HIỆU QUẢ SỬ DỤNG PHÂN HỮU CƠ VI SINH LÊN BA LOẠI RAU ĂN LÁ TRỒNG TRÊN ĐÁT PHÙ SA NÔNG TRƯỜNG SÔNG HẬU CỜ ĐỎ CẦN THƠ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ

LUẬN VĂN THẠC SĨ
NGÀNH SINH THÁI HỌC

HIỆU QUẢ SỬ DỤNG PHÂN HỮU CƠ VI SINH
LÊN BA LOẠI RAU ĂN LÁ (Rau muống, Mồng tơi,
Cải xanh) TRỒNG TRÊN ĐẤT PHÙ SA NÔNG
TRƢỜNG SÔNG HẬU, CỜ ĐỎ, CẦN THƠ

Năm 2012


0ӨC LӨC
Trang

Mөc lөc ................................................................................................................ iii
Danh mөc các tӯ viӃt tҳt ....................................................................................... v
Danh sách bҧng .................................................................................................... vi
Danh sách hình...................................................................................................viii
Tóm lѭӧc..............................................................................................................ix
SUMMARY ..........................................................................................................x
CHѬѪNG 1. GIӞI THIӊU................................................................................ 1
1.1 Ĉһt vҩn ÿӅ...................................................................................................... 1
1.2 Mөc tiêu ÿӅ bài............................................................................................... 2
1.3 Nӝi dung nghiên cӭu ...................................................................................... 2
CHѬѪNG 2. LѬӦC KHҦO TÀI LIӊU............................................................ 3
2.1 Vҩn ÿӅ phát triӇn nông nghiӋp sҥch ................................................................ 3
2.2 Giӟi thiӋu vӅ phân hӳu cѫ – vi sinh ............................................................... 3
2.2.1 Khái niӋm vӅ phân hӳu cѫ – vi sinh..................................................... 3

2.2.2 Cách sӱ dөng phân hӳu cѫ – vi sinh..................................................... 6
2.2.3 Vai trò cӫa phân hӳu cѫ – vi sinh trong canh tác rau an toàn................ 6
2.2.4 Phѭѫng pháp bón phân cho rau an tồn................................................ 7
2.2.5 Mӝt sӕ kӃt quҧ sӱ dөng phân hӳu cѫ – vi sinh trong canh tác rau
quҧӣ ViӋt Nam .................................................................................... 8
2.3 Sҧn xuҩt rau an toàn ....................................................................................... 9
2.3.1 Mӝt sӕ khái niӋm vӅ rau an toàn ........................................................... 9
2.3.2 ĈiӅu kiӋn ÿӇ sҧn xuҩt rau an toàn..........................................................10
2.3.3 Vҩn ÿӅ cӫa ÿҥm nitrate trong rau ..........................................................10
2.4 Ĉһc tính sinh hӑc và kӻ thuұt trӗng rau ăn lá ...................................................14
2.4.1 Rau muӕng ...........................................................................................14

iii


2.4.2 Mӗng tѫi...............................................................................................16
2.4.3 Cҧi xanh ...............................................................................................18
CHѬѪNG 3. PHѬѪNG TIӊN VÀ PHѬѪNG PHÁP .......................................20
3.1 Phѭѫng tiӋn ....................................................................................................20
3.1.1 Ĉӏa ÿLӇm thӵc hiӋn ...............................................................................20
3.1.2 Thӡi gian thӵc hiӋn.............................................................................. 20
3.1.3 Nguyên vұt liӋu ....................................................................................20
3.1.4. Hóa chҩt, dөng cө và thiӃt bӏ ...............................................................21
3.2 Phѭѫng pháp....................................................................................................21
3.2.1 Phѭѫng pháp phân tích tính chҩt ÿҩt thí nghiӋm....................................21
3.2.2 Phѭѫng pháp khҧo nghiӋm hiӋu quҧ cӫa phân hӳu cѫ – vi sinh.............24
3.2.3 Phѭѫng pháp ÿánh giá hiӋu quҧ kinh tӃ sӱ dөng phân hӳu cѫ –
vi sinh ................................................................................................... 27
3.2.4 Phѭѫng pháp phân tích sӕ liӋu ..............................................................27
CHѬѪNG 4. KӂT QUҦ THҦO LUҰN .............................................................28

4.1 Nhұn ÿӏnh tình hình thí nghiӋm cӫa rau muӕng, mӗng tѫi, cҧi xanh.................28
4.2 KӃt quҧ khҧo nghiӋm trên rau muӕng ..............................................................28
4.3 KӃt quҧ khҧo nghiӋm trên mӗng tѫi .................................................................38
4.4 KӃt quҧ khҧo nghiӋm trên cҧi xanh ..................................................................46
4.5 Ĉánh giá hiӋu quҧ kinh tӃ sӱ dөng phân hӳu cѫ – vi sinh.................................55
CHѬѪNG 5. KӂT LUҰN VÀ KIӂN NGHӎ.......................................................59
5.1 KӃt luұn ...........................................................................................................59
5.2 KiӃn nghӏ.........................................................................................................59
TÀI LIӊU THAM KHҦO...................................................................................60

iv


0ӨC CÁC TӮ VIӂT TҲT

BVTV

Bҧo vӋ thӵc vұt

CV

Coefficient of variation – HӋ sӕ biӃn thiên

HCVS

Hӳu cѫ – vi sinh

K

Kali

LSD

Least Significant Difference – Sӵ khác nhau ӣ mӭc ý nghƭa thҩp nhҩt

N

Nitѫ, ÿҥm

NT1

NghiӋm thӭc 1

NT2

NghiӋm thӭc 2

NT3

NghiӋm thӭc 3

NT4

NghiӋm thӭc 4

P

Photpho

TCVN

Tiêu chuҭn ViӋt Nam

v


DANH SÁCH BҦNG
Trang
Bҧng 2.1 Mӝt sӕ giӕng vi sinh vұt sӱ dөng trong sҧn xuҩt phân sinh hӑc ӣ
ViӋt Nam ................................................................................................ 4
Bҧng 2.2 Giӟi hҥn nitrate trong mӝt sӕ loҥi rau ................................................... 13
Bҧng 2.3 Mӭc giӟi hҥn tӕi ÿa cho phép cӫa hàm lѭӧng nitrate (NO3-) trong
mӝt sӕ sҧn phҭm rau tѭѫi (mg/kg).......................................................... 13
Bҧng 2.4 LiӅu lѭӧng và phѭѫng pháp bón phân hóa hӑc cho cây mӗng tѫi.......... 17
Bҧng 3.1 Ĉһc tính cӫa ÿҩt trѭӟc khi thí nghiӋm trӗng rau trên nông trѭӡng
sông Hұu (huyӋn CӡĈӓ thành phӕ Cҫn Thѫ)......................................... 20
Bҧng 3.2 LiӅu lѭӧng và phѭѫng pháp bón phân cho rau muӕng........................... 26
Bҧng 3.3 LiӅu lѭӧng và phѭѫng pháp bón phân cho mӗng tѫi và cҧi xanh........... 26
Bҧng 4.1 HiӋu quҧ cӫa phân hӳu cѫ – vi sinh và phân hóa hӑc lên trӑng lѭӧng
trung bình cây (g/cây) cӫa rau muӕng ÿӧt 1 và ÿӧt 2............................. 29
Bҧng 4.2 HiӋu quҧ cӫa phân hӳu cѫ – vi sinh và phân hóa hӑc lên dѭ lѭӧng
nitrate (mg/kg) cӫa rau muӕng ÿӧt 1 và ÿӧt 2........................................ 34
Bҧng 4.3 HiӋu quҧ cӫa phân hӳu cѫ - vi sinh và phân hóa hӑc lên tính chҩt
ÿҩt thí nghiӋm sau 2 ÿӧt trӗng rau muӕng .............................................. 35
Bҧng 4.4 HiӋu quҧ cӫa phân hӳu cѫ - vi sinh và phân hóa hӑc lên trӑng lѭӧng
trung bình cây (g/cây) cӫa mӗng tѫi ÿӧt 1 và ÿӧt 2............................... 39
Bҧng 4.5 HiӋu quҧ cӫa phân hӳu cѫ - vi sinh và phân hóa hӑc lên dѭ lѭӧng
cӫa nitrate (mg/kg) cӫa mӗng tѫi ÿӧt 1 và ÿӧt 2 ..................................... 43
Bҧng 4.6 HiӋu quҧ cӫa phân hӳu cѫ - vi sinh và phân hóa hӑc lên tính chҩt
ÿҩt thí nghiӋm sau 2 ÿӧt trӗng mӗng tѫi ................................................. 44

