Báo cáo " Kiến nghị sửa đổi một số thuật ngữ pháp lí trong chương XXXII Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 " potx

nghiên cứu - trao đổi
36


tạp chí luật học số
10
/2008






Ths. Đỗ Thị Phợng *
hut ng phỏp lớ cú v trớ rt quan trng
trong k thut lp phỏp. xõy dng
vn bn phỏp lut thnh cụng thỡ ngoi tớnh
kh thi trong ni dung cỏc iu lut, vic vn
dng cỏc thut ng cho chun xỏc, thng
nht, n gin, d hiu l yờu cu khụng th
thiu c nht l i vi nhng vn bn t
tng. Thc t cho thy cú nhng trng hp
sai sút mt s thut ng phỏp lớ m ó hiu v
ỏp dng khụng ỳng cỏc trỡnh t t tng dn
n nhng vi phm phỏp lut nghiờm trng.
Nhn thc c tm quan trng ca
thut ng phỏp lớ trong cỏc vn bn phỏp lut
t tng, chỳng tụi xin xut mt s ý kin
cho vic sa i thut ng phỏp lớ trong

chng XXXII B lut t tng hỡnh s
(BLTTHS) nm 2003 nh sau:
1. Ngi b tm gi, b can, b cỏo l
ngi cha thnh niờn hay ngi cha
thnh niờn phm ti?
Khon 1 iu 302 BLTTHS quy nh:
"iu tra viờn, kim sỏt viờn, thm phỏn tin
hnh t tng i vi ngi cha thnh niờn
phm ti phi l ngi cú nhng hiu bit
cn thit v tõm lớ hc, v khoa hc giỏo dc
cng nh v hot ng u tranh phũng v
chng ti phm ca ngi cha thnh niờn".
Trong quy nh trờn, theo chỳng tụi, vic s
dng thut ng "ngi cha thnh niờn
phm ti" l cha chớnh xỏc.
Th nht, theo T in lut hc,
(1)
khỏi
nim ngi phm ti c hiu l "ngi cú
du hiu ca ch th ca ti phm ó thc
hin hnh vi c lut hỡnh s quy nh l ti
phm". Ngi cha thnh niờn t 14 tui
n di 18 tui phm ti phi chu trỏch
nhim hỡnh s theo nhng quy nh trong
Chng X B lut hỡnh s (BLHS) ng thi
theo nhng quy nh khỏc ca Chng ny v
theo nhng quy nh khỏc ca Phn chung B
lut khụng trỏi vi nhng quy nh ca
Chng ny. Cũn trong BLTTHS, khỏi nim
ngi b tm gi l ngi b bt trong

trng hp khn cp, phm ti qu tang,
ngi b bt theo quyt nh truy nó hoc
ngi phm ti t thỳ, u thỳ v i vi h
ó cú quyt nh tm gi (iu 48), b can
l ngi ó b khi t v hỡnh s (iu 49)
v b cỏo l ngi ó b to ỏn quyt nh
a ra xột x (iu 50). Khỏi nim ngi b
tm gi, b can, b cỏo c xỏc nh tu
thuc vo tng giai on khỏc nhau ca trỡnh
t t tng v tu thuc vo quyt nh t tng
c ỏp dng i vi h. Khi tham gia t
tng, ngi b tm gi, b can, b cỏo c
m bo cỏc quyn v ngha v theo quy nh
ca BLTTHS. Ngi b tm gi, b can, b
cỏo l ngi cha thnh niờn l ngi t
14 tui n di 18 tui ti thi im ỏp dng
cỏc quy nh ca BLTTHS. Do ú, thut ng
T

* Ging viờn Khoa lut hỡnh s
Trng i hc Lut H Ni


nghiªn cøu - trao ®æi
t¹p chÝ luËt häc sè 10/2008 37

người chưa thành niên phạm tội được sử dụng
trong các quy định của BLHS, còn trong quá
trình tiến hành tố tụng khi đã có quyết định
tạm giữ, quyết định khởi tố bị can hay quyết

