Báo cáo " Luật so sánh và thực tiễn xây dựng luật cạnh tranh của Việt Nam " ppt

Thùc tiÔn sö dông luËt so s¸nh trong ho¹t ®éng lËp ph¸p t¹i ViÖt Nam


T¹p chÝ luËt häc sè
4
/2007


43




PGS.TS. NguyÔn Nh− Ph¸t *
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Từ khi mở cửa và hội nhập với quốc tế,
trong đó có hội nhập về pháp luật, ở Việt
Nam, luật học so sánh được xem như một
trong những phương pháp quan trọng để xây
dựng các văn bản pháp luật, trước hết là
những văn bản luật. Dường như ở hầu hết
các dự án luật, công tác nghiên cứu so sánh
luật đều được đặt ra dưới khẩu hiệu “tìm
hiểu kinh nghiệm nước ngoài” để soạn thảo
pháp luật. Tuy nhiên có thể khẳng định rằng
khi nghiên cứu so sánh lập pháp, người
nghiên cứu đôi khi chưa thực sự xuất phát từ
lí thuyết về kĩ thuật và phương pháp so sánh
nên những kết quả nghiên cứu chưa có sức
thuyết phục, chưa thực sự có cơ sở vững
chắc và điều đó sẽ làm cho pháp luật của

Việt Nam bị “biến dị” so với “chuẩn mực
chung” của pháp luật ở nhiều quốc gia trên
thế giới. Bởi lẽ, thông thường người ta chỉ
nhìn thấy tính chất văn hóa hay chính trị của
pháp luật (những hiện tượng này là có thể
khác nhau giữa các quốc gia) mà quên đi
rằng pháp luật có tính chân lí, pháp luật có
giá trị xã hội và vì vậy pháp luật cũng thể trở
thành những chuẩn mực chung của nhân loại
trong thế giới toàn cầu hóa.
Hiện tượng trên cũng không bị loại trừ
trong trường hợp soạn thảo Luật cạnh tranh.
Khi nghiên cứu xây dựng Luật cạnh tranh,
Ban soạn thảo đã cố gắng ứng dụng luật học
so sánh để đi tìm những “chuẩn mực pháp lí
chung” của thế giới và đưa vào Dự án Luật
canh tranh của Việt Nam để một mặt, pháp
luật cạnh tranh của Việt Nam sẽ không bị
“lạc lõng” so với pháp luật của các nước và
mặt khác quan trọng hơn là nhằm học hỏi
kinh nghiệm điều chỉnh bằng pháp luật cạnh
tranh - một lĩnh vực hoàn toàn xa lạ với tư
duy quản lí và pháp lí truyền thống ở Việt
Nam. Mặc dù vậy, Luật cạnh tranh của Việt
Nam đã một mặt tiếp thu những thông lệ của
thế giới nhưng vẫn có những “biến dị”
không cần thiết, mặt khác lại chưa phản ánh
hết những điều kiện đặc thù của các quan hệ
kinh tế ở Việt Nam.
Trên thực tế, trong năm 2000, Ban soạn

thảo đã tổ chức hai cuộc hội thảo với các
doanh nghiệp (ngày 8/9/2000 với doanh
nghiệp khu vực phía Bắc và ngày 18-
19/9/2000 với doanh nghiệp khu vực phía
Nam) và bốn hội thảo quốc tế (ngày
5/9/2000 với các chuyên gia của cơ quan
cạnh tranh Pháp, ngày 30-31/10/2000 và
ngày 29-30/6/2000 với các chuyên gia của
cơ quan cạnh tranh Hoa Kì, ngày 10-
13/10/2000 với các chuyên gia của cơ quan
* Viện nhà nước và pháp luật
Viện khoa học xã hội Việt Nam
Thực tiễn sử dụng luật so sánh trong hoạt động lập pháp tại Việt Nam


44



Tạp chí luật học số
4
/2007

cnh tranh Nga, c, UNCTAD).
Trong nm 2001, Ban son tho ó t
chc 3 hi tho quc t vi cỏc chuyờn gia
ca c quan qun lớ cnh tranh cỏc nc v
vựng lónh th nh c, Nht Bn, Hn
Quc, Australia, i Loan vo cỏc ngy 29-
30/5, 4-5/6, 8-9/11.

