Báo cáo " Phân hoá trách nhiệm hình sự - một số vấn đề lý luận cơ bản " docx

nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 2/2006 3




PGS.TSKH. Lê cảm *
ThS. Cao Thị Oanh * *
1. Khỏi nim v cỏc c im c bn
ca vic phõn hoỏ trỏch nhim hỡnh s
1.1. Khỏi nim phõn hoỏ trỏch nhim hỡnh s
Phõn hoỏ trỏch nhim hỡnh s (TNHS) l
mt trong nhng khỏi nim thu hỳt c s
quan tõm nghiờn cu ca nhiu nh khoa hc
trong v ngoi nc. Xung quanh vn ni
hm ca khỏi nim ny cỏc tỏc gi ó nờu ra
nhiu quan im khỏc nhau m in hỡnh l
hai nhúm quan im sau:
+ Nhúm 1: Cỏc tỏc gi khụng cú s phõn
bit gia nguyờn tc phõn hoỏ TNHS v
nguyờn tc cỏ th hoỏ TNHS m cho rng
chỳng l nguyờn tc tn ti xuyờn sut t
hot ng xõy dng phỏp lut (m kt qu l
cỏc quy phm phỏp lut hỡnh s) n hot
ng ỏp dng phỏp lut hỡnh s (kt qu l
bn ỏn, quyt nh ca to ỏn). Theo quan
im ny cú th s dng cỏc tờn gi khỏc
nhau nh nguyờn tc cỏ th hoỏ hỡnh pht,
nguyờn tc phõn hoỏ v cỏ th hoỏ TNHS

nhng chỳng u c hiu l nhng khỏi
nim th hin thỏi x lớ cú phõn bit ca
Nh nc i vi cỏc trng hp phm ti
khỏc nhau, chỳng c th hin trong cỏc quy
phm phỏp lut hỡnh s, trong cỏc vn bn
gii thớch, hng dn ỏp dng phỏp lut hỡnh
s cng nh trong hot ng ỏp dng phỏp
lut hỡnh s. Gia quan im thuc nhúm
ny ch tn ti s khỏc bit phn ni hm
ca khỏi nim cú liờn quan n phn th hin
trong hot ng ỏp dng phỏp lut hỡnh s
(ch bao gm hot ng quyt nh hỡnh pht
hay bao gm c iu tra, truy t v chp hnh
hỡnh pht) nhng u khng nh nguyờn tc
ny va c th hin trong lut va c
th hin trong hot ng ỏp dng lut.
(1)

+ Nhúm 2: Cỏc tỏc gi cú s phõn bit rừ
rng khỏi nim phõn hoỏ TNHS vi khỏi
nim cỏ th hoỏ TNHS v xỏc nh phõn hoỏ
TNHS l nguyờn tc c th hin trong lut
cũn cỏ th hoỏ TNHS l nguyờn tc c th
hin trong hot ng ỏp dng lut. PGS. TS.
Nguyn Ngc Ho ó th hin rừ quan im
ny khi khng nh: Vn phõn hoỏ v cỏ
th hoỏ TNHS c t ra v c coi l
mt nguyờn tc ca lut hỡnh s Vit Nam.
Nguyờn tc ny khụng ch cú ý ngha khi ỏp
dng lut hỡnh s m ũi hi trc ht phi

cú s phõn hoỏ TNHS ngay trong lut v ú
l c s cú th cỏ th hoỏ TNHS trong
thc tin ỏp dng lut.
(2)
Theo T in gii
thớch thut ng lut hc thỡ phõn hoỏ TNHS
v cỏ th hoỏ hỡnh pht c xỏc nh l
nhng nguyờn tc c lp vi quan im
cỏ th hoỏ hỡnh pht trong khi ỏp dng
lut ũi hi phi cú s phõn hoỏ TNHS
trong lut v gii thớch lut. Trỏch nhim
hỡnh s cng c phõn hoỏ trong lut v
trong gii thớch lut thỡ cng cú c s cho
* Khoa lut i hc quc gia H Ni
** Ging viờn Khoa lut hỡnh s, Trng H Lut H Ni


nghiên cứu - trao đổi
4



Tạp chí luật học số 2/2006

vic cỏ th hoỏ hỡnh pht trong ỏp dng.
(3)

