Bàn về phân loại doanh nghiệp theo pháp luật việt nam

KINH T VÀ X H I

BÀN V PHÂN LO I DOANH NGHI P
THEO PH P LU T VI T NAM
PGS.TS. Ngu n Nh Phát, ThS. Ngu n Th Thu T n
Khoa Lu t, Tr ng i h c Hoà B nh
Tác gi li n h :
Ngày nh n: 10/6/2022
Ngày nh n b n s a: 17/6/2022
Ngày duy t ng: 24/6/2022
óm t t
Tr n c s nghi n c u các quan i m, h c thuy t v doanh nghi p, tác gi
a ra các
khái ni m v hành vi kinh doanh, ch th kinh doanh và doanh nghi p ph n lo i doanh nghi p theo
pháp lu t Vi t Nam d a theo các c n c : C n c vào tính ch t s h u và m c ích ho t ng c a
doanh nghi p, c n c theo c c u nhà u t và ph ng th c góp v n vào doanh nghi p, c n c
theo t cách pháp lí c a doanh nghi p, c n c theo ch
trách nhi m tài s n. Nh ng cách ph n
lo i doanh nghi p này có ngh a th c ti n nh t nh trong vi c x y d ng và áp d ng các chính sách
phát tri n doanh nghi p.
khóa: Khái ni m, ph n lo i doanh nghi p theo pháp lu t Vi t Nam.
Abstract
Basing on reviews of enterprise theories and viewpoints, business behaviors, business subjects
and enterprises are conceptuali ed and classi cation of businesses are made in accordance with
Vietnamese law against criteria, i.e, nature of ownership and operating purposes of the enterprise,
structure of investors and the method of capital contribution to the enterprise, legal status of
the enterprise, and the property liability regime. These business classifying patterns essentially
contribute to the business development policies in their formulation and applications.
K words Concept, classi cation of enterprises according to Vietnamese law.

1.

tv n
Tr n th tr ng xu t hi n nhi u lo i
thành vi n tham gia th tr ng, trong ó,
b n c nh các c quan, t ch c nhà n c
và x h i th thành vi n ch y u là nh ng
n v th c hi n ho t ng kinh doanh.
Chúng
c g i là các ch th kinh doanh.
Trong khi ó, pháp lu t hi n hành kh ng
ghi nh n khái ni m này mà s d ng khái
ni m doanh nghi p. V n
t ra là, kh ng
ph i t t c các ch th kinh doanh h p pháp
tr n th ng tr ng u
c coi là doanh
nghi p. ây là v n c n làm rõ.
M t khác, pháp lu t c a Vi t Nam
quy nh v nhi u lo i h nh doanh nghi p.
M i lo i doanh nghi p l i có nh ng c
i m, b n ch t và tính ch t pháp l khác
nhau. V v y, vi c phân lo i chúng là h t

s c c n thi t
ph c v cho nhu c u nh n
th c và l i ích c a các ch
u t , nhà qu n
tr doanh nghi p, i tác c a doanh nghi p
c ng nh các c quan qu n l nhà n c v
kinh t .

2. Khá n m v ch th k nh doanh
2.1. Khá n m v hành v k nh doanh
Khái ni m pháp l v hành vi kinh
doanh
c lu t hóa l n u ti n trong Lu t
Doanh nghi p n m 1990. nh ngh a này
c nh c l i trong Lu t Doanh nghi p
1999, Lu t Doanh nghi p 2005, Lu t Doanh
nghi p 2014 và Lu t Doanh nghi p 2020
v i s hoàn thi n d n c a khái ni m. Theo
Lu t Doanh nghi p 2020 ( i u 4, kho n
21) th : “Kinh doanh là vi c th c hi n li n
t c m t, m t s ho c t t c các c ng o n
c a quá tr nh, u t , t s n xu t n ti u

S 04 - Tháng 6.2022 - T p chí KH&CN Tr

ng

i h c Hòa B nh

33


KINH T VÀ X H I

th s n ph m ho c cung ng d ch v tr n th
tr ng nh m m c ích sinh l i .
Nh v y, m t hành vi kinh doanh
ph i áp ng các d u hi u sau:

Th nh t, hành vi ó ph i mang tính
ch t ngh nghi p.
Th hai, hành vi ó ph i di n ra tr n
th tr ng.
Th ba, hành vi ó ph i là nh ng
hành vi th ng xuy n.
Th t , hành vi ó có m c ích
ki m l i.
Kinh doanh là hành vi ph i di n
ra tr n th tr ng. Trong kinh t h c, th
tr ng
c hi u r ng h n, là n i có các
quan h mua bán hàng hóa, d ch v gi a v
s nh ng ng i bán và ng i mua có quan
h c nh tranh v i nhau, b t k là
a i m
nào, th i gian nào. Th tr ng trong kinh
t h c
c chia thành ba lo i: Th tr ng
hàng hóa - d ch v (cịn g i là th tr ng
s n l ng), th tr ng lao
ng, và th
tr ng ti n t . Khái ni m th tr ng là m t
khái ni m ph c t p, ây là n i g p g c a
ng i bán và/ho c ng i mua, tuân theo
quy lu t giá tr . V v y nh ng ho t ng
di n ra trong i s ng kinh t nh ng kh ng
theo quy lu t giá tr , ch ng h n nh nh ng
ho t ng d ch v c ng ích, khó có th là
nh ng hành vi c a th tr ng. V ph ng

