Báo cáo " Giải quyết tranh chấp theo quy định của Hiến chương ASEAN " doc

Hiến chơng ASEAN với hợp tác chuyên ngành


tạp chí luật học số 9/2008 73





TS. Nguyễn Toàn thắng *
"Chỳng tụi hỡnh dung mt ụng Nam ,
ú tranh chp lónh th v cỏc tranh chp
khỏc s c gii quyt bng bin phỏp ho
bỡnh".
(1)
Mc tiờu núi trờn ó c cỏc quc
gia ASEAN hin thc hoỏ bng nhng hnh
ng c th.
T Tuyờn b Bng Cc (ngy 8/8/1967)
khng nh xõy dng khu vc ụng Nam
ho bỡnh, n nh qua vic tụn trng cụng lớ,
tuõn th phỏp lut v cỏc nguyờn tc ca
Hin chng Liờn hp quc, nm 1976,
bng vic thụng qua Hip c thõn thin v
hp tỏc ụng Nam (Hip c Bali)
(ngy 24/2/1976)
(2)
ASEAN ó cú bc tin
quan trng, ú l thit lp c ch khu vc
gii quyt cỏc vn an ninh v chớnh tr
ny sinh trong quan h gia cỏc nc thnh

viờn. Nm 1996, trc nhu cu cp thit cn
cú c ch hu hiu gii quyt cỏc tranh
chp trong lnh vc kinh t-thng mi,
ASEAN ó tip tc thụng qua Ngh nh th
v c ch gii quyt tranh chp (ngy
20/11/1996).
(3)
Hp tỏc gia cỏc quc gia
ASEAN ngy cng m rng v t c
nhiu thnh tu ỏng k sau hn 40 nm tn
ti v phỏt trin. N lc hng ti xõy dng
Cng ng ASEAN da trờn ba tr ct l
Cng ng an ninh, Cng ng kinh t v
Cng ng vn hoỏ-xó hi, Hi ngh thng
nh ASEAN ln th 13 ti Singapore ó
thụng qua vn kin lch s: Hin chng
ASEAN (ngy 20/11/2007). c ỏnh giỏ
l thnh tu nh cao ca ASEAN, liu bn
Hin chng cú to ra lung khớ mi, tng
cng sc mnh v hiu qu cho vic gii
quyt tranh chp phỏt sinh gia cỏc nc
thnh viờn?
1. C ch chung
Gii quyt tranh chp bng bin phỏp
ho bỡnh, ú l thụng ip m ASEAN mun
gi ti cỏc quc gia thnh viờn. c nờu ra
trong hu ht cỏc vn kin kớ kt trong
khuụn kh ASEAN, nguyờn tc ny, mt ln
na, c khng nh trong Hin chng
ASEAN,

(4)
vn bn cú giỏ tr phỏp lớ cao
nht
(5)
v tr thnh nguyờn tc c bn chi
phi ton b quỏ trỡnh gii quyt tranh chp
gia cỏc quc gia ASEAN.
Khi tranh chp xy ra, cỏc bờn tranh
chp cú quyn la chn tt c cỏc bin phỏp
ho bỡnh gii quyt tranh chp, dự ú l
bin phỏp ngoi giao hay ti phỏn, trao i
quan im trc tip hay thụng qua bờn th
ba, c quy nh hay khụng quy nh trong
Hin chng:
(6)

- Gii quyt tranh chp thụng qua m
phỏn trc tip: õy l bin phỏp c u
tiờn hng u;
- p dng cỏc quy trỡnh gii quyt tranh
chp c quy nh trong Hin chng, bao
* Ging viờn Khoa lut quc t
Tr
ng i hc L
u
t H
N
i

Hiến chơng ASEAN với hợp tác chuyên ngành

74 tạp chí luật học số 9/2008

gm: (1) Tranh chp v gii thớch hay ỏp
dng cỏc hip nh kinh t ó, ang v s kớ
kt trong khuụn kh ASEAN; (2) Tranh
chp liờn quan ti cỏc hip nh ó cú quy
nh c th v th tc gii quyt tranh chp;
(3) Tranh chp v gii thớch hay ỏp dng cỏc
quy nh ca Hin chng v cỏc hip nh
khỏc ca ASEAN; (4) Tranh chp khụng liờn
quan ti vic gii thớch hay ỏp dng bt kỡ
hip nh no ca ASEAN;
- La chn cỏc bin phỏp c nờu ti
iu 33, Đ 1 Hin chng Liờn hp quc;
(7)