Nhng nghiờn cu trờn cho thy hin nay
cỏc nh khoa hc phỏp lớ hỡnh s cha cú quan
im thng nht trong vic xỏc nh khỏi

nim phõn hoỏ TNHS. S khụng thng nht
ny cú th l mt trong nhng nguyờn nhõn
hn ch vic nghiờn cu sõu mc cn
thit nguyờn tc quan trng ny v mt lớ lun
nhm to c s chỳng phỏt huy ht giỏ tr
trong thc tin lp phỏp v ỏp dng phỏp lut.
T vic phõn tớch cỏc quan im trờn
chỳng tụi cho rng vic tỏch riờng hai khỏi
nim phõn hoỏ TNHS v cỏ th hoỏ TNHS (cỏ
th hoỏ hỡnh pht) vi cỏc ni hm khỏc nhau
s lm cho cỏch hiu v mi khỏi nim phự
hp chớnh xỏc vi tờn ca mi khỏi nim ú.
Khỏi nim phõn hoỏ TNHS c th hin
trong lut vi ni dung quy nh ng li x
lớ cú phõn bit i vi tng loi trng hp
phm ti nht nh cũn khỏi nim cỏ th hoỏ
TNHS c th hin trong hot ng ỏp dng
lut vi ni dung vn dng ng li x lớ
theo nguyờn tc phõn hoỏ TNHS gii quyt
vn TNHS cho tng trng hp phm ti
riờng bit. Ch trong thc tin ỏp dng phỏp
lut, gn vi tng trng hp phm ti c th,
gn vi tng ngi thc hin hnh vi phm ti
c th mi cú th s dng khỏi nim cỏ th hoỏ
TNHS. Ngc li, khi xõy dng cỏc quy phm
phỏp lut hỡnh s, nh lm lut ch cú th d
liu v phõn nh ra cỏc loi trng hp phm
ti cú th xy ra trong thc tin khỏc nhau v
tớnh cht, mc nguy him cho xó hi hoc
do nhng nhúm i tng khỏc nhau thc

hin. Trong trng hp ny s dng khỏi nim
phõn hoỏ TNHS li l phự hp.
Nh vy, nguyờn tc phõn hoỏ TNHS v
nguyờn tc cỏ th hoỏ TNHS l nhng
nguyờn tc riờng bit trong ú phõn hoỏ
TNHS l nguyờn tc xuyờn sut trong phỏp
lut hỡnh s th hin vic quy nh ng li
x lớ cú phõn bit i vi cỏc loi trng hp
phm ti khỏc nhau v tớnh cht, mc
nguy him cho xó hi ca ti phm v cỏc
c im v nhõn thõn ngi thc hin ti
phm cũn cỏ th hoỏ TNHS l nguyờn tc
th hin trong hot ng ỏp dng lut hỡnh
s, l vic c quan ỏp dng phỏp lut vn
dng cỏc quy phm phỏp lut hỡnh s (ó
c xõy dng theo nguyờn tc phõn hoỏ
TNHS) xỏc nh TNHS (vi loi v mc
c th) cho tng ngi phm ti trong tng
trng hp phm ti riờng bit vi yờu cu:
Lm cho hỡnh pht c tuyờn phự hp vi
tớnh cht, mc nguy him cho xó hi ca
hnh vi phm ti, phự hp vi nhõn thõn
ngi phm ti cng nh hon cnh phm
ti ca h.
(4)
Nh vy, cú th thy hai
nguyờn tc ny cú mi liờn h cht ch vi
nhau trong ú nguyờn tc phõn hoỏ TNHS
to ra c s, nn tng cú th tin hnh cỏ
th hoỏ TNHS v ngc li, nguyờn tc cỏ

th hoỏ TNHS chớnh l s trin khai vn
dng trong thc tin xột x t tng phõn
hoỏ TNHS, l cu ni trc tip nguyờn tc
phõn hoỏ TNHS th hin giỏ tr.
1.2. Cỏc c im ca phõn hoỏ trỏch
nhim hỡnh s
T nhng phõn tớch nờu trờn cú th xỏc
nh cỏc c im ca nguyờn tc phõn hoỏ
TNHS nh sau:
1.2.1. Phõn hoỏ TNHS l nguyờn tc ca
hot ng xõy dng phỏp lut (hỡnh s)
Phõn hoỏ TNHS vi ni dung to ra cỏc
quy phm phỏp lut hỡnh s th hin ng
li x lớ cú phõn bit ca Nh nc i vi


