Lỗi trong trách nhiệm dân sự, một số vấn đề lý luận và thực tiễn

Đề bài: Lỗi trong trách nhiệm dân sự, một số vấn đề lý luận và thực tiễn.

Lỗi trong trách nhiệm dân sư – lý luận và thực tiễn
1
Bài làm:
Từ xưa đến nay có nhiều học giả, trong đó có các luật gia đã quan tâm nhận xét rất
khác nhau trong việc xác định yếu tố lỗi trong trách nhiệm dân sự.
A) Một số vấn đề về lý luận.
1) Về trách nhiệm dân sự do vi phạm nghĩa vụ dân sự ( trách nhiệm dân
sự)
a) Khái niệm:
Khi một nghĩa vụ dân sự được xác lập, các bên phải thực hiện nội dung
của nghĩa vụ đó. Nếu một bên vi phạm nghĩa vụ ( không thực hiện hoặc thực
hiện không đúng, không đầy đủ), thì phải gánh chịu những hậu quả bất lợi
mà pháp luật đã dự liệu. Khoản 1 Điều 302 BLDS 2005 quy định: “bên có
nghĩa vụ làm thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ, thì phải chịu
trách nhiệm dân sự đối với bên có quyền”. Như vậy, các bên có nghĩa vụ dân
sự với nhau kể từ khi quan hệ nghĩa vụ được xác lập nhưng trách nhiệm dân
sự chỉ xuất hiện khi có một bên vi phạm nghĩa vụ của mình.
Trách nhiệm dân sự do vi phạm nghĩa vụ dân sự là sự cưỡng chế của nhà
nước buộc bên vi phạm nghĩa vụ phải tiếp tục thực hiện nghĩa vụ hoặc phải
bồi thường thiệt hại do hành vi vi phạm nghĩa vụ của mình gây ra cho bên
kia.
b) Phân loại trách nhiệm dân sự do vi phạm nghĩa vụ dân sự:
=.= Trách nhiệm phải thực hiện nghĩa vụ dân sự.
Với trách nhiệm này, bên vi phạm nghĩa vụ phải tiếp tục thực hiện
nghĩa vụ do bên bị vi phạm yêu cầu, trường hợp đá có yêu cầu mà bên vi
phạm vẫn không thực hiện thì bên kia có thể yêu cầu nhà nước thực hiện
biện pháp cưỡng chế thực hiện đối với bên vi phạm nhĩa vụ.
Lỗi trong trách nhiệm dân sư – lý luận và thực tiễn
2

=.= Trách nhiệm bồi thường thiệt hại.
Được đặt ra khi hành vi vi phạm nghĩa vụ đã gây ra một thiệt hại. Mặt
khác một người chỉ phải chịu trách nhiệm dân sự khi họ có lỗi. Vì vậy việc
xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm nghĩa vụ phải dựa trên
các cơ sở sau:
/ Có hành vi trái pháp luật.
/ Có thiệt hại xảy ra trong thực tế.
/ Mối quan hệ nhân quả giữa hành vi vi phạm pháp luật và thiệt
ahij xảy ra
/ Lỗi của người vi phạm nghĩa vụ.
Điều quan trọng nhất được đặt ra trong việc xác định trách nhiệm bồi
thường thiệt hại chính là lỗi của người vi phạm nghĩa vụ.
2) Về lỗi
Cơ sở phát sinh trách nhiệm pháp luật dân sự là các yếu tố cấu thành vi
phạm pháp luật dân sự. Một trong những yếu tố cấu thành đó là lỗi của
người vi phạm. Theo nguyên tắc chung thì lỗi là điều kiện cần thiết để áp
dụng trách nhiệm do vi phạm nghĩa vụ dân sự (mặc dù pháp luật dân sự coi
lỗi là điều kiện tiên quyết để áp dụng trách nhiệm dân sự nhưng lại không
đưa ra định nghĩa rõ ràng về lỗi. Điều này đã gây ra một số bất cập trong
việc xác định trách nhiệm khi có hành vi vi phạm pháp luật dân sự, đặc biệt
là trong trách nhiệm dân sự liên đới). Chính vì vậy mà quy phạm về trách
nhiệm do có lỗi được đưa vào Bộ Luật dân sự. Khoản 1 Điều 308 Bộ Luật
dân sự (BLDS) quy định rằng, người không thực hiện hoặc thực hiện không
đúng nghĩa vụ dân sự thì phải chịu trách nhiệm dân sự khi có lỗi cố ý hoặc
lỗi vô ý trừ trường hợp có thoả thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác.
Điều 604 BLDS cũng quy định: “ người nào do lỗi cố ý hoặc vô ý…mà gây
thiệt hại thì phải bồi thường”
Lỗi trong trách nhiệm dân sư – lý luận và thực tiễn
3
Như vậy, nếu không có thỏa thuận hoặc pháp luật không quy định khác,

