tham đ đọ ầ ư ọ ừ ế đ đế
kh o kho t li u Einstein Jerusalem. “Và không có ch nào tôi tìm th y c m t ‘sai l m ả ư ệ ở ỗ ấ ụ ừ ầ
l n nh t’ c ,” Livio nói. “Tôi không tìm th y nó - b t c ch nào.”ớ ấ ả ấ ở ấ ứ ỗ
Vì th , ông chuy n sang chú ý t i quan h th t gi a Einstein và Gamow, và ây là ch ế ể ớ ệ ư ừ ữ đ ỗ
câu chuy n c a Gamow b t u trông t h i h n. “Einstein ã b c b ch i u này v i ệ ủ ắ đầ ệ ạ ơ đ ộ ạ đ ề ớ
Gamow vào lúc nào?”, Livio vi t trong quy n sách c a ông. Nh Gamow k l i câu chuy n ế ể ủ ư ể ạ ệ
trong quy n t truy n c a ông, ông và Einstein là khá g n g i, Gamow n th m nhà khoa ể ự ệ ủ ầ ũ đế ă
h c thâm niên vào m i ngày th sáu v i vai trò ng i liên l c gi a H i quân và Einstein ọ ỗ ứ ớ ườ ạ ữ ả
trong Th chi n th hai. “Ông mô t h là nh ng ng i b n t t nh th nào, Einstein chào ế ế ứ ả ọ ữ ườ ạ ố ư ế
ón ông ni m n ra sao, và vân vân,” Livio gi i thích.đ ề ở ả
“Vâng, hãy ón xem nào,” Livio vi t ti p. “Tôi tìm th y m t bài báo nh ng trên m t t p đ ế ế ấ ộ ỏ đă ộ ạ
chí có ph n ít tên tu i c a H i quân v i tên tác gi là Stephen Brunauer,” nhà khoa h c ã ầ ổ ủ ả ớ ả ọ đ
tuy n d ng Einstein và Gamow cho H i quân. Trong bài báo ó, Bruauner vi t, “Gamow, ể ụ ả đ ế
trong nh ng n m tháng sau này, t o ra n t ng r ng ông là ng i liên l c c a H i quân ữ ă ạ ấ ượ ằ ườ ạ ủ ả
v i Einstein, r ng ông n th m Einstein hai tu n m t l n, và v giáo s ‘l ng nghe’ nh ng ớ ằ đế ă ầ ộ ầ ị ư ắ ư
không góp ý ki n gì –ế u là gi d i cđề ả ố ả. T n su t vi ng th m nhi u nh t là c a tôi, và ầ ấ ế ă ề ấ ủ
kho ng hai tháng tôi m i n m t l n.” Rõ ràng, theo Livio, Gamow ã phóng i m i quan ả ớ đế ộ ầ đ đạ ố
h c a ông v i nhà v t lí danh ti ng c a chúng ta.ệ ủ ớ ậ ế ủ
Quan h th t gi a Einstein và Gamow có v xác nh n n i dung này. Các b c th khá ệ ư ừ ữ ẻ ậ ộ ứ ư
tr nh tr ng, không có b c th nào thu c lo i th g i gi a nh ng ng i b n thân. Einstein ị ọ ứ ư ộ ạ ư ử ữ ữ ườ ạ
l ch s nh ng không tình c m cho l m. “Vì th hãy d ng l i m t chút,” Livio nói không chút ị ự ư ả ắ ế ừ ạ ộ
2
h nghi, “Einstein ch a t ng s d ng c m t này v i b t kì ng i b n thân nào khác, li u ồ ư ừ ử ụ ụ ừ ớ ấ ườ ạ ệ
ông có dùng nó nói v i Gamow không?”ớ
Th Einstein g i cho Gamow, v i dòng bình lu n vi t tay c a Gamow góc d i.ư ử ớ ậ ế ủ ở ướ
“Hãy xem,” Livio nh n m nh, “không th nào - tuy t i không th - ch ng minh d t khoát ấ ạ ể ệ đố ể ứ ứ