- Tỡm n mt din n khỏc gii
quyt tranh chp.
Vi mc tiờu hng ti kt qu gii
quyt tranh chp, cỏc quc gia ASEAN
khụng ch cú quyn t do la chn phng
thc phự hp m cũn c quyn tin hnh
cỏc bin phỏp trung gian, mụi gii, ho gii
vo bt kỡ thi im no ca quỏ trỡnh gii
quyt tranh chp.
(8)

Trong trng hp tranh chp vn cha

c gii quyt, mc dự cỏc bờn ó tuõn th
cỏc quy nh ca Hin chng, la chn cỏc
bin phỏp phự hp v nghiờm chnh thc
hin, mt trong cỏc bờn cú th a v vic ra
trc Hi ngh thng nh ASEAN cú
quyt nh cui cựng.
(9)

2. C ch gii quyt tranh chp theo
tin trỡnh khu vc
i vi cỏc tranh chp khụng liờn quan
ti vic gii thớch hay ỏp dng bt kỡ hip
nh no ca ASEAN, Hin chng dn
chiu n c ch gii quyt tranh chp c
quy nh ti Hip c Bali, theo ú cỏc quc
gia thnh viờn Hip c s thnh lp mt hi
ng cp cao cú nhim v gii quyt tranh
chp thụng qua tin trỡnh khu vc.
(10)
Ti
Hi ngh b trng ngoi giao din ra ngy
23/7/2001, cỏc quc gia ASEAN ó chớnh
thc thụng qua Quy ch hot ng ca Hi
ng cp cao.
V c cu t chc, Hi ng cp cao bao
gm: (1) i din cp b trng ca mi
quc gia ASEAN v (2) i din cp b
trng ca cỏc quc gia ngoi ASEAN
nhng l thnh viờn ca Hip c Bali ng
thi l cỏc bờn tranh chp.

(11)

Hi ng cp cao cú thm quyn gii
quyt cỏc tranh chp phỏt sinh gia cỏc
quc gia thnh viờn Hip c Bali v cú
nguy c e da n ho bỡnh v ho hp
trong khu vc. Tuy nhiờn, Hi ng cp cao
khụng ng nhiờn xem xột nhng v vic
núi trờn m da trờn c s ý chớ ca ch th
tranh chp. í chớ ny phi c th hin
bng vn bn gi cho Hi ng cp cao,
trong ú nờu rừ: (1) Chp thun a v vic
ra gii quyt ti Hi ng cp cao; (2) C
s xỏc nh thm quyn ca Hi ng
cp cao; (3) Ni dung tranh chp v yờu cu
c th ca cỏc bờn.
(12)

Hi ng cp cao s nhúm hp thụng
qua quyt nh trong vũng 6 tun k t thi
im nhn c cỏc vn bn nờu trờn. Cỏc i
din trong Hi ng cp cao ca cỏc quc gia
ngoi ASEAN ng thi l bờn tranh chp cú
th cú mt trong quỏ trỡnh tho lun nhng
khụng c tham gia vo th tc a ra quyt
nh. Hi ng cp cao s thụng qua quyt
nh theo nguyờn tc ng thun. Tuy nhiờn,
cỏc quyt nh ny ch mang tớnh khuyn
Hiến chơng ASEAN với hợp tác chuyên ngành

tạp chí luật học số 9/2008 75

ngh m khụng cú giỏ tr phỏp lớ bt buc i
vi ch th tranh chp.
(13)

Cỏc bin phỏp Hi ng cp cao cú th
a ra bao gm: (1) Trung gian; (2) Mụi
gii; (3) Ho gii; (4) iu tra v (5) Cỏc
bin phỏp thớch hp khỏc ngn khụng cho
tranh chp hoc tỡnh hỡnh xu i. Ngoi ra,
Hi ng cp cao cú th ng ra lm trung
gian hoc theo s tha thun ca cỏc bờn
tranh chp, hot ng nh mt y ban trung
gian, iu tra hay ho gii.
(14)