thì chỉ khi nào người vi phạm nghĩa vụ dân sự có lỗi mới phải bồi thường
thiệt hại. Tuy nhiên, về nguyên tắc, người đã được xác định là có nghĩa vụ
mà không thực hiện hoặc thực hiện không đúng thì đương nhiên bị coi là có
lỗi. Vì vậy người thực hiện nghĩa vụ chỉ không phải bồi thường thiệt hại nếu
họ chứng minh được thiệt hại là do bất khả kháng hoặc hoàn toàn là do lỗi
của bên có quyền.
Về bản chất, lỗi được xác định là quan hệ giữa chủ thể thực hiện hành vi
trái pháp luật với xã hội mà nội dung của nó là sự phủ định những yêu cầu
của xã hội đã được thể hiện thông qua các quy định của pháp luật.
Khi một người có đủ nhận thức và điều kiện để lựa chọn cách xử sự sao
cho phù hợp với pháp luật, tránh gây thiệt hại cho chủ thể khác nhưng vẫn
thực hiện hành vi gây thiệt hại thì người đó bị coi là có lỗi. Như vậy, lỗi là
thái độ tâm lý của người có hành vi gây thiệt hại, phản ánh thái độ nhận thức
của người đó đối với hành vi và hậu quả của hành vi mà họ thực hiện. Căn cứ
vào nhận thức của người gây thiệt hại đối với hành vi và hậu quả của hành vi
mà họ thực hiện, lỗi được chia thành các hình thức sau:
/ Lỗi cố ý: một người bị coi là có lỗi có ý nếu họ đã nhận thức rõ hành vi
của mình sẽ gây thiệt hại cho người khác mà vẫn thực hiện hành vi đó. Nếu
người này mong muốn thiệt hại xảy ra từ việc thực hiện hành vi thì lỗi của
họ là lỗi cố ý trực tiếp. Nếu họ không mong muốn thiệt hại xảy ra nhưng để
mặc cho thiệt hại xảy ra thì lỗi của họ là lỗi cố ý gián tiếp.
/ Lỗi vô ý: người có hành vi gây thiệt hại được xác định là có lỗi vô ý nếu
họ không thấy trước được hành vi của mình có thể gây thiệt hại mặc dù họ
có thể phải biết hoặc có thể biết trước thiệt hại xảy ra khi họ thực hiện hành
vi đó. Nếu người này xác định thiệt hại không xẩy ra thì lỗi của họ được xác
Lỗi trong trách nhiệm dân sư – lý luận và thực tiễn
4
định là lỗi vô ý cẩu thả. Nếu họ cho rằng có thể ngăn chặn thiệt hại thì lỗi
của họ là lỗi vô ý vì quá tự tin.
Khác với các ngành luật khác, luật dân sự đã quy định người có hành vi

trái pháp luật thì phải chịu trách nhiệm dân sự bất luận hành vi đó được thực
hiện bởi lỗi cố ý hay vô ý ( Điều 308 BLHS). Như vậy về nguyên tắc chung
khi áp dụng trách nhiệm dân sự không cần xác định hình thức lỗi của người
gây thiệt hại, đặc biệt, không bao giờ phải xác định trạng thái lỗi của người
đó.
Tuy nhiên trong một số trường hợp nhất định, việc làm này lại có ý nghĩa
quan trọng khi xem xét người gây thiệt hại có được giảm mức bồi thường
thiệt hại hay không. Ví dụ như trường hợp người gây thiệt hại có thể giảm
mức bồi thường nếu do lỗi vô ý mà gây thiệt hạ quá lớn so với khả năng
kinh tế trước mắt và lâu dài.
B) Một số vấn đề thực tiễn về lỗi trong trách nhiệm dân sự.
1) Lỗi trong trách nhiệm dân sự ở nước ngoài.
Theo Luật La Mã, lỗi (Culpa) là sự không tuân thủ hành vi mà pháp luật
yêu cầu: “Không có lỗi nếu như tuân thủ tất cả những gì được yêu cầu”.
Trong Luật La Mã, lỗi cũng được phân chia thành lỗi cố ý (dolus) và lỗi vô ý
(culpa) và nói chung giống quy định của khoản 2 Điều 308 BLDS Việt Nam.
Tuy nhiên trong Luật La Mã có một điều khác biệt đó là trong trường hợp
lỗi cố ý thì thỏa thuận của các bên về miễn trừ trách nhiệm không có hiệu
lực. Trong Luật La Mã lỗi vô ý được nói đến nhiều hơn bởi rằng lỗi cố ý đã
quá rõ ràng để áp dụng trách nhiệm. Được coi là lỗi vô ý nếu như không
nhìn thấy trước được những gì mà mọi người chu đáo, cẩn thận có thể nhìn
thấy. Lỗi vô ý cũng được chia thành hai loại. Lỗi vô ý không đáng kể tức là
người có lỗi không thể hiện mức độ quan tâm chu đáo mà một người chủ
Lỗi trong trách nhiệm dân sư – lý luận và thực tiễn
5