Báo cáo "Bảo hộ nhãn hiệu hàng hoá với vấn đề chống chia cắt thị trường và chống cạnh tranh không lành mạnh " potx

nghiên cứu - trao đổi
46
Tạp chí luật học số 2/2004




ThS. Vũ Thị Phơng Lan *
rong s cỏc quyn c bo h ca ch
nhón hiu hng hoỏ (NHHH), cú mt
quyn rt ỏng lu ý. ú l quyn chuyn
nhng quyn s hu hoc quyn s dng
NHHH. Thụng thng, vic chuyn nhng
ny c thc hin bng hp ng. Hp ng
chuyn giao quyn s dng hoc quyn s hu
NHHH c s dng ph bin tt c cỏc nc
trờn th gii, gia cỏc i tỏc hai nc khỏc
nhau hoc cỏc i tỏc trong cựng mt quc gia.
Mt trong cỏc nguyờn tc chi phi loi hp
ng ny l bờn chuyn giao (ch NHHH) s cú
vai trũ chi phi v khng ch bờn nhn chuyn
giao mc nht nh ng thi thu li t
vic chuyn giao ú. õy c coi l nhng li
ớch hp phỏp bự p cho bờn chuyn giao ó
b tin ca v cụng sc u t v to uy tớn
cho nhón hng ca mỡnh.
Tuy nhiờn, iu ny cng cú mt trỏi ca
nú. ú l ch NHHH cú th s thụng qua cỏc
hp ng chuyn giao NHHH ca mỡnh chia

ct th trng thụng qua vic khng ch lung
lu thụng hng hoỏ hay to ra nhng iu
kin kim soỏt ngt nghốo y bờn nhn chuyn
giao vo tỡnh th kộm li th cnh tranh mt
cỏch khụng bỡnh ng. c bit, trong nn kinh
t ngy nay ch nhng thng hiu ni ting
thng cng l nhng nh sn xut c quyn
v cú nh hng chi phi th trng. Trong nn
kinh t ú, NHHH thng c chuyn giao
cựng vi nhng i tng SHCN khỏc hay
nhng yu t cụng ngh v qua ú cú tỏc ng
rt ln v mt kinh t. iu ny cng lm tng
thờm nguy c nhng nh sn xut ny thụng
qua cỏc hp ng chuyn giao NHHH to ra
nhng nh hng khụng tt ti cụng chỳng v
cỏc i th cnh tranh.
1. Bo h nhón hiu hng húa vi vn
chng chia ct th trng
Trong nn kinh t th trng, iu quan
trng l sn phm phi c lu thụng t do
theo quy lut cung cu. Cú nh vy thỡ ngi
tiờu dựng khp mi ni trờn lónh th quc gia
mi c tiờu th hng hoỏ bỡnh ng vi nhau.
Khụng mt doanh nghip no cú quyn bt kỡ
di hỡnh thc kinh t no c phộp chia ct
th trng quc gia thnh nhng phn c lp
vi nhau, ỏp dng ú nhng ch thng
mi khỏc nhau v cn tr s lu thụng t do ca
hng hoỏ.
Trong phm vi bo h NHHH, ch nhón

hiu c phỏp lut bo h nhng quyn mang
tớnh cht c quyn s dng nhón hiu. Ch
nhón hiu c c quyn gn nhón hiu lờn
sn phm ca mỡnh v c quyn a sn phm
vo lu thụng nhng ni m mỡnh mun v
vi mc giỏ m mỡnh la chn. Ch nhón hiu
li c quyn chuyn giao quyn s hu hay
quyn s dng NHHH cho mt hay mt s
T

* Ging viờn Khoa lut quc t
Trng i hc lut H Ni


nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí l
uật học số 2/2004
47

ngi khỏc. V trong hot ng chuyn giao ú,
ch NHHH li cú quyn khng ch nht nh
i vi hot ng sn xut v phõn phi hng
ca ngi nhn chuyn giao nhón hiu. Mt
trong nhng vớ d in hỡnh l ch NHHH
thng rng buc bờn nhn chuyn giao ch
c phõn phi hng trong mt phm vi lónh th
nht nh trong vựng lónh th m mỡnh c bo
h NHHH. Quyn ny ca ch nhón c hu
ht cỏc quc gia cụng nhn v bo h nh mt
phn ca quyn SHCN i vi NHHH.

