Tập quán chăm sóc sau sinh của phụ nữ và các yếu tố văn hóa - xã hội liên quan tại huyện Ân Thi, Hưng Yên pot

20 Tạp chí Y tế Công cộng, 9.2006, Số 6 (6)
| TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU |
1. Đặt vấn đề
Thời kỳ sau sinh là giai đoạn quan trọng đối với
sản phụ và trẻ sơ sinh. Với những phụ nữ sinh con
lần đầu, đó có thể là sự kiện làm thay đổi cuộc sống
và có ý nghóa nhất trong đời
1
. Nó được đánh đấu bởi
những xúc cảm mạnh mẽ, những thay đổi sinh lý,
những quan hệ mới và phải thay đổi vai trò từ một
"người phụ nữ" sang một "người mẹ" về mặt xã hội
2
.
Thời kỳ sau sinh còn là sự kiện có tính chất cá nhân
cũng như xã hội và có ý nghóa lớn lao hơn nhiều so
với các sự kiện sinh lý thông thường.
Tuy nhiên, ở cả các nước đang và đã phát triển,
sức khoẻ của mẹ và con trong thời kỳ sau sinh chưa
được quan tâm đầy đủ do tập trung hết sự quan tâm
vào thời kỳ mang thai và khi sinh nở. Sự lãng quên
đó bỏ qua một thực tế là đa phần số ca tử vong và
tàn tật ở mẹ xảy ra trong thời kỳ sau sinh và số tử
vong ngay sau khi sinh vẫn còn cao. Sự quan tâm
không đầy đủ này tác động không nhỏ đến tình
trạng của mẹ và con cũng như sức khoẻ của họ sau
này. Chăm sóc kém làm giảm cơ hội phục hồi sức
khoẻ do không phát hiện được sớm và xử trí kòp
Tập quán chăm sóc sau sinh của phụ nữ
và các yếu tố văn hóa - xã hội liên quan
tại huyện Ân Thi, Hưng Yên

ThS, BS. Lê Minh Thi
Đây là một nghiên cứu dân tộc học dùng phương pháp phỏng vấn sâu, phỏng vấn không chính thức
và quan sát có tham gia 20 bà mẹ trong thời kỳ sau sinh, 6 người thân và 3 cán bộ y tế nhằm tìm
hiểu các tập quán chăm sóc sau sinh cho các bà mẹ cũng như các yếu tố văn hoá - xã hội ảnh hưởng
đến các tập quán đó tại huyện Ân Thi, Hưng Yên. Các tập quán về chăm sóc sau sinh còn tồn tại
khá phổ biến trong cộng đồng nông thôn. Những tập quán này chòu ảnh hưởng rõ rệt của các yếu
tố văn hoá - xã hội. Các niềm tin, tập quán và những người phụ nữ trong gia đình đóng vai trò quan
trọng đối với các hành vi kể trên. Khuyến nghò bao gồm thay đổi cách nhìn của các cán bộ y tế về
văn hoá của bà mẹ chăm sóc sau sinh, quan tâm đến yếu tố văn hoá- xã hội trong chăm sóc sức
khoẻ cũng như khả năng cung cấp thông tin, giáo dục cho phụ nữ về vai trò của chăm sóc sau sinh
kết hợp các hình thức hiện đại và cổ truyền.
Từ khóa: Chăm sóc sau sinh, tập quán truyền thống, chăm sóc sau sinh hiện đại.
This is an ethnography research using in-depth interviews, informal interviews and participated
observation approaches to explore the traditional practices of post-natal care among 20 postpartum
mothers and to analyze how socio - cultural factors influencing these practices in An Thi district,
HungYen province. It is found that traditional postpartum practices are still dominant in contempo-
rary Vietnamese cultures. These practices are influenced by cultural and social factors. Local beliefs,
customs, and the lay referral significant female relatives play key roles in recommending these
behaviors. Recommendations include changing the views of health professionals toward clients' cul-
tures, considering how biomedicine can complement traditional practices, providing information,
and educating women about the benefits of contemporary postpartum care and helping them to inte-
grate their beliefs and modern ways of care.
Key words: postpartum care, traditional ???, contemporary postpartum care.
| TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU |
Tạp chí Y tế Công cộng, 9.2006, Số 6 (6) 21
thời. Vì thế, chất lượng chăm sóc sau sinh là sự đầu
tư lâu dài cho sức khoẻ tương lai của người phụ nữ
và con của họ.
Ở Việt Nam, mặc dù có khá nhiều chương trình
can thiệp về chăm sóc trước và trong khi sinh, song