định đưa vụ án ra xét xử của các cơ quan
tiến hành tố tụng thì phải sử dụng thuật ngữ
là người bị tạm giữ, bị can, bị cáo là người
chưa thành niên.
Thứ hai, chúng ta thấy người bị tạm giữ,
bị can, bị cáo là người chưa thành niên, là
người từ đủ 14 tuổi đến dưới 18 tuổi tại thời
điểm áp dụng các quy định của BLTTHS.
Do đó, trong trường hợp một người vào thời
điểm thực hiện tội phạm là người chưa thành
niên nhưng khi họ bị phát hiện và trở thành
người bị tạm giữ, bị can, bị cáo của vụ án
đang được giải quyết là người đã đủ 18 tuổi
thì không áp dụng theo thủ tục đặc biệt nữa
vì người bị tạm giữ, bị can, bị cáo đó đã là
người thành niên nên áp dụng các thủ tục
thông thường đối với họ. Hơn nữa, các thủ
tục đặc biệt như bắt buộc phải có người bào
chữa, người đại diện hợp pháp, đại diện gia
đình, một hội thẩm nhân dân trong hội đồng
xét xử phải là giáo viên hoặc cán bộ Đoàn
thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh… chỉ có ý
nghĩa áp dụng cho những người đang ở độ
tuổi chưa thành niên. Vì vậy, khi người bị
tạm giữ, bị can, bị cáo đã là người thành niên
thì áp dụng thủ tục tố tụng chung.
Thứ ba, yêu cầu của khoản 1 Điều 302
BLTTHS đặt ra đối với những người tiến
hành tố tụng khi giải quyết những vụ án mà
người bị tạm giữ, bị can, bị cáo là người chưa

thành niên phải là người có những hiểu biết
về tâm lí học, khoa học giáo dục cũng như về
hoạt động đấu tranh phòng và chống tội phạm
của người chưa thành niên. Do đó, việc sử
dụng thuật ngữ "người chưa thành niên phạm
tội" là không chính xác ở Điều luật này.
Từ những phân tích trên chúng tôi kiến
nghị thay cụm từ "người chưa thành niên
phạm tội" bằng cụm từ "người bị tạm giữ, bị
can, bị cáo là người chưa thành niên" để đảm
bảo sự chính xác trong khi dùng các thuật
ngữ và đúng với nội dung, của điều luật.
Như vậy, khoản 1 Điều 302 BLTTHS sẽ
được sửa đổi là: "Điều tra viên, kiểm sát
viên, thẩm phán tiến hành tố tụng về những
vụ án mà người bị tạm giữ, bị can, bị cáo là
người chưa thành niên phải là người có
những hiểu biết cần thiết về tâm lí học, về
khoa học giáo dục cũng như về hoạt động
đấu tranh phòng và chống tội phạm của
người chưa thành niên."
Cũng tương tự như việc sử dụng thuật ngữ
tại khoản 1 Điều 302 BLTTHS, trong khoản
1 Điều 304 BLTTHS đã nhắc lại thuật ngữ
“người chưa thành niên phạm tội” như sau:
“Cơ quan điều tra, viện kiểm sát và toà
án có thể ra quyết định giao người chưa
thành niên phạm tội cho cha, mẹ hoặc người
đỡ đầu của họ giám sát để bảo đảm sự có
mặt của bị can, bị cáo khi có giấy triệu tập

của cơ quan tiến hành tố tụng”. Theo quy
định này, việc giám sát đối với người chưa
thành niên được thực hiện trong các giai
đoạn tố tụng vì họ phải đảm bảo sự có mặt
theo “giấy triệu tập của cơ quan tiến hành tố
tụng”. Như chúng tôi đã phân tích ở trên về
thuật ngữ và khái niệm bị can, bị cáo là
người chưa thành niên khi tham gia vào các
hoạt động tố tụng cho nên việc sử dụng thuật
ngữ: “người chưa thành niên phạm tội” ở
trong điều luật này cũng không chính xác. Vì
vậy, cần sửa lại thuật ngữ này như sau: “Cơ
quan điều tra, viện kiểm sát và toà án có thể
ra quyết định giao bị can, bị cáo là người


nghiên cứu - trao đổi
38


tạp chí luật học số
10
/2008

cha thnh niờn cho cha, m hoc ngi
u ca h giỏm sỏt bo m s cú mt
ca b can, b cỏo khi cú giy triu tp ca c
quan tin hnh t tng.
2. Ngi u hay ngi giỏm h?
Theo quy nh ti iu 304 BLTTHS thỡ

