Giáo dục và phát triển pot

Tài liệu

Giáo dục và phát triển
1

LỜI MỞ ĐẦU
Tác hi u này $%&c biên so(n cho nhân viên xã h*i, tác viên c*ng $,ng, cán b* $oàn th- có
nhi m v/ giáo d/c qu1n chúng.
Môi tr%2ng ho(t $*ng c4a h6 n7m ngoài h6c $%2ng và $9i t%&ng c4a h6 là nh;ng thanh
thi=u niên và ng%2i l>n nghèo, th@t h6c. H6 là n(n nhân c4a m*t quá trình phát tri-n thi=u cân
b7ng, m*t nAn giáo d/c b@t cBp, khi=n cho h6 bC $Ey ra ngoài lA xã h*i.
F- giúp h6 tG nâng cao nhBn thHc và nIng lGc $- cJi thi n cu*c s9ng và môi tr%2ng xung
quanh, c1n m*t ph%'ng pháp s% ph(m r@t $Kc bi t trong $ó ng%2i h6c là trung tâm.
ChL có ph%'ng pháp giáo d/c ch4 $*ng v>i sG tham gia tích cGc c4a ng%2i h6c m>i t(o
$%&c sG $Ni m>i c1n thi=t trong nhBn thHc, thái $* và hành vi. Do $ó trong môn h6c này ph%'ng
pháp hay ti=n trình cOng quan tr6ng nh% n*i dung.
Fây không phJi là m*t tài li u $- h6c mà $- h%>ng dPn nh;ng bài tBp thGc hành trong
l>p, nh;ng n*i dung thJo luBn nh7m giúp sinh viên nên phát tri-n t% duy $*c lBp và sáng t(o.

NguyRn ThC Oanh
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
2

MỤC LỤC
CHƯƠNG I: GIÁO DỤC VÀ PHÁT TRIỂN 4
1. Tình hình giáo dục trên thế giới 4

2. Đặc điểm tình hình kinh tế xã hội ở các nước đang phát triển tại
vùng Châu Á Thái Bình Dương 4
3. Giáo dục ở các nước đang phát triển tại vùng Châu Á
Thái Bình Dương 5
4. Những nỗ lực và xu hướng mới trong giáo dục 8
CHƯƠNG II: GIÁO DỤC ĐỂ ĐỔI MỚI XÃ HỘI 12
1. Ba cách tiếp cận hay triết lý giáo dục 12
2. Giáo dục để phát triển và diễn tiến của giáo dục phi chính quy 13
3. Giáo dục chủ động và sụ hình thành phương pháp sư phạm mới 15
4. Tâm lý học tập 17
5. Giáo dục giác ngộ hay giáo dục thức tỉnh, chìa khóa của giáo dục
phát triển 21
CHƯƠNG III: CÁC BƯỚC CHUẨN BỊ MỘT CHƯƠNG TRÌNH
TẬP HUẤN, MỘT KHÓA HUẤN LUYỆN 24
1. Thẩm định nhu cầu học tập 24
2. Chọn lựa, tìm hiểu học viên 26
3. Thiết lập mục tiêu học tập 28
4. Thiết kế một kế hoạch hay một chương trình đào tạo 30
CHƯƠNG IV: VÀO CHÍNH KHÓA 33
1. Khai giảng 33
2. Khởi động bằng cách tạo bầu không khí thuận lợi 33
3. Xây dựng nhóm 35
4. Phương pháp và công cụ 35
5. Lượng giá 42