di n pháp l , i t ng (ph m vi) c a th
tr ng ph i là nh ng ho t ng
c pháp
lu t th a nh n và b o v . i u này di n ra
l thu c vào truy n th ng v n hố và chính
sách th tr ng t ng qu c gia khác nhau.
Ch ng h n, n u nh
M , s n xu t và bu n
bán v khí
c th tr ng hoá th
Vi t
Nam là kh ng th . nhi u qu c gia, m i
dâm di n ra tr n th tr ng, còn n c ta,
hành vi này b c m...
Kinh doanh còn là hành vi c n di n ra
th ng xuy n và li n t c. c i m này nói
l n tính ch t n nh c a chính ho t ng

kinh doanh nói ri ng và c a c tr t t kinh
t nói chung. N u s n xu t và kinh doanh
kh ng n nh (theo ngh a li n t c) th các
chu i cung ng trong n n kinh t s
o l n.
M t khác, nhà n c c ng c n s n nh
này
qu n l , cân i và th m chí có k
ho ch thu thu . Chính v v y, pháp lu t c a
nhi u qu c gia và Vi t Nam (Lu t Doanh
nghi p 2020) u quy nh v nh ng i u
ki n và y u c u khi t m d ng kinh doanh.

M c ích sinh l i c ng là d u hi u
c a hành vi kinh doanh. V v y, nh ng hành
vi di n ra tr n th tr ng kh ng v m c ích
sinh l i u khó
c ch p nh n là hành
vi kinh doanh. ó là nh ng ho t ng c a
các t ch c phi l i nhu n, nh ng ho t ng
mang tính ch t c ng ích hay an ninh qu c
phịng. ây là nh ng ho t ng i khi ph i
th c hi n b ng m i giá mà m c ti u tr c
ti n kh ng v t m ki m l i nhu n.
B n c nh khái ni m kinh doanh, trong
pháp lu t hi n hành cịn có nh ngh a pháp
l v ho t ng th ng m i. Theo ngh a
kinh i n th ho t ng th ng m i là ho t
ng mua bán, là c u n i gi a s n xu t v i
ti u th và ti u d ng. Theo cách hi u này v
ho t ng th ng m i th Lu t Th ng m i
có n i dung là lu t v mua bán, và có th
c xem là m t ch nh c a Lu t Kinh t .
Tuy nhi n, c ng v i th i gian, khái ni m v
hành vi th ng m i
c m r ng n c
l nh v c s n xu t, phân ph i, d ch v ... v i
m c ích t m ki m l i nhu n. V v y, vi c
xác nh ranh gi i gi a hành vi th ng m i
và hành vi kinh doanh ngày càng khó. V
m t h c thu t, có th
ng nh t gi a khái
ni m kinh doanh và khái ni m th ng m i

ch , chúng u là nh ng ho t ng c a
các ch th trong x h i nh m m c ích l i
nhu n. Có l xu t phát t quan i m ó mà
Lu t Th ng m i n m 2005
nh ngh a
ho t ng th ng m i thu c ph m vi i u
ch nh c a lu t này là m i ho t ng nh m

1
i u 3, Kho n 1, Lu t Th ng m i 2005.
* Trong b c chuy n sang kinh t th tr ng, xu t phát t nh n th c (sai l m) cho r ng, Lu t Kinh t là s n ph m
ri ng có c a n n kinh t k ho ch, n i mà nhà n c là ch s h u i v i tuy t i a s
i v i t li u s n xu t n n khi
chuy n sang kinh t th tr ng, gi i h c thu t Vi t Nam có quan i m cho r ng, Lu t Kinh t kh ng có l do t n t i mà ph i
thay vào ó là Lu t Kinh doanh hay Lu t Th ng m i. Cu c tranh lu n này s m k t thúc, kh ng có k t lu n v nó ti p c n
kh ng ph h p v i nh n th c chung v ngành/l nh v c pháp lu t kinh t .

34

T p chí KH&CN Tr

ng

i h c Hịa B nh - S 04 - Tháng 6.2022


KINH T VÀ X H I

m c ích sinh l i . V i cách hi u này v
ho t

ng th ng m i, có th xem khái
ni m Lu t Th ng m i có n i hàm t ng
ng v i khái ni m “Lu t Kinh t t hay
Lu t Kinh doanh*.
V n
t ra là, các nhà làm lu t
làm khó cho nh ng ng i nghi n c u và
ho t ng th c ti n khi có hai quy ph m
nh ngh a v hai lo i hành vi mà v c b n,
là có c ng m t b n ch t c a nh ng hành vi
tr n th tr ng: “kinh doanh và “ho t ng
th ng m i .
M t l do khác n a có th n m trong
cách làm lu t c a Vi t Nam khi các c quan
ch tr so n th o lu t khá c l p v i nhau
và m i c quan u có “ch thuy t ri ng
c a m nh mà i khi qu n i tính th ng
nh t v n i dung c a h th ng pháp lu t2.
Tuy nhi n, suy cho c ng, v n
v nn m
khâu th m nh và th ng qua lu t Qu c
h i. V i quy tr nh làm lu t nh hi n nay và
c ng v i s c ép c a loby chính sách (kh ng
chính th c) th nh ng hi n t ng này khó
mà tránh kh i.
2.2. Ch th k nh doanh và doanh ngh p
Theo logic, nh ng ch th th c hi n
hành vi kinh doanh v i tính ch t ngh
nghi p u
c g i là ch th kinh doanh.