Tuy nhiờn, trong nhiu trng hp, ch
NHHH khụng nhng quy nh bờn nhn chuyn
giao ch c phõn phi sn phm trong mt
lónh th nht nh m cũn buc bờn nhn
chuyn giao phi bng mi cỏch ngn cn vic
lu thụng hng hoỏ cú gn nhón do mỡnh sn
xut sang cỏc vựng lónh th khỏc. õy l thc
tin ph bin trong hot ng chuyn giao
NHHH gia mt bờn l ch nhón hiu ni ting
nhng nc cú nn kinh t phỏt trin vi
nhiu bờn nhn chuyn giao nhng nc cú
nn kinh t kộm phỏt trin hn. Bờn nhn
chuyn giao thng mun cú c quyn phõn
phi sn phm mang nhón hiu ni ting nờn
s sn sng buc nhng nh i lớ phõn phi
ca mỡnh khụng c bỏn sn phm ra ngoi
lónh th ó quy nh. Mc ớch ca ch nhón
hiu trong trng hp ny l tu thuc vo
mc sng ca ngi tiờu dựng m s n nh
mc giỏ cao hay thp khỏc nhau i vi tng
vựng lónh th khỏc nhau. Nhiu khi nhng
mc giỏ ny chờnh lch ln ti mc ngay c
nh thng mi c lp cng cú th mua hng
bỏn l ni cú giỏ thp em bỏn ni cú giỏ
cao m vn cú li nhun.
Trong nhng nn kinh t phỏt trin trỡnh
cao nh M, Nht Bn v EU nhng hp ng
nh trờn rt ph bin trong thc tin. Phỏp lut
ca cỏc nc v khu vc ny u coi ú l
nhng hp ng da vo s bo h NHHH

chia ct th trng quc gia hay th trng mt
khu vc lu thụng hng hoỏ t do (nh i vi
EU). Bi vỡ, vi nhng iu khon nh vy,
hng hoỏ c sn xut v mang nhón hiu mt
cỏch hp phỏp cú nguy c s ch c lu thụng
trong phm vi lónh th nht nh, trong th
trng m hng hoỏ l ra phi c lu thụng
t do. Ch nhón hiu cng cú th da vo ú
m to ra nhng s cõn bng cung - cu gi to
gia cỏc khu vc khỏc nhau trong cựng mt th
trng qua ú thu li bt chớnh. ng thi cỏc
nh thng mi c lp cng khụng th tham
gia vo quỏ trỡnh lu thụng hng hoỏ vỡ h
khụng th mua hng hoỏ khu vc ny em
bỏn ra khu vc khỏc ca th trng.
Vỡ nhng l trờn, phỏp lut EU, M v Nht
Bn u quy nh ch NHHH ch c dựng
quyn SHCN i vi NHHH ca mỡnh buc
bờn nhn chuyn giao a sn phm vo lu
thụng thng mi ln u tiờn ti khu vc nht
nh m khụng c khu vc khỏc trong cựng
mt th trng. Sau khi bờn nhn ó bỏn ra hng
hoỏ gn nhón hiu khu vc m h c phộp
thỡ hng hoỏ ú coi nh ó c bỏn ra bi ch
NHHH v ch NHHH s khụng c quyn
khng ch s lu thụng tip theo ca hng hoỏ
ú trờn th trng. Cú ngha l ch NHHH khụng
th yờu cu bờn nhn chuyn giao buc bờn th
ba n mua hng ca h khụng c bỏn sn
phm ra khi phm vi khu vc th trng m h

c ch NHHH cho phộp.
Trờn c s ú, phỏp lut EU, M v Nht
Bn thit lp nờn nguyờn tc vt kit quyn
(exhaustion of right) hay cũn gi l nguyờn tc
s dng ht quyn SHCN. Theo ú, ch NHHH
s ch cú quyn khng ch a im a hng
hoỏ cú gn nhón ó ng kớ ca mỡnh vo