Trong nm 2002, Ban son tho ó t chc
4 hi tho quc t vi cỏc chuyờn gia ca c
quan cnh tranh cỏc nc v vựng lónh th
nh Canada, Hoa Kỡ, Nht Bn, i Loan vo
cỏc ngy 4-7/6, 24-25/6, 11-12/9, 26-27/11.
Ngoi ra, Ban son tho ó t chc nhiu
cuc kho sỏt tỡm hiu kinh nghim nc ngoi.
iu ỏng lu ý l nu xem xột cỏc quc
gia v vựng lónh th trờn õy thỡ lut hc so
sỏnh xp h vo nhng truyn thng phỏp lut
khỏc nhau. Vỡ vy, nu khụng quan tõm iu
ny thỡ khú cú th hiu ht bn cht v giỏ tr
ớch thc ca phỏp lut ca tng quc gia.
II. KT QU S DNG LUT SO
SNH VO THC TIN XY DNG
LUT CNH TRANH
1. V nhu cu xõy dng phỏp lut
cnh tranh
Khi nghiờn cu son tho Lut cnh
tranh, Ban son tho ó tỡm hiu v nhu cu
ban hnh lut cnh tranh trờn th gii v phỏt
hin rng cú ti 82 quc gia v cỏc vựng lónh
th trờn th gii cú phỏt trin mt ch nh,
mt ngnh lut riờng r
(1)
: Lut cnh tranh.
Trờn c s nghiờn cu s cn thit ca
vic ban hnh lut cnh tranh, Ban son tho
ó ch ra mt s nhu cu v ban hnh Lut
cnh tranh Vit Nam nh sau:

- Nhu cu kim soỏt cỏc hnh vi gõy hn
ch cnh tranh hoc dn n vic gõy hn
ch cnh tranh, c bit khi m ca th
trng hi nhp kinh t quc t.
Cựng vi quỏ trỡnh m ca th trng
thụng qua vic kớ kt v gia nhp cỏc hip
nh thng mi song phng v a phng,
ó v s xut hin nhng cụng ti a quc gia
hot ng Vit Nam. Vi tim lc kinh t
ca mỡnh, nhng cụng ti ny cú kh nng to
lp c v trớ thng lnh, v trớ c quyn.
ng thi, mt b phn doanh nghip ni
a Vit Nam do tim lc hn ch ang v s
b loi b dn khi i sng kinh t. Tỡnh
trng loi b i th chim ot th
trng, thit lp v trớ thng lnh din ra vi
mc nghiờm trng. Vớ d: ó cú cụng ti
em hng trm tn sn phm biu khụng
hoc bỏn phỏ giỏ, lm cho nhiu doanh
nghip trong nc thuc cựng ngnh hng
khụng cú kh nng ti chớnh duy trỡ
hot ng sn xut bỡnh thng.
- Nhu cu bo v quyn kinh doanh
chớnh ỏng ca cỏc doanh nghip, chng li
cỏc hnh vi cnh tranh khụng lnh mnh
T khi cnh tranh c tha nhn, cỏc
hnh vi cnh tranh khụng lnh mnh gia
cỏc doanh nghip ó xut hin, e do quyn
kinh doanh, gõy ra nhng hu qu xu cho
mụi trng kinh doanh, cho doanh nghip

lm n chõn chớnh v cho ngi tiờu dựng.
Trong khi ú, quy nh ca phỏp lut liờn
quan n hot ng cnh tranh ó khụng
cỏc ch nh ngn chn cỏc th on cnh
tranh khụng lnh mnh, tinh vi, phc tp ca
Thực tiễn sử dụng luật so sánh trong hoạt động lập pháp tại Việt Nam


