Báo cáo " Bán hàng đa cấp theo pháp luật cạnh tranh Việt Nam" ppt

nghiên cứu - trao đổi
10 T
ạp chí luật học số 5/2006



Trần Thị Bảo ánh *
ch s ca phng thc bỏn hng a cp
(hay kinh doanh theo mng) gn lin
vi tờn tui ca nh hoỏ hc ngi M cú tờn
l Karl Renborg. n cui thp k 80 ca th
k XX, phng thc ny m rng sang mt
s nc chõu v t gia thp k 90 ca th
k XX ó xut hin ti Trung Quc. Phng
thc bỏn hng a cp mi du nhp vo Vit
Nam t nhng nm 1999-2000. Theo thng
kờ cha y , n thi im cui nm 2005
ó cú gn 30 doanh nghip hot ng theo
phng thc ny trờn th trng Vit Nam.
(1)

Ti Vit Nam, Lut cnh tranh c Quc
hi khoỏ XI, kỡ hp th 6 thụng qua ngy
3/12/2004 v cú hiu lc thi hnh t ngy
1/7/2005 ó chớnh thc tha nhn tớnh hp
phỏp ca phng thc bỏn hng a cp. Tip
theo ú ngy 24/8/2005, Chớnh ph ó ban
hnh Ngh nh s 110/2005/N-CP v qun
lớ hot ng bỏn hng a cp (vit tt Ngh

nh ca Chớnh ph s 110/2005/N-CP).
Cựng vi s iu chnh ca phỏp lut
cnh tranh i vi hot ng bỏn hng a
cp ca cỏc doanh nghip, hot ng ny
cũn phi thc hin theo cỏc quy nh trong
cỏc vn bn phỏp lut hin hnh v qung
cỏo, thu, v x lớ vi phm hnh chớnh. Tuy
nhiờn, bi vit ny ch tip cn bỏn hng a
cp theo phỏp lut cnh tranh Vit Nam bao
gm nhng ni dung sau:
- Khỏi nim, c im bỏn hng a cp,
t ú phõn bit vi bỏn hng a cp bt chớnh;
- i tng tham gia bỏn hng a cp;
- Hng hoỏ c kinh doanh theo phng
thc bỏn hng a cp;
- Cp giy ng kớ t chc bỏn hng a cp.
1. Khỏi nim, c im ca phng
thc bỏn hng a cp
Theo khon 11 iu 3 Lut cnh tranh, bỏn
hng a cp l phng thc tip th bỏn l
hng hoỏ ỏp ng cỏc iu kin sau õy:
- Vic tip th bỏn l hng hoỏ c
thc hin thụng qua mng li ngi tham
gia bỏn hng a cp gm nhiu cp, nhiu
nhỏnh khỏc nhau;
- Hng hoỏ c ngi tham gia bỏn
hng a cp tip th trc tip cho ngi tiờu
dựng ti ni , ni lm vic ca ngi tiờu
dựng hoc a im khỏc khụng phi l a
im bỏn l thng xuyờn ca doanh nghip

hoc ca ngi tham gia;
- Ngi tham gia bỏn hng a cp c
hng tin hoa hng, tin thng hoc li
ớch kinh t khỏc t kt qu tip th bỏn hng
ca mỡnh v ca ngi tham gia bỏn hng a
cp cp di trong mng li do mỡnh t
chc v mng li ú c doanh nghip
bỏn hng a cp chp thun.
Bỏn hng a cp cú mt s c trng sau:
Th nht, bỏn hng a cp l hỡnh thc
ca bỏn hng trc tip trong ú hng hoỏ
L

* Ging viờn Khoa phỏp lut kinh t
Trng i hc Lut H Ni


nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 5/2006 11

c bỏn trc tip t cỏ nhõn ti cỏ nhõn (t
ngi tham gia bỏn hng a cp hoc cũn
gi l nh phõn phi c lp ra th trng ti
tn tay ngi tiờu dựng) khụng thụng qua a
im bỏn l c nh.
Th hai, ngi tham gia bỏn hng a cp
(sau õy gi chung l ngi tham gia) hot
ng c lp, khụng phi l nhõn viờn ca
doanh nghip bỏn hng a cp. Gia doanh
nghip bỏn hng a cp v ngi tham gia