chương trình chăm sóc sau sinh hầu như "bỏ trống"
và thời kỳ sau sinh được coi là thời kì "kiêng kò" cho
sản phụ. Không có nhiều nghiên cứu về các niềm
tin văn hoá-xã hội và sự chăm sóc sau sinh ngoại trừ
một vài nghiên cứu về thực hành nuôi con bằng sữa
mẹ và thói quen ăn uống ở cộng đồng phụ nữ thiểu
số. Vì những lý do này, chúng tôi đã thực hiện
nghiên cứu vê tập quán chăm sóc sau sinh ở phụ nữ
nông thôn tại huyện Ân Thi, Hưng Yên với mục
tiêu nghiên cứu là trả lời các câu hỏi về việc phụ nữ
tuân thủ những tập quán chăm sóc sau sinh nào tại
gia đình và các yếu tố văn hoá-xã hội có ảnh hưởng
như thế nào đối với những tập quán đó.
2. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp dân tộc học được áp dụng để thu
thập các nguồn thông tin về nhận thức và hành vi
của người dân. Phỏng vấn sâu, phỏng vấn không
chính thức và quan sát có sự tham gia đã được thực
hiện với 20 bà mẹ mới sinh trong vòng 4 tháng.
Ngoài ra, 6 thân nhân là phụ nữ của họ bao gồm mẹ
đẻ, mẹ chồng, chồng, chò em gái và 3 cán bộ y tế xã
cũng đã được phỏng vấn nhằm làm phong phú thêm
thông tin cũng như có vai trò kiểm chứng độ tin cậy
của các thông tin này. Các kết quả được phân loại,
mã hoá và phân tích bằng phần mềm Open-code.
3. Kết quả nghiên cứu
Thời kỳ sau sinh
Nhìn chung, giai đoạn sau sinh thường là 100
ngày. Tục ngữ Việt nam có câu "3 tháng 10 ngày
chưa hết tuần chay gái đẻ" (1 tháng tính theo lòch

âm gồm 30 ngày). Thời kỳ sau sinh có rất nhiều thứ
phải kiêng cữ như chế độ ăn, vệ sinh và các hoạt
động, vv…Theo quan niệm dân gian, người phụ nữ
sau khi sinh phải ăn chế độ ăn đặc biệt, phải ở nhà
và phải tuân thủ hàng loạt các chỉ đònh cũng như
những điều cấm kò. Thời gian ăn kiêng kéo dài từ
25-100 ngày, kiêng tắm gội từ 7-30 ngày, nghỉ ở
nhà từ 15-100 ngày và kiêng sinh hoat tình dục từ
2-6 tháng.
Chỉ đònh và kiêng kò trong ăn uống
Sau khi sinh người phụ nữ phải hạn chế môt số
món ăn. Người phụ nữ tin rằng một số loại thức ăn
nhất đònh có thể để lại hậu quả không tốt cho cơ thể
mẹ và con về mặt thể chất và tinh thần về lâu về
dài. Nếu ai đó không kiêng được, người đó sẽ có
nguy cơ về sức khoẻ.
Ăn cái gì và kiêng cái gì là cách phòng tránh
bệnh tật. Niềm tin này được "truyền miệng" từ thế
hệ này sang thế hệ khác, chủ yếu từ mẹ đẻ sang con
gái hoặc từ mẹ chồng sang con dâu. Thói quen ăn
uống mới trong thời kỳ sau sinh được các bà mẹ
chấp nhận: các bà mẹ trẻ và các bà mẹ sinh con lần
đầu tuân thủ nghiêm ngặt nhất vì họ bò coi là "chưa
có kinh nghiệm" và họ cần lời khuyên từ các "cụ".
Một trong những câu trả lời tôi thường được nghe
nhất cho câu hỏi ai khuyên họ làm như vậy là "Các
cụ bảo thế!".
Niềm tin văn hoá dựa trên thuyết cân bằng giữa
"âm" và "dương" hay "nóng" và "lạnh" (tương tự
như Jin và Jang trong xã hội Trung Quốc). Người