Bҧng 4.7 HiӋu quҧ cӫa phân hӳu cѫ - vi sinh và phân hóa hӑc lên trӑng lѭӧng
trung bình cây (g/cây) cӫa cҧi xanh ÿӧt 1 và ÿӧt 2................................. 47

vi


Bҧng 4.8 HiӋu quҧ cӫa phân hӳu cѫ - vi sinh và phân hóa hӑc lên dѭ lѭӧng
cӫa nitrate (mg/kg) cӫa cҧi xanhÿӧt 1 và ÿӧt 2 ...................................... 52
Bҧng 4.9 HiӋu quҧ cӫa phân hӳu cѫ - vi sinh và phân hóa hӑc lên tính chҩt
ÿҩt thí nghiӋm sau 2ÿӧt trӗng cҧi xanh ................................................. 53
Bҧng 4.10 HiӋu quҧ kinh tӃ cӫa mơ hình trӗng rau muӕng (x1.000 ÿӗng)............ 56
Bҧng 4.11 HiӋu quҧ kinh tӃ cӫa mơ hình trӗng mӗng tѫi (x1.000 ÿӗng) .............. 57
Bҧng 4.12 HiӋu quҧ kinh tӃ cӫa mơ hình trӗng cҧi xanh (x1.000 ÿӗng) ............... 58

vii


DANH SÁCH HÌNH
Trang
Hình 2.1 Rau muӕng (Ipomoea aquatica Forssk)................................................. 14
Hình 2.2 Mӗng tѫi (Basella spp).......................................................................... 16
Hình 2.3 Cҧi xanh (Brassica Jiuncea HF)............................................................ 18
Hình 3.1 Sѫÿӗ bӕ trí thí nghiӋm rau muӕng, mӗng tѫi và cҧi xanh ..................... 25
Hình 4.1 Tồn cҧnh thí nghiӋm cӫa rau muӕng ӣ nơng trѭӡng Sơng Hұu ............ 28
Hình 4.2 Ҧnh hѭӣng cӫa phân HCVS và phân hóa hӑc lên năng suҩt tәng
(tҩn/ha) cӫa rau muӕng trong ÿӧt 1 ........................................................ 32
Hình 4.3 Ҧnh hѭӣng cӫa phân HCVS và phân hóa hӑc lên năng suҩt tәng
(tҩn/ha) cӫa rau muӕng trong ÿӧt 2 ....................................................... 32
Hình 4.4 HiӋu quҧ cӫa phân hóa hӑc và phân HCVS trên rau muӕng ӣ 25
ngày sau khi gieo .................................................................................. 33

Hình 4.5 Tồn cҧnh thí nghiӋm cӫa mӗng tѫi ӣ nơng trѭӡng Sơng Hұu .............. 38
Hình 4.6 Ҧnh hѭӣng cӫa phân HCVS và phân hóa hӑc lên năng suҩt tәng
(tҩn/ha) cӫa mӗng tѫi trongÿӧt 1 .......................................................... 40
Hình 4.7 Ҧnh hѭӣng cӫa phân HCVS và phân hóa hӑc lên Qăng suҩt tәng
(tҩn/ha) cӫa mӗng tѫi trong ÿӧt 2 ........................................................... 41
Hình 4.8 HiӋu quҧ cӫa phân hóa hӑc và phân HCVS trên mӗng tѫi ӣ 30
ngày sau khi gieo ................................................................................... 42
Hình 4.9 Tồn cҧnh thí nghiӋm cӫa cҧi xanh ӣ nơng trѭӡng Sơng Hұu................ 46
Hình 4.10 Ҧnh hѭӣng cӫa phân HCVS và phân hóa hӑc lên năng suҩt tәng
(tҩn/ha) trong ÿӧt 1 cӫa cҧi xanh ............................................................ 49
Hình 4.11 Ҧnh hѭӣng cӫa phân HCVS và phân hóa hӑc lên năng suҩt tәng
(tҩn/ha) trong ÿӧt 2 cӫa cҧi xanh ............................................................ 49
Hình 4.12 HiӋu quҧ cӫa phân hóa hӑc và phân HCVS trên cҧi xanh ӣ 30
ngày sau khi gieo .................................................................................. 51

viii


TÓM LѬӦC
HiӋu quҧ sӱ dөng phân hӳu cѫ - vi sinh lên rau ăn lá trӗng trên ÿҩt phù sa
nông trѭӡng Sơng Hұu
Ba thí nghiӋm ngồi ÿӗng ÿѭӧc thӵc hiӋn nhҵm ÿánh giá hiӋu quҧ cӫa phân
hӳu cѫ - vi sinh [HCVS] ÿӃn năng suҩt và chҩt lѭӧng rau muӕng, mӗng tѫi và cҧi
xanh trӗng trên ÿҩt phù sa nông trѭӡng Sơng Hұu (huyӋn Cӡ Ĉӓ, thành phӕ Cҫn
Thѫ). Thí nghiӋm ÿѭӧc bӕ trí theo khӕi hồn tồn ngүu nhiên gӗm 4 nghiӋm thӭc
vӟi 4 cơng thӭc bón phân và 3 lҫn lһp lҥi là NT1 [khơng bón phân], NT2 [100 N –
80 P2O5 – 40 K2O kg/ha], NT3 [1000 kg/ha phân HCVS], NT4 [(1000 kg/ha) phân
HCVS + 50 N – 40 P2O5 – 20 K2O kg/ha]. KӃt quҧ cho thҩy bón 1000 kg/ha phân
HCVS + 50 N – 40 P2O5 – 20 K2O kg/ha] cho rau muӕng, mӗng tѫi và cҧi xanh có
Qăng suҩt tѭѫng ÿѭѫng vӟi bón 100 N – 80 P2O5 – 40 K2O kg/ha nhѭng hàm lѭӧng

nitrate thҩp, ÿã góp phҫn tiӃt kiӋm tӯ 50% phân hóa hӑc bón cho rau ăn lá. Hҥch
tốn kinh tӃ cho thҩy bón phân HCVS kӃt hӧp vӟi phân nӱa lѭӧng phân hóa hӑc
cho rau muӕng, mӗng tѫi và cҧi xanh có hiӋu quҧ cao.
Nhѭ vұy, bón phân HCVS cho rau muӕng, mӗng tѫi và cҧi xanh không nhӳng
tiӃt kiӋm phân nӱa lѭӧng phân hóa hӑc mà cịnÿҧm bҧo chҩt lѭӧng sҧn phҭm.
Tӯ khóa: cҧi xanh, mӗng tѫi, năng suҩt, nitrate trong rau, phân hӳu cѫ - vi
sinh, rau muӕng

ix


SUMMARY
Effect of microbial-compost on leaf-eating vegetable cultivated on alluvial
soil on Song Hau Farm
Three field experiments were conducted to evaluate effect of microbialcompost (MC) on yield and quality of three kinds of leaf-eating vegetable (spinach,
basella-alba and lettuce) grown on alluvial soil of Song Hau farm (Co Do district Can Tho city). Three experiments were randomized complete block design with
four treaments and three replications. The treament 1 [no inorganic fertilizer and
microbial- compost], treatment 2 [100 N – 80 P2O5 – 40 K2O kg/ha], treatment 3
[1000 kg/ha microbial-compost] and treatment 4 [1000 microbial-compost plus 50
N – 40 P2O5 – 20 K2O kg/ha]. The results showed that fresh yield of treatment 3
(1000 microbial-compost plus 50 N – 40 P2O5 – 20 K2O kg/ha) in spinach, basellaalba and lettuce did not differ with fresh yield of treatment 2 (100 N – 80 P2O5 – 40
K2O kg/ha) but nitrate content in leaves of three kinds of vegetable was low,
therefore application of MC saved up 50% amount of chemical fertilizer. Analysis
of economical benefit showed that applying MC together with half quantity of
inorganic fertilizer in spinach, basella-alba and lettuce cultivation were the highest
income.
Application of MC in spinach, basella-alba and lettuce cultivation not only
saved half amount of chemical fertizer for vegatable cultivation but also kept
quality product (low nitrate content in leaves).