Tuy v y, pháp lu t th c nh Vi t Nam
cho n nay kh ng a ra nh ngh a pháp
l v ch th kinh doanh, mà thay vào ó là
khái ni m th ng nhân và khái ni m doanh
nghi p. Khái ni m pháp l v th ng nhân
c quy nh b i Lu t Th ng m i. Theo
Lu t Th ng m i n m 2005 (Kho n 1 i u
6), Th ng nhân bao g m t ch c kinh t
c thành l p h p pháp, cá nhân ho t ng
th ng m i m t cách c l p, th ng xuy n
và có ng k kinh doanh. V i cách hi u
ho t ng th ng m i là nh ng ho t ng
nh m m c ích sinh l i, khái ni m th ng
nhân, v m t h c thu t, có n i hàm ng
nh t v i khái ni m ch th kinh doanh.
Khái ni m pháp l v doanh nghi p
c quy nh b i Lu t Doanh nghi p.
Theo Kho n 10, i u 4, Lu t Doanh nghi p

2020: “Doanh nghi p là t ch c có t n ri ng,
có tài s n, có tr s giao d ch,
c ng k
thành l p theo quy nh c a pháp lu t nh m
m c ích kinh doanh . Nh v y, theo nh
ngh a pháp l này, doanh nghi p ph i là
nh ng n v t n t i tr c h t v m c ích
kinh doanh. i u ó có ngh a r ng, nh ng
n v , th c th pháp l , k c khi chúng
t n t i tr n th ng tr ng, nh ng kh ng
l y kinh doanh làm m c ti u chính cho ho t

ng c a m nh th kh ng
c coi là doanh
nghi p. V n
t ra là, khi nhà n c u
t v n
thi t l p nh ng n v kinh t và
a vào ho t ng nh m m c ích tr c
h t là th c hi n nh ng d ch v c ng c ng
hay trong l nh v c an ninh, qu c phòng mà
kh ng nh t thi t ph i t m ki m l i nhu n
th nh ng n v ó có
c coi là doanh
nghi p kh ng ó là tr ng h p c a nh ng
n v kinh t mà
c g i là doanh nghi p
nhà n c tr c ti p ph c v qu c phòng, an
ninh ho c k t h p kinh t v i qu c phòng,
an ninh. Lu t Doanh nghi p 2014 và 2020
ghi nh n th m h nh th c Doanh nghi p x
h i ( i u 10) mà theo ó, m c ích c a
t ch c này c ng kh ng th c s là v l i
nhu n. i u này c ng làm d y l n nh ng
tranh c i v lo i ch th này v i tính cách là
doanh nghi p.
M t khác, khái ni m doanh nghi p
theo Lu t Doanh nghi p có ngo i di n h p
h n khái ni m ch th kinh doanh theo cách
hi u th ng th ng. Th c t cịn có m t lo t
ch th kinh doanh (h kinh doanh) kh ng
th a m n các i u ki n theo nh ngh a

pháp lí v doanh nghi p n u tr n, và v v y,
kh ng
c g i là doanh nghi p. i u này
d n n a v pháp lí c a các ch th kinh
doanh
c quy nh kh ng gi ng nhau
gi a nh ng ch th kinh doanh là doanh
nghi p và nh ng ch th kinh doanh kh ng
ph i là doanh nghi p. Hi n nay, theo Lu t
Doanh nghi p, vi c a h kinh doanh vào
lu t v n còn nh ng ki n khác nhau khi m
h nh pháp l c a t ch c và ho t ng c a
lo i t ch c kinh t này còn nhi u n i dung

2
Tr n th c t , nh ng lu t v doanh nghi p u do B K ho ch và
m i do B Th ng m i (nay là B C ng th ng) ch tr so n th o.

u t ch tr so n th o còn các Lu t v Th

S 04 - Tháng 6.2022 - T p chí KH&CN Tr

ng

i h c Hịa B nh

ng

35

KINH T VÀ X H I

m h và kh ng ch c ch n3.
B n c nh khái ni m doanh nghi p,
theo logic tr n ây, pháp lu t Vi t Nam
cịn có khái ni m t ng t là “th ng
nhân theo Lu t Th ng m i 2005. i u 6,
Kho n 1 c a Lu t này quy nh: “Th ng
nhân bao g m t ch c kinh t
c thành
l p h p pháp, cá nhân ho t ng th ng
m i m t cách c l p, th ng xuy n và có
ng k kinh doanh . Theo nh ngh a này,
Lu t Th ng m i c p n “cá nhân... có
ng k kinh doanh . ây c ng là v n
làm r c r i th m trong th c ti n, v theo ó,
cá nhân này là h nh th c pháp l c a ho t
ng kinh doanh và có v kh ng
c coi
là doanh nghi p.
M c d v n cịn có nh ng v n
khúc m c n u tr n nh ng nh n chung, khái
ni m doanh nghi p
c s d ng ph quát
trong pháp lu t và th c ti n, l n át khái
ni m th ng nhân và có m t s
c i m
nh sau:
Trong c ch kinh t th tr ng,