C ch gii quyt tranh chp theo tin
trỡnh khu vc ln u tiờn nờu ra ti Hip
c Bali v tip tc c khng nh trong
Hin chng ASEAN cú th tr thnh mt
c ch hot ng hiu qu? Trờn thc t, Hi
ng cp cao cha tng c thnh lp v
c ch gii quyt tranh chp theo tin trỡnh
khu vc cha mt ln c cỏc quc gia
ASEAN s dng. Vi thm quyn hn ch,
Hi ng cp cao khụng th úng vai trũ
quyt nh trong vic gii quyt trit cỏc
tranh chp cú kh nng nh hng n ho

bỡnh v an ninh khu vc v do ú, khụng
thc s to dng c nim tin, thỳc y cỏc
quc gia thnh viờn yờu cu s can thip ca
Hi ng trong trng hp xy ra tranh
chp. Suy cho cựng, dự tranh chp cú c
gii quyt theo tin trỡnh khu vc, vic a
ra cỏc gii phỏp cui cựng vn hon ton ph
thuc vo ý chớ ca cỏc bờn tranh chp.
(15)

3. C ch gii quyt tranh chp kinh
t-thng mi
a) Phm vi ỏp dng
Theo quy nh ti iu 24 Đ 3 Hin
chng ASEAN, cỏc tranh chp liờn quan
n gii thớch v ỏp dng cỏc "tha thun
kinh t" trong khuụn kh ASEAN c gii
quyt theo c ch gii quyt tranh chp ghi
nhn trong Ngh nh th v tng cng c
ch gii quyt tranh chp thụng qua ngy
29/11/2004. iu 1 Đ 1 Ngh nh th cú ni
dung hon ton phự hp vi quy nh nờu
trờn ng thi ch rừ khỏi nim "tha thun
kinh t" bao gm: Cỏc tha thun c nờu
trong ph lc I ca Ngh nh th v cỏc
tha thun v hp tỏc kinh t-thng mi
ca ASEAN trong tng lai.
Trong trng hp cú s khỏc bit gia
cỏc quy tc v th tc ca Ngh nh th vi
cỏc quy tc v th tc c bit hoc b sung

v gii quyt tranh chp c nờu trong cỏc
tha thun kinh t ca ASEAN thỡ s ỏp dng
cỏc quy tc v th tc c bit hoc b sung.
(16)

C ch gii quyt tranh chp ca Ngh
nh th ch c ỏp dng gii quyt
tranh chp gia cỏc quc gia thnh viờn
ASEAN. Cỏc doanh nghip, dự cú quyn v
li ớch trc tip b xõm hi, khụng th t
khi ng th tc gii quyt tranh chp m
phi thụng qua chớnh ph ca mỡnh.
b) Trỡnh t, th tc gii quyt tranh chp
Quỏ trỡnh gii quyt tranh chp theo quy
nh ca Ngh nh th bao gm cỏc bc sau:
- Tham vn:
(17)

Trong trng hp cú bt ng v vic ỏp
dng, gii thớch hay thc hin cỏc tha thun
kinh t ca ASEAN, cỏc quc gia thnh viờn
s dnh c hi thớch ỏng cho th tc tham vn
ho bỡnh, hu ngh gii quyt tranh chp.
Nu cỏc nc thnh viờn cho rng theo
quy nh ca bt kỡ tha thun kinh t no
HiÕn ch−¬ng ASEAN víi hîp t¸c chuyªn ngµnh


76 t¹p chÝ luËt häc sè 9/2008

của ASEAN, những lợi ích mà họ trực tiếp
hay gián tiếp được hưởng đang bị hủy bỏ
hoặc bị tổn hại hoặc mục tiêu của thỏa thuận
đó bị cản trở do một nước thành viên khác
không thực hiện nghĩa vụ của mình quy định
trong thỏa thuận thì có thể khiếu nại tới
thành viên đó.
Nước thành viên nhận được khiếu nại sẽ
phải trả lời trong vòng 10 ngày sau khi nhận
được yêu cầu và phải bước vào tham vấn
trong vòng 30 ngày sau khi nhận được yêu
cầu nhằm đạt được giải pháp thỏa đáng giữa
các bên.
- Giải quyết tranh chấp tại Ban hội thẩm:
(18)