nghiên cứu - trao đổi
48
Tạp chí luật học số 2/2004
thng mi ln u tiờn.
(1)
Sau khi hng hoỏ ó
c a vo thng mi vi s chp thun
ca ch NHHH thỡ ch NHHH khụng th
khng ch s luõn chuyn t do hng hoỏ ú
trong ton b th trng c. Chỳng ta cú th
ly mt vớ d in hỡnh M, khi mt hng hoỏ
ó c ngi nhn chuyn giao NHHH bỏn
ra mt bang ca nc M vi s ng ý ca
ngi ch NHHH thỡ ngi ch NHHH khụng
th cm s lu thụng thng mi ca hng hoỏ
ú sang cỏc bang khỏc cho dự l cỏc bang khỏc
cng cú nhng bờn nhn chuyn giao khỏc i
vi NHHH ca ch nhón v ch NHHH cng
mun bo h cỏc li ớch ca h.
Trong phỏp lut Vit Nam, cỏc trng hp
tng t nh phõn tớch trờn õy cha c

cp. Song, ngay c khi trỡnh phỏt trin kinh
t cha cao nh hin nay thỡ nhng quy phm
phỏp lut iu chnh v vn ny vn l
khụng tha. Bi l, trong quỏ trỡnh hi nhp
kinh t quc t cỏc doanh nghip nc ngoi
cú th s tn dng l hng ny ca phỏp lut
Vit Nam dn ti ch chia ct mt cỏch bt
hp lớ th trng Vit Nam. Hn na, vi nn
kinh t ang trờn phỏt trin nh Vit Nam
thỡ trong tng lai khụng xa trỡnh phỏt trin
ca nn kinh t cng s lm phỏt sinh nhng
tỡnh hung tng t ny v ũi hi cn phi
c iu chnh bi phỏp lut. Vỡ th, kinh
nghim iu chnh ca cỏc nc nờu trờn õy,
c bit l nguyờn tc s dng ht quyn cú th
l kinh nghim quý bỏu cho chỳng ta xõy
dng quy phm phự hp.
2. Bo h nhón hiu hng húa vi vn
chng cnh tranh khụng lnh mnh
Cú th thy ngay rng, i vi lnh vc ny
chc chn cng s cú nhiu s khỏc bit gia
phỏp lut Vit Nam v phỏp lut ca M, EU
v Nht Bn. Bi l, lut v vn chng cnh
tranh khụng lnh mnh ca Vit Nam vn cha
ra i v thc tin cnh tranh khụng lnh mnh
trờn th trng vn cha c chỳ trng. Vn
cn cp u tiờn õy l cnh tranh l gỡ
v th no l cnh tranh khụng lnh mnh.
Cnh tranh l khỏi nim phc tp cha cú
khoa hc phỏp lớ nc no a ra nh ngha

c th. Tuy nhiờn, cú th hiu cnh tranh l
mt trng thỏi trong nn kinh t m ú cỏc
doanh nghip khụng phi chu mt cỏch khụng
cụng bng cỏc iu kin bt li ỏp t bi nh
nc hay cỏc doanh nghip khỏc cú th nh
hng ti kh nng phỏt huy ti a nng lc sn
xut kinh doanh ca mỡnh. Trỏch nhim ca nh
nc l ban hnh cỏc vn bn phỏp lut xỏc
nh, ngn chn v trng pht cỏc hnh vi ca
c quan nh nc hay cỏc doanh nghip cú kh
nng to ra nhng iu kin hn ch mt cỏch
khụng cụng bng hot ng sn xut kinh
doanh ca cỏc doanh nghip khỏc. Vn bn
phỏp lut ú thng l mt o lut, vớ d, M,
Nht hay cú th l mt s quy phm phỏp lut
c bn trong mt vn bn cú giỏ tr lut cao nht
trong vựng lónh th, vớ d, EU.
Cỏc hnh vi b coi l cnh tranh khụng lnh
mnh t phớa cỏc doanh nghip din ra di
nhiu hỡnh thc khỏc nhau. Cú th l hnh vi
cu kt vi nhau trong mt hip hi a ra
cỏc iu kin kinh doanh nht nh v buc cỏc
doanh nghip khỏc phi tuõn th, cng cú th
l li dng li th kinh doanh ca mỡnh ỏp t
cỏc iu kin khng ch khụng cụng bng i
vi i tỏc. Vn bo h NHHH trong cỏc
hp ng chuyn giao quyn s dng NHHH
thng dn n cỏc giao dch cú th ri vo
loi th hai ny.
Nh trờn õy ó cp, ch NHHH