doanh nghi p có nh ng c i m pháp lí c
b n sau:
Th nh t, doanh nghi p là m t lo i
ch th pháp lu t. Trong i u ki n kinh t th
tr ng, v i vi c th a nh n quy n t do kinh
doanh, t t y u có s tham gia vào ho t ng
kinh doanh (hành ngh kinh doanh) c a các
cá nhân, t ch c thu c các thành ph n kinh
t và h nh th c s h u khác nhau. Doanh
nghi p kh ng n thu n ch là nh ng “c s
kinh t hay “tài s n c a nh ng ng i
t o ra doanh nghi p, mà d i góc
pháp
lí, doanh nghi p có t cách c a ch th pháp
lu t. Ngo i tr tr ng h p doanh nghi p cá
nhân (doanh nghi p t nhân), doanh nghi p
t n t i v i t cách pháp lí c l p (t ng
i) v i ch s h u c a nó.
Th hai, doanh nghi p
c xác l p
t cách (thành l p và ng k kinh doanh)
theo th t c do pháp lu t quy nh. Vi c
thành l p và ng kí kinh doanh là c s
xác nh tính ch t ch th pháp lí c
l p c a doanh nghi p, g n v i nh ng c
i m c a ho t ng kinh doanh. c i m
3

36

Theo Ng Huy C

ng, Giáo tr nh Lu t Th

T p chí KH&CN Tr

ng

ng m i,

này xu t phát t y u c u c a qu n lí nhà
n c i v i ho t ng kinh doanh trong
n n kinh t th tr ng.
Th ba, doanh nghi p th c hi n ho t
ng kinh doanh v i tính ch t ngh nghi p.
Doanh nghi p có ngh nghi p kinh doanh
c bi u hi n
ch , ho t
ng kinh
doanh c a doanh nghi p
c th c hi n
có h th ng, m t cách c l p, tr n danh
ngh a và trách nhi m c a doanh nghi p,
v i m c ích sinh l i và trong i u ki n do
pháp lu t quy nh. Tính ch t có h th ng
c a ho t ng kinh doanh có th hi u theo
ngh a th ng th ng c a nó, t c là ho t
ng kinh doanh có khuynh h ng lâu dài,
kh ng gián o n trong m t th i gian nh t
nh và ti m n kh n ng tái di n th ng

k . Tính ch t ho t ng kinh doanh có h
th ng là m t d u hi u c b n
xác nh
ngh nghi p kinh doanh c a doanh nghi p.
ây c ng là c n c quan tr ng
phân
bi t doanh nghi p v i các ch th khác.
Khi m t ch th nào ó ch th c hi n hành
vi kinh doanh có tính ch t n l , v vi c
th kh ng th xem là ch th ó hành ngh
kinh doanh, và v v y, kh ng th coi ch
th ó là doanh nghi p.
2.3. Ph n lo doanh ngh p
T góc
nghi n c u và l p pháp,
vi c phân lo i doanh nghi p có ngh a
quan tr ng cho vi c l a ch n c ch i u
ch nh pháp lu t và ch
, tính ch t pháp
l thích h p i v i doanh nghi p, c v
qu n l nhà n c và qu n tr doanh nghi p.
Ph ng pháp phân lo i doanh nghi p c ng
có nh h ng tr c ti p n c u trúc c a h
th ng pháp lu t v doanh nghi p. Lí lu n
và th c ti n
bi t n các cách phân lo i
doanh nghi p ph bi n sau ây:
Th nh t, phân lo i doanh nghi p
c n c vào tính ch t s h u và m c ích
ho t ng c a doanh nghi p. Theo ti u chí

này, doanh nghi p
c chia thành doanh
nghi p t (t ch c và ho t ng theo lu t t )
và doanh nghi p c ng (t ch c và ho t ng
theo lu t c ng - có s can thi p c a quy n
l c c ng trong vi c xác nh m c ti u ho t
i h c Qu c gia Hà N i (2013), tr.37.

i h c Hòa B nh - S 04 - Tháng 6.2022


KINH T VÀ X H I

ng). Doanh nghi p t có b n ch t kinh
doanh thu n túy, ho t ng ch y u v m c
ti u l i nhu n và l y l i nhu n là c s
t n t i và phát tri n. Các doanh nghi p t
th ng
c h nh thành t s h u t nhân
ho c a s h u. Doanh nghi p c ng
c
thành l p v i s can thi p và chi ph i c a
nhà n c trong chi n l c và m c ti u ho t
ng (th ng qua n m gi m t ph n ho c
toàn b v n ch s h u c a doanh nghi p
mà c n c vào ó n nh m c ti u c ng ích
c a doanh nghi p).
Li n quan
n doanh nghi p nhà
n c hay vi c nhà n c u t thành l p

doanh nghi p, có m t v n
c n bàn th m
là, khi coi kinh t nhà n c có vai trị ch
o và theo kh u hi u “ c quy n nhà
n c ch kh ng c quy n doanh nghi p
nhà n c th v n
b nh ng gi a các
nhà u t trong thành l p doanh nghi p
ang n i l n bàn lu n:
M t là, th nào là vai trị ch
o
có nhi u thuy t minh v s “d n d t c a h
th ng doanh nghi p nhà n c hay nhà u
t nhà n c, song, theo chúng t i, v n
còn ch a
c thuy t ph c.
Hai là, có nh ng l nh v c trong i
s ng kinh t mà
ó, Nhà n c ph i n m
và t ó, h nh thành s
c quy n. V n
t ra là, Nhà n c có c ng b danh m c
nh ng ngành ngh này kh ng và tính h p l
c a chính sách này n âu ... ây là v n
có v cịn ch a minh b ch d n n t nh
tr ng có th v n còn c ch “xin - cho .
Th hai, phân lo i doanh nghi p theo
c c u nhà u t và ph ng th c góp v n
vào doanh nghi p. Theo cách phân lo i này,
doanh nghi p