ch th c giao nhim v giỏm sỏt l cha,
m hoc ngi u ca b can, b cỏo l
ngi cha thnh niờn.
Nu theo quy nh ca iu 46, 47, 48
Lut hụn nhõn v gia ỡnh nm 1986 thỡ
"ngi u" cú th c cha m c, nu
cha m khụng c c thỡ nhng ngi thõn
thớch cú th c ngi u cho ngi ú.
Vic c ngi u do u ban nhõn dõn xó,
phng, th trn cụng nhn. Nhng trong Lut
hụn nhõn v gia ỡnh nm 2001 thut ng
"ngi u" ó c thay th bng thut
ng "ngi giỏm h" phự hp vi quy nh
ca B lut dõn s nm 1995. Do ú, thng
nht s dng thut ng trong lut t tng hỡnh
s vi cỏc ngnh lut khỏc, chỳng tụi kin ngh
thay th cm t "ngi u" thnh cm t
"ngi giỏm h iu 304 BLTTHS.
T nhng phõn tớch trờn, chỳng tụi kin
ngh sa i khon 1 iu 304 BLTTHS
nh sau: "C quan iu tra, vin kim sỏt v
to ỏn cú th ra quyt nh giao b can, b
cỏo l ngi cha thnh niờn cho cha, m
hoc ngi giỏm h ca h giỏm sỏt bo
m s cú mt ca b can, b cỏo khi cú giy
triu tp ca c quan tin hnh t tng.
3. Ngi cha thnh niờn phm ti hay
ngi b kt ỏn l ngi cha thnh niờn?
iu 308 BLTTHS quy nh:
1. Ngi cha thnh niờn phm ti

chp hnh hỡnh pht tự theo ch giam gi
riờng do phỏp lut quy nh. Khụng c
giam gi chung ngi cha thnh niờn vi
ngi thnh niờn.
2. Ngi cha thnh niờn b kt ỏn phi
c hc ngh hoc hc vn hoỏ trong thi
gian chp hnh hỡnh pht tự.
3. Nu ngi cha thnh niờn ang chp
hnh hỡnh pht tự ó mi tỏm tui thỡ
phi chuyn ngi ú sang ch giam gi
ngi ó thnh niờn.
4. i vi ngi cha thnh niờn ó chp
hnh xong hỡnh pht tự, ban giỏm th tri giam
phi phi hp vi chớnh quyn v t chc xó
hi xó, phng, th trn giỳp ngi ú
tr v sng bỡnh thng trong xó hi.
Ch trong mt iu lut quy nh v vic
chp hnh tự ca ngi b kt ỏn l ngi
cha thnh niờn nhng cỏch s dng thut
ng v ngi cha thnh niờn li khụng cú
s thng nht. Sau khi bn ỏn cú hiu lc
phỏp lut, hỡnh pht tự i vi ngi b kt
ỏn l ngi cha thnh niờn c a ra thi
hnh. Ngi b kt ỏn l ngi cha thnh
niờn phi chp hnh mi quy nh ca phỏp
lut v vic thi hnh ỏn. Tuy nhiờn, l ch
th c bit trong quan h phỏp lut t tng
hỡnh s nờn ngi b kt ỏn l ngi cha
thnh niờn c hng mt s chớnh sỏch
nhõn o ca Nh nc Vit Nam. Ti thi

im ny h l ngi b kt ỏn. Thut ng
ngi b kt ỏn c s dng trong phỏp
lut t tng hỡnh s ch ngi ang phi
chp hnh bn ỏn hoc quyt nh ca to ỏn
cũn ngi cha thnh niờn phm ti l
thut ng c s dng trong lut hỡnh s
xỏc nh mt ngi thc hin hnh vi phm
ti. iu 9 BLTTHS quy nh: Khụng ai b
coi l cú ti v phi chu hỡnh pht khi cha
cú bn ỏn kt ti ca to ỏn ó cú hiu lc
phỏp lut. Nguyờn tc ny cho chỳng ta
thy mt ngi ch b coi l cú ti khi cú bn