phụ nữ sau khi sinh được coi là mất cân bằng giữa
"âm" và "dương". Nói cách khác, người phụ nữ
thiên về âm. Trong trường hợp này, cơ thể họ đang
trong giai đoạn "lạnh" do mất máu và sức lực trong
khi sinh. Như vậy, thức ăn chính là bài thuốc khôi
phục sự cân bằng. Sản phụ được chỉ đònh ăn những
thức ăn "ấm" nhằm cung cấp hơi ấm, sinh huyết,
phục hồi sức khoẻ, làm tan máu cục và cải thiện
tuần hoàn.
Tập quán chăm sóc sau sinh liên quan đến ăn
uống khá phổ biến. Tất cả mọi người trong số họ
đều tuân thủ những tập quán này tuy thời gian và
mức độ có khác nhau, dao động trong khoảng từ 25-
100 ngày. Bữa ăn điển hình của sản phụ sau sinh
khá đơn giản, gồm: cơm, rau ngót luộc, thòt lợn và
nước mắm. Các loại thực phẩm đều được chế biến
không dầu/mỡ. Họ luộc nhiều rau để lấy nước đặc.
Đôi khi, họ thêm nghệ vào thòt lợn để ăn. Mặc dù
cơm nếp và thòt lợn nấu với nhiều nghệ rất khó ăn,
song họ hầu như đều phải cố:
"Tôi phải cố hết sức mới ăn hết" (Trường hợp
1, 30 tuổi).
"Tôi không có lựa chọn nào khác. Tôi phải cố
hết sức vì mọi người nói món ăn đó tốt cho cả mẹ và
con" (Trường hợp 18, 21 tuổi).
Thêm nữa, người phụ nữ phải tránh một số thức
ăn "lạnh" và "độc" vì cơ thể người phụ nữ sau sinh
được coi là "thay mới" hay "dạ mới" vì thế nó rất dễ
bò tổn thương. So với những thức ăn được phép ăn,
22 Tạp chí Y tế Công cộng, 9.2006, Số 6 (6)

| TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU |
danh sánh thức ăn phải kiêng nhiều hơn.Thức ăn
phải kiêng gồm các loại rau, quả, cá, đồ biển và các
loại khác bò coi là có "mùi tanh", mỡ/dầu, thức ăn
cay nóng. Mọi món ăn rán đều phải kiêng do thành
phần của chúng có dầu/mỡ. Những người phụ nữ tin
các thức ăn trên là "độc" và "lạnh" dễ làm họ mắc
bệnh mãn tính và gây nhiều loại bệnh tật trong
tương lai gần và khi về già. Nói cách khác, kiêng cữ
sẽ bảo vệ "cơ thể mới" khỏi bệnh tật cũng như
phòng tránh các vấn đề liên quan đến sức khoẻ
trong tương lai. Nếu ai vi phạm, mẹ và con sẽ bò
nhiều loại bệnh "hậu sản". Thuật ngữ "hậu sản"
gồm nhiều triệu chứng bệnh như xuất huyết, tiêu
chảy, buồn nôn, đau đầu, cảm thấy yếu người, vv…
“Nếu sản phụ sau khi sinh ăn tôm và cá sớm dễ
bò "hậu sản", đi ngoài và khi về già có thể buồn nôn
và sợ tanh” (trường hợp 9, 38 tuổi).
Mẹ tôi nói tôi không nên ăn hoa quả, đặc biệt
là quả chua như cam, bưởi vì chúng hại cho tôi và
con. Dạ của tôi vẫn còn chưa ổn đònh. Ăn hoa quả
lạnh dễ bò đi tháo (trường hợp 4, 26 tuổi).
Về thức uống, các bà mẹ sau sinh uống nước
chín còn ấm song phải uống hết sức hạn chế số
lượng. Có 10 bà mẹ dùng trà thảo dược và 4 bà dùng
thuốc đông y. Các bà mẹ sống trong các gia đình có
hơn 2 thế hệ tuân thủ thói quen dùng thức uống khá
nghiêm ngặt. Một nửa số người trả lời phỏng vấn
trong nghiên cứu này khi tuân thủ tập quán đó đã bò
khát khi trời nóng. Các sản phụ này dường như tuân