c chia thành: Doanh nghi p
m t ch s h u và doanh nghi p nhi u ch s
h u. Ch s h u c a doanh nghi p m t ch
có th là cá nhân ho c t ch c. Theo pháp
lu t Vi t Nam hi n hành, các doanh nghi p
m t ch s h u bao g m: Doanh nghi p t
nhân, c ng ty TNHH m t thành vi n (Bao
g m c Doanh nghi p nhà n c).
Doanh nghi p nhi u ch s h u là
doanh nghi p
c h nh thành tr n c s s
4

li n k t c a nhi u nhà u t (do nhi u nhà
u t góp v n thành l p). Nh ng doanh
nghi p nhi u ch s h u th ng th ng
c
g i là c ng ty. C n c vào tính ch t c a s
li n k t gi a các nhà u t trong doanh
nghi p (theo
c tr ng pháp l ), doanh
nghi p nhi u ch l i
c chia thành: h p
danh, h p danh h u h n (pháp lu t nhi u
n c g i là c ng ty h p danh và c ng ty
h p v n n gi n), c ng ty trách nhi m h u
h n, c ng ty c ph n. V b n ch t, c ng ty
nói chung (theo úng ngh a ích th c c a
nó) là m t h nh th c li n k t gi a các nhà
u t trong x h i. Tuy nhi n, khác v i

nh ng li n k t kinh t th ng th ng, s li n
k t trong tr ng h p c ng ty bao gi c ng
t o ra m t t cách ch th pháp lu t m i.
Các nhà u t tham gia vào doanh nghi p
có th thu c các thành ph n kinh t khác
nhau, và nh v y, c ng ty kh ng ph i là
m t khái ni m
t t n doanh nghi p theo
d u hi u s h u t ó cho th y s kh ng có
khái ni m th hi n b n ch t pháp lí v c ng
ty t nhân hay c ng ty nhà n c.
C ng ty ra i d a tr n c s c a
nguy n t c t do l p h i. Trong khi, h i có
th là nh ng t ch c kinh t và phi kinh t .
Theo ó, c ng ty (kinh doanh/th ng m i)
là m t lo i h i ho t ng trong l nh v c
kinh t : C ng ty th ng m i. Nh v y, c ng
ty là cu c ch i c a các thành vi n (nhà u
t ) v i nhau trong khu n kh c a pháp lu t,
h p ng và i u l c ng ty (Hi n pháp c a
doanh nghi p). Là m t hi p h i, khi h nh
thành các quy t nh c a m nh, các thành
vi n c ng ty ( ng s h u doanh nghi p)
lu n th c hi n b i tinh th n và nguy n t c
t p th . Theo ó, trong các cu c ch i này,
có th có nh ng cách ch i khác nhau mà
t ó, ng i ta chia doanh nghi p thành hai
lo i: C ng ty i nhân và c ng ty i v n.
“ i nhân hay “ i v n kh ng
ph i là nh ng khái ni m nói v vi c c ng ty

có ng i hay có v n mà ây là c p ph m tr
th hi n nh ng nguy n t c c n b n c a cu c
ch i gi a các thành vi n doanh nghi p, c
th là trong vi c t ch c và qu n tr c ng

i u 51, Hi n pháp 2013.

S 04 - Tháng 6.2022 - T p chí KH&CN Tr

ng

i h c Hịa B nh

37


KINH T VÀ X H I

ty. Theo ó, trong c ng ty, vi c h nh thành
quy t nh t p th (ch ng h n c a
ih i
c
ng) c a c ng ty
c h nh thành theo
nguy n t c v s
i di n cho t l tham gia
vào v n i u l c a các thành vi n doanh
nghi p. Nói khác i, thành vi n nào n m
gi t l cao trong v n i u l s có ti ng
nói m nh m h n trong t ch c và qu n

tr c ng ty. V v y, “cá l n nu t cá bé là
nguy n l kh ng th lo i tr trong các c ng
ty i v n5.
Trong khi ó, trong các c ng ty i
nhân, uy tín, danh d , nhân thân c a m i
thành vi n c ng ty là y u t chi ph i vi c t
ch c và qu n tr doanh nghi p. Vi c tham
gia góp v n vào doanh nghi p s là y u t
th y u. Tuy nhi n, n u nh trong c ng ty
i v n, s v n góp và doanh nghi p là i
l ng
c xác nh th trong c ng ty i
nhân, nhân cách, uy tín c a thành vi n nào
ó kh ng th cân ong o m. V v y,
ây c n n m t s suy t n, tho thu n và
ghi nh n trong i u l c ng ty.
Th ba, phân lo i doanh nghi p theo
t cách pháp lí c a doanh nghi p. V i cách
phân lo i này, doanh nghi p
c phân chia
thành: Doanh nghi p có t cách pháp nhân
và doanh nghi p kh ng có t cách pháp
nhân (th nhân6). Pháp nhân là m t lo i ch
th pháp lu t
ch c u
phân bi t v i
ch th t nhi n c a pháp lu t là con ng i.
V v y, pháp nhân ch có th hành ng
th ng qua c quan/ i di n c a pháp nhân.
Có nhi u h c thuy t v pháp nhân và

có k
n:
H c thuy t gi t ng v pháp nh n
Xu t phát t ch ngh a cá nhân, h c
thuy t gi t ng quan ni m ch có con
ng i m i có nhân tính và chí, do ó m i
là ch th c a các quy n hay ch th c a