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
3

TÀI LIỆU THAM KHẢO
CHƯƠNG I

A. M9i t%'ng quan gi;a giáo d/c và phát tri-n.
B. Tuyên ngôn th= gi>i vA giáo d/c cho m6i ng%2i.
C. KhoJng cách BSc - Nam vA giáo d/c ngày càng l>n.
D. TrT em nghèo: $%&c giáo d/c $- khUi bC lo(i trV.
CHƯƠNG II
A. Ba cách ti=p cBn trong giáo d/c c*ng $,ng.
B. Ki=n thHc $- phát tri-n.
C. Tính trung thGc.
D. Nh;ng ng%2i mPu trong cu*c $2i.
E. Th1y, trò ai là trung tâm.
CHƯƠNG III
A. DiRn ti=n $ào t(o.
B. Tìm hi-u nhu c1u hu@n luy n cho th% ký.
CHƯƠNG IV
A. Ph%'ng pháp $9i tho(i v>i cW t6a $ông ng%2i.
B. ThJo luBn nhóm.
C. Ph%'ng pháp $*ng nJo.
D. Ph%'ng pháp sSm vai.
E. Sân kh@u qu1n chúng, công c/ c4a phát tri-n.
F. BJng l%&ng giá môn giáo d/c phát tri-n.
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
4

CHƯƠNG I
GIÁO DỤC VÀ PHÁT TRIỂN
1. Tình hình giáo dục trên thế giới
TV lâu ai cOng bi=t giáo d/c là $iAu ki n không th- thi=u cho sG phát tri-n c4a cá nhân và
xã h*i. Vì th= nó $%&c xem là quyAn c' bJn c4a m6i ng%2i, nam nh% n;, thu*c m6i lHa tuNi và X
b@t cH n'i nào. Giáo d/c $óng góp vào vi c cJi thi n sG an toàn, sHc khUe, sG ph,n vinh và $em
l(i sG cân b7ng sinh thái cho th= gi>i. Nó cOng $em l(i sG ti=n b* kinh t=, vIn hóa xã h*i, sG hi-u

bi=t lPn nhau và h&p tác gi;a các qu9c gia.
VBy mà tình hình giáo d/c nói chung trên th= gi>i không khJ quan và $Kc bi t X các n%>c
$ang phát tri-n có nhiAu $iAu $áng lo ng(i:
- G1n 100 tri u trT em trong $ó có $=n 60 tri u là n;, không $%&c $=n tr%2ng.
- H'n 960 tri u ng%2i l>n mà 2/3 là n; bC mù ch; và t@t cJ các n%>c công nghi p hóa
nh% $ang phát tri-n $Au phJi $9i phó v>i n(n mù ch; trGc d/ng.
- H'n 1/3 ng%2i l>n trên th= gi>i không ti=p cBn $%&c v>i @n phEm, các hi-u bi=t và kY
thuBt công ngh $- cJi thi n $2i s9ng c4a chính bJn thân, $- góp ph1n vào sG bi=n $*i vIn hóa xã
h*i và thích nghi v>i nh;ng bi=n $Ni @y.
- H'n 100 tri u trT em và m*t s9 r@t $ông ng%2i l>n không hoàn t@t trình $* h6c v@n c@p
I mà h6 $ã bSt $1u. Hàng nIm ng%2i khác h6c xong c@p I nh%ng không $(t $%&c nh;ng ki=n thHc
và sG thành th(o c1n thi=t cho cu*c s9ng.
Ngoài ra th= gi>i còn $ang $9i phó v>i nh;ng v@n $A to l>n nh% n& n%>c ngoài, sG trì tr
hay xu9ng d9c c4a nAn kinh t=, sG phân hóa giàu nghèo gi;a và bên trong các qu9c gia, sG bùng
nN dân s9, chi=n tranh, n*i chi=n, t*i ph(m, tW vong trT em và sG xu9ng c@p c4a môi tr%2ng sinh
thái Nh;ng v@n $A trên là trX ng(i to l>n cho giáo d/c c' bJn và sG thi=u nh;ng hi-u bi=t c'
bJn c4a m*t b* phBn khá l>n trong dân làm cho vi c giJi quy=t các v@n $A trX nên càng khó khIn.
2. Đặc điểm tình hình kinh tế xã hội ở các nước đang phát triển thuộc vùng Châu Á Thái
Bình Dương
Có m*t sG khác bi t $áng k- vA trình $* phát tri-n c4a các n%>c trong vùng ví d/ nh%
gi;a NhBt và các n%>c nh% Lào, Campuchia hay Vi t Nam.
[ $ây ta quan tâm t>i 29 qu9c gia $%&c x=p vào lo(i $ang phát tri-n có Vi t Nam.
Dân s9 các n%>c này $ã v%&t 2,5 tL (chi=m 1/2 dân s9 th= gi>i) và sG gia tIng dân s9 ti=p
t/c là m*t cJn trX l>n cho phát tri-n. Dân s9 X $* tuNi 0 - 14 chi=m t>i 38%. FiAu này có ngh]a
là chL vi c phát tri-n giáo d/c vA mKt s9 l%&ng, các qu9c gia cOng $4 $u9i sHc. Fó là xây thêm
tr%2ng, $ào t(o thêm th1y, nhBn thêm h6c sinh v.v Fây là m*t n^ lGc vô cùng to l>n $9i v>i các
n%>c v9n $ã nghèo.
SG gia tIng $ân s9 còn t(o thêm vô s9 v@n $A khác nh% th@t nghi p, di dân, và các v@n $A
này $=n l%&t nó tác $*ng vào c@u trúc gia $ình, hành vi c4a cá nhân v.v F- phát tri-n kinh t=
nhanh, nhiAu qu9c gia tBp trung $1u t% vào các lãnh vGc công nghi p và khoa h6c kY thuBt hi n