thủ các tập quán là do gia đình họ muốn như vậy chứ
không phải bản thân họ muốn thế. Một người đã bày
tỏ cảm xúc:
"Tôi rất khát nước nhưng không thể uống vì mẹ
(chồng) tôi bảo vì dạ mình là dạ mới, uống ít nước
cho nó chiết lòng" (trường hợp 18, 21 tuổi)
"Bình thường tôi ăn rất nhiều canh trong bữa ăn
nhưng bây giờ tôi phải hạn chế, chỉ ăn một bát nhỏ
rau ngót" (trường hợp 11, 36 tuổi)
Niềm tin văn hoá về việc hạn chế nước sẽ làm
chiết lòng (chặt dạ con sau đẻ) có thể phòng bệnh
đường niệu khi về già. Lời khuyên mang tính kinh
nghiệm được nhắc: "uống nước nhiều dễ bò đái són,
về già chưa kòp vén quần đã bò són ra ngoài" (trường
hợp 7, 33 tuổi).
Kiêng tắm gội
Những sản phụ trong nghiên cứu này theo tập
quán kiêng tắm gội, chải đầu trong 7-30 ngày với
niềm tin có thể tránh được bệnh đau đầu về sau.
Thời gian kiêng khác nhau giữa các sản phụ. Người
đẻ con so kiêng lâu hơn người đẻ con dạ vì họ tin đẻ
lần đầu cơ thể thay "mới", cần cẩn thận hơn.
Mọi hành vi đều nhằm đề phòng các loại bệnh
do "gió" gây ra. Người ta tin gió có thể gây hại cho
cơ thể đang bò lạnh của người mẹ cả khi mới sinh
lẫn sau này, dẫn đến một số bệnh mạn tính. Nếu họ
tắm gội sớm, "gió" sẽ thâm nhập vào cơ thể qua lỗ
chân lông, gây nên hậu quả xấu như bò đau đầu, cảm
lạnh, người yếu.
"Gội đầu sớm dễ bò đau đầu, gió nó chui vào lỗ

chân lông dễ làm cho mình bò đau đầu mãi" (trường
hợp 18, 21 tuổi) .
"Các cụ nói, tắm non là không tốt, dễ bò hậu
sản, còn về già dễ bò yếu, người ta chưa lạnh mình
đã thấy ớn lạnh rồi" (trường hợp 12, 34 tuổi).
Nghỉ ngơi
Tương tự như các nền văn hoá khác, phụ nữ Việt
Nam sau khi sinh con được khuyến khích nghỉ ngơi
một thời gian dù sinh nở dưới hình thức nào. Người
ta tin rằng làm việc nặng nhọc, vất vả trong thời kỳ
này có thể dẫn đến đau lưng và sa dạ con về sau.Tuy
nhiên, thời gian nghỉ ngơi của sản phụ còn tuỳ thuộc
vào mùa màng. Phụ nữ là lao động chính trong gia
đình nếu chồng họ đi làm ăn xa. Vào lúc "nông
nhàn" họ có thể nghỉ ngơi nhiều. Ngược lại, gặp khi
bận việc, như gặt hái chẳng hạn, họ không thể nghỉ
ngơi nhiều.
"Chò phải đi gặt, nhiều việc lắm, chẳng có ai đỡ
đần cả nên dù có muốn nghỉ thì cũng phải đi, nhà
nghèo nên không thể thuê người làm được" (trường
hợp 17, 33 tuổi).
Kiêng sinh hoat tình dục
Nghỉ ngơi và bình phục sau khi sinh con cũng
bao gồm tập tục kiêng sinh hoạt tình dục. Sinh hoạt
tình dục cũng là điều cấm kỵ trong thời gian này.
"3 tháng mười ngày, tuần chay gái đẻ,, các cụ
bảo rồi. Làm việc vất vả và sinh hoạt sớm khiến
người phụ nữ dễ bò sa dạ con" (trường hợp 1, 30
tuổi).
Tuy nhiên, một nửa số phụ nữ tiếp tục sinh hoạt