pháp lu t. Do nhu c u qu n l các t ch c
c a con ng i (mà
c nh n nh n là kh ng
có nhân tính và chí), các h c gi theo h c
thuy t này xem t ch c có t cách pháp
nhân là ch th gi t ng c a pháp lu t
m ph ng v trí pháp l c a th nhân. H c
thuy t này có m t h qu logic là s t n t i
c a các pháp nhân u ph thu c vào chí
c a nhà làm lu t.
H c thuy t th c t i v pháp nh n
Khác h n nhi u, h c thuy t th c
t i ra i sau này, khi th ng m i và c ng
nghi p phát tri n v i r t nhi u t ch c kinh
doanh, kh ng nh pháp nhân là nh ng th c
t i kh ng kém g th nhân và có chí, n n
ph i là ch th c a các quy n hay ch th
c a pháp lu t. H c thuy t này d n n m t
quan ni m r ng, pháp nhân kh ng ph i là
s t o l p c a nhà làm lu t mà là m t th c
t i bu c pháp lu t ph i th a nh n7. T i l t
m nh, h c thuy t này l i

c chia thành
hai tr ng phái.
Th nh t, tr ng phái tâm l x h i
cho r ng: Pháp nhân
c coi là m t c th
g m các t bào là các thành vi n c a nó mà
m t h t cá nhân tính B n th c a con
ng i kh ng ph i ph n th xác mà ph n
chí Do ó, m t ồn th có chí t p th
ph i
c coi là pháp nhân.
Th hai, tr ng phái th c t i k
thu t cho r ng: Nhân tính có th
c xem
xét tách r i v i c th sinh l (ví d : N
l
t ng kh ng ph i là ch th c a các
quy n ngày nay, bào thai
c h ng
quy n th a k ) Nhân tính ch là kh n ng
tr thành ch th c a các quy n v
chí
kh ng ph i là i u ki n c a nhân tính (ví
d : Ng i tâm th n và v thành ni n kh ng
có chí mà v n có nhân tính) Trung tâm
c a pháp lu t là các quy n l i c a cá nhân

5
V v y, v n b o v c
ng thi u s ch t ra khi các các c

ng l n l m d ng s c m nh c a m nh trong quan
i v n.
6
Khoa h c pháp l và trong v n b n pháp lu t Vi t Nam, khái ni m
c s d ng trong tr ng h p này là “cá nhân
và
c hi u là m t n v ng i. Trong khi ó, “th nhân , “t nhi n nhân là khái ni m
ch con ng i nói chung, bao
g m s ít và s nhi u. V v y, các nhà làm lu t và th c ti n lúng túng khi g p nh ng ch th kh ng ph i là cá nhân và c ng
kh ng ph i là pháp nhân (ch ng h n: H gia nh, c ng ty h p danh).
7
Philippe Merle, Droit Commercial- Sociétés commerciales, Précis Dallo ,1992, p.79-80 Tr n V n Li m, Dân
lu t, Sài gòn, 1972, tr. 298-302 Xaca Vacaxeum &Tori Aritdumi, B nh lu n khoa h c B lu t d n s Nh t B n, Nxb Chính
tr Qu c gia, Hà N i, 1995, tr.65-66 L Tài Tri n, Nguy n V ng Th và Nguy n Tân, Lu t th ng m i Vi t Nam d n gi i,
Quy n II, Sài Gòn, 1973, tr. 681- 682.

h

38

T p chí KH&CN Tr

ng

i h c Hịa B nh - S 04 - Tháng 6.2022


KINH T VÀ X H I

và t p th , n n có pháp nhân và th nhân

Nhà n c kh ng th t o ra pháp nhân mà
ch có th ki m sốt chúng8.
Ngồi ra, cịn có h c thuy t tách b ch
v pháp nhân. Theo ó, pháp nhân là m t
ch th
c l p, tách b ch v t cách pháp
l và tài s n v i m i ch th pháp lu t khác.
D a vào ó, pháp nhân ho t ng nhân
danh chính b n thân m nh và t ch u trách
nhi m v m i ho t ng c a m nh b ng
chính tài s n c a m nh. Chính v v y, pháp
nhân có tài s n ri ng và ph i kh ng nh là
thu c s h u c a m nh. Xu t phát t
c
tính này, trong quá tr nh so n th o B Lu t
Dân s 2015, Ban so n th o d
nh a
vào m t h nh th c s h u m i: S h u pháp
nhân. i u này l gi i t i sao khi m t nhà
u t góp v n thành l p pháp nhân, h ph i
chuy n quy n s h u (v t quy n) i v i tài
s n ó vào pháp nhân
tr thành ch s
h u/ ng s h u doanh nghi p9.
V nguy n t c, nh ng doanh nghi p
có s tách b ch v tài s n (th c hi n nguy n
t c phân tách tài s n)
c g i là pháp nhân.
Ng c l i, nh ng doanh nghi p kh ng
th c hi n nguy n t c tách b ch v tài s n