Tạp chí luật học số
4
/2007


45

mt b phn doanh nghip trờn th trng.
Nhiu hnh vi cha c x lớ hoc ó c
x lớ nhng cha nghiờm lm cho quyn v
li ớch hp phỏp ca cỏc doanh nghip lm
n chõn chớnh b xõm phm nh trng hp
gõy ri hot ng ca doanh nghip khỏc,
gi mo ch dn thng mi, giốm pha doanh
nghip khỏc, qung cỏo, khuyn mi gian
di, d d, lụi kộo nhõn viờn ca i th
cnh tranh. õy l nhng hnh vi cú tỏc
ng tiờu cc n mụi trng cnh tranh,
cn tr hot ng kinh doanh hp phỏp ca
doanh nghip khỏc v cn phi cú bin phỏp
trng pht kinh t mnh rn e v xoỏ b
cỏc hnh vi ú.

- Nhu cu to lp v duy trỡ mt mụi
trng kinh doanh bỡnh ng
Mc dự Hin phỏp nm 1992 chớnh thc
tha nhn s tn ti ca cỏc thnh phn kinh
t v khng nh quyn bỡnh ng gia cỏc
thnh phn kinh t trc phỏp lut nhng khi
thc hin, nhiu c quan qun lớ nh nc ó
khụng thc s tuõn th quy nh ny. Tỡnh
trng phõn bit i x gia cỏc thnh phn
kinh t, c bit l gia doanh nghip nh
nc v doanh nghip ngoi quc doanh khỏ
ph bin. Bờn cnh ú, do quyn li cc b,
vn ang din ra tỡnh trng mt s c quan
nh nc, bng cỏc mnh lnh hnh chớnh
ca mỡnh, giỏn tip can thip vo hot ng
kinh doanh ca cỏc doanh nghip, to li th
cho mt hay mt s doanh nghip. Thc
trng ú lm xut hin nhng ro cn thng
mi ngay trờn chớnh th trng ni a theo
cỏch ch c mua xi mng ca tnh nh
trong xõy dng, ch c s dng bia ca
tnh nh trờn a bn ca tnh hay hnh vi
buc cỏc c quan, t chc ti a phng
mua hng hoỏ ca cỏc doanh nghip nht
nh, lm mt c hi cnh tranh bỡnh ng
ca cỏc doanh nghip khỏc, gõy thit hi cho
ngi tiờu dựng v cho nn kinh t.
Tt c nhng lớ do trờn õy u th hin
quan im chung ca cỏc nc v c s lớ
lun v thc tin ban hnh vn bn phỏp

lut v cnh tranh.
2. Vn mt hay nhiu lut
Vic nghiờn cu so sỏnh phỏp lut cnh
tranh ca nhiu quc gia, cho thy nhỡn
chung, nhiu trong s cỏc quc gia cú phỏp
lut cnh tranh, mng phỏp lut ny nm ri
rỏc trong mt h thng gm nhiu vn bn
phỏp lut. c bit l Hoa Kỡ, CHLB c
ri sau ú l Nht bn, Hn Quc, i
Loan ú, phỏp lut cnh tranh khụng ch
bao gm nhng o lut hay ngh nh riờng
r quy nh trc tip nhng vn liờn quan
n cnh tranh m cũn c tỡm thy trong
cỏc vn bn phỏp lut khụng cú mc ớch
ch yu iu chnh cỏc vn ca cnh
tranh nh lut dõn s, lut thng mi
Trong khi ú, Vit Nam cỏc nh lm
lut ó ch trng mụ hỡnh nht nguyờn" -
mt o lut v cnh tranh. iu ny ó gõy
tranh cói trong Ban son tho khi thit k
Lut cnh tranh vi c cu nh hin nay.
Trờn thc t, Lut cnh tranh ca Vit
Nam ó bao hm nhng vn c bn v
chung nht (theo thụng l), nhng vn cn
thit ca h thng phỏp lut cnh tranh. Núi
Thực tiễn sử dụng luật so sánh trong hoạt động lập pháp tại Việt Nam