Key words: basella-alba, fresh yield, lettuce, microbial-compost, nitrate in
vegetable, spinach

x


CHѬѪNG 1. GIӞI THIӊU
1.1 ĈҺT VҨN Ĉӄ
Trӗng rau là hoҥt ÿӝng sҧn xuҩt ÿã gҳn bó vӟi ngѭӡi nơng dân nѭӟc ta tӯ
nhӳng ngày xa xѭa. Cây rau ÿѭӧc xem là nguӗn thӵc phҭm dinh dѭӥng quan trӑng
không thӇ thay thӃ (Tҥ Thu Cúc, 2005), ngoài hàm lѭӧng: ÿѭӡng, vitamin, acid hӳu
Fѫ…cịn có chӭa hӧp chҩt khống (sҳt, kali, canxi…) cҫn thiӃt cho sӵ duy trì, phát
triӇn cӫa cѫ thӇ con ngѭӡi. Do ÿó, ơng cha ta ngày xѭa ÿã có câu ³Ĉói ăn rau, ÿau
uӕng thuӕc” ÿã thӇ hiӋn tҫm quan trӑng cӫa rau trong ÿӡi sӕng.
Trong xã hӝi hiӋn ÿҥi, quá trình sҧn xuҩt rau ӭng dөng nhiӅu kӻ thuұt tiӃn bӝ
sӱ dөng nhiӅu (phân bón, chҩt kích thích sinh trѭӣng, thuӕc bҧo vӋ thӵc vұt) khơng
nhӳng gây ô nhiӉm môi trѭӡng canh tác mà còn làm rau bӏ nhiӉm bҭn ҧnh hѭӣng
nghiêm trӑng ÿӃn sӭc khӓe ngѭӡi sӱ dөng (Phan Thӏ Thu Hҵng, 2008). Do ÿó, hiӋn
nay vҩn ÿӅÿѭӧc chú ý và quan tâm nhiӅu là vӋ sinh an tồn thӵc phҭm trong ÿó có
rau xanh. Vӟi xu hѭӟng này, nӅn nông nghiӋp ViӋt Nam ÿѭa ra giҧi pháp là sҧn suҩt
rau theo hѭӟng an toàn ÿӇ cҧi thiӋn môi trѭӡng ÿҩt, nѭӟc và chҩt lѭӧng rau. Có thӇ
hiӇu q trình sҧn xuҩt rau ÿӅu ӭng dөng nhӳng gì có nguӗn gӕc hӳu cѫ sinh hӑc
thân thiӋn vӟi môi trѭӡng mà cө thӇ sӱ dөng phân hӳu cѫ - vi sinh.
Phân hӳu cѫ - vi sinh ÿѭӧc sҧn xuҩt tѭѫng ÿӕi ÿѫn giҧn, tұn dөng nguyên liӋu
là nhӳng phө phҭm cӫa nơng nghiӋp góp phҫn làm giҧm ô nhiӉm môi trѭӡng. Gҫn
ÿây, phân hӳu cѫ - vi sinh ÿѭӧc ӭng dөng và ÿҥt nhӳng thành tӵu ÿáng kӇ trên cây
bҳp lai (Chabot et al., 1996), ÿұu nành (Molla et al., 2001), ÿұu pea (Kumar et al.,
2001), lúa mҥch (Belimov et al., 1995), cҧi ăn lá (Antoun et al., 1998) ÿem năng
suҩt cao khơng kém phân hóa hӑc, giҧm hàm lѭӧng nitrate (NO3-) trong rau,… vì
thӃÿӅ tài “HiӋu quҧ sӱ dөng phân hӳu cѫ - vi sinh lên ba loҥi rau ăn lá (rau

muӕng, mӗng tѫi, cҧi xanh) trӗng trên ÿҩt phù sa nông trѭӡng Sông Hұu
(huyӋn CӡĈӓ thành phӕ Cҫn Thѫ) ÿѭӧc thӵc hiӋn.

1


1.2 MӨC TIÊU CӪA Ĉӄ BÀI
Khҧo nghiӋm hiӋu quҧ cӫa phân hӳu cѫ - vi sinh lên canh tác rau ăn lá trӗng
trên ÿҩt phù sa nông trѭӡng Sông Hұu (huyӋn CӡĈӓ thành phӕ Cҫn Thѫ).
1.3 NӜI DUNG NGHIÊN CӬU
Ĉánh giá chҩt lѭӧng phân hӳu cѫ - vi sinh qua phân tích và khҧo nghiӋm trên
canh tác rau ăn lá trӗng trên ÿҩt phù sa nông trѭӡng Sông Hұu (huyӋn CӡĈӓ thành
phӕ Cҫn Thѫ).

2


CHѬѪNG 2. LѬӦC KHҦO TÀI LIӊU
2.1 VҨN Ĉӄ PHÁT TRIӆN NƠNG NGHIӊP SҤCH
Nơng nghiӋp sҥch hay (cịn gӑi là nơng nghiӋp hӳu cѫ) là mӝt hӋ thӕng quҧn
lý sҧn xuҩt nơng nghiӋp tránh sӱ dөng phân bón và thuӕc bҧo vӋ thӵc vұt tәng hӧp,
giҧm tӕi ÿa ô nhiӉm không khí, ÿҩt và nѭӟc, tӕi ѭu vӅ sӭc khoҿ con ngѭӡi và vұt
nuôi.
Theo Tә chӭc Nông lѭѫng Liên hiӋp quӕc (FAO), nӅn nơng nghiӋp hӳu cѫ có
khҧ năng ÿҧm bҧo ÿӫ nguӗn cung cҩp lѭѫng thӵc nuôi sӕng dân sӕ trên thӃ giӟi
hiӋn nay song song vӟi viӋc giҧm thiӇu nhӳng tác ÿӝng có hҥi cho mơi trѭӡng.
Các ngun tҳc cѫ bҧn cӫa canh tác hӳu cѫ do IFOAM (International
Federation of Organic Agriculture Movements) trình bày năm 1992 nhѭ sau:
- Sҧn xuҩt thӵc phҭm có chҩt lѭӧng dinh dѭӥng cao, ÿӫ sӕ lѭӧng.
- KhuyӃn khích và thúc ÿҭy chu trình sinh hӑc trong hӋ thӕng canh tác, bao

gӗm vi sinh vұt, quҫn thӇÿӝng thӵc vұt trong ÿҩt, cây trӗng và vұt ni.
- Duy trì và tăng ÿӝ phì nhiêu trong ÿҩt vӅ mһt dài hҥn.
- Sӱ dөng càng nhiӅu càng tӕt các nguӗn tái sinh trong hӋ thӕng nơng nghiӋp
có tә chӭc tҥi ÿӏa phѭѫng.
- Giҧm ÿӃn mӭc tӕi thiӇu các loҥi ô nhiӉm do kӃt quҧ cӫa sҧn xuҩt nơng
nghiӋp gây ra .
- Duy trì ÿa dҥng hóa gen trong hӋ thӕng nông nghiӋp hӳu cѫ và khu vӵc
quanh nó, bao gӗm cҧ viӋc bҧo vӋ thӵc vұt và nѫi cѭ ngө cӫa cuӝc sӕng thiên nhiên
hoang dã. (Nguӗn: sokhcn.angiang.gov.vn, cұp nhұt ngày 22/06/2011)
2.2 GIӞI THIӊU Vӄ PHÂN HӲU CѪ – VI SINH
2.2.1 Khái niӋm vӅ phân hӳu cѫ - vi sinh
 Phân hӳu cѫ (compost)
Phân hӳu cѫ là tên gӑi chung cӫa các loҥi phân ÿѭӧc sҧn suҩt tӯ vұt liӋu hӳu
Fѫ nhѭ các dѭ thӯa thӵc vұt, rѫm rҥ, các loҥi phân chuӗng, phân rác và phân xanh
(NguyӉn Công Vinh, 2002; Ĉӛ Thӏ Thanh Ren và Ngô Ngӑc Hѭng, 2004)

3


 Phân vi sinh (microbial)
Phân vi sinh có nhiӅu loҥi khác nhau, ÿLӇm chung cӫa các loҥi phân vi sinh ÿó
là thành phҫn chӫ yӃu cӫa nó phҧi là vi sinh vұt có các chӭc năng nhҩt ÿӏnh nhѭ cӕ
ÿӏnh ÿҥm, phân giҧi phosphate, kích thích sinh trѭӣng,… (NguyӉn Thanh HiӅn,
2003)
Bҧng 2.1 Mӝt sӕ giӕng vi sinh vұt sӱ dөng trong sҧn xuҩt phân sinh hӑc ӣ ViӋt
Nam (NguyӉn Minh Hѭng et al, 2007)
Giӕng vi sinh vұt
Acetobacter
Achromobacter
Aerobacter

Agrobacterrium
Anthrobacter
Aspergillus
Azospirilum
Azotobacter
Azotomonas
Bacillus
Bacillus
Clostridium
Frankia
Flavobacterium
Klebsiella
Mthanobacterium
Pseudomonas
Pseudomonas
Penicillium
Rhizobium
Rhodospirillum
VAM
Pisolithus
Serratia