$(i và d] nhiên là tBp trung X thành thC. F1u t% vào lãnh vGc hi n $(i ng9n nh;ng ngu,n v9n to
l>n và nông thôn chCu nhiAu thi t thòi.
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
5

Fáng quan tâm h'n n;a là cu*c kh4ng hoJng vIn hóa do $òi hUi c4a sG thích nghi nhanh
chóng v>i các mô hình sJn xu@t hi n $(i. Trong lúc ph%'ng Tây có 200 nIm $- tu1n tG xây dGng
ki=n thHc và thái $* h1u chuEn bC cho ng%2i dân nh;ng thói quen và n=p s9ng phù h&p v>i mô
hình sJn xu@t hi n $(i thì các n%>c $ang phát tri-n phJi làm $iAu $ó trong m*t giai $o(n r@t ngSn.
SG phân hóa kinh t=, sG thay $Ni quá nhanh chóng khi=n cho m*t s9 ng%2i phJi tG $ào
thJi, bC g(t ra ngoài lA $9i v>i ti=n trình phát tri-n và bC m@t ph%'ng h%>ng. Xu h%>ng phJn
kháng xã h*i, nghi n ngBp, t*i ph(m s_ ngày càng tIng. Trong vùng hàng nIm có 15 tri u ng%2i
trX thành tàn tBn do b nh tBt, thi=u dinh d%`ng hay tai n(n. Thêm vào $ó s9 ng%2i cao tuNi không
còn chN dGa X gia $ình mà An sinh xã h*i ch%a phát tri-n $4 $- chIm sóc h6 cOng tIng.
T@t cJ các nhân t9 trên t(o ra nhiAu xáo tr*n và cIng thang trong xã h*i.
Cu9i cùng sG tàn phá môi sinh $=n mHc báo $*ng. Ng%2i ta dG trù $=n nIm 2000 thì vùng
Châu Á Thái Bình D%'ng s_ m@t 80 tri u hecta rVng, dPn t>i xói mòn $@t, lO l/t và h(n hán tr1m
tr6ng. Ô nhiRm n%>c và không khí không ngVng gia tIng.
“Nghiêm túc ki-m $i-m theo tinh th@n nghC quy=t Trung %'ng II, phJi nhBn r7ng trong
m@y nIm qua giáo d/c có ph1n l ch vA d(y ch;, ít d(y nghA, không chú tr6ng d(y ng%2i” (Giáo
s% Ph(m M(nh H(c, Báo Nhân Dân 9 -2 -1997)
3. Giáo dục ở các nuớc đang phát triển trong vùng Châu Á Thái Bình Dương
3.1 Vấn đề số lượng
F9i v>i các n%>c này n*i vi c bSt kCp $à tIng dân s9 cOng $4 $u9i sHc, và h6 $ã có nh;ng
n^ lGc v%&t bGc nh2 $ó X $1u thBp kb 80 trT X $* tuNi 6 -11 không $=n tr%2ng chL còn là 29% so
v>i 51% X thBp kb 60. Và X $* tuNi 6 -23 là 59% (1980) thay vì 74% (1960). Tuy nhiên do $à
tIng dân s9, con s9 tuy t $9i c4a trT không $=n tr%2ng X $* tuNi này l(i tIng tV 249 t>i 356 tri u
(chL có Trung Qu9c là tr%2ng h&p ngo(i l ).
Trình $* bi=t $6c vi=t c4a ng%2i l>n là chL báo quan tr6ng nh@t $- $ánh giá sG phát tri-n
giáo d/c X các n%>c $ang phát tri-n. MKc dù tL l ng%2i l>n bi=t ch; X các n%>c này $ã tIng tV