46

Tạp chí luật học số
4
/2007

khỏc i, mt o lut ca Vit Nam (cha i
vo ni dung chi tit) ó thc hin c
chc nng iu chnh ca nhiu vn bn
phỏp lut cỏc quc gia trờn th gii vi
nhng ni dung c bn khỏ tng ng.
Nhng ni dung c bn ca Lut gm:
- Quy nh nhng hnh vi cnh tranh b
can thip:
i. Cỏc hnh vi hn ch cnh tranh (theo
cỏch gi ca ngi c);
ii. Nhng hnh vi cnh tranh khụng lnh mnh;
- Thit lp mt thit ch m bo thc
thi phỏp lut cnh tranh: C quan qun lớ
cnh tranh (bao gm Cc cnh tranh v Hi
ng cnh tranh);
- Quy nh v trỡnh t v th tc xem
xột min tr v x lớ v mt hnh chớnh i
vi cỏc hnh vi vi phm Lut cnh tranh (t
tng cnh tranh).
Tuy nhiờn, tụi thy rng qu l minh
bch, rừ rng v thun li hn cho vic ỏp
dng phỏp lut nu nh chỳng ta ban hnh
nhiu vn bn phỏp lut khỏc nhau v tng
lnh vc khỏ c lp trong c cu chung ca

phỏp lut v cnh tranh. Song trong bi cnh
ca t duy v phng phỏp xõy dng v
thụng qua vn bn lut Vit Nam nh hin
nay, li thờm nng lc v iu kin (v thi
gian) ca Quc hi Vit Nam trc yờu cu
khn trng hon chnh h thng phỏp lut
ỏp ng cỏc yờu cu hi nhp v ca chớnh
cỏc quan h th trng hin nay thỡ õy l s
la chn hp lớ nht ca Ban son tho.
iu ỏng núi l do khụng c chun b
k lng v nhn thc mc ớch v yờu cu
ca tng nhúm quy phm khỏc nhau trong mt
o lut nờn ó gõy khú khn trong vic nhn
thc v c bit l trong c ch thi hnh lut.
3. Vn phng phỏp quy nh cỏc
hnh vi cnh tranh b cm
Qua nghiờn cu so sỏnh phỏp lut cnh
tranh ca cỏc nc, cú th thy rng khi quy
nh cỏc hnh vi cnh tranh b cm (hn ch
cnh tranh hay cnh tranh khụng lnh mnh),
phỏp lut cỏc nc u da trờn cỏc c
trng ca hnh vi cnh tranh a ra
nhng quy nh cm oỏn hay kim soỏt
chung. c th húa, phỏp lut cng lit kờ
mt s loi hnh vi in hỡnh. Tuy nhiờn, vỡ
cỏc th thut cnh tranh ca cỏc i th
thuc v phm trự sỏng to, luụn thay i
v phỏt trin nờn khụng th cú o lut no
lit kờ c ht cỏc hnh vi cnh tranh cn
iu chnh. Do vy, trờn c s ca nhng

quy nh mang tớnh nguyờn tc chung m
cỏc c quan ỏp dng phỏp lut (k c c
quan qun lớ nh nc v cnh tranh) s cú
th vn dng sỏng to v gii thớch lut trong
nhng tỡnh hung c th.
Lut cnh tranh ca Vit Nam khụng
c thit k nh vy v cng khụng c t
duy nh vy vỡ gii thớch phỏp lut ch thuc
v thm quyn ca y ban thng v Quc
hi. Sau khi lit kờ cỏc hnh vi b cm m
khụng cú quy nh nguyờn tc, Lut dnh
cho Chớnh ph c ni di danh sỏch cỏc
hnh vi b cm. Theo logic ú, Chớnh ph
dng nh gi vai trũ ca nh lp phỏp. iu
ny l khụng ỳng theo phng din phõn
chia quyn lc v nh nc phỏp quyn.
Thùc tiÔn sö dông luËt so s¸nh trong ho¹t ®éng lËp ph¸p t¹i ViÖt Nam