tình dục sớm hơn tập quán.Về vấn đề này, hầu hết
phụ nữ trong nghiên cứu tin rằng họ không thể mang
thai do chưa có kinh nguyệt trở lại. Một trong số
những người trả lời phỏng vấn cho biết: "Tôi chưa
| TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU |
Tạp chí Y tế Công cộng, 9.2006, Số 6 (6) 23
có kinh trở lại, tôi nghó rằng tôi không thể có thai
vào thời điểm này". Vì thế, họ không áp dụng biện
pháp tránh thai nào, kể cả biện pháp tự nhiên như
tính lòch hay xuất tinh ra ngoài. Có tới 2 phụ nữ
trong nghiên cứu đã có thai trở lại ngay trong thời
kì hậu sản mà không hề biết, do con mới sinh còn
quá nhỏ nên họ đã quyết đònh phá thai khi có thai
khoảng 8-9 tuần.
Các tập quán và niềm tin khác
Ngoài 3 tập quán chính như đã trình bày ở trên,
chúng tôi cũng đã thu thập được một số các tập quán
khác cho phụ nữ sau đẻ. Chúng tôi cũng phân ra thành
2 loại: khuyến khích làm (buộc bụng, để dao dưới gối,
nút bông lỗ tai, mặc áo dài tay, đội mũ) và kiêng kò
(chải đầu, chạy, nhảy, cắt móng tay, móng chân).
Các yếu tố ảnh hưởng đến tập quán chăm
sóc sau sinh
Mọi sản phụ đều tuân thủ ít nhất là một hoặc
nhiều tập quán chăm sóc sau sinh. Có sự khác biệt
đáng kể về sự tuân thủ các tập tục giữa bà mẹ sinh
con lần đầu với bà mẹ sinh con lần sau. Thời gian
kiêng cữ của bà mẹ sinh con lần đầu là 3 tháng, lâu
hơn các bà mẹ sinh con lần sau. Các bà mẹ trẻ, sinh
con lần đầu được coi là "thiếu kinh nghiệm", "kiến

thức" của họ cần được "trang bò thêm". Vì sinh con
lần đầu, họ nhận được nhiều lời khuyên mang tính
kinh nghiệm và tích luỹ truyền lại từ những phụ nữ
có tuổi đã từng sinh nở, được coi là "biết mọi điều".
Một phụ nữ đẻ con so nói:
"Gái đẻ lần đầu cái dạ nó mới nên phải kiêng
kỹ, các cụ nói rồi, 3 tháng 10 ngày chưa hết tuần
chay gái đẻ nên người đẻ con đầu phải kiêng cho đủ.
Mình đẻ con dạ rồi thì kiêng ngắn hơn, khoảng 1 đến
2 tháng thôi".
Đối với những người đã "có kinh nghiệm sinh
nở", họ không phải tuân thủ chặt chẽ như người mẹ
sinh con lần đầu. Thời gian kiêng cữ trong khoảng
25-90 ngày, tuỳ từng loại.
Một lý do nữa của việc rút ngắn thời gian kiêng
cữ là các bà mẹ sinh con từ thứ 2 trở lên đã ra ở riêng
sau vài năm chung sống với bố mẹ chồng, họ không
chòu ảnh hưởng của những lời khuyên, những gợi ý
từ gia đình nhà chồng. Một bà mẹ sinh con dạ nói:
“Khi tôi đẻ đứa đầu, tôi ở với gia đình nhà
chồng. Tôi nghe theo hết những gì mẹ (chồng) tôi
nói vì tôi chưa có kinh nghiệm gì cả. Hồi đó tôi phải
ăn uống giữ gìn trong 3 tháng Lần này tôi sinh đứa
thứ ba. Tôi không chòu sự giám sát của mẹ tôi nữa.
Với tôi, không cần phải kiêng cữ lâu như tôi đã làm
6 năm trước đây” (trường hợp 16, 36 tuổi).
Phân loại tập quán chăm sóc sau sinh
Nếu mọi tập quán chăm sóc sau sinh đều có
mục đích phòng bệnh, nhìn từ góc độ y học có thể
chia những tập quán đó ra làm 3 nhóm: có lợi, không

lợi không hại và có thể gây hại.
Có lợi: Gồm những niềm tin và tập quán mang
lại kết quả tích cực cho sức khoẻ của mẹ và con, như
ăn thêm lượng thức ăn; tránh những đồ uống mạnh
như rượu, bia; giữ ấm, nghỉ ngơi, tránh làm việc
nặng hoặc tiếp xúc với hoá chất độc hại như phân
bón và tránh tiếp tục quan hệ tình dục sớm. Những
tập quán này phù hợp với lời khuyên của cán bộ y
tế cũng như các tài liệu làm mẹ an toàn chính thống.
Một số các loại thực phẩm đã được khoa học chứng
minh là có lợi cho bà mẹ mới sinh như: nghệ vàng,
rau ngót
3
.
Không lợi không hại: Gồm những niềm tin và
tập quán không mang lại lợi ích cũng như không gây
hại đối với sức khoẻ của mẹ và con. Ví dụ: Không
chải đầu, không soi gương, không vọng, không đến
nhà khác, nút bông vào lỗ tai, mặc áo dài tay, đi tất,
không cắt móng tay, …
Có khả năng gây hại: Gồm những niềm tin và
tập quán mang kết quả tiêu cực cho sức khoẻ của
mẹ và con, như kiêng những thức ăn giàu dinh
dưỡng: các loại thức ăn có dầu, hoa quả, cá, hải sản,
thòt bò; hạn chế uống nước trong khi cơ thể mẹ và
con cần; và niềm tin về việc không thể mang thai
trong giai đoạn sau sinh nên không cần áp dụng các
biện pháp tránh thai kể cả biện pháp tự nhiên có thể
dẫn đến hậu quả mang thai ngoài ý muốn.
4. Bàn luận