nghiªn cøu - trao ®æi
T¹p chÝ luËt häc sè 2/2006 5

những loại trường hợp phạm tội có sự khác
biệt nhất định đòi hỏi phải được nhà làm luật
sử dụng như là một nguyên tắc cơ bản khi
thực hiện hoạt động xây dựng pháp luật.
Tinh thần của nguyên tắc này cần phải được
thể hiện xuyên suốt trong pháp luật hình sự,
cả trong các quy định thuộc phần chung và
các quy định thuộc phần các tội phạm một
cách thống nhất nhằm tạo ra đường lối xử lí
có phân hoá rõ nét mà cơ quan áp dụng pháp
luật có thể vận dụng dễ dàng để giải quyết

vấn đề TNHS đối với từng trường hợp phạm
tội cụ thể trong thực tiễn.
1.2.2. Phân hoá TNHS có nội dung là việc
quy định đường lối xử lí có phân biệt đối với
các loại trường hợp phạm tội khác nhau
Trong đời sống thực tiễn, các hành vi
phạm tội được thực hiện rất phong phú, đa
dạng và có thể đòi hỏi phải có những cách
thức xử lí khác nhau nhằm đạt được mục
đích bảo vệ các quan hệ xã hội, giáo dục
người phạm tội. Thực trạng đó đòi hỏi nhà
làm luật phải dự liệu được một cách cơ bản
về sự khác biệt giữa các trường hợp phạm tội
có thể xảy ra trong thực tiễn và quy định cho
chúng một “liều lượng” TNHS cần thiết, hợp
lí. Mức độ phân hoá trong đường lối xử lí mà
nhà làm luật quy định đòi hỏi phải tương
ứng với sự đa dạng, phức tạp của các hành vi
phạm tội được thực hiện trong thực tiễn sao
cho các quy phạm pháp luật có thể là cơ sở
pháp lí để xác định đúng TNHS phù hợp cho
mỗi trường hợp phạm tội riêng biệt.
1.2.3. Phân hoá TNHS được thực hiện
dựa trên sự khác biệt về tính chất, mức độ
nguy hiểm cho xã hội của tội phạm và các
đặc điểm nhân thân người phạm tội
Đây chính là những dấu hiệu thể hiện sự
khác biệt cơ bản giữa các trường hợp phạm
tội khác nhau, chúng thể hiện các quan hệ xã
hội cần được bảo vệ bị đặt vào các tình trạng

nguy hiểm khác nhau đồng thời cũng thể
hiện loại và mức độ TNHS mà Nhà nước cần
phải áp dụng đối với người phạm tội trong
trường hợp đó.
2. Các căn cứ của việc phân hoá trách
nhiệm hình sự
Căn cứ để tiến hành phân hoá TNHS
được hiểu là những tiêu chí giúp nhà làm luật
xác định được những nhóm trường hợp phạm
tội khác nhau mà xuất phát từ đòi hỏi của các
nguyên tắc cơ bản của luật hình sự như
nguyên tắc nhân đạo, nguyên tắc công bằng,
nhà làm luật cần quy định đối với từng nhóm
“liều lượng” TNHS phù hợp. Khi bàn đến vấn
đề TNHS, nhà làm luật bao giờ cũng phải tính
đến tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội
của tội phạm và những đặc điểm nhân thân
người phạm tội. Nói cách khác, đây chính là
các căn cứ của việc phân hoá TNHS.
Trước hết, tính chất, mức độ nguy hiểm
cho xã hội của tội phạm được xác định là căn
cứ quan trọng hàng đầu mà nhà làm luật phải
cân nhắc trong mọi trường hợp phân hoá
TNHS. Với vai trò là chuẩn đánh giá so sánh
tính nguy hiểm cho xã hội giữa các trường
hợp phạm tội khác nhau, tính chất, mức độ
nguy hiểm cho xã hội của tội phạm thể hiện
rõ mức độ cần thiết của vai trò bảo vệ của
Nhà nước đối với các quan hệ xã hội bị xâm
hại. Hành vi có tính chất, mức độ nguy hiểm

cho xã hội càng cao càng đòi hỏi ở mức độ
lớn hơn sự can thiệp, bảo vệ của Nhà nước
thông qua việc quy định TNHS. Khi sử dụng
căn cứ này nhà làm luật cần lựa chọn những