phi kớ kt hp ng bng vn bn; cỏc ni
dung c bn ca hp ng mu cho bỏn
hng a cp s do B thng mi chu trỏch
nhim hng dn.
Cn lu ý rng bỏn hng a cp khụng
phi l hỡnh thc i lớ vỡ nú khỏc hỡnh thc
i lớ mt s im nh: Quyn s hu i
vi hng hoỏ, tr thự lao, a im bỏn hng
Th ba, ngi tham gia c hng tin
hoa hng, tin thng v cỏc li ớch kinh t
khỏc trong quỏ trỡnh tham gia vo mng li
bỏn hng a cp. Trong phng thc bỏn
hng a cp, thu nhp ca ngi tham gia
c hỡnh thnh t cỏc ngun sau:
- T doanh s bỏn hng do chớnh ngi
tham gia ú bỏn c hng;
- T doanh s bỏn hng do nhng ngi
tham gia cp di trong mng li do ngi
ú t chc nờn v mng li ú c doanh
nghip bỏn hng a cp chp thun;
Th t, chớnh sỏch mua li hng hoỏ.
Chớnh sỏch ny ó c lut hoỏ trong cỏc
vn bn phỏp lut iu chnh hot ng bỏn
hng a cp ca cỏc nc trờn th gii. Lut
phỏp Vit Nam cng quy nh ging nh cỏc
nc v vic doanh nghip bỏn hng a cp
phi mua li hng hoỏ ó bỏn cho ngi
tham gia (hng hoỏ ny cú th bỏn li theo
mc ớch s dng ban u ca nú) v hon
li s tin ti thiu bng 90% s tin m

ngi tham gia ó b ra mua hng sau khi
ó tr i cỏc chi phớ hp lớ.
(2)

2. Nhn dng bỏn hng a cp bt chớnh
Vo nhng nm u ca thp niờn 70 th
k XX, M nhiu ngi ó nhm ln gia
kinh doanh theo mng chõn chớnh vi bỏn
hng a cp bt chớnh (hoc cú th gi l
kinh doanh theo mụ hỡnh "kim t thỏp") nờn
ó phn i kinh doanh theo mng. Mụ hỡnh
kinh doanh "kim t thỏp" l mụ hỡnh kinh
doanh la o, chp git ngi tham gia,
ngi tiờu dựng v b lut phỏp nhiu nc
trờn th gii ngn cm.
(3)
Mụ hỡnh kinh doanh
"kim t thỏp" cú b ngoi rt ging vi
phng thc kinh doanh theo mng thụng
thng nờn d gõy nhm ln. Do vy, cn a
ra cỏc tiờu chớ phõn bit chỳng. Nhỡn
chung lut cỏc nc u nhn dng bỏn hng
a cp bt chớnh (mụ hỡnh kinh doanh "kim
t thỏp ") l mụ hỡnh kinh doanh m:
Th nht, yờu cu ngi mun tham gia
phi t cc hoc phi mua mt s lng
hng hoỏ ban u hoc phi tr tin, tr bt
kỡ khon hc phớ no di hỡnh thc khoỏ
hc, khoỏ o to, hi tho, hot ng xó hi
hay cỏc hot ng tng t khỏc c

tham gia mng li bỏn hng a cp. ng
thi vi vic yờu cu ngi mun tham gia
phi b tin mua "quyn tham gia" vo mng
li bỏn hng, cỏc doanh nghip bỏn hng a
cp bt chớnh thng a ra khon hoa hng
rt cao lụi kộo nhiu ngi t cc v tham
gia. Sau khi nhn c tin t cc, cỏc doanh
nghip bỏn hng a cp bt chớnh khụng hot
ng na thm chớ b trn gõy thit hi v ti


nghiên cứu - trao đổi
12 T
ạp chí luật học số 5/2006
chớnh cho nhng ngi ó t cc.
Thc t Vit Nam ó cú tỡnh trng ny.
ú l trng hp Cụng ti th gii mi ó la
o chim ot hn 6 t ng ca gn 200
ngi tham gia mng li. tham gia vo
mng li bỏn hng ca Cụng ti, mi i lớ
phi t cc t 1,8 n 3,6 triu ng/hp
ng v c nhn 3 hp sn phm thc
phm b dng t cụng ti m Trung Quc.
Sau ú h ó cỏc chuyờn gia Trung Quc
ly khon tin 6 t ca ngi tham gia ri b
trn. V vic ny ó c To ỏn nhõn dõn
thnh ph H Ni xột x ngy 15/3/2004.
Th hai, khụng cam kt cho ngi tham
gia tr li hng hoỏ v nhn li khon tin
khụng ớt hn 90% khon tin m ngi tham