Hoҥt tính sinh hӑc
Cӕÿӏnh nitѫ tӵ do
Phân giҧi hӧp chҩt phosphor khó tan
Cӕÿӏnh nitѫ tӵ do
Cӕÿӏnh nitѫ tӵ do/kích thích sinh trѭӣng thӵc vұt
Kích thích sinh trѭӣng thӵc vұt
Phân giҧi hӧp chҩt phosphor khó tan
Cӕÿӏnh nitѫ hӝi sinh

Cӕÿӏnh nitѫ tӵ do
Cӕÿӏnh nitѫ tӵ do
Cӕÿӏnh nitѫ tӵ do
Phân giҧi hӧp chҩt phosphor khó tan
Cӕÿӏnh nitѫ tӵ do
Cӕÿӏnh nitѫ cӝng sinh
Kích thích sinh trѭӣng thӵc vұt
Cӕÿӏnh nitѫ tӵ do
Cӕÿӏnh nitѫ tӵ do
Cӕÿӏnh nitѫ
Phân giҧi hӧp chҩt phosphor khó tan
Phân giҧi hӧp chҩt phosphor khó tan
Cӕÿӏnh nitѫ cӝng sinh
Cӕÿӏnh nitѫ
Cҧi tҥo ÿҩt, kích thích sinh trѭӣng thӵc vұt
Cӕÿӏnh nitѫ
Phân giҧi hӧp chҩt phosphor khó tan

4

Sӕ lồi sӱ dөng
2
2
2
2
2
2
4
2
2

4
3
2
2
2
2
4
2
300
4
6
6
2


Phân vi sinh là tұp hӧp cӫa mӝt hoһc nhiӅu nhóm vi sinh vұt, chúng ÿѭӧc nhân
lên tӯ các chӃ phҭm vi sinh vұt và tӗn tҥi trong các chҩt mang không vô trùng, hàm
Oѭӧng các vi sinh vұt hӳu ích thѭӡng phҧi ÿҥt 1,0x106 CFU/gam (Lê Văn Tri, 2001).
Các chӫng vi khuҭn ÿѭӧc sӱ dөng trong sҧn xuҩt phân bón vi sinh vұt có thӇ là vi
khuҭn nӝi sinh trong thӵc vұt hoһc vi khuҭn tӵ do trong ÿҩt. Vi khuҭn thúc ÿҭy sӵ
sinh trѭӣng thӵc vұt bӣi cѫ chӃ trӵc tiӃp hoһc gián tiӃp, trong ÿó cѫ chӃ trӵc tiӃp
bao gӗm sӵ cӕÿӏnh ÿҥm, hòa tan lân và tәng hӧp nhӳng hӧp chҩt kích thích tӕ sinh
trѭӣng thӵc vұt (auxins, cytokinins và gibberellins) theo Kloepper et al. (1989) và
Glick (1995).
 Phân hӳu cѫ – vi sinh (microbial compost)
Phân hӳu cѫ - vi sinh là phân trӝn cѫ hӑc giӳa phân vi sinh và phân hӳu cѫ
(Lê Văn Tri, 2001). Trong ÿó, phân hӳu cѫ bao gӗm tҩt cҧ các loҥi phân có nguӗn
gӕc là sҧn phҭm hӳu cѫ nhѭ các loҥi phân chuӗng, phân xanh…(NguyӉn Công
Vinh, 2002) và phân ӫ cNJng là mӝt loҥi phân hӳu cѫ, ÿó là sҧn phҭm cuӕi cùng cӫa
quá trình phân giҧi rác thҧi hӳu cѫ nhӡ vi sinh vұt (NguyӉn Thanh HiӅn, 2003). Ӫ

phân ÿӇ sҧn xuҩt phân hӳu cѫ là quá trình làm thӕi rӳa tӵ nhiên hoһc là sӵ phân hӫy
vұt chҩt hӳu cѫ do vi sinh vұt dѭӟi nhӳng ÿLӅu kiӋn kiӇm soát. Các nguyên liӋu hӳu
Fѫ nhѭ xác bã thӵc vұt sau thu hoҥch, chҩt thҧi gia súc, rác thӵc phҭm nhà bӃp, mӝt
vài chҩt thҧi ÿô thӏ và chҩt thҧi cơng nghiӋp sau q trình ӫ thích hӧp và ÿѭӧc sӱ
dөng nhѭ là mӝt nguӗn phân bón làm màu mӥÿҩt (Misra et al., 2003).
Phân hӳu cѫ - vi sinh là sҧn phҭm ÿѭӧc sҧn xuҩt tӯ các nguӗn nguyên liӋu hӳu
Fѫ khác nhau, nhҵm cung cҩp chҩt dinh dѭӥng cho cây trӗng, cҧi tҥo ÿҩt, chӭa mӝt
hay nhiӅu chӫng vi sinh vұt sӕng ÿѭӧc tuyӇn chӑn vӟi mұt ÿӝÿҥt tiêu chuҭn quy
ÿӏnh, góp phҫn nâng cao năng suҩt, chҩt lѭӧng nông sҧn. Phân hӳu cѫ - vi sinh
không gây ҧnh hѭӣng xҩu ÿӃn ngѭӡi, ÿӝng vұt, môi trѭӡng sinh thái và chҩt lѭӧng
nông sҧn (TCVN 6169:1996).

5


2.2.2 Cách sӱ dөng phân hӳu cѫ – vi sinh
Phân vi sinh sҧn xuҩt trong nѭӟc thѭӡng ÿѭӧc sӱ dөng bҵng cách phӕi trӝn vӟi
hҥt giӕng ÿã ÿѭӧc vҭy nѭӟc ÿӇ làm ҭm hҥt trѭӟc khi gieo tӯ 10-20 phút. Nӗng ÿӝ sӱ
dөng là 100 kg hҥt giӕng trӝn vӟi 1 kg phân vi sinh (Ĉѭӡng Hӗng Dұt, 2002).
Theo NguyӉn Mӻ Hoa (2006) chӫng nҩm Trichoderma sӱ dөng khoҧng 10–20
g chӃ phҭm/m 3 vұt liӋu hӳu cѫ hoһc pha chӃ Trichoderma : mӝt muӛng cà phê
(20 g)/10-20 lít nѭӟc và sҧn phҭm có thӇ sӱ dөng sau 6-7 tuҫn.
Qua kӃt quҧ nghiên cӭu cӫa Cao Ngӑc ĈLӋp (2006) sӱ dөng dung dӏch cӕÿӏnh
ÿҥm và phân giҧi lân nuôi cҩy ÿã lên men có thӇ sӱ dөng cho tҩt cҧ các loҥi cây
trӗng (kӇ cҧ rau ăn lá). Vӟi liӅu lѭӧng khoҧng 1 lít dung dӏch men pha vӟi 10-20 lít
Qѭӟc tѭӟi cho cây trӗng. Ngồi ra, có thӇ sӱ dөng ӣ liӅu lѭӧng ÿұm ÿһc hѫn, 1 lít
pha cho 2– 4 lít nѭӟc hay trӵc tiӃp tѭӟi cho ruӝng lúa (10 lít cho 1000 m 2 ) và có thӇ
Wѭӟi 3 lҫn trong thӡi gian canh tác.
2.2.3 Vai trò cӫa phân hӳu cѫ - vi sinh trong canh tác rau an toàn
Phân hӳu cѫ - vi sinh là mӝt loҥi phân giàu hӳu cѫ. Chҩt hӳu cѫ trong ÿҩt

ÿóng mӝt vai trị quan trӑng trong viӋc duy trì ÿӝ phì nhiêu cӫa ÿҩt và vì thӃ có thӇ
làm tăng cѭӡng mӭc ÿӝ sҧn xuҩt nơng nghiӋp. Thêm vào ÿó, nó là mӝt nguӗn dinh
Gѭӥng cho cây trӗng, làm cҧi thiӋn các ÿһc tính lý hóa và sinh hӑc cӫa ÿҩt. Sӵ cҧi
thiӋn này ÿӕi vӟi ÿҩt tҥo nên kӃt quҧ: (i) cây trӗng trӣ nên chӕng chӏu tӕt hѫn ÿӕi
vӟi stress nhѭ khơ hҥn, sâu bӋnh và tính ÿӝc; (ii) giúp sӵ hҩp thu dinh dѭӥng cӫa
cây trӗng; (iii) tӵ chӫÿѭӧc chu trình dinh dѭӥng hӳu hiӋu bӣi sӵ hoҥt ÿӝng mҥnh
mӁ cӫa vi sinh vұt. Nhӳng thuұn lӧi này chӭng tӓ bҧn thân chúng có vai trị làm
giҧm rӫi ro thu hoҥch, nâng cao thu nhұp, giҧm chi phí phân bón vơ cѫ cho nơng
dân (Misra et al., 2003).
Theo NguyӉn Minh Nghƭa (2005), phân hӳu cѫ – vi sinh giúp duy trì thӃ cân
bҵng vi sinh vұt có lӧi trong ÿҩt, chӫ yӃu là bҧo vӋ và cân bҵng vi sinh vұt có ích,
cNJng nhѭ các lồi thiên ÿӏch có lӧi trên ÿӗng ruӝng. Do ÿó, thѭӡng xuyên bә sung