nghiên cứu - trao đổi
6



Tạp chí luật học số 2/2006

trng hp phm ti cú cựng tớnh cht, mc
nguy him cho xó hi xp vo cựng
mt nhúm (vớ d: Nhng hnh vi xõm phm
an ninh quc gia khụng th c quy nh
chung nhúm vi nhng hnh vi phm ti
khỏc; nhng hnh vi xõm phm tớnh mng
khụng th xp vo cựng nhúm vi nhng
hnh vi xõm phm sc kho ca con ngi),
trỏnh tỡnh trng xp nhng hnh vi khỏc
nhau v tớnh cht, mc nguy him vo
cựng mt nhúm. Vic phõn nhúm ỳng cỏc
hnh vi cú cựng tớnh cht, mc nguy him
cho xó hi l yờu cu quan trng u tiờn ca
nguyờn tc phõn hoỏ TNHS, õy chớnh l c
s quy nh TNHS phự hp i vi tng
nhúm. iu ny cho thy i vi nhng
trng hp tớnh cht, mc nguy him cho

xó hi ca ti phm tng ng nhau thỡ
khụng nờn chia tỏch thnh nhiu nhúm, iu
ú cú th dn n tỡnh trng quy phm phỏp
lut tr nờn vn vt, ngc li, cng khụng
nờn nhp nhng trng hp phm ti cú s
khỏc nhau rừ rt v tớnh cht, mc nguy
him cho xó hi vo cựng mt nhúm v quy
nh cho chỳng mt khung ch ti cú biờn
dao ng ln vỡ iu ú li to ra nhng quy
phm phỏp lut cú tớnh phõn hoỏ (TNHS)
khụng cao, d dn n s vn dng tu tin,
khụng thng nht trong thc tin xột x.
ng thi vi vic phõn nhúm hnh vi, nh
lm lut cng cn cõn nhc tớnh cht, mc
nguy him cho xó hi ca tng nhúm trng
hp phm ti quy nh cho chỳng liu
lng TNHS phự hp. TNHS phự hp c
quy nh v ỏp dng i vi ngi phm ti
l mt trong nhng iu kin gi vai trũ
quyt nh thc hin c mc tiờu bo
v cỏc quan h xó hi trc cỏc hnh vi
phm ti thụng qua vic tỏc ng giỏo dc
ngi phm ti, ngn nga h phm ti mi
cng nh giỏo dc, rn e cỏc thnh viờn
khỏc trong xó hi. Vi mi nhúm ó c
phõn hoỏ núi trờn nh lm lut cn cõn nhc
quy nh mt cỏch phự hp nht loi v
cú th c khong mc TNHS nờn ỏp dng
i vi h. Nh lm lut phi xỏc nh rừ
nhúm c min hoc cú th c min

TNHS, nhúm khụng cn ỏp dng hỡnh pht,
nhúm cn phỏi ỏp dng hỡnh pht (theo loi,
khong mc hỡnh pht) v.v Tớnh cht, mc
nguy him cho xó hi ca ti phm to ra
s khỏc bit c bn gia cỏc hnh vi phm ti
c thc hin trờn thc t v theo nguyờn
tc v s tng xng gia TNHS vi tớnh
cht, mc nguy him cho xó hi ca ti
phm c thc hin, nh lm lut cn phi
quy nh TNHS t l thun vi tớnh cht, mc
nguy him cho xó hi ca ti phm.
Ngoi cn c trờn, khi tin hnh phõn
hoỏ TNHS nh lm lut cng cn tớnh n
cỏc c im v nhõn thõn ngi thc hin
ti phm. Cn c ny c tớnh n trong
trng hp nh lm lut thy rng cỏc c
im v nhõn thõn ca ngi phm ti núi
chung hoc ca ngi thc hin hnh vi
phm ti nht nh cú th phn ỏnh tớnh cht,
mc nguy him cho xó hi ca ti phm
(vớ d: Tỏi phm, tỏi phm nguy him), phn
ỏnh kh nng giỏo dc i vi ngi phm
ti (vớ d: Ngi phm ti thnh khn khai
bỏo, n nn hi ci) hoc th hin hon cnh
c bit ca h (vớ d: Ngi phm ti l
ph n cú thai). Trng hp cỏc c im v
nhõn thõn ngi thc hin ti phm nh