gia ó tr nhn c hng hoỏ ú. Cỏc
doanh nghip bỏn hng a cp bt chớnh
thng yờu cu ngi tham gia phi bỏn
c mt lng hng hoỏ nht nh trong
mi thỏng (theo s lng m rừ rng ngi
bỡnh thng khụng th bỏn c trong mt
thi gian ngn) duy trỡ quyn tham gia
mng li bỏn hng a cp ca ngi ú.
Thc t khụng phi thỏng no h cng bỏn
c sn phm theo yờu cu ca doanh
nghip v li cng khụng th tr li hng
hoc yờu cu doanh nghip mua li hng,
cng vi tõm lớ lo s mt quyn tham gia nờn
mt s ngi phi tỡm mi cỏch tiờu th
hng hoỏ ú, thm chớ phi dựng nhng k
thut bỏn hng la o. Mt s ngi tham
gia khỏc li chn cỏch t b tin tỳi, vay
mn mua sn phm hng hoỏ cho doanh
nghip dự h khụng cú nhu cu tiờu dựng
hoc khú cú kh nng bỏn li.
Vớ d, cú cụng ti yờu cu ngi tham gia
phi bỏn c mi thỏng 2 sn phm, tng
ng 6 triu ng c duy trỡ quyn
tham gia, t ú mi c hng hoa hng.
Trc ú, h ó phi mt 6 triu ng
mua quyn tham gia. Nu trong thỏng, h ch
bỏn c mt sn phm v khụng mun b
mt 6 triu ng ó b ra mua quyn tham
gia, h buc phi b ra thờm 3 triu ng
t mua mt sn phm na cho s sn

phm m h cn bỏn.
(4)

Th ba, cho ngi tham gia nhn tin hoa
hng, tin thng, li ớch kinh t khỏc t vic
d d ngi khỏc tham gia bỏn hng a cp.
Ngha l doanh nghip tr cho ngi tham gia
mt khon tin ly t s lng ngi tham gia
mi m ngi ny tuyn dng ch khụng phi
da trờn doanh s bỏn hng, khụng hng ti
mc ớch a hng hoỏ ra th trng n ngi
tiờu dựng. Nh vy, ngi tham gia trc s
khụng quan tõm n vic bỏn hng m ch tỡm
cỏch d d nhiu ngi tham gia mng li
nhanh chúng thu hi c khon tin m h ó
t cc v c hng hoa hng t vic gii
thiu ngi mi cho doanh nghip. Cng d
d c nhiu ngi khỏc tham gia bỏn hng
a cp h cng c tr thự lao cao. Ngi
li nht l doanh nghip vỡ luụn luụn bỏn
c hng do ngi tham gia mi b d d
phi t cc hoc b mt khon tin mua
hng cú quyn tham gia. Kh nng ri ro,
n nn, b tc rt d n vi ngi tham gia
mi b d d vỡ h va mt tin mua hng,
va cú th khụng bỏn c hng. Ngi sau
mun g li v cú lói bt buc phi i thuyt
phc "cõu" tip nhng ngi mi
Vớ d, Cụng ti th gii mi quy nh cỏc
i lớ nu r thờm ngi tham gia lm i lớ,

mi i lớ c s c thng tin hoc cú c
hi i du lch nc ngoi min phớ.


nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 5/2006 13

Hoc Cụng ti c phn Sinh Li quy nh:
Sau khi b ra ớt nht 3 triu ng mua sn
phm no ú ca cụng ti, khỏch hng s
c cp th hp tỏc viờn (HTV), cũn nu
phỏt trin thờm c mt khỏch hng mi thỡ
thỏng u tiờn s c hng 400 nghỡn
ng, bng 20% s tin 2 triu ng t giỏ
tr tớch lu do chớnh mỡnh to ra Khon hoa
hng ny s tng lờn 24% nu ngi ú phỏt
trin c 3 HTV v c phong lm t
trng C nh vy nu ngi ú lờn chc
"phi ng, ngõn ng, thiờn ng" thỡ s giu to
bi s tin hoa hng s lờn ti vi chc triu,
thm chớ c trm triu ng mi thỏng
(5)