s kh ng có b n ch t pháp nhân. C n l u
th m r ng, nh ng doanh nghi p kh ng có
t cách pháp nhân kh ng ch là các doanh
nghi p cá nhân (hay cá nhân kinh doanh).
Th c ti n pháp lí Vi t Nam
c p n
nh ng h nh th c t ch c kinh doanh kh ng
ph i là cá nhân mà c ng kh ng ph i là pháp
nhân (h kinh doanh cá th do m t h gia
nh làm ch , t h p tác có ng k kinh
doanh). Vi c có
c h ng quy ch pháp
nhân hay kh ng i khi có nh h ng nh t
nh t i a v pháp lí c a doanh nghi p.
B Lu t Dân s , t i i u 74, có quy
nh v nh ng c i m c a pháp nhân.
M c d theo chúng t i cịn ch a chu n xác,
song có th khái quát nh ng c i m c a
pháp nhân nh sau:
1.
c thành l p m t cách h p pháp
2. Có tài ri ng, thu c s h u c a m nh
3.
c l p ch u trách nhi m v m i
8
9

ho t

ng c a m nh b ng s tài s n ri ng ó

4. Có t cách pháp l
c l p.
Th t , phân lo i doanh nghi p
theo ch
trách nhi m tài s n. ây là
ph ng pháp phân lo i doanh nghi p d a
tr n m c
ch u trách nhi m tài s n trong
ho t ng kinh doanh c a doanh nghi p.
Th c ti n pháp lí bi t n hai lo i ch
trách nhi m tài s n
c áp d ng cho các
ch s h u doanh nghi p là: Ch
trách
nhi m v h n và ch
trách nhi m h u
h n. áng l u là, trách nhi m v h n hay
h u h n ch áp d ng khi doanh nghi p b
tuy n b là phá s n và ti n thành phân chia
tài s n phá s n. Nh m t h qu pháp l
ph bi n, nh ng doanh nghi p kh ng ph i
là pháp nhân ph i ch u trách nhi m tài s n
theo quy ch trách nhi m v h n, cịn nh ng
doanh nghi p có t cách pháp nhân
c áp
d ng quy ch trách nhi m h u h n.
i v i nh ng doanh nghi p theo
quy ch trách nhi m v h n, ch s h u
doanh nghi p ph i ch u trách nhi m v các
kho n n c a doanh nghi p b ng toàn b

tài s n c a m nh. i u này b t ngu n t s
kh ng tách b ch gi a tài s n c a ch s h u
doanh nghi p v i tài s n c a doanh nghi p.
Theo Nguy n Nh Phát, “trách nhi m v
h n
c hi u là s t n c ng hay n c ng
c a vi c tr n 10. i u này có ngh a, ch s
h u doanh nghi p ph i ch u trách nhi m n
c ng v các kho n n c a doanh nghi p, nói
cách khác là “n bao nhi u tr b y nhi u .
Theo pháp lu t hi n hành Vi t Nam, ch
trách nhi m v h n theo cách hi u này
c áp d ng i v i ch doanh nghi p t
nhân, thành vi n h p danh c a c ng ty h p
danh và ch h kinh doanh. C ng c n l u
, trong th c ti n pháp l
Vi t Nam,
có lúc ch
trách nhi m v h n
c áp
d ng theo nguy n t c tài s n “còn bao nhi u
tr b y nhi u 11. V i ch
trách nhi m
này, khi doanh nghi p “v n (phá s n),
ch s h u doanh nghi p ph i b ng toàn b
tài s n c a m nh
tr các kho n n c a
doanh nghi p trong tr ng h p các kho n

Ng Huy C ng, S D, Tr 97.

i u 36, Lu t Doanh nghi p 2014.

S 04 - Tháng 6.2022 - T p chí KH&CN Tr

ng

i h c Hòa B nh

39


KINH T VÀ X H I

n kh ng
c tr
th s n cịn l i c ng
s
c “xóa và ch s h u doanh nghi p
m cn
c gi i thoát ngh a v tr n 12.
C n chú r ng, do kh ng có có c
i m tách b ch v tài s n n n khi b phá s n,
nh ng tài s n c a ch s h u góp vào kinh
doanh và nh ng tài s n khác c a ch s h u
là c ng ch u chung m t s ph n pháp l là
“tài s n phá s n 13.
B n c nh ó, trong tr ng h p có
nhi u ng i c ng ch u trách nhi m v h n
th trách nhi m ó là trách nhi m li n i
(ch ng h n: Các thành vi n h p danh c a

c ng ty h p danh). Theo ó, tài s n dành
c a các thành vi n h p danh u có chung
m t s ph n. ây c ng chính là m i lo ng i
và nguy hi m c a các thành vi n h p danh
khi k t n p th m thành vi n h p danh m i.
i v i nh ng doanh nghi p theo
quy ch trách nhi m h u h n, doanh nghi p
ch ch u trách nhi m v các kho n n c a
doanh nghi p trong ph m vi giá tr v n
u t vào doanh nghi p. Th ng th ng,
ây là nh ng doanh nghi p có t cách pháp
nhân. Nh ng doanh nghi p này có kh
n ng tr n
n m c cao nh t là toàn b giá
tr tài s n c a chúng ( ó c ng chính là gi i
h n kh n ng tr n c a doanh nghi p).
Theo pháp lu t Vi t Nam th ó là các c ng
ty trách nhi m h u h n, c ng ty c ph n,
h p tác x ). Khi các pháp nhân phá s n,
theo nguy n t c tách b ch, tài s n phá s n
ch là nh ng g còn l i thu c s h u c a
pháp nhân, kh ng bao g m các tài s n “
dành c a các thành vi n doanh nghi p.
Chính v v y, pháp lu t gi i phóng trách
nhi m tài s n c a các thành vi n c ng ty
sau khi các thành vi n hoàn thành ngh a
v góp v n14.