thng phi b ra nhiu cụng sc, tin bc v


nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí l
uật học số 2/2004
49

trớ tu nõng cao uy tớn nhón hiu ca mỡnh
trong cụng chỳng. Cụng vic kinh doanh ngy
cng phỏt trin thỡ NHHH gn lờn sn phm
ngy cng tr thnh ti sn vụ giỏ i vi
doanh nghip. Thc t ó cú nhng nhón hiu
ni ting n mc ngi ta ó ỏnh giỏ nú
thm chớ cũn khụng thua kộm gỡ ton b ti sn
hu hỡnh ca doanh nghip (vớ d: Coca Cola,
Adidas hay McDonald). i vi cụng chỳng
v ngi tiờu dựng, NHHH cũn l s bo m
cho cht lng ca hng hoỏ mang nhón. Mi
khi mua mt hng hoỏ hay s dng mt dch
v m h da vo nhón hiu gn lờn ú la
chn, h u tin tng hoc mong mun nhn
c cht lng sn phm nh ý hoc ó tng
bit n. Vỡ th, vn quan tõm hng u i
vi ch NHHH l lm sao duy trỡ v ngy cng
nõng cao cht lng sn phm mang nhón ca
mỡnh cho dự l sn phm ú do chớnh mỡnh sn
xut hay t hng gia cụng ni khỏc.
Hn na, mi quan h chuyn giao quyn
s dng NHHH v bn cht t nhiờn ca nú

vn ó khụng hon ton bỡnh ng gia cỏc
bờn chuyn giao. Thụng thng mt NHHH
ni ting mc nht nh mi cú th khin
cho bờn nhn chuyn giao quan tõm. M ch
nhng NHHH ni ting thỡ li thng cú tim
lc kinh t rt mnh. H cú rt nhiu ng c
viờn sn sng tho món cỏc yờu cu t ra
c lm n vi h. iu ny c bit th
hin rừ trong xu hng u t ton cu ca
nhng thp k gn õy khi cỏc doanh nghip,
ch nhõn ca nhng nhón hiu ni ting ca
cỏc nc phỏt trin a vn sang u t hoc
t hng gia cụng hoc thõm nhp th trng
cỏc nc ang phỏt trin.
Bi nhng lớ do v thc t trờn, khi kớ kt
cỏc hp ng chuyn giao quyn s dng
NHHH cho mt doanh nghip khỏc, ch
NHHH thng mun ỏp t nhiu iu khon
mang tớnh cht hn ch nng lc cnh tranh ca
bờn nhn chuyn giao. Vớ d, bờn nhn chuyn
giao ch c bỏn hng mang nhón trong phm
vi lónh th nht nh hay bờn nhn chuyn giao
phi nhp khu bt buc nhng nguyờn vt liu
no ú do bờn chuyn giao cung cp hoc bờn
nhn chuyn giao ch c bỏn sn phm mc
giỏ nht nh. Lớ do ch NHHH a ra ỏp t
nhng iu khon kiu ny hn ch nng lc
cnh tranh ca bờn nhn chuyn giao thng l
duy trỡ cht lng sn phm hay bo m
uy tớn ca nhón hiu i vi ngi tiờu dựng

hay n gin l ch bỏn quyn s dng
NHHH ca mỡnh cho nhiu bờn nhn chuyn
giao khỏc nhau trờn cựng mt th trng quc
gia.
Di s iu chnh ca cỏc h thng phỏp
lut liờn quan n cnh tranh v chuyn giao
NHHH cỏc nc cú nn kinh t th trng
phỏt trin cao nh M, EU v Nht Bn, nhng
iu khon mang tớnh cht hn ch kh nng
cnh tranh ca bờn nhn chuyn giao trong hp
ng chuyn giao quyn s dng mt NHHH
c chia ra lm hai loi: 1) Nhng iu khon
c phộp ghi trong hp ng (white clauses);
2) Nhng iu khon khụng c phộp ghi
trong hp ng (black clauses).
- Nhng iu khon c phộp ghi trong
hp ng l nhng iu khon tuy hn ch kh
nng cnh tranh ca bờn nhn chuyn giao
nhng nhng s hn ch ú l phự hp bo
v nhng li ớch hp lớ ca bờn chuyn giao.
Nhng iu khon ny v c bn bao gm:
+ iu khon cho phộp bờn nhn chuyn
giao c quyn khai thỏc NHHH trong phm vi
lónh th nht nh, bờn chuyn giao cam kt