nghiên cứu - trao đổi

Tạp chí luật học số 2/2006 7

hng n tớnh cht, mc nguy him cho
xó hi ca ti phm thỡ ng nhiờn nhng
c im ny phi c cõn nhc nh cn c
th nht núi trờn. Trng hp cỏc c im
v nhõn thõn phn ỏnh kh nng giỏo dc
ca ngi thc hin ti phm cng ũi hi
nh lm lut cõn nhc khi xỏc nh TNHS
i vi h tng ng vi mc kh nng
giỏo dc c phn ỏnh vỡ mc ớch hng
u ca vic ỏp dng TNHS i vi ngi
phm ti l nhm giỏo dc h. iu ú th
hin rng nu kh nng giỏo dc i vi
nhúm ngi phm ti no ú cng cao thỡ
loi v mc TNHS ỏp dng i vi h cng
nờn hn ch. Ngoi ra, TNHS cũn cn c
phõn hoỏ da trờn cỏc c im nhõn thõn
phn ỏnh hon cnh c bit ca ngi phm
ti m xut phỏt t nguyờn tc nhõn o xó
hi ch ngha Nh nc cn quy nh i vi
h TNHS nh hn so vi nhng trng hp
khỏc. Tng t nh khi phõn hoỏ TNHS da
vo cỏc c im nhõn thõn thuc cỏc trng
hp núi trờn, khi phõn hoỏ TNHS da vo
cỏc c im v nhõn thõn phn ỏnh hon
cnh c bit ca ngi phm ti nh lm
lut cng cn cõn nhc mc c bit ca
hon cnh c phn ỏnh phõn hoỏ
TNHS ti a i vi h.

3. Cỏc gii hn ca vic phõn hoỏ
trỏch nhim hỡnh s
Phõn hoỏ TNHS l hot ng gúp phn
to ra ng li x lớ cú phõn bit i vi
cỏc loi trng hp phm ti khỏc nhau, i
vi cỏc nhúm ch th thc hin ti phm
khỏc nhau v l c s tin hnh cỏ th hoỏ
TNHS trong ỏp dng lut hỡnh s. Vic xỏc
nh ỳng cỏc gii hn phõn hoỏ TNHS l
yờu cu quan trng gn lin vi vic t
c mc ớch ca nguyờn tc ny. cú
th to ra c s phỏp lớ cn thit phc v cho
vic cỏ th hoỏ TNHS trong thc tin, vic
phõn hoỏ TNHS phi ng thi gii quyt
c hai yờu cu liờn quan n gii hn ca
vic phõn hoỏ TNHS sau õy: 1. Phi th
hin c ng li x lớ khỏc bit mc
ti a i vi cỏc loi trng hp phm ti
khỏc nhau v tớnh cht, mc nguy him
cho xó hi v cỏc c im nhõn thõn ngi
phm ti; 2. Phi trỏnh hin tng quy nh
c th hng x lớ i vi tng nhúm trng
hp phm ti quỏ nh, lm cho quy phm
phỏp lut tr thnh vn vt. Mt mt, cú th
khng nh rng vic phõn hoỏ TNHS cng
trit thỡ cng to thun li cho vic cỏ th
hoỏ TNHS. Khi tin hnh cỏ th hoỏ TNHS,
ngi ỏp dng phỏp lut phi s dng cỏc
quy phm phỏp lut ó c xõy dng theo
nguyờn tc phõn hoỏ TNHS gii quyt

vn TNHS cho tng trng hp phm ti
c th. Trong thc tin xột x nhng trng
hp ny li rt phong phỳ, a dng, gia
chỳng cú th tn ti s khỏc bit rt ln tớnh
cht, mc nguy him cho xó hi ca ti
phm hoc v cỏc c im ca nhõn thõn
ngi thc hin ti phm. Trong khi ú, vic
ỏnh giỏ cỏc cn c ny cỏc ch th khỏc
nhau li cú th khụng ging nhau, thm chớ
cú th khỏc nhau mt cỏch rừ rt. iu ú cú
th dn n tỡnh trng TNHS c ỏp dng
i vi ngi phm ti khụng phự hp vi
yờu cu gii quyt v vic ú (quỏ nng hoc
quỏ nh). Vỡ vy, cú th khng nh rng s
phõn hoỏ TNHS trong lut cng cao thỡ cng
to c s phỏp lớ hn ch tỡnh trng tu