Nh v y, trách nhi m v h n hay
trách nhi m h u h n suy cho c ng là cách

th c phân chia r i ro trong kinh doanh. M i
lo i trách nhi m u có nh ng i m tích
c c hay ti u c c, tu vào v trí c a m i lo i
tác nhân c a th tr ng nh : Nhà u t ,
ch n , con n hay i tác kinh doanh. Tuy
nhi n, khi ho t ng b nh th ng tr n th
tr ng th s phân bi t này kh ng t ra và
và nó kh ng có ngh a.
Nh
gi i thi u tr n ây, pháp
nhân là ch th , khi phá s n, lu n c l p
ch u trách nhi m t các ho t
ng c a
m nh. Tuy nhi n, theo nguy n l “kh ng
có nguy n t c nào kh ng có ngo i l ,
pháp lu t Vi t Nam và các qu c gia tr n
th gi i u
c p n m t ngo i l v s
c l p ch u trách nhi m h u h n c a pháp
nhân. ó là nh ng tr ng h p nói chung
là vi ph m v tính tách b ch v pháp l và
tài s n c a thành vi n pháp nhân v i pháp
nhân mà gây thi t h i cho ng i th 3.
ó là hi n t ng mà ch a xu t hi n chính
th c trong ng n ng pháp l Vi t Nam mà
chúng t i t m g i là “phá h n (ti ng Anh là
Prierging the corporate veil, cịn ti ng
c
là Durchgri shaftung).
Ngồi nh ng ph ng pháp phân lo i

doanh nghi p n u tr n, th c ti n xây d ng
chính sách và pháp lu t v doanh nghi p cịn
có các cách khác phân lo i doanh nghi p
nh : Phân lo i doanh nghi p theo quy m ,
phân lo i doanh nghi p theo ngành ngh
kinh doanh... Nh ng cách phân lo i doanh
nghi p này tuy ít
c
c p d i góc
pháp lí, song có ngh a th c ti n nh t nh
trong vi c xây d ng và áp d ng các chính
sách phát tri n doanh nghi p.

10

TS Nguy n Nh Phát ( ng tác gi ), Lu t kinh t Vi t Nam, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i, 2002, tr.39.
Theo Lu t Phá s n n m 1993, ch
trách nhi m này
c áp d ng i v i cá nhân ch doanh nghi p t nhân.
12
Th ng l th gi i gi i quy t v n
tri t
h n: khi kh ng còn g
tr n th n th ng m i chuy n thành n
dân s , các con n v n ti p t c tr n (khi doanh nghi p kh ng còn t n t i). Theo quy nh c a pháp lu t, sau m t th i gian
nh t nh s xoá n .
13 i u 172, Kho n 1, b, Lu t Doanh nghi p 2020 quy nh: “Thành vi n h p danh ph i là cá nhân, ch u trách nhi m
b ng toàn b tài s n c a m nh v các ngh a v c a c ng ty
i u 183, Kho n 1 c ng quy nh: “Doanh nghi p t nhân là doanh nghi p do m t cá nhân làm ch và t ch u trách nhi m b ng toàn b tài s n c a m nh v m i ho t ng c a doanh nghi p .
14

i u 47, Kho n 1, b và i u 110, Kho n 1, c Lu t Doanh nghi p 2020.
11

40

T p chí KH&CN Tr

ng

i h c Hòa B nh - S 04 - Tháng 6.2022


KINH T VÀ X H I
Tà l u tham kh o
1 . Ng Huy C ng, Giáo tr nh Lu t Th ng m i (2013), NXB i h c Qu c gia Hà N i.
2 . Nguy n Th Nhung (Ch bi n) (2016), Giáo tr nh Lu t kinh t , i h c M , NXB C ng
an nhân dân.
3 . Philippe Merle, Droit Commercial- Sociétés commerciales (1992), Précis Dallo , p.79-80
Tr n V n Li m, Dân lu t (1972), Sài gòn, tr. 298-302 Xaca Vacaxeum &Tori Aritdumi (1995), B nh
lu n khoa h c B lu t d n s Nh t b n, NXB Chính tr Qu c gia, Hà n i.
4 . L Tài Tri n, Nguy n V ng Th và Nguy n Tân(1973), Lu t th ng m i Vi t Nam d n
gi i, Quy n II, Sài Gòn.
5 . Tr n V n Giàu, Nguy n V n Phúc, Nguy n nh Cung (Ch bi n) (2016), Th ch pháp
lu t kinh t m t s qu c gia tr n th gi i, NXB Tài chính.
6.
i h c Lu t Hà N i, Pháp lu t kinh t Vi t Nam trong th i k
i m i (2019), NXB
Chính tr qu c gia S th t.
7 . T Ng c T n, Ph m V n
c (ch bi n) (2020), M t s v n

chính tr và pháp lu t
t ra trong v n ki n i h i XIII c a ng c ng s n Vi t Nam, NXB. Khoa h c x h i, Hà N i.
8 . Nguy n Th Qu Anh, L Th Hoài Thu (Ch bi n) (2020), X y d ng m i tr ng pháp l
b o m s phát tri n b n v ng và lành m nh c a kinh t t nh n, NXB Chính tr qu c gia S th t.
9 . Nguy n Nh Phát (ch bi n) (2021), T ng quan t nh h nh nghi n c u v pháp lu t trong
h n 30 n m qua n c ta, NXB Khoa h c x h i.

S 04 - Tháng 6.2022 - T p chí KH&CN Tr

ng

i h c Hịa B nh

41