54% nh;ng nIm 70 $=n 64% nh;ng nIm 80, nh%ng con s9 tuy t $9i ng%2i mù ch; tV 15 tuNi trX
lên l(i tIng tV 530 tri u trong th2i kc này. Fây m>i là con s9 bình quân vì có n'i s9 ng%2i bi=t
$6c, vi=t chL chi=m 30% dân s9.
Có nh;ng quan h chKc ch_ gi;a trình $* bi=t ch; th@p c4a ng%2i l>n, s9 trT $=n tr%2ng
th@p và $* tIng dân s9 và thu nhBp $1u ng%2i th@p.
3.2 Chất lượng và hiệu quả
KhSc ph/c y=u kém tV g9c $* s9 l%&ng $ã vô cùng khó khIn nh%ng giJi quy=t v@n $A ch@t
l%&ng thì phHc t(p h'n nhiAu. Tr%>c tiên t@t cJ các n%>c nói trên $Au là cGu thu*c $Ca và thVa k=
mô hình giáo d/c c4a thGc dân. Mà m/c $ích giáo d/c c4a thGc dân chL là $ào t(o m*t thi-u s9
%u $ãi $- làm trung gian gi;a h6 và qu1n chúng mà thGc dân không hA có ý $Cnh mX mang. Xu@t
phát tV m*t b9i cJnh kinh t=, xã h*i vIn hóa hoàn toàn khác bi t mô hình giáo d/c mà thGc dân
$ã áp $Kt cho các thu*c $Ca rõ ràng là không phù h&p v>i nhu c1u phát tri-n c4a các n%>c nghèo
m>i dành $%&c $*c lBp này. Nh;ng thoát khUi d@u @n c4a mô hình @y là m*t quá trình $1y gian
nan mà có th- nói cho t>i nay nhiAu n%>c ch%a làm $%&c m*t cách dHt khoát.
Khái ni m ch@t l%&ng và hi u quJ bao g,m nhiAu nhân t9. [ $ây ta chL s_ tBp trung vào
hai lo(i nhân t9 c' bJn nh@t. ThH nh@t là các nhân t9 t(o $iAu ki n, giúp cho vi c h6c $%&c dR
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
6