nghiên cứu - trao đổi
8



Tạp chí luật học số 2/2006

tin trong ỏp dng phỏp lut hỡnh s v do
ú nguyờn tc cỏ th hoỏ TNHS cng c
thc hin mt cỏch trit v thng nht.
Vi nhng quy phm phỏp lut m nguyờn
tc phõn hoỏ TNHS th hin mt cỏch m

nht, ng li x lớ mang tớnh khỏi quỏt,
chung chung thỡ vic vn dng chỳng gii
quyt vn TNHS i vi tng trng hp
phm ti riờng bit gp rt nhiu khú khn
v khú cú th i n thng nht. Mt khỏc,
cng cn khng nh rng gn lin vi tớnh
khỏi quỏt ca cỏc quy phm phỏp lut hỡnh
s ni m nguyờn tc phõn hoỏ TNHS c
th hin vic phõn hoỏ TNHS cng khụng
th c thc hin mt cỏch quỏ chi tit, c
th. Phõn hoỏ TNHS ch c dng li nc
cui cựng vic to ra ng li x lớ cú
phõn hoỏ (khỏc bit) tng xng vi tng
nhúm trng hp phm ti tng ng
nhau v tớnh cht, mc nguy him cho xó
hi hay ging nhau v cỏc c im ca
nhõn thõn ngi thc hin hnh vi. Nu nh
lm lut vt qua ranh gii ny quy nh
c th phng ỏn gii quyt vn TNHS
cho tng trng hp phm ti riờng bit
hoc tng nhúm nh cỏc trng hp phm
ti riờng bit s dn n tỡnh trng h lm
thay cụng vic cỏ th hoỏ TNHS ca ngi
ỏp dng phỏp lut. iu ú cng cú ngha l
quy phm phỏp lut b tc mt tớnh khỏi
quỏt cn thit, khi ú nhng quy phm ny
s tr thnh vn vt v hon ton cú th tr
thnh nguyờn nhõn ca hin tng ngi ỏp
dng phỏp lut b trúi tay trc nhng tỡnh
hung a dng, phc tp trong thc tin.

Xut phỏt t hai yờu cu ú, vic phõn
hoỏ TNHS phi c tin hnh theo cỏc gii
hn sau õy:
3.1. Phõn hoỏ gia cỏc trng hp c
min trỏch nhim hỡnh s vi cỏc trng
hp phi chu trỏch nhim hỡnh s
Theo gii hn ny, nh lm lut cn quy
nh rừ nhúm nhng trng hp hnh vi tuy
cu thnh ti phm nhng cú nhng du
hiu phn ỏnh mc gõy nguy hi cho xó
hi hoc cỏc c im ca nhõn thõn ngi
thc hin hnh vi cho thy cú th t c
mc ớch giỏo dc ngi phm ti, bo v
cỏc quan h xó hi tng ng m khụng cn
buc h phi chu TNHS v ngc li l
nhúm nhng trng hp phm ti nht thit
phi ỏp dng TNHS i vi ngi phm ti.
Khi quy nh nhúm th nht núi trờn nh
lm lut khụng nhng phi ch rừ cỏc iu
kin c xp vo nhúm ú m cũn cn
phi phõn hoỏ thnh nhng trng hp
c min TNHS v nhng trng hp ch
cú th c min TNHS.
3.2. Phõn hoỏ gia cỏc trng hp
khụng phi chu bin phỏp cng ch v
hỡnh s vi cỏc trng hp phi chu bin
phỏp cng ch v hỡnh s v mang ỏn tớch
Nu hiu TNHS l mt dng trỏch nhim
phỏp lớ, bao gm: Ngha v phi chu s tỏc
ng ca hot ng truy cu TNHS, chu b

kt ti, chu bin phỏp cng ch v hỡnh s
(hỡnh pht, bin phỏp t phỏp) v chu mang
ỏn tớch
(5)
thỡ trong cỏc quy phm phỏp lut
hỡnh s nh lm lut cn tip tc phõn hoỏ
ng li x lớ i vi nhng hnh vi cựng
phi chu TNHS thnh nhng hnh vi cn phi
ỏp dng hỡnh pht hay cỏc bin phỏp t phỏp
v chu mang ỏn tớch vi nhng trng hp
khụng cn ỏp dng bin phỏp cng ch ny.