6


chҩt hӳu cѫ cho ÿҩt cNJng nhѭ các nguӗn vi sinh vұt có lӧi ÿӇ tҥo ÿLӅu kiӋn thuұn lӧi
cho bӝ rӉ phát triӇn hҥn chӃ mҫm bӋnh.
NguyӉn Thanh HiӅn (2003) cho rҵng, phân vi sinh Bio-Gro có khҧ năng cҧi
tҥo ÿҩt, làm tăng năng suҩt trung bình cӫa cây trӗng lên 10%, cây khӓe có khҧ năng
chӕng chӏu bӋnh cao, giҧm lѭӧng sӱ dөng thuӕc bҧo vӋ thӵc vұt, giҧm chi phí sҧn
xuҩt và tác dөng càng rõ khi bón phӕi hӧp vӟi các loҥi phân hӳu cѫ khác, có khҧ
Qăng thay thӃ ít nhҩt 50% phân ÿҥm và lân hóa hӑc do ÿó giҧm dѭ lѭӧng nitrate
trong nơng sҧn. Bӣi vì bón nhiӅu ÿҥm năng suҩt rau có tăng, nhѭng rau sӁ chӭa
nhiӅu nѭӟc, lѭӧng ÿѭӡng và vitamin trong rau giҧm xuӕng, ÿӗng thӡi rau tích lNJy
nhiӅu nitrate hѫn (Võ Minh Kha, 2003). Mӝt trong nhӳng biӋn pháp nâng cao ÿӝ
phì nhiêu cho ÿҩt là tăng cѭӡng bón phân hӳu cѫ - vi sinh và bón phân N-P-K vӯa
phҧi, vi sinh vұt hӳu ích trong phân sӁ cung cҩp cho cây trӗng các hoҥt chҩt có tác
dөng kích thích sinh trѭӣng (gibberellin, indole acetic acid, transeatin, auxin...), các
enzyme, vitamin; nâng cao khҧ năng chӕng chӏu cӫa cây trӗng do các chҩt kháng

sinh mà vi sinh vұt tiӃt ra hay nhӡ khҧ năng cҥnh tranh cao mà mұt ÿӝ vi sinh vұt
gây bӋnh trong vùng rӉ cӫa cây trӗng giҧm ÿi (Lê Văn Tri, 2001).
Sӱ dөng phân hӳu cѫ, phân vi sinh hӧp lý và sӱ dөng các chӃ phҭm phân sinh
hӑc sӁ làm tăng năng suҩt cây trӗng và bҧo ÿҧm an toàn vӋ sinh thӵc phҭm, nâng
cao chҩt lѭӧng và khҧ năng cҥnh tranh cӫa nông sҧn ViӋt Nam (Lê Văn Hѭng,
2004).
Tuy nhiên, chúng ta cҫn lѭu ý các loҥi phân bón hӳu cѫ - vi sinh sҧn xuҩt tӯ
phӃ thҧi sinh hoҥt và phӃ thҧi công nghiӋp có chӭa các thành phҫn phө gây ҧnh
Kѭӣng xҩu nhѭ chì, thӫy ngân, asen, cadimi... vүn cịn tӗn tҥi trong phân (Võ Minh
Kha, 2003) là nhӳng kim loҥi nһng cҫn hҥn chӃ tӕi ÿa trong sҧn phҭm rau an tồn.
2.2.4 Phѭѫng pháp bón phân cho rau an tồn
Theo tài liӋu cӫa Cөc Trӗng trӑt - Bӝ Nông nghiӋp và Phát triӇn nơng thơn, ÿӇ
ÿҥt u cҫu rau an tồn, ÿiӅu quan trӑng là phҧi bón phân ÿúng cách. Vì vұy cҫn chú
ý nhӳng ÿLӇm sau:

7


- Khơng nên dùng phân hӳu cѫ tѭѫi bón hoһc tѭӟi cho rau, phân cҫn ӫ thұt
hoai, xӱ lý diӋt vi khuҭn theo hѭӟng dүn; Không nên dùng nѭӟc thҧi sinh hoҥt chѭa
xӱ lý ÿӇ tѭӟi cho rau; Không nên dùng phân chӃ biӃn tӯ rác thҧi thành phӕ, vì trong
loҥi rác thҧi này có chӭa nhiӅu kim loҥi nһng.
- Phân hӳu cѫ nên trӝn vӟi phân lân và phân kali bón lót cho ruӝng rau, bón
xong rӗi cày ÿҩt hoһc bón theo luӕng. Mӝt năm bón cho 1ha khoҧng 20 tҩn phân
hӳu cѫ, 500 kg phân super lân hoһc lân nung chҧy, 250-300 kg phân kali. Bón mӝt
lҫn hoһc chia làm hai lҫn trong năm vào lúc thuұn tiӋn nhҩt, làm nhѭ vұy ÿҩt sӁ tѫi
xӕp và có dӵ trӳ lân, kali, lѭu huǤnh, magiê và các chҩt dinh dѭӥng khác.
-Ĉӏnh kǤ theo ÿһc ÿLӇm cӫa loҥi rau ÿang trӗng mà tѭӟi phân ÿҥm. Phânÿҥm
càng pha loãng càng tӕt, tѭӟi vào gӕc tránh tѭӟi trên lá. Sӕ lѭӧng tѭӟi theo hѭӟng
dүn. Trѭӟc lúc thu hoҥch rau 15-20 ngày nên ngѭng tѭӟi phân ÿҥm ÿӇ lѭӧng nitrate

trong rau không quá cao.
- Không nên dùng bҩt kǤ loҥi phân phun lá nào cho các loҥi rauăn lá. Cây rau
có thӇ hút các chҩt ÿLӅu hòa sinh trѭӣng và chҩt dinh dѭӥng qua lá, nên dùng biӋn
pháp này có thӇ tăng năng suҩt rau, song các chҩt ÿLӅu hòa sinh trѭӣng là các hóa
chҩt có thӇ gây ÿӝc cho ngѭӡi và gia súc. Các chҩt này lúc thu hoҥch ÿơi khi vүn
cịn bám trên mһt lá, khơng rӱa kӻ sӁ rҩt có hҥi.
2.2.5 Mӝt sӕ kӃt quҧ sӱ dөng phân hӳu cѫ - vi sinh trong canh tác rau quҧ sҥch
ӣ ViӋt Nam
- Trên cây rau:
+ Tӯ nhӳng năm 1990 trӣ lҥi ÿây các nghiên cӭu phân vi sinh ÿang ÿѭӧc tiӃn
hành ӣ nhiӅu ÿѫn vӏ, ÿӭng ÿҫu là ViӋn nghiên cӭu và phát triӇn công nghӋ sinh hӑc.
Ĉánh giá hiӋu quҧ cӫa phân hӳu cѫ - vi sinh trên cây ÿұu phӝng cho thҩy ÿã làm
Wăng năng suҩt sinh hӑc 12,6% so vӟi ÿӕi chӭng [khơng bón phân hӳu cѫ – vi sinh].
KӃt quҧ cNJng cho tѭѫng tӵ, khi bón phân hӳu cѫ – vi sinh ÿã cho kӃt quҧ rõ rӋt :
Wăng năng suҩt cNJng nhѭ chҩt lѭӧng rau so vӟi ÿӕi chӭng. Bón bә sung cho rau cҧi
trҳng ÿã làm tăng năng suҩt rau tӯ 11,2 ÿӃn 12,3% (ӣ hai vө Ĉông Xuân và Hè