r ng ai ó không t ng nói cái gì ó. Tôi không kh ng nh tôi ãằ đ ừ đ ẳ đị đ ch ng minhứ nó. Nh ng tôi ư
ngh r t không có kh n ng Einstein t ng s d ng c m t này.”ĩ ấ ả ă ừ ử ụ ụ ừ
H n n a, ây không nói là Einstein hài lòng v i h ng s v tr h c. “Tôi không nói ông taơ ữ ở đ ớ ằ ố ũ ụ ọ
không ti c nu i,” Livio nói. “Ch c ch n ông ta ti c nu i. Ông ã vi t v chuy n ó v i m t ế ố ắ ắ ế ố đ ế ề ệ đ ớ ộ
s ng i b n. Ông ngh nó là ch b c mình”.ố ườ ạ ĩ ỗ ự
3
Nh ng vi c nói nó là “sai l m l n nh t” c a ông hàm ý m c ti c nu i mà Einstein không ư ệ ầ ớ ấ ủ ứ độ ế ố
h c m th y. Trái l i, khi ông vi t v sai sót ó (trong nh ng n m g n ây thì hóa ra ó ề ả ấ ạ ế ề đ ữ ă ầ đ đ
ch a h n là m t sai sót nh Einstein t ng ngh , nh ng ó là m t câu chuy n khác r i), ôngư ẳ ộ ư ừ ĩ ư đ ộ ệ ồ
i m nhiên v i quan i m r ng r i khoa h c s ánh m t s nghiên c u c a ông. Trong đ ề ớ đ ể ằ ồ ọ ẽ đ đổ ộ ố ứ ủ
m t bài báo vi t n m 1932 chung v i Willem de Sitter, Einstein vi t, “V m t l ch s , s ộ ế ă ớ ế ề ặ ị ử ố
h ng ch a ‘h ng s v tr h c’ạ ứ ằ ố ũ ụ ọ c a vào các ph ng trình tr ng cho phép λ đượ đư ươ ườ để
chúng ta gi i thích trên ph ng di n lí thuy t s t n t i c a m t m t trung bình h u h n ả ươ ệ ế ự ồ ạ ủ ộ ậ độ ữ ạ
trong m t v tr t nh. Hi n nay hình nh trong tr ng h p ng, k t lu n này có th c ộ ũ ụ ĩ ệ ư ườ ợ độ ế ậ ể đượ
t t i mà không c n s có m t c a .” Và ch b y nhiêu ó thôi.λđạ ớ ầ ự ặ ủ ỉ ấ đ
Sai l m l n th 2ầ ớ ứ
Tuy nhiên, cu c i Einstein úng là có m t n i ni mộ đờ đ ộ ỗ ề
ti c nu i, và nó không liên quan gì n cái p c aế ố đế đẹ ủ
nh ng ph ng trình tính toán c a ông. Sau m tữ ươ ủ ộ
chuy n n th m nhà khoa h c lão thành t i Princetonế đế ă ọ ạ
vào ngày 16 tháng 11, 1954, Linus Pauling ã vi tđ ế
trong nh t kí c a ông nh sau: “Ông nói r ng ông ãậ ủ ư ằ đ
ph m ph i m t sai l m l n – khi ông kí tên vào b cạ ả ộ ầ ớ ứ
th g i t ng th ng Roosevelt ngh ch t o bomư ử ổ ố đề ị ế ạ
nguyên t ; nh ng ông có l i bào ch a cho chuy n óử ư ờ ữ ệ đ
– vì n u ng i c mà có chúng thì s còn nguy hi mế ườ Đứ ẽ ể
h n.”ơ
o n nh t kí c a Linus Pauling vi t ngày 16 tháng 11, 1954Đ ạ ậ ủ ế
Nh ng sai l m c a khoa h c thì có th kh c ph c d n theo th i gian. Còn nh ng sai l m ữ ầ ủ ọ ể ắ ụ ầ ờ ữ ầ
c a l ng tri thì khó mà “undo” c.ủ ươ đượ
PHH s u t m& biên ch nh 9 – 2013 - Theo The Atlanticư ầ ỉ "Ngu nồ Thuvienvatly.com"
4