nghiªn cøu - trao ®æi
T¹p chÝ luËt häc sè 2/2006 9

3.3. Phân hoá giữa những trường hợp
phải chịu hình phạt với những trường hợp
áp dụng biện pháp tư pháp
Với vai trò là biện pháp cưỡng chế
nghiêm khắc nhất của Nhà nước có nội dung
tước bỏ hoặc hạn chế quyền, lợi ích của
người phạm tội (người bị kết án), hình phạt
thể hiện tính cưỡng chế nghiêm khắc cao
hơn rõ rệt so với các biện pháp tư pháp. Vì
vậy, đối với những trường hợp cần phải áp
dụng biện pháp cưỡng chế của TNHS cũng
đòi hỏi phải được phân hoá ở mức độ cao
hơn để cơ quan áp dụng có thể phân định
được những trường hợp cần áp dụng hình

phạt và những trường hợp chỉ cần áp dụng
biện pháp tư pháp.
3.4. Phân hoá giữa các trường hợp chịu
các loại hình phạt hoặc các loại biện pháp
tư pháp khác nhau
Đây là giới hạn cuối cùng của việc phân
hoá TNHS. Giới hạn này cũng xuất phát
chính từ tính đa dạng, phong phú của các
hành vi phạm tội được thực hiện. Giới hạn
này thể hiện qua việc nhà làm luật tiếp tục
phân thành nhóm nhỏ hơn những hành vi đã
được lựa chọn và xếp vào nhóm áp dụng
hình phạt hay nhóm áp dụng biện pháp tư
pháp. Theo quy định của pháp luật hình sự,
cả hình phạt và biện pháp tư pháp đều có thể
bao gồm nhiều loại khác nhau, chúng thể
hiện những mức độ cưỡng chế nghiêm khắc
khác nhau và vì vậy nhà làm luật cần quy
định rõ từng loại hình phạt hay loại biện
pháp tư pháp cụ thể được áp dụng gắn với
từng nhóm hành vi phạm tội nhất định.
4. Các mức độ phân hoá trách nhiệm
hình sự
Trong luật hình sự việc phân hoá TNHS
được tiến hành theo nhiều mức độ khác nhau.
Tính theo sự thu hẹp dần về phạm vi phân hoá
TNHS, có thể xác định các mức độ phân hoá
sau đây: Phân hoá TNHS theo chế định, phân
hoá TNHS theo quy phạm pháp luật và phân
hoá TNHS trong phạm vi từng quy phạm.

4.1. Phân hoá trách nhiệm hình sự theo
chế định
Việc phân hoá TNHS theo chế định được
hiểu là việc nhà làm luật tạo ra đường lối xử
lí khác biệt đối với một loại trường hợp
phạm tội bằng cách xây dựng chế định riêng
liên quan đến vấn đề TNHS của những
người thực hiện những hành vi phạm tội dựa
trên những đặc điểm nhân thân của người
phạm tội, cách thức thực hiện hành vi phạm
tội của họ hoặc dựa trên tính chất của nhóm
quan hệ xã hội mà hành vi phạm tội xâm hại.
Ở mức độ phân hoá này, tất cả những trường
hợp phạm tội cần được xử lí bằng đường lối
riêng, được xếp vào cùng một chế định với
những quy định rõ ràng về điều kiện áp dụng,
loại và mức TNHS được áp dụng đối với
người phạm tội. Biểu hiện rõ rệt của việc
phân hoá TNHS ở mức độ này là việc xây
dựng các chế định TNHS đối với người chưa
thành niên phạm tội, đồng phạm hay việc tách
riêng các nhóm tội thuộc phần các tội phạm.
4.2. Phân hoá trách nhiệm hình sự theo
quy phạm
Trên cơ sở phân hoá TNHS theo chế
định, TNHS đối với người phạm tội tiếp tục
được phân hoá ở mức độ thứ hai: Phân hoá
trong phạm vi chế định hay phân hoá theo
các quy phạm pháp luật cụ thể. Ở mức độ
này, những loại trường hợp phạm tội đã