dàng ($1u vào); thH hai là làm sao cho k=t quJ h6c tBp t(o ra $%&c nh;ng thay $Ni hành vi c1n
thi=t ($1u ra). Và hi u quJ chính là tN chHc th= nào $- các nhân t9 “$1u vào” dPn $=n “$1u ra”
mong mu9n.
ChL báo thi=u hi u quJ quan tr6ng nh@t là sG phung phí bi-u hi n qua l%u ban và bU h6c.
Có n%>c tL l th@t thoát lên t>i 60%. Trong hai niên khóa 80 - 81 và 82 - 83 Indonesia có m*t
ch%'ng trình xây c@t tr%2ng ti-u h6c lên $=n 14.000 $'n vC. Tuy nhiên chL trong m*t niên khóa s9
l%&ng h6c sinh bU h6c t%'ng $%'ng v>i s9 có th- chi=m 12.000 ngôi tr%2ng (t%'ng $%'ng v>i
12% s9 tr%2ng ti-u h6c c4a Indonesia vào th2i $i-m $ó).
Tuy nhiên hi u quJ không chL có ngh]a là tL l cao c4a s9 h6c sinh hoàn t@t ch%'ng trình
h6c mà $iAu quan tr6ng là chính nh;ng gì chúng h6c $%&c. [ các n%>c $ang phát tri-n các nh%&c
$i-m chung là:

- H6c tV ch%'ng, thu*c lòng $- trJ bài thay vì $- hi-u bi=t, phân tích, $ánh giá.
- MKt khác ng%2i ta chL quan tâm $=n mKt trí tu mà coi nhd giáo d/c vA tâm lý vBn $*ng,
thái $* và các mKt xã h*i khác; mà các y=u t9 này r@t quan tr6ng cho vi c hình thành $*ng c',
$(o $Hc trong lao $*ng và vA lâu vA dài Jnh h%Xng $=n ch@t l%&ng s9ng nói chung sau này.
Các nguyên nhân, ngoài Jnh h%Xng c4a nAn kinh t= xã h*i và môi tr%2ng gia $ình, g,m
ch@t l%&ng d(y kém, thi=u các h6c c/, trang thi=t bC cOng nh% tN chHc l>p h6c và sW d/ng mKt
b7ng kém hi u quJ. Kinh nghi m cho th@y sG cJi ti=n m*t trong các nhân t9 này làm tIng ngay s9
h6c sinh ghi danh. Ví d/ nh% tIng c%2ng sách giáo khoa hay ph%'ng ti n trGc quan. Nh%ng có
n'i không $òi hUi phJi t9n kém mà chL c1n thay $Ni ph%'ng pháp giJng d(y là hi u quJ tIng.
3.3 Tính phù hợp với mục tiêu phát triển quốc gia
M*t h th9ng giáo d/c có ch@t l%&ng cao cách m@y mà không h%Xng vA m/c tiêu phát
tri-n c4a m*t $@t n%>c vA mKt chính trC, kinh t=, vIn hóa, xã h*i thì vPn vô d/ng. M*t ví d/ có th-
nêu lên là Vi t Nam sau $*c lBp m*t s9 tr%2ng t% cao c@p $ào t(o ra nh;ng cBu @u cô chiêu c4a
giai c@p trung và th%&ng l%u theo ki-u c4a “mPu qu9c”. Nh;ng nIm $1u m>i dành $*c lBp, t@t cJ
các n%>c $Au có nh;ng n^ lGc to l>n $- $Ca ph%'ng hóa giáo d/c ch4 y=u b7ng cách sW d/ng
qu9c ng; thay cho ngo(i ng;. Tuy nhiên $ây m>i là m*t cách tân trang bên ngoài vì c9t lõi là n*i
d/ng thì chBm $%&c thay $Ni. K=t quJ c4a nAn giáo d/c này là m*t thi-u s9 thu*c t1ng l>p th%&ng
hay trung l%u không hòa nhBp $%&c v>i xã h*i c4a chính h6, ch(y theo nAn vIn hóa ngo(i lai và
trX nên b@t mãn. F7ng khác $a s9 dân bC bU quên trong hoàn cJnh d9t nát, l(c hBu s9ng trong sG
l thu*c.
V@n $A c' bJn là làm sao h th9ng giáo d/c chuEn bC $%&c th= h trT m*t cách phù h&p và
ít t9n kém nh@t $- $áp Hng nh;ng yêu c1u phát tri-n $@t n%>c. H1u h=t các n%>c $Au nh7m vào
vi c $ào t(o $- cung Hng ngu,n lao $*ng cho thC tr%2ng qu9c t=. Tuy nhiên dG $oán không phJi
luôn luôn là chính xác. Ngoài ra chL tBp trung vào lãnh vGc hi n $(i cOng d1n t>i sG phân hóa xã
h*i gi;a nhóm ng%2i hòa nhBp $%&c v>i quá trình phát tri-n và s9 ng%2i bC t/c hBu vì không theo
kCp.
[ c@p trung h6c h6c sinh phJi $%&c chuEn bC t9t $- $i vào lãnh vGc công ngh . Do $ó các
nhu c1u h6c t9t các môn nh% khoa h6c, toán h6c v.v nh%ng v@n $A không chL là n*i dung mà
ph%'ng pháp d(y và h6c th= nào $- t(o ra khJ nIng sáng t(o, và thích nghi v>i nh;ng chuy-n
bi=n nhanh chóng trong lao $*ng cOng nh% trong $2i s9ng, $- làm vi c m*t cách $*c lBp, và bi=t