8


Thu), cҧi thiӋn ÿáng kӇ chҩt lѭӧng rau nhѭ: hàm lѭӧng nitrate giҧm, ÿѭӡng tәng sӕ
và vitamin C tăng so vӟi ÿӕi chӭng (Trҫn Tú Thӫy et al., 2004).
+ Cao Ngӑc ĈLӋp và Tôn Minh ĈiӅn (2006) ÿã dùng phân HCVS thí nghiӋm
trên rau muӕng, mӗng tѫi cho thҩy năng suҩt thu ÿѭӧc khơng thua kém nghiӋm thӭc
hóa hӑc, hàm lѭӧng nitrate rҩt thҩp. Ngồi ra, thí nghiӋm cӫa Tơn Nhѭ Ái và Lê
Phú Duy (2006) cho thҩy bón 30 HCVS tҩn/ha cho rau muӕng ÿҥt năng suҩt và lӧi
nhuұn cao nhҩt, hàm lѭӧng nitrate thҩp nhҩt.
- Trên dѭa leo:
Mһt khác, qua thí nghiӋm cӫa Trѭѫng Vƭnh Hҧi (2005) ÿӇÿánh giá ҧnh hѭӣng
cӫa phân hӳu cѫ sinh hӑc ÿӕi vӟi phҭm chҩt năng suҩt cӫa mӝt sӕ loҥi rau ăn lá và

rau ăn trái thì kӃt quҧ cho thҩy năng suҩt cҧi ngӑt trӗng ngoài ÿӗng cӫa các nghiӋm
thӭc sӱ dөng phân hӳu cѫ sinh hӑc ÿҥt tӯ 21,2 ÿӃn 22,7 tҩn/ha. Ĉӕi vӟi dѭa leo
Qăng suҩt cӫa các nghiӋm thӭc bón phân hӳu cѫ sinh hӑc ÿҥt tӯ 33,3 tҩn/ha ÿӃn 36,3
tҩn/ha. Lê Minh ChiӃn và NguyӉn Ĉӗng Tâm (2006) sӱ dөng 15 tҩn phân HCVS +
70 kg N + 48 kg P 2O5 + 40 kg K2O/ha cho năng suҩt, lӧi nhuұn cao nhҩt và hàm
Oѭӧng nitrate thҩp nhҩt trong dѭa leo.
2.3 SҦN XUҨT RAU AN TOÀN
2.3.1 Mӝt sӕ khái niӋm vӅ rau an toàn
Rau sҥch hay rau an toàn là khái niӋm ÿѭӧc hiӇu khi các sҧn phҭm rau không
chӭa các ÿӝc tӕ hoһc vi sinh vұt gây hҥi cho cѫ thӇ con ngѭӡi (Trҫn Khҳc Thi và
NguyӉn Cơng Hoan, 2005).
Rau an tồn là nhӳng sҧn phҭm rau tѭѫi (bao gӗm tҩt cҧ các loҥi rau ăn: lá,
thân, cӫ, hoa, quҧ, hҥt, các loҥi nҩm thӵc phҭm…) ÿѭӧc sҧn xuҩt, thu hoҥch, sѫ chӃ,
bao gói, bҧo quҧn theo quy trình kӻ thuұt bҧo ÿҧm tӗn dѭ vӅ vi sinh vұt, hóa chҩt
ÿӝc hҥi dѭӟi mӭc giӟi hҥn tӕi ÿa cho phép theo quy ÿӏnh (theo QuyӃt ÿӏnh sӕ
04/2007/QĈ-BNN cӫa Bӝ Nông nghiӋp và Phát triӇn nông thôn).

9


2.3.2 ĈiӅu kiӋn ÿӇ sҧn xuҩt rau an toàn
- Ĉҩt trӗng: ÿҩt cao, thốt nѭӟc, có tҫng canh tác dày (20-30 cm) và không
chӏu ҧnh hѭӣng cӫa chҩt thҧi công nghiӋp, bӋnh viӋn và chҩt thҧi sinh hoҥt cӫa
thành phӕ... Ĉҩt khơng bӏ nhiӉm hóa chҩt ÿӝc hҥi cho con ngѭӡi và môi trѭӡng.
- Nѭӟc tѭӟi: sӱ dөng nѭӟc giӃng khoan, nhҩt là ÿӕi vӟi vùng trӗng rau xà lách
và các loҥi rau gia vӏ. NӃu nѭӟc sông, ao hӗ thì phҧi sҥch, lѭu thơng tӕt, khơng dùng
Qѭӟc thҧi tӯ khu công nghiӋp, thành phӕ, bӋnh viӋn, ao tù nѭӟc ÿӑng.
- Giӕng: gieo nhӳng hҥt tӕt và trӗng cây con khӓe mҥnh khơng có mҫm bӋnh,
biӃt rõ lý lӏch nѫi sҧn xuҩt hҥt giӕng. Giӕng nhұp nӝi phҧi qua kiӇm dӏch thӵc vұt.
Hҥt giӕng trѭӟc khi gieo trӗng cҫn ÿѭӧc xӱ lý hóa chҩt hoһc nhiӋt.

- Phân bón: phân hӳu cѫ (phân chuӗng, rѫm rҥ mөc,…) ÿѭӧc ӫ hoai mөc và
phân hӳu cѫ - vi sinh. Sӱ dөng hӧp lý và cân ÿӕi các loҥi phân hóa hӑc, ÿҧm bҧo
hàm lѭӧng ÿҥm dѭӟi mӭc cho phép cӫa Tә Chӭc Y TӃ trên tӯng loҥi rau. Ngѭng
bón phân hóa hӑc 7-10 ngày trѭӟc khi thu hoҥch, trên rau dài ngày phҧi tӯ 10-12
ngày. Ĉӕi vӟi phân bón hóa hӑc phҧi ÿҧm bҧo thӡi gian cách ly 5-10 ngày. Hҥn chӃ
tӕi ÿa viӋc sӱ dөng chҩt kích thích và chҩt ÿLӅu hịa sinh trѭӣng.
- Bҧo vӋ thӵc vұt: không sӱ dөng thuӕc cҩm sӱ dөng, có thӇ sӱ dөng thuӕc
sinh hӑc và vi sinh và nhҩt thiӃt phҧi ÿҧm bҧo thӡi gian cách ly.
- Thu hoҥch, bao gói: rau ÿѭӧc thu hoҥch ÿúng ÿӝ chín, loҥi bӓ lá già

héo,…Rau ÿѭӧc rӱa kӻ bҵng nѭӟc sҥch, ÿӇ ráo rӗi cho vào bao, túi sҥch trѭӟc khi
mang tiêu thө tҥi các cӱa hàng. Trên bao bì phҧi có phiӃu bҧo hành, có ÿӏa ÿLӇm nѫi
sҧn xuҩt nhҵm ÿҧm bҧo quyӅn lӧi cho ngѭӡi tiêu dùng (NguyӉn Khҳc Thi và Trҫn
Ngӑc Hùng, 2003)
2.3.3 Vҩn ÿӅ dѭ lѭӧng cӫa ÿҥm nitrate trong rau
Nitrate là mӝt dҥng chҩt ÿҥm hiӋn diӋn trong cây rau. Trong mӝt sӕ trѭӡng hӧp
nitrate có thӇ tích lNJy vӟi nӗng ÿӝ cao trong mơ thӵc vұt. Sӵ tích lNJy nitrate trong
mӛi loҥi rau phө thuӝc bӣi nhiӅu yӃu tӕ, trong ÿó liӅu lѭӧng phân ÿҥm sӱ dөng cho
cây trӗng ÿѭӧc ÿһc biӋt quan tâm (NguyӉn Minh Ĉông và Ngô Ngӑc Hѭng, 2007).