Nếu nước thành viên nhận được khiếu
nại không trả lời trong vòng 10 ngày hoặc
không bước vào tham vấn trong vòng 30
ngày hoặc tham vấn không thành công trong
vòng 60 ngày thì nước khiếu nại có quyền
đưa vụ việc lên cơ quan có thẩm quyền giải
quyết tranh chấp là hội nghị các quan chức
kinh tế cao cấp (SEOM) và yêu cầu cơ quan
này thành lập ban hội thẩm.
Trong vòng 45 ngày sau khi tranh chấp
được đệ trình, SEOM sẽ thành lập ban hội
thẩm bao gồm 3 thành viên là các cá nhân có
trình độ, kiến thức và kinh nghiệm trong
nhiều lĩnh vực, có thể đang làm việc tại Ban

thư kí, tại các cơ quan chính phủ hoặc phi
chính phủ, là người làm công tác giảng dạy
hoặc xây dựng luật và chính sách thương
mại quốc tế, cũng có thể là quan chức chính
sách thương mại cấp cao của các quốc gia
thành viên ASEAN. Số lượng thành viên ban
hội thẩm có thể là 5 khi các bên tranh chấp
thống nhất như vậy và thỏa thuận của họ
phải được thực hiện trong vòng 10 ngày kể
từ ngày thành lập ban hội thẩm.
Nhiệm vụ của ban hội thẩm là đánh giá
khách quan vụ việc bao gồm cả xác minh sự
kiện, khả năng áp dụng cũng như tính phù
hợp với quy định của các thỏa thuận kinh tế
của ASEAN.
Quá trình thảo luận của ban hội thẩm
được giữ kín. Các báo cáo của ban hội thẩm
phải được dự thảo khi không có mặt của các
bên tranh chấp và căn cứ vào những thông
tin được cung cấp và các bản tường trình.
Ban hội thẩm phải đệ trình báo cáo và
kết luận vụ việc lên SEOM trong vòng 60
ngày kể từ ngày thành lập. Trong những
trường hợp ngoại lệ, ban hội thẩm có thể có
thêm 10 ngày để trình những tài liệu này lên
SEOM. Trước khi đệ trình, ban hội thẩm sẽ
dành cơ hội thích đáng cho các bên tranh
chấp xem lại báo cáo của ban hội thẩm.
Trong vòng 30 ngày kể từ ngày ban hội
thẩm trình báo cáo, SEOM sẽ xem xét báo

cáo của ban hội thẩm và đưa ra phán quyết
theo nguyên tắc đồng thuận phủ quyết.
- Khiếu nại quyết định của Ban hội thẩm
lên Ban phúc thẩm:
(19)

Các nước thành viên là các bên tranh
chấp nếu không thỏa mãn báo cáo của ban
hội thẩm có quyền yêu cầu đưa vụ việc giải
quyết tại ban phúc thẩm. Đây là cơ quan
thường trực, bao gồm 7 thành viên, do hội
nghị các bộ trưởng kinh tế (AEM) bổ nhiệm
với nhiệm kì 4 năm, là những chuyên gia
pháp lí và thương mại quốc tế có kinh
nghiệm lâu năm. Khi có đề nghị xem xét
phúc thẩm, cơ quan phúc thẩm thường trực
Hiến chơng ASEAN với hợp tác chuyên ngành


tạp chí luật học số 9/2008 77

s thnh lp ra mt nhúm phỳc thm riờng
bit cho mi v tranh chp, bao gm 3 thnh
viờn. Ban phỳc thm ny cú nhim v xem
xột bỏo cỏo ca ban hi thm, theo ngh
ca mt trong cỏc bờn tranh chp. Tuy nhiờn,
phm vi "phỳc thm" ch ỏp dng i vi
nhng kt lun v gii thớch phỏp lớ c
a ra trong bỏo cỏo ca ban hi thm.
Trong vũng 60 ngy v ti a khụng quỏ