Trong bất cứ xã hội nào, việc sinh nở được coi
là một phần của chu kỳ sống, được xã hội và nhiều
tài liệu ghi lại. Laderman (1983) đã chỉ ra rằng
giai đoạn sau sinh là giai đoạn người phụ nữ nên
tuân thủ hàng loạt các nghi thức và tập tục văn hoá
5
. Ý này có thể vận dụng cho hàng loạt các điều
cấm kò liên quan đến việc chăm sóc sau sinh ở
cộng đồng Việt Nam, nơi các bà mẹ sau sinh phải
tuân thủ hàng loạt các tập quán từ ăn uống, vệ
sinh, phục hồi sức khoẻ, vv… cho tới khi thời kỳ
24 Tạp chí Y tế Công cộng, 9.2006, Số 6 (6)
| TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU |
được coi là nguy hiểm qua đi.
Nét văn hoá ẩn chứa trong các niềm tin về các
tập quán chăm sóc sau sinh. Tương tự như các nền
văn hoá khác, giai đoạn sau sinh được coi là một sự
kiện sống có ý nghóa quan trọng, hoà hợp với các
nghi thức và phong tục đặc biệt. Nét văn hoá ảnh
hưởng đến toàn bộ việc khuyến khích hay ngăn cản
các hoạt động chăm sóc ở giai đoạn sau sinh
2,4
. Kết
quả của nghiên cứu này cũng ủng hộ quan điểm cho
rằng nghi thức văn hoá rất quan trọng trong giai
đoạn sau sinh nói riêng và trong suốt quá trình sinh
con nói chung. Niềm tin văn hoá cho rằng 100 ngày
là khoảng thời gian các bà mẹ không chỉ kiêng cữ
mà còn tuân thủ một số tập quán truyền thống nhất
đònh phòng tránh bệnh tật cho cả mẹ và con sau này.

Hầu như mọi tập quán chăm sóc sản phụ sau
sinh đều dựa trên thuyết cân bằng giữa âm và dương
(áp dụng với thực phẩm, nghỉ ngơi, tránh gió).
Người mẹ tin rằng máu mất đi trong quá trình sinh
nở khiến cho người mẹ mất cân bằng về âm (bò
lạnh) và cần có những chăm sóc nhất đònh để khôi
phục lại sự cân bằng âm-dương, giúp phục hồi sức
khoẻ và tạo sữa. Niềm tin này tương tự như các
niềm tin khác ở khu vực châu Á
4,6,7
.
Không như lúc còn mang thai và đẻ khi quan
hệ giữa sản phụ và cán bộ y tế còn gần gũi, ở thời
kỳ sau sinh, quan hệ này hầu như không còn. Sau
khi sinh con ở cơ sở y tế, người mẹ trở về nhà và
tuân theo các tập quán chăm sóc sản phụ sau sinh
dưới sự tác động qua lại của gia đình và cộng đồng.
Whittaker (1997) cũng nhận đònh: "khi sinh con và
trong thời kỳ hậu sản, người phụ nữ vừa ở bệnh viện
vừa ở nhà và giai đoạn hậu sản dao động giữa hai
giai đoạn: lúc đầu nghe cán bộ y tế hướng dẫn thì
thấy cũng phải, về sau khi nghe cộng đồng bảo thì
thấy cũng có lý"
7
.
Kết quả nghiên cứu cho thấy các thành viên
trong gia đình đóng vai trò quan trọng đối với sức
khoẻ và quyết đònh của sản phụ về thực hành chăm
sóc sau sinh. Sự chăm sóc sản phụ theo kiểu đòa
phương không chỉ cho thấy sự ảnh hưởng và quyền