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 10/2008 39

ỏn kt ti cú hiu lc phỏp lut ca to ỏn v
trong trng hp ú hai khỏi nim: ngi cú
ti (hoc cú th hiu l ngi phm ti) v
ngi b kt ỏn cú nhng nột tng ng.
Nhng nu nh cỏc c quan tin hnh t tng
iu tra, truy t, xột x oan ngi vụ ti thỡ
mc dự h l ngi b kt ỏn, ang phi
chp hnh bn ỏn cú hiu lc phỏp lut ca
to ỏn nhng h vn khụng phi l ngi cú
ti. T nhng phõn tớch ny, chỳng tụi cho
rng s dng thut ng ngi b kt ỏn l
ngi cha thnh niờn trong iu 308 l hp
lớ nht. Bờn cnh ú cn thng nht chung s

dng thut ng ny cho c iu lut, khụng
nờn ch s dng thut ng ngi cha thnh
niờn vỡ s dng nh vy quỏ chung chung
vi mt ch th trong quỏ trỡnh t tng. Ngoi
ra, ngh b t "ó" trong cm t "ngi ó
thnh niờn" khon 3 iu 308. Bi vỡ, vi
cm t "ngi thnh niờn" l ó nhm ch
ngi t 18 tui tr lờn.
V cỏch s dng thut ng ny, chỳng ta
cng gp trng hp tng t trong iu 310
BLTTHS: Vic xoỏ ỏn tớch i vi ngi
cha thnh niờn phm ti khi cú iu kin
quy nh ti iu 77 ca B lut hỡnh s
c tin hnh theo th tc chung. iu 63
B lut hỡnh s quy nh: Ngi b kt ỏn
c xoỏ ỏn tớch theo cỏc iu t iu 64
n iu 67 ca B lut ny. V theo quy
nh trong iu 271 BLTTHS v th tc xoỏ
ỏn tớch do to ỏn quyt nh thỡ ngi c
to ỏn xem xột, quyt nh vic xoỏ ỏn tớch l
ngi b kt ỏn; ngi b kt ỏn phi cú
n gi to ỏn ó xột x s thm v ỏn kốm
theo nhn xột ca chớnh quyn xó, phng,
th trn hoc c quan, t chc ni h c trỳ
hoc lm vic (khon 1 iu 271). Ti thi
im xem xột xoỏ ỏn tớch, ngi b kt ỏn
ó chp hnh xong bn ỏn ca to ỏn hoc
cha chp hnh xong (xoỏ ỏn tớch trong
trng hp c bit). Nh vy trong c BLHS
v BLTTHS u nht quỏn s dng thut ng

ngi b kt ỏn i vi th tc xoỏ ỏn tớch.
thng nht vi cỏch s dng thut ng
ny, chỳng tụi cho rng cn phi sa thut
ng ngi cha thnh niờn phm ti thnh
ngi b kt ỏn l ngi cha thnh niờn
m bo tớnh chớnh xỏc v thng nht trong
cỏch s dng thut ng. Nh vy, iu 308
v iu 310 nờn c sa i nh sau:
iu 308:
1. Ngi b kt ỏn l ngi cha thnh
niờn chp hnh hỡnh pht tự theo ch
giam gi riờng do phỏp lut quy nh. Khụng
c giam gi chung ngi cha thnh niờn
vi ngi thnh niờn.
2. Ngi b kt ỏn l ngi cha thnh
niờn phi c hc ngh hoc hc vn hoỏ
trong thi gian chp hnh hỡnh pht tự.
3. Nu ngi b kt ỏn l ngi cha
thnh niờn ang chp hnh hỡnh pht tự ó
mi tỏm tui thỡ phi chuyn ngi ú
sang ch giam gi ngi thnh niờn.
4. i vi ngi b kt ỏn l ngi cha
thnh niờn ó chp hnh xong hỡnh pht tự,
ban giỏm th tri giam phi phi hp vi
chớnh quyn v t chc xó hi xó, phng,
th trn giỳp ngi ú tr v sng bỡnh
thng trong xó hi.
iu 310:
Vic xoỏ ỏn tớch i vi ngi b kt ỏn
l ngi cha thnh niờn khi cú iu kin

quy nh ti iu 77 ca B lut hỡnh s
c tin hnh theo th tc chung./.

(1).Xem: Vin khoa hc phỏp lớ, B t phỏp, T in
lut hc, nm 2006.