90 ngy, ban phỳc thm phi trỡnh bỏo
cỏo lờn SEOM thụng qua. Vic thụng qua
bỏo cỏo phỳc thm cng c thc hin theo
nguyờn tc ng thun ph quyt. Cỏc bờn
tranh chp cú ngha v thc hin phỏn quyt
ca SEOM.
c) Cỏc bin phỏp gii quyt tranh chp khỏc
Song song vi vic s dng quy trỡnh
gii quyt tranh chp núi trờn, cỏc bờn tranh
chp cũn cú th tha thun ỏp dng cỏc bin
phỏp trung gian, mụi gii, ho gii. Nhng
bin phỏp ny cú th bt u vo bt kỡ thi
im no
(20)
nhng khụng c thc hin
trc khi cú yờu cu tham vn vỡ õy l th
tc bt buc khi ng quy trỡnh gii
quyt tranh chp quy nh ti Ngh nh th,
trong ú bao gm c vic ỏp dng iu
khon v trung gian, mụi gii, ho gii.
(21)

Trong thi hn 60 ngy k t ngy bờn b
khiu ni nhn c yờu cu tham vn, nu
cỏc bin phỏp trung gian, mụi gii, ho gii
khụng th gii quyt c tranh chp thỡ bờn
khiu ni cú quyn yờu cu SEOM thnh lp
ban hi thm. Tuy nhiờn, ngay c trong
trng hp ny, cỏc bờn tranh chp vn cú
th tha thun tip tc thc hin cỏc bin

phỏp trung gian, mụi gii, ho gii.
d) Mt vi nhn xột
Xõy dng trờn c s Ngh nh th v c
ch gii quyt tranh chp ngy 20/11/1996,
c ch gii quyt tranh chp kinh t-thng
mi khụng phi l sn phm sỏng to, riờng
bit ca cỏc quc gia ASEAN m trờn thc
t, l s ghi nhn, vi nhng thay i cho
phự hp hon cnh khu vc, c ch gii
quyt tranh chp ca T chc thng mi
th gii (WTO).
C ch gii quyt tranh chp kinh t-
thng mi ca ASEAN va mang tớnh "ho
gii" va mang tớnh "ti phỏn". Th tc c
ghi nhn trong Ngh nh th v c ch gii
quyt tranh chp cú nhiu im ging vi
th tc t tng ca c quan ti phỏn quc t
nhng ASEAN luụn khuyn khớch cỏc bờn
liờn quan t dn xp, tha thun cú th i
n mt gii phỏp m cỏc bờn u chp nhn
c. Vỡ vy, giai on u tiờn ca quy
trỡnh gii quyt tranh chp l tham vn v
trong giai on tip theo, cỏc bờn vn cú kh
nng ỏp dng cỏc bin phỏp trung gian, mụi
gii, ho gii gii quyt tranh chp.
Trờn thc t, dự cú trỡnh t, th tc
tng i rừ rng nhng k t khi ra i cho
n nay, c ch gii quyt tranh chp kinh
t-thng mi ca ASEAN hu nh khụng
c cỏc quc gia ASEAN s dng.

(22)

4. Cỏc c ch phự hp khỏc
Hin chng ASEAN cng d liu
trng hp xung t gia cỏc quy tc v th
tc v gii quyt tranh chp c quy nh
trong cỏc tha thun khỏc nhau kớ kt trong
khuụn kh ASEAN. Nu bt kỡ tha thun
Hiến chơng ASEAN với hợp tác chuyên ngành


78 tạp chí luật học số 9/2008

no cú quy nh riờng v th tc gii quyt
tranh chp thỡ ỏp dng th tc ú.
(23)

i vi cỏc tranh chp liờn quan n gii
thớch v ỏp dng cỏc quy nh ca Hin
chng v cỏc tha thun khỏc trong khuụn
kh ASEAN, mt c ch gii quyt tranh
chp phự hp, bao gm c vic s dng bin
phỏp trng ti s c thnh lp. Tuy nhiờn,
Hin chng ASEAN hon ton ng,
khụng h cú quy nh no v trỡnh t, th tc
thnh lp c ch ny.
(24)

ỏnh giỏ mt cỏch tng quỏt, cú th thy
rng Hin chng ASEAN khụng to ra

c bt kỡ bc t phỏ no v vic thit
lp mt c ch gii quyt tranh chp chung,
thng nht. Trờn thc t, cỏc quy nh trong
Hin chng v gii quyt tranh chp ch l
s tng hp cỏc quy nh v gii quyt tranh
chp ó tn ti ri rỏc trong cỏc tha thun
ca ASEAN./.