lực của những phụ nữ cao tuổi mà còn tạo thành một
kiểu chăm sóc sức khoẻ truyền thống. Ngày nay xu
hướng của các bà mẹ trẻ, sinh con lần đầu trong các
gia đình đa thế hệ là không tuân thủ hoàn toàn các
lời khuyên về chăm sóc sau sinh song họ "đánh giá
lại và xem xét các lựa chọn văn hoá dưới ánh sáng
của thực tế hiện đại
4,7
. Bên cạnh đó, sự thay đổi của
xã hội Việt Nam đang chuyển dần từ mô hình gia
đình đa thế hệ sang gia đình chỉ có 2 thế hệ. Những
người sống trong gia đình chỉ có 2 thế hệ tự do quyết
đònh tự chăm sóc mình. Họ không phải chòu sự giám
sát của các thành viên khác trong gia đình về các
hành vi của mình. Sống trong gia đình chỉ có 2 thế
hệ có nghóa là họ độc lập khỏi cha mẹ chồng. Tuy
nhiên, sự thay đổi như vậy cũng có những mặt
không tốt của nó, ví dụ: sản phụ không được nghỉ
ngơi, thiếu sự hỗ trợ, vv trong thời kì thai nghén
cũng như khi đang trong thời kỳ sau sinh.
Tóm lại, tập quán chăm sóc sau sinh vẫn đang
phổ biến trong văn hóa Việt hiện nay và được bảo
tồn bởi những phụ nữ trong gia đình. Những tập
quán này bắt rễ nhờ các yếu tố văn hoá và xã hội.
Niềm tin của người dân đòa phương, các phong tục,
những người phụ nữ trong gia đình đóng vai trò then
chốt trong việc sản phụ có tuân thủ các tập quán
chăm sóc sau sinh này hay không. Tuy nhiên, thời
gian và chi tiết các tập quán đang có xu hướng rút
ngắn lại tuỳ thuộc vào tình trạng sức khoẻ, kiểu loại

gia đình cũng như các yếu tố văn hoá-xã hội.
Cán bộ y tế cần ý thức rõ văn hoá của khách
hàng và nên cân nhắc sao cho hợp lý giữa việc chăm
sóc khách hàng mang tính khoa học và niềm tin
truyền thống của họ.Cần giúp cho phụ nữ mới sinh
và cả các thành viên trong gia đình họ biết mặt lợi
của việc chăm sóc sau sinh theo kiểu truyền thống
cũng như có chiến lược thay đổi những tập quán
tiềm ẩn nguy cơ có thể để lại hậu quả xấu nhằm
lồng ghép niềm tin và tập quán văn hóa với phương
pháp chăm sóc sức khỏe hiện đại
| TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU |
Tạp chí Y tế Công cộng, 9.2006, Số 6 (6) 25
Tác giả: Ths. BS. Lê Minh Thi - Giảng viên Bộ môn Sức
khỏe sinh sản, Trường Đại học Y tế Công cộng. Đòa chỉ liên
lạc: 138 Giảng Võ, Ba Đình, Hà Nội. Điện thoại: 04
2662331. Email:
Tài liệu tham khảo:
1. WHO. 1998. Report from WHO consultation on the needs
of women and their newborns during postpartum period.
Reported by WHO, Geneva.
2. Helman, C. Culture, health and illness. 2001. 4th edition.
Butter Worth Heineman published. P.156-169.
3. Đ.T. Lợi. 1996. Những cây thuốc và vò thuốc Việt Nam.
Nhà xuất bản Y học (tái bản lần thứ 5).
4. Holroyd E, Katie F. K L., Lam S C, Sin W.H. "Doing a
month": an exploration of postpartum practices among
Chinese women. Health care for women international, Vol.
18 issue 3, May/June 1997, p301-314.
5. Laderman C.Wives and midwives: Childbirth and nutri-

tion in rural Malaysia. 1983. University of California press,
Berkeley.
6. Kaewsarn P., Moyle W., Creedy D. 2.2003 Traditional
practices among Thai women. Journal of advanced nursing,
Vol. 41, issue 4, p358.
7. Whittaker, A.Birthing. 1997 The postpartum and devel-
opment: ideology and practice in northeast Thailand. The
Australian National University Press,1997.
8. Chu C. M. 1983 Reproductive health beliefs and practices
of Chinese and Australian women. Taipei: Women's
research program population studies center, National
Taiwan university.