Th t, bỏn hng a cp bt chớnh thng
bỏn nhng sn phm cú cht lng trung bỡnh
hoc kộm, giỏ c thng cao hn nhiu so vi
sn phm cựng loi th trng.
Vớ d, mt mỏy ụ-zụn FS 103 cht lng,
mu mó nh ca Cụng ti c phn Sinh Li
cung ng ngoi th trng ch mt khong

1,3 triu ng song cỏc HTV ó phi b ra 3
triu ng cú c nú. Nu nh giỏ tr
chờnh lch gia chic mỏy do Cụng ti c
phn Sinh Li bỏn v chic mỏy cựng loi
bỏn trờn th trng l 1,7 triu ng nhng
nu bn gii thiu thờm c mt ngi mi
tr thnh HTV thỡ bn ch c hng 400
nghỡn ng trong khi bn ó lm li cho
cụng ti ớt nht l 1,7 triu ng.
(6)

3. i tng c tham gia bỏn hng
a cp
Hu ht cỏc doanh nghip bỏn hng a
cp ti Vit Nam l mt thnh viờn trong
mng li bỏn hng a cp quc t. Do ú,
cú hin tng ngi nc ngoi cú th tham
gia vo mng li bỏn hng v phỏt sinh thu
nhp ti Vit Nam trong khi cha cú giy
phộp lao ng v cú hnh vi trn thu. Bờn
cnh ú bo m bỏn hng a cp c
din ra mt cỏch lnh mnh, cụng bng nờn
Ngh nh s 110/CP ó cm nhng cỏ nhõn
sau khụng c tham gia bỏn hng a cp:
- Ngi ang phi chp hnh hỡnh pht
tự hoc cú tin ỏn v cỏc ti sn xut, buụn
bỏn hng gi, qung cỏo gian di, kinh
doanh trỏi phộp, trn thu, la di khỏch
hng, cỏc ti v la o chim ot ti sn,
lm dng tớn nhim chim ot ti sn,

chim gi trỏi phộp ti sn;
- Ngi nc ngoi, ngi Vit Nam nh
c nc ngoi khụng cú giy phộp lao ng
ti Vit Nam do c quan cú thm quyn cp.
4. Hng hoỏ c kinh doanh theo
phng thc bỏn hng a cp
Trong hot ng lu thụng hng hoỏ, B
thng mi cng cnh bỏo do hng a cp
hin nay ch yu liờn quan ti sc kho con
ngi nờn ang ny sinh s mp m gia
thc phm dinh dng v thuc cha bnh.
Cú nhiu sn phm c ng kớ ti Cc qun
lớ v sinh an ton thc phm l thc phm
dinh dng nhng li cú dn chiu n tỏc
dng cha bnh gõy nhm ln cho ngi s
dng thuc. Tng t tỡnh trng mp m gia
dng c bo v sc kho v dng c y t,
cha bnh cng ang b li dng ph bin
(7)

khc phc tỡnh trng ú v bo v li
ớch cnh tranh lnh mnh, iu 5 Ngh nh
s 110/CP ó quy nh v hng hoỏ b cm
kinh doanh v iu kin i vi hng hoỏ
c kinh doanh theo phng thc bỏn hng
a cp, theo ú ó cm kinh doanh hng hoỏ
l thuc phũng cha bnh cho ngi; cỏc
loi vc xin, sinh phm; trang thit b y t v
dng c y t; cỏc loi thuc thỳ y (bao gm