(1). Tm nhỡn ASEAN 2020.
(2). Hip c Bali c sa i ln th nht vo ngy
15/12/1987 v ln th hai vo ngy 25/7/1998.
(3).Xem: Ngh nh th v c ch gii quyt tranh
chp (PDSM) ó c sa i v thay th bi Ngh
nh th v tng cng c ch gii quyt tranh chp
thụng qua ngy 29/11/2004.
(4).Xem: Hin chng ASEAN, iu 22, Đ 1.
(5).Xem: Hin chng ASEAN, iu 52, Đ 2.
(6).Xem: Hin chng ASEAN, iu 28.
(7). Cỏc bin phỏp c cp ti iu 33, Đ 1 ca
Hin chng Liờn hp quc bao gm: (1) m phỏn
trc tip; (2) Thụng qua bờn th ba: trung gian, mụi
gii, ho gii; (3) Thụng qua cỏc c quan ti phỏn
quc t hoc cỏc t chc quc t; (4) Cỏc bin phỏp
khỏc do cỏc bờn tranh chp la chn.
(8).Xem: Hin chng ASEAN, iu 23.
(9).Xem: Hin chng ASEAN, iu 26. Hi ngh

thng nh ASEAN c t chc thng niờn mi
nm hai ln. Ngoi ra, hi ngh cng cú th c triu
tp bt thng hay theo v vic trong trng hp cn

thit v theo quyt nh ca cỏc quc gia thnh viờn
(iu 7, Đ 3).
(10).Xem: Hin chng ASEAN, iu 24, Đ 2.
(11). Quy ch hot ng ca Hi ng cp cao Hip
c Bali, iu 3. Hip c Bali c ng cho cỏc
quc gia ngoi ụng Nam tham gia. Cỏc quc gia
ny bao gm: Trung Quc, n , Nht Bn,
Pakixtan, Hn Quc, Nga, Mụng C, New Zealand,
c, Phỏp v ụng Timo.
(12).Xem: Hip c Bali, iu 14, 16; Quy ch
hot ng ca Hi ng cp cao Hip c Bali,
iu 6, 7, 8, 9.
(13).Xem: Quy ch hot ng ca Hi ng cp cao
Hip c Bali, iu 10 (a), 19, 20.
(14).Xem: Hip c Bali, iu 15.
(15).Xem: Bch Quc An, "Vai trũ ca ASEAN trong
vic gii quyt cỏc tranh chp v biờn gii, lónh th",
Tp chớ lut hc, s 9/2007, tr. 5-7; Ramses Amer,
"The Association of South-East Asian Nations and
the Management of Territorial Disputes", IBRU
Boundary and Security Bulletin, 2001-2002, tr. 88-89;
Yukiko Nishikawa, "The 'ASEAN way' and Asian
Regional Security", Politics & Policy, 2007, tr. 48-49;
Mely Caballero-Anthony, "Mechanisms of dispute
settlement: The ASEAN experience", Contemporary
Southeast Asia, 1998, tr. 49.
(16).Xem: Ngh nh th, iu 1, Đ 2.
(17).Xem: Ngh nh th, iu 3.
(18).Xem: Ngh nh th, iu 5, 6, 7, 8, 9 v Ph lc
II v trỡnh t, th tc lm vic ca Ban hi thm.

(19).Xem: Ngh nh th, iu 12.
(20).Xem: Ngh nh th, iu 4, Đ 1.
(21).Xem: Ngh nh th, iu 1, Đ 1.
(22).Xem: Lờ Minh Tin, "C ch gii quyt tranh
chp ca ASEAN", Tp chớ lut hc, s 9/2007, tr.
76-77; UNCTAD, "Dispute Settlement - Regional
Approaches: ASEAN", UNCTAD/EDM/Misc.232/Add.29,
2003, tr. 9.
(23).Xem: Hin chng ASEAN, iu 24, Đ 1.
(24).Xem: Hin chng ASEAN, iu 25.