10


- Nguyên nhân: phân hóa hӑc ÿѭӧc sӱ dөng chӫ yӃu là phân ÿҥm dҥng urê vӟi
Oѭӧng rҩt cao gҩp 1,5-2 lҫn so vӟi yêu cҫu cӫa tӯng loҥi rau (Trҫn Thӏ Ba và Trҫn
9ăn Hai, 1999). Làm gia tăng ô nhiӉm ÿҩt trӗng, nguӗn nѭӟc cNJng nhѭ dѭ lѭӧng
nitrate trong nông sҧn (NguyӉn Minh Ĉông và Ngô Ngӑc Hѭng, 2006).
Theo NguyӉn Minh Nghƭa (2005), sau khi cây hút ÿҥm sӁ ÿѭӧc mӝt sӕ loҥi
men làm nhiӋm vө khӱ tҥo ra dҥng ÿҥm amon (NH4), chҩt này ÿѭӧc cây sӱ dөng ÿӇ
tҥo ra các acid amin và protein. Khi bón quá nhiӅu ÿҥm thì cây rau sӁ gһp phҧi 2

trѭӡng hӧp: (i) cây hút nitrate quá dѭ thӯa nên không thӇ loҥi bӓÿѭӧc hӃt nitrate,
(ii) trong ÿҩt còn lѭӧng nitrate thӯa sӁ di chuyӇn vào nguӗn nѭӟc ngҫm hay chҧy
xuӕng giӃng, vào sơng suӕi,....
Nhӳng ngun nhân làm cho q trình khӱ nitrate không thӵc hiӋn ÿѭӧc: nhiӋt
ÿӝ, ÿҩt ÿai, ánh sáng, diӋn tích dinh dѭӥng và giӕng.
- Tác hҥi cӫa nitrate: theo NguyӉn Minh Ĉông và Ngô Ngӑc Hѭng (2006),
Oѭӧng nitrate trong mô thӵc vұt vѭӧt quá ngѭӥng cho phép ÿѭӧc xem nhѭ là mӝt
ÿӝc chҩt, ÿһc biӋt là bӝ phұn lá, nitrate ÿѭӧc khӱ thành nitrite (NO2), là mӝt chҩt
ÿӝc vì nitrite dӉ phҧn ӭng vӟi amin tҥo thành nitrosamin, là chҩt gây ung thѭ dҥ dày
(Marais, 1997). Lê Văn Khoa et al.(1999) cho rҵng, nitrate gây bӋnh
Methemoglobinemia làm mҩt khҧ năng vұn chuyӇn oxy trong máu ӣ ngѭӡi; làm
Wăng huyӃt áp. Theo giҧi thích cӫa Trҫn Khҳc Thi và Trҫn Ngӑc Hùng (2005), trong
hӋ thӕng tiêu hóa NO3 bӏ khӱ thành nitrite, nitrite là mӝt trong nhӳng chҩt chuyӇn
biӃn Oxyhaemoglobin thành chҩt không hoҥt ÿӝng ÿѭӧc gӑi là Methaemoglobin. Ӣ
mӭc cao sӁ làm giҧm hô hҩp cӫa tӃ bào, ҧnh hѭӣng tӟi hoҥt ÿӝng cӫa tuyӃn giáp,
gây ÿӝt biӃn và phát triӇn các khӕi u. Nitrate khӕng chӃ sӵ sinh sҧn cӫa mӝt sӕ vi
khuҭn hiӃu khí, yӃm khí và ӣ nӗng ÿӝ cao cNJng có thӇ gián tiӃp ҧnh hѭӣng ÿӃn sӭc
khӓe sinh sҧn và nguy cѫ sҭy thai ӣ ngѭӡi (Marais, 1997).

11


* D˱ l˱ͫng nitrate trong cây rau trên ÿ̭t phù sa ven sông ͧ Ĉ͛ng b̹ng sông C͵u
Long
KӃt quҧÿLӅu tra vӅ hiӋn trҥng sҧn xuҩt rau cӫa NguyӉn Hӗng Anh (2000) cho
thҩy nơng dân sӱ dөng rҩt nhiӅu phân hóa hӑc khác nhau và bón thúc rҩt nhiӅu lҫn
trong vө và thӡi gian cách ly rҩt ít. Ngѭӡi nơng dân trӗng rau bón phân khơng cân
ÿӕi NPK nhѭ phân ÿҥm sӱ dөng tӯ 200-400 kg/ha trên cҧi bҳp, cà chua, dѭa hҩu,
trong khi yêu cҫu chӍ khoҧng 1500–200 kg/ha. ĈiӅu này làm sҧn phҭm rau có dѭ
Oѭӧng nitrate rҩt cao (Trҫn Thӏ Ba, 1998).

KӃt quҧ nghiên cӭu Ngô Ngӑc Hѭng và NguyӉn Minh Ĉơng (2007) trong
nhóm rau ăn trái thì dѭa leo có hàm lѭӧng NO3- dao ÿӝng 196-421 mg/kg tѭѫi, vѭӧt
ngѭӥng cho phép 1-3 lҫn vӟi mӭc sӱ dөng phân ÿҥm khá cao so vӟi khuyӃn cáo.
Hàm lѭӧng nitrate trong cҧi ngӑt (1840-2980 mg/kg) và xà lách (1037-2442
mg/kg), cao so vӟi qui ÿӏnh cho phép tӯ 1,5 lҫn do sӵ thâm canh liên tөc cӫa nhóm
rau này vӟi mӭc phân bón cao hѫn khuyӃn cáo. Hàm lѭӧng nitrate trong thӏt trái
Gѭa leo trong thí nghiӋm cӫa Lâm Minh ChiӃn và NguyӉn Ĉӗng Tâm (2006) dao
ÿӝng tӯ 9,7-35 mg/kg. Ngoài ra kӃt quҧ nghiên cӭu cNJng cho thҩy sӵ tích lNJy nitrate
trong cҧ trái (còn vӓ) thѭӡng cao hѫn trong thӏt trái.
ĈӇÿҧm bҧo chҩt lѭӧng rau an toàn cҫn lѭu ý các chӍ tiêu sau: Dѭ lѭӧng thuӕc
bҧo vӋ thӵc vұt trong rau phҧi thҩp hѫn mӭc cho phép, biӋn pháp căn bҧn ÿӇ làm
cho dѭ lѭӧng thuӕc bҧo vӋ thӵc vұt trong rau thҩp hѫn mӭc cho phép là áp dөng
chѭѫng trình phịng trӯ tәng hӧp và sӱ dөng thuӕc hóa hӑc mӝt cách hӧp lý nhҩt;
'ѭ lѭӧng nitrate trong rau thҩp hѫn mӭc cho phép, ÿӇÿҥt ÿѭӧc chӍ tiêu này thì phҧi
canh tác hӧp lý và ÿһc biӋt sӱ dөng phân ÿҥm vơ cѫ và hӳu cѫ thích hӧp; Sҧn phҭm
rau có hàm lѭӧng kim loҥi nһng thҩp hѫn mӭc cho phép, thӵc hiӋn bҵng cách chӑn
ÿҩt, chӑn nguӗn nѭӟc thích hӧp, sӱ dөng phân bón hӧp lý; Vi sinh vұt tӗn tҥi trong
rau và các ÿӝc tӕ do chúng gây ra phҧi thҩp hѫn mӭc cho phép.
- Mӭc tiêu chuҭn cho phép hàm lѭӧng nitrate trong rau
Theo qui ÿӏnh cӫa FAO/WHO và Bӝ Y tӃ ViӋt Nam vӅ hàm lѭӧng nitrate
trong cҧi xanh và cҧi ngӑt không quá 1000 mg/kg

12


Bҧng 2.2 Giӟi hҥn nitrate trong mӝt sӕ loҥi rau (Nga qui ÿӏnh cө thӇ hàm lѭӧng
(NO3-) không ÿѭӧc quá các sӕ liӋu sau ÿây ÿӕi vӟi tӯng loҥi rau)
STT
1
2

3
4
5
6
7
8

Quy ÿӏnh NO 3-(mg/ kg)
250
150
150
1400
200
1500
500
600

LOҤI RAU
Cà rӕt
'ѭa chuӝt
Cà chua
Cӫ cҧi
Ĉұu ăn quҧ
Xà lách
Su lѫ
Rau muӕng ruӝng

Nguӗn: Trҫn Khҳc Thi và Trҫn Ngӑc Hùng, 2005

Bҧng 2.3 Mӭc giӟi hҥn tӕi ÿa cho phép cӫa hàm lѭӧng nitrate (NO3-) trong

mӝt sӕ sҧn phҭm rau tѭѫi (mg/kg) (Theo Quy͇t ÿ͓nh s͙ 867/ 1998/ QĈ-BYT cͯa B͡ Y t͇)
STT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22

NO3- (mg/ kg)
” 500
” 500
” 500
” 500

” 1.500
” 200
” 150
” 400
” 60
” 90
” 150
” 250
” 80
” 400
” 400
” 300
” 250
” 200
” 500
” 200
” 400
” 600

TÊN RAU
Bҳp cҧi (mӗng tѫi)
Su hào
Suplѫ
Cҧi cӫ
Xà lách
Ĉұu ăn quҧ
Cà chua
Cà tím
'ѭa hҩu
'ѭa bӣ

'ѭa chuӝt
Khoai tây
Hành tây
Hành lá
Bҫu bí
Ngơ rau
Cà rӕt
0ăng tây
Tӓi
Ӟt ngӑt
Ӟt cây
Rau gia vӏ

13


2.4 ĈҺC TÍNH SINH HӐC VÀ KӺ THUҰT TRӖNG RAU ĂN LÁ
2.4.1 Rau muӕng
- Nguӗn gӕc lӏch sӱ: tên khoa hӑc là Ipomoea aquatica Forssk, thuӝc hӑ bìm
bìm (Convolvulaceae) (Trҫn Khҳc Thi và Trҫn Ngӑc Hùng, 2005), theo Ginna et al.
(1988) thì chѭa xác ÿӏnh ÿѭӧc nguӗn gӕc phát sinh cӫa rau muӕng. Ӣ nѭӟc ta, trѭӟc
kia rau muӕng là chӫ lӵc cӫa ÿӗng bào các tӍnh phía Bҳc nhѭng ngày nay, nó ÿã
ÿѭӧc phân bӕ rҩt rӝng rãi (Chu Thӏ Thѫm et al., 2005).