T¹p chÝ luËt häc sè
4
/2007


47

4. Thiết chế và tố tụng cạnh tranh
Tương đồng với pháp luật cạnh tranh của
các quốc gia, Luật cạnh tranh của Việt Nam
đã tạo cơ sở pháp lí cho tổ chức và hoạt động

của cơ quan quản lí nhà nước về cạnh tranh.
Tuy nhiên, bất luận là nằm trong hệ thống
nào, cơ quan quản lí nhà nước về cạnh tranh,
theo thông lệ phải là một cơ quan có địa vị
pháp lí độc lập (tương tự như tòa án - song
vẫn thuộc hành pháp) để thực hiện hai chức
năng cơ bản là:
- Tham gia tích cực vào việc hoạch định và
thực thi chính sách cạnh tranh của quốc gia;
- Xử lí về phương diện hành chính các
hành vi vi phạm pháp luật cạnh tranh trên cơ
sở xem xét và đánh giá các hành vi độc
quyền hóa (hạn chế cạnh tranh) và đưa ra
những quyết định phán xử.
Trong khi đó, ở Việt Nam, Cục quản lí
cạnh tranh là cơ quan thuộc Bộ thương mại.
Điều này theo tôi là không hệ trọng (như
nhiều người vẫn quan niệm). Điều quan
trọng là dù thuộc Bộ thương mại nhưng đây
là một cơ quan ra đời trên cơ sở của một đạo
luật riêng rẽ (khác với việc thành lập các bộ
phận khác trong một cơ quan bộ chỉ được
thực hiện trên cơ sở nghị định). Hơn thế nữa,
vấn đề là các quy phạm luật cần thiết kế cho
cơ quan này một địa vị pháp lí độc lập và
bình đẳng trong quan hệ với mọi cơ quan
nhà nước khác (thí dụ như các bộ chuyên
ngành hay với chính Bộ thương mại) và có
uy quyền trong quan hệ với mọi doanh
nghiệp trong nền kinh tế. Có được những uy

thế và quyền lực đó, tôi tin rằng Cục cạnh
tranh đã không ngần ngại can thiệp vào vụ
tăng giá điện của Tổng công ti điện lực Việt
Nam hay vào vụ “va đập” giữa Viettel và
VNPT. Nhiệm vụ này, Luật cạnh tranh cùng
với Nghị định số 06 chưa thực hiện được.
Ở chức năng thứ nhất, Luật cạnh tranh
cũng như các văn bản hướng dẫn thi hành
Luật đều chưa thể hiện rõ vai trò mạnh mẽ
của Cục cạnh tranh trong quá trình tham gia
hoạch định chính sách cạnh tranh thông qua
các hoạt động tư vấn, giám sát hay khuyến
nghị những vấn đề liên quan đến chính sách
cạnh tranh hoặc thậm chí phát triển và hoàn
thiện pháp luật cạnh tranh.
Trong chức năng thứ hai, Luật cạnh
tranh và các văn bản hướng dẫn thi hành
Luật đều xuất phát từ nhận thức:
- Không phân biệt rõ về bản chất của
hành vi cạnh tranh không lành mạnh và hạn
chế cạnh tranh, và
- Coi hành vi cạnh tranh không lành mạnh
là xâm phạm trật tự kinh tế (chứ không phải
là xâm hại lợi ích của đối thủ) nên đã để cho
Cục cạnh tranh phạt hành chính về những
hành vi này trong khi hậu quả trực tiếp của nó
là thiệt hại của đối thủ. Trong khi đó, khả
năng thiết lập lại lợi ích bị xâm hại của đối
thủ bằng tòa án tư pháp lại khó có thể được
thực hiện theo Bộ luật tố tụng dân sự.

- Ngoài ra, khác với cơ quan quản lí nhà
nước về cạnh tranh của nhiều quốc gia, Cục
cạnh tranh còn có chức năng về quản lí nhà
nước và xử lí vụ việc chống bán phá giá,
chống trợ cấp và áp dụng các biện pháp tự vệ
đối với hàng hóa nhập khẩu vào Việt Nam.
Thực tiễn sử dụng luật so sánh trong hoạt động lập pháp tại Việt Nam