nghiên cứu - trao đổi
14 T
ạp chí luật học số 5/2006
c thuc thỳ y thu sn), thuc bo v thc
vt; hoỏ cht, ch phm dit cụn trựng, dit
khun dựng trong lnh vc gia dng v y t
5. Cp giy ng kớ t chc bỏn hng
a cp
Vit Nam trc khi cú Lut cnh tranh,
phn ln cỏc cụng ti Vit Nam lm i lớ hoc
c quyn cho cỏc cụng ti hoc tp on nc
ngoi kinh doanh phng thc bỏn hng a
cp. Cỏc doanh nghip kinh doanh theo phng
thc ny u ng kớ kinh doanh vi ngnh
hng mua bỏn, i lớ kớ gi hng hoỏ nhng
giy ng kớ kinh doanh khụng th hin c
ni dung bỏn hng a cp. Do vy, ó dn n
phng thc kinh doanh ny b bin tng,
nhiu doanh nghip li dng trn thu, la
o v gõy ra nhng vn xó hi ln. Vỡ
vy, bo v ngi tiờu dựng, ngi tham
gia bỏn hng a cp v trt t xó hi Ngh nh
s 110/CP ó quy nh doanh nghip ch c
t chc bỏn hng a cp sau khi c s
thng mi hoc s thng mi du lch cp
tnh ni doanh nghip ng kớ kinh doanh cp
giy ng kớ t chc bỏn hng a cp (vit tt
l giy ng kớ t chc bỏn hnh a cp).
iu kin doanh nghip c cp

giy ng kớ t chc bỏn hng a cp c
quy nh ti iu 14 Ngh nh s 110/CP.
Mt trong nhng iu kin ú l doanh
nghip phi thc hin kớ qu 5% vn iu l
nhng khụng thp hn 1 t ng Vit Nam
ti mt ngõn hng thng mi hot ng ti
Vit Nam. Tin kớ qu ny c s dng
chi tr tin hoa hng, tin thng hoc tin
mua li hng hoỏ t ngi tham gia khi cú
thụng bỏo ngng hot ng bỏn hng a cp.
Doanh nghip ch c rỳt ton b s tin kớ
qu trong trng hp khụng cú bt c khiu
kin no t phớa ngi tham gia bỏn hng a
cp liờn quan n vic chi tr hoa hng, tin
thng hoc tin mua li hng hoỏ.
Ngoi nhng ni dung trờn, phỏp lut
cnh tranh cng cú cỏc quy nh rừ rng ti
chng II Ngh nh s 110/CP v mi quan
h gia ngi tham gia vi doanh nghip
bỏn hng a cp cng nh trỏch nhim,
ngha v ca hai ch th ny trong hot ng
bỏn hng a cp v trc ngi tiờu dựng.
Lut cnh tranh nm 2004 v chng III
Ngh nh s 110/CP ó cp trỏch nhim
ca c quan nh nc cú thm quyn trong
vic qun lớ hot ng bỏn hng a cp, c
bit l cỏc quy nh x lớ vi phm i vi
doanh nghip bỏn hng a cp, ngi tham
gia bỏn hng a cp.
Hi vng rng cỏc quy nh ca phỏp lut

cnh tranh iu chnh hot ng bỏn hng a
cp ti Vit Nam c thc thi s to nờn mụi
trng kinh doanh lnh mnh, m bo cho
phng thc bỏn hng a cp cú th mang li
li ớch thit thc, tớch cc cho xó hi./.

(1).Xem: Trang thụng tin in t B thng mi ngy
19/9/2005: Chớnh ph ban hnh Ngh nh qun lớ bỏn
hng a cp.
(2).Xem: iu 11 Ngh nh s 110/2005/N-CP v
qun lớ hot ng bỏn hng a cp.
(3).Xem: Lut cm k hoch tip th theo mụ hỡnh
kim t thỏp ca Hoa Kỡ ngy 12/3/2003, Quy ch
giỏm sỏt ca vic bỏn hng a cp nm 1999 ca i
Loan, Ngh nh s 110/2005/N-CP v qun lớ hot
ng bỏn hng a cp ca Vit Nam.
(4).Xem: "Kớnh chiu yờu" ca "Bỏn hng a cp", bỏo
Ph n th ụ s 28 (761) t 13/7 n 20/7/2005, tr. 10.
(5), (6).Xem: Vic bỏn hng a cp ca Cụng ti c
phn Sinh Li: Mt hỡnh thc moi tin "a cp", bỏo
Tin Phong s 229 ngy 16/11/2004.
(7).Xem: "Khụng th ni bỏn hng a cp", Thi bỏo
Kinh t Vit Nam s 172 ngy 21/10/2004.