nghiên cứu - trao đổi
50
Tạp chí luật học số 2/2004
khụng chuyn giao thờm cho ai khỏc trong

phm vi lónh th ny v cng khụng t mỡnh
khai thỏc NHHH trong lónh th ny, bờn nhn
chuyn giao cng cam kt khụng khai thỏc
NHHH ngoi lónh th ny;
+ iu khon cm bờn nhn chuyn giao
tin hnh cỏc hot ng bỏn hng hoỏ hay cung
cp dch v gn NHHH chuyn giao mt cỏch
tớch cc ra cỏc vựng lónh th c cp cho cỏc
bờn nhn chuyn giao khỏc trong thi gian nht
nh, c bit l khụng c qung cỏo trc tip
nhm vo cỏc lónh th ny hoc thnh lp cỏc
kho hng hay chi nhỏnh ú;
+ iu khon buc bờn c chuyn giao
tuõn th nhng tiờu chun k thut nht nh k
c vic phi mua nhng vt t hoc dch v nht
nh do ngi cp phộp hoc ngi c ch
nh cung cp bo m s khai thỏc ỳng
n v mt k thut ca cụng ngh hoc bo
m sn phm t c tiờu chun cht lng
ti thiu nht nh.
- Nhng iu khon khụng c phộp ghi
trong hp ng l nhng iu khon th hin s
hn ch nng lc cnh tranh ca bờn nhn
chuyn giao mt cỏch quỏ ỏng, vt quỏ mc
hp lớ bo v quyn ca ch nhón i vi
NHHH ó ng kớ ca mỡnh. V c bn, cỏc
iu khon ny l:
+ iu khon khng ch hoc hn ch
quyn quyt nh giỏ, cỏc yu t cu thnh giỏ
hoc khu tr nh hng n giỏ ca sn phm;

+ iu khon cm mt trong hai bờn t chi
khụng cú lớ do chớnh ỏng vic ỏp ng yờu cu
cung cp hng hoỏ cho ngi mua trong lónh th
c cp phộp mc dự i tỏc ny sau ú cú th
s bỏn sn phm ra khi lónh th.
Nu phỏp lut v chng cnh tranh khụng
lnh mnh trong cỏc hp ng chuyn giao
NHHH núi riờng v cỏc i tng SHCN núi
chung ó rt phỏt trin EU, M v Nht Bn
thỡ Vit Nam lnh vc ny vn cũn rt mi
m. Cỏc vn bn phỏp lut hin hnh ca Vit
Nam v bo h SHCN cng cú quy nh v mt
s iu khon m hp ng li-xng NHHH núi
riờng v cỏc i tng SHCN núi chung khụng
c phộp cú. Nhng trng hp cm a ra
ch yu l do chỳng l nhng hn ch khụng
xut phỏt t quyn ca bờn chuyn giao i vi
NHHH tng ng hoc khụng nhm bo v cỏc
quyn ú ch khụng phi l vỡ chỳng hn ch
mt cỏch bt hp lớ nng lc cnh tranh ca bờn
nhn chuyn giao. Vi cỏch tip cn ú, cỏc
iu khon cm ch yu l iu khon trc tip
hoc giỏn tip hn ch vic xut khu sn phm
gn nhón chuyn giao sang cỏc vựng lónh th
m NHHH cha ng kớ; hay iu khon cm
bờn nhn chuyn giao khiu kin v hiu lc
ca vn bng bo h NHHH hay quyn chuyn
giao NHHH cho bờn nhn chuyn giao.
(2)

Tuy vy, cng cú mt iu khon cm rt
gn vi mc ớch ngn chn nhng hnh vi
cnh tranh khụng lnh mnh. ú l iu khon
cm hp ng chuyn giao NHHH núi riờng v
cỏc i tng SHCN núi chung buc bờn nhn
chuyn giao nhón hiu phi mua ton b hoc t
l nht nh cỏc nguyờn liu, linh kin hoc thit
b ca bờn chuyn giao hoc ca ngi do bờn
chuyn giao ch nh m khụng nhm mc ớch
bo m cht lng hng hoỏ mang nhón hiu
do bờn nhn chuyn giao sn xut
(3)
./.

(1).Xem: iu 13 Quy nh s 40/1994; iu 2 Lut
nhón hiu hng húa M nm 1946.
(2), (3).Xem: Phn 17.4 Thụng t s 3055/TT-BKHCNMT.