được xếp theo chế định nói trên lại tiếp tục
được chia tách thành các lớp khác nhau với


nghiên cứu - trao đổi
10



Tạp chí luật học số 2/2006

liu lng TNHS khỏc nhau da trờn mc
c bit ca cỏc c im nhõn thõn
ngi phm ti hay s khỏc bit v tớnh cht
nguy him cho xó hi ca ti phm c
thc hin. Vớ d: Nhng hnh vi xõm hi
quan h s hu sau khi c xp vo cựng
mt nhúm (theo mc phõn hoỏ núi trờn)
li tip tc c tỏch ra v quy nh thnh
cỏc ti danh riờng nh ti cp ti sn, ti
trm cp ti sn v.v
4.3. Phõn hoỏ trỏch nhim hỡnh s trong
phm vi quy phm
mc th ba, nh lm lut tin hnh
phõn hoỏ TNHS trong phm vi tng quy
phm. õy l s phõn hoỏ th hin mc
chi tit cao nht, nú ũi hi nh lm lut trờn
c s d liu v chi tit hoỏ cỏc tỡnh hung
phm ti i vi mt loi ti c th, t ú xỏc
nh nhng trng hp phm ti cú cựng tớnh

cht nguy him cho xó hi tỏch thnh
nhng nhúm nh vi mc TNHS phự hp.
Mc phõn hoỏ ny c th hin thụng
qua vic nh lm lut xõy dng cỏc cu thnh
ti phm khỏc nhau cho cỏc iu lut phn
cỏc ti phm. i vi nhng ti cú th cú
nhng trng hp phm ti cú tớnh nguy him
cao hn hoc thp hn so vi nhng trng
hp thụng thng khỏc thỡ cn phi xõy dng
cho chỳng cỏc cu thnh ti phm tng nng
hoc cu thnh ti phm gim nh tng ng
bờn cnh cu thnh ti phm c bn. Trong
trng hp nu ch xõy dng mt cu thnh
ti phm tng nng m cha phõn hoỏ trit
c TNHS ca nhng ngi thc hin nhúm
hnh vi (thuc loi tng nng) ú vỡ trong
nhúm hnh vi ny vn cú nhng hnh vi cú
tớnh cht nguy him cho xó hi cao hn cỏc
hnh vi khỏc thỡ nh lm lut cn tỏch chỳng
thnh nhiu khung tng nng khỏc nhau vi
ch ti tng xng. Ngoi ra, mc phõn
hoỏ ny cũn ũi hi nh lm lut quy nh
TNHS khỏc bit i vi nhng trng hp
phm ti cú cựng tớnh cht nguy him cho xó
hi nhng khỏc nhau v mc nguy him
cho xó hi bng cỏch quy nh cỏc tỡnh tit
(du hiu) gim nh TNHS hoc tng nng
TNHS to c s phỏp lớ cho vic cỏ th
hoỏ TNHS i vi nhng trng hp phm
ti c th khỏc nhau vic cú hay khụng cú

hoc gia cú ớt hay cú nhiu cỏc tỡnh tit phn
ỏnh s khỏc bit v mc nguy him cho xó
hi theo cỏc hng khỏc nhau.
Nh vy, cú th khng nh rng phõn
hoỏ TNHS l mt nguyờn tc c bn ca lut
hỡnh s Vit Nam, tn ti trong hot ng
xõy dng phỏp lut nhm to ra ng li x
lớ ngi phm ti da trờn tớnh cht, mc
nguy him cho xó hi ca ti phm c
thc hin v nhng c im nhõn thõn
ngi phm ti. Vi vai trũ quan trng ny,
nguyờn tc phõn hoỏ TNHS ũi hi phi
c tip tc nghiờn cu mt cỏch ton din,
sõu sc, t ú vn dng nhng hiu bit
tng ng vo vic hon thin lut hỡnh s
to ra c s phỏp lớ tt nht cho hot ng
cỏ th hoỏ TNHS trong thc tin xột x./.

(1).Xem: Phm Hựng Vit, Nguyờn tc phõn hoỏ v
cỏ th hoỏ TNHS trong lut hỡnh s Vit Nam, Lun
vn thc s lut hc, H Ni, 1998, tr. 9-24.
(2).Xem: Nguyn Ngc Ho, Ti phm v cu thnh
ti phm, Nxb. Cụng an nhõn dõn, H Ni, 2005, tr. 24.
(3).Xem: T in gii thớch thut ng lut hc,
Nxb. Cụng an nhõn dõn, H Ni, 1999, tr. 22.
(4).Xem: T in gii thớch thut ng lut hc,
Sd, tr. 22.
(5).Xem: Sd, tr.126.