Hình 2.1 Rau muӕng (Ipomoea aquatica Forssk)
- Giá trӏ dinh dѭӥng: rau muӕng ÿѭӧc biӃt ÿӃn nhѭ là rau cӫa chҩt sҳt (Ginna et
al., 1988). Trong 100g phҫn ăn ÿѭӧc cӫa rau muӕng có ÿӃn: 23 Kcal; 3,2 g Protein;
5,6 g cacbonhydrat tәng kӇ cҧ cellulose; 23 mg vitamin C; 380 μg vitamin A (Trҫn
ThӃ Tөc, 2000; Trҫn ThӃ Tөc và NguyӉn Ngӑc Kính, 2004).
- Sinh thái: theo Tindall (1983), rau muӕng thích hӧp vӟi các loҥi ÿҩt có ҭm ÿӝ

cao và phát triӇn tӕt nhҩt ӣÿҩt có hàm lѭӧng chҩt hӳu cѫ cao. NhiӋt ÿӝ thích hӧp tӯ
25-30 oC, ӣ nhiӋt ÿӝ dѭӟi 20oC rau muӕng phát triӇn kém và cho năng suҩt thҩp
Ĉѭӡng Hӗng Dұt, 2003). pH thích hӧp cho sӵ phát triӇn cӫa rau muӕng là 5,3-6
(Trҫn Khҳc Thi và Trҫn Ngӑc Hùng, 2005).

14


- Các biӋn pháp kӻ thuұt trӗng và thu hoҥch rau muӕng
+ Thӡi vө: tӯ tháng 3 ÿӃn tháng 1 năm sau, góp phҫn giҧi quyӃt rau giáp vө,
mӛi năm thu hoҥch tӯ 8-10 lӭa, năng suҩt trung bình ÿҥt 20-30 tҩn/ha.
+ Làm ÿҩt: cuӕc ÿҩt chia thành luӕng rӝng 1-1,2 m, ÿұp ÿҩt nhӓ, san phҷng,
nӃu trӗng bҵng hҥt thì ÿánh rãnh ngang trên luӕng, gieo và lҩp ÿҩt sâu ÿӃn 3-4 cm
(NguyӉn Thӏ Hѭӡng, 2004).
+ Mұt ÿӝ: lѭӧng hҥt gieo cho 1 ha là 45-50 kg. NӃu gieo hàng thì hàng cách
hàng 15 cm, nӃu vãi thì sau khi rҳc hҥt xong, dùng cào trang hҥt cào nhҽÿӇ hҥt rau
lүn vào ÿҩt, sau ÿó phӫ rҥ lên rӗi tѭӟi giӳҭm (Ĉѭӡng Hӗng Dұt, 2003).
+ Bón phân: theo Trҫn Khҳc Thi và Trҫn Ngӑc Hùng (2005), bón lót tồn bӝ
phân chuӗng + phân lân + phân kali, ÿӅu rҧi trên mһt luӕng, lҩp ÿҩt trѭӟc khi gieo
hoһc rҥch hàng và rҳc phân theo hàng trѭӟc khi gieo trӗng.
+ Chăm sóc: khi gieo hҥt mӑc lên cao 2-3 cm thì dùng ÿҩt nhӓ vun phӫ gӕc ÿӇ
giӳ cho cây con khӓi bӏÿә và ra rӉӣÿӕt trên cho cây bám chһt vào ÿҩt và hút ÿѭӧc
nhiӅu chҩt dinh dѭӥng. Khi cây có 4-5 lá thұt thì tӍa ÿӇ cҩy, nhә tӍa cây ÿӇ cҩy và
chӯa lҥi trên luӕng nhӳng cây phát triӇn thành ruӝng rau muӕng tҥo thành hàng, cҩy
ÿѭӧc 10-15 ngày thì bón thúc, cӭ 4-5 ngày tѭӟi thúc mӝt lҫn.
+ Thu hoҥch: sau khi trӗng ÿѭӧc 20-25 ngày có thӇ thu hoҥch lҫn ÿҫu, khi thu
hoҥch cҫn ÿӇ lҥi 2-3 cm cách mһt ÿҩt. (NguyӉn Thӏ Hѭӡng, 2004; Trҫn ThӃ Tөc và
NguyӉn Ngӑc Kính, 2004).
- Sâu và bӋnh hҥi chính trên rau muӕng – cách phịng trӯ.
+ Sâu hҥi: ÿӕi vӟi rau muӕng ngѭӡi ta ít chú ý ÿӃn bӋnh hҥi, do ÿһc ÿLӇm cӫa

cây và kӻ thuұt canh tác cho nên bӋnh hҥi thѭӡng gây hҥi lҿ tҿ ít khi phát sinh thành
dӏch. Các loҥi sâu hҥi chӫ yӃu là sâu khoang (Spodoptera litura) và sâu ba ba
(Taiwania circumdata). Phòng trӯ bҵng các thuӕc vi sinh nhѭ Ĉҫu trâu Bicilus,
Biocin.... ÿӕi vӟi sâu khoang và phun trӯ bҵng các thuӕc Sherpa, Polytrin, Actamec,
Scorpion cho sâu ba ba (NguyӉn Mҥnh Chinh và Phҥm Anh Cѭӡng, 2007).

15


+ BӋnh hҥi: gây hҥi phә biӃn, nһng nӅ và ҧnh hѭӣng nhiӅu nhҩt ÿӃn chҩt lѭӧng
rau là bӋnh gӍ trҳng do nҩm Albugo impomoea Schweinitz gây ra. BӋnh thӕi gӕc (do
nҩm Rhizoctonia solan): khi phát sinh phun các thuӕc Validacin, Anvil, Monceren,
Hҥt vàng…BӋnh bѭӟu rӉ (do tuyӃn trùng Meloidogyn sp.): phịng trӯ bҵng cách làm
ÿҩt sӟm, phѫi ҧi, bón vôi, khi phát sinh nhә bӓ tiêu hӫy cây bӋnh nһng, phun ÿүm
vào gӕc các thuӕc Sincosin, Stop.
2.4.2 Mӗng tѫi

Hình 2.2 Mӗng tѫi (Basella sp)
- Nguӗn gӕc và yêu cҫu sinh thái: theo Trҫn Khҳc Thi và Trҫn Ngӑc Hùng
(2005), cây mӗng tѫi có tên khoa hӑc là Basella sp., hiӋn nay chѭa xác ÿӏnh ÿѭӧc
chính xác nguӗn gӕc cây mӗng tѫi, nhѭng có nhiӅu ý kiӃn cho rҵng dҥng trӗng phә
biӃn có quê hѭѫng ӣ khu vӵc Nam Á. Ngày nay, cây mӗng tѫi ÿѭӧc gieo trӗng rӝng
rãi tҥi các nѭӟc vùng nhiӋt ÿӟi Châu Á, Châu Phi, Châu Mӻ và ÿѭӧc coi là cây ngày
ngҳn ӣ mӝt sӕ khu vӵc khí hұu ơn ÿӟi. Cây mӗng tѫi sinh trѭӣng tӕt tҥi nhӳng nѫi
ÿҩt thҩp trong vùng nhiӋt ÿӟi lên ÿӃn ÿӝ cao 500 m so vӟi mһt biӇn, thұm chí có thӇ
mӑc cҧ ӣ nhӳng khu vӵc cao tӟi 3000 m trong vùng ôn ÿӟi. Mӗng tѫi là cây ѭa
ngày ngҳn, trong ÿLӅu kiӋn ngày dài trên 13 giӡ mӗng tѫi sӁ khơng ra hoa. . Mӗng
Wѫi có thӇ sinh trѭӣng trên nhiӅu loҥi ÿҩt, nhѭng ÿҩt cát là thích hӧp nhҩt. Ĉӝ ҭm
trong ÿҩt có tác dөng kích thích mӗng tѫi ra hoa.

16