48



Tạp chí luật học số
4
/2007

5. V mt vi ni dung c th trong
Lut cnh tranh
Nh ó trỡnh by trờn õy, v cn bn,
phỏp lut cnh tranh ca Vit Nam ó tha
hng kt qu ca nghiờn cu so sỏnh phỏp
lut nờn ó th hin khỏ ton din nhng ni
dung truyn thng ca phỏp lut cnh tranh
ca cỏc quc gia trờn th gii. Tuy nhiờn,
Lut cnh tranh ca Vit Nam vn cú mt s
ni dung xa l vi quc t nh sau:
Th nht l vn quan nim v lut
chung - lut chuyờn ngnh. Khon 1 iu 5
Lut cnh tranh quy nh:

"1. Trng hp cú s khỏc nhau gia
quy nh ca Lut ny vi quy nh ca lut
khỏc v hnh vi hn ch cnh tranh, cnh
tranh khụng lnh mnh thỡ ỏp dng quy nh
ca Lut ny.
2. Trng hp iu c quc t m
Cng ho xó hi ch ngha Vit Nam kớ kt
hoc gia nhp cú quy nh khỏc vi quy nh
ca Lut ny thỡ ỏp dng quy nh ca iu
c quc t ú".
Theo cỏch din gii ca iu 5 thỡ trong
mi quan h vi cỏc vn bn phỏp lut quc
gia, Lut cnh tranh l "lut riờng", cũn
trong mi quan h vi iu c quc t thỡ
Lut ny li l "lut chung".
Chỳng tụi cú nghi ng v tớnh cht
thng xuyờn "riờng" ca o lut ny. Nu
ỏp dng mt o lut cú chc nng tng hp
v ch th kinh doanh hay v lnh vc kinh
doanh (thớ d Chng II Hin phỏp, Lut
thng mi, Lut doanh nghip) thỡ khi
xem xột hnh vi cnh tranh ca mt doanh
nghip rừ rng l Lut cnh tranh s gn vi
s vic hn. Tuy nhiờn, cn c vo Lut cnh
tranh, cỏc o lut v kinh t ngnh (thớ d
Lut cỏc t chc tớn dng) s "cú quyn" cn
c vo ni dung ca Lut cnh tranh m c
th húa mt hnh vi cnh tranh no ú trong
iu kin ca ngnh kinh t ny. Lỳc ú, khú
cú th coi Lut cnh tranh vn l lut riờng.

Th hai, Lut cnh tranh, khi quy nh
v cỏc tho thun hn ch cnh tranh ó
khụng cp loi tha thun theo chiu dc,
mc dự s nguy him ca loi tha thun hn
ch cnh tranh ny l khụng ln v nhu cu
v mc "trng tr" cng khụng cao nh
i vi nhng tha thun ngang. Mc dự
vy, cỏc quc gia khỏc u cú quy nh riờng
v loi tha thun hn ch cnh tranh ny.
Th ba, nhiu quc gia, phỏp lut bo
v ngi tiờu dựng cú th l mt b phn hay
ớt nht cng l "cú biờn gii" vi phỏp lut
cnh tranh. Ti õy, phỏp lut cnh tranh
thng quy nh nhim v ca c quan qun
lớ cnh tranh l thm nh cỏc hp ng mu
vỡ bn thõn cỏc "iu kin giao dch chung"
ny mt mt th hin cỏc th thut cnh
tranh cụng khai v mt khỏc cú th v thụng
thng lm dng tớnh bt cõn xng ca
thụng tin m gõy bt bỡnh ng, phỏ hoi t
do kh c ca khỏch hng. Vit Nam,
vn ny ó b b ng t lõu trong phỏp
lut bo v ngi tiờu dựng, B lut dõn s
v Lut cnh tranh cng vn cha thit lp
c ch kim soỏt ./.

(1) iu ny khụng cú ngha l, ti cỏc quc gia cũn
li thỡ ú khụng cú phỏp lut iu tit cỏc hnh vi
cnh tranh m vn l khi khụng cú nhng vn phỏp
phỏp lut chuyờn v cnh tranh thỡ cỏc hnh vi cnh

tranh c iu tit bi cỏc vn bn phỏp lut chung
nh lut dõn s, thng mi, cụng ti