giJi quy=t v@n $A thay vì chL c9 nh> nh;ng công thHc trVu t%&ng hay $- thi cho $Bu. Tuy nhiên
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
7

mu9n d(y khoa h6c và toán h6c theo ki-u giJi quy=t v@n $A thì sG $ào t(o c4a th1y cô s_ phJi
khác $i nhiAu.
3.4 Nặng về sỉ số lên lớp, nhẹ về chuẩn bị vào đời
H th9ng thi cW vào cho $i-m nh7m vào m/c tiêu cho h6c sinh lên l>p h'n là nh7m vào
xây dGng ki=n thHc và thái $* c4a các em s_ r2i gh= nhà tr%2ng $- trX vA v>i gia $ình và c*ng
$,ng tham gia lao $*ng sJn xu@t. Th%2ng thì m/c tiêu giáo d/c hoàn toàn xa r2i v>i nhu c1u c4a
trT nghèo X vùng nông thôn xa xôi hay X các c*ng $,ng dân c% r@t nghèo X thành thC. Nh% th=
giáo d/c góp ph1n gia tIng sG b@t công gi;a các nhóm dân c% khác nhau.
T>i nay giáo d/c c' bJn c4a $a s9 các n%>c $ang phát tri-n trong vùng vPn ch%a thoát
khUi vi c $ào t(o ra nh;ng ng%2i trT nKng vA sách vX h'n là $%&c chuEn bC cho cu*c s9ng.
VA $ào t(o nghA có hai xu h%>ng: m*t là h6c nghA t(i m*t c' sX sJn xu@t hay các khóa
$ào t(o do các công ty tN chHc hay tài tr&, hai là t(i các tr%2ng d(y nghA trung c@p. Thi=u sót
chung là ch%a có sG hòa nhBp nh;ng $iAu h6c tBp v>i thGc tiRn xã h*i. TrT không $%&c ti=p cBn
v>i môi tr%2ng công ngh và không $%&c $Cnh h%>ng tr%>c khi b%>c vào $ào t(o nghA. Nói
chung các n%>c $ang phát tri-n trong vùng c1n có n^ lGc l>n h'n n;a $- tN chHc $ào t(o nghA
m*t cách hi u quJ.
3.5 Giáo dục thái độ, giá trị, xã hội và công dân
Fây là m*t mãng h=t sHc quan tr6ng và c' bJn mà các n%>c $ang phát tri-n trong vùng
ch%a thGc hi n $%&c. Ng%2i ta nhBn th@y m*t sG cách bi t r@t l>n gi;a sG phát tri-n nhanh các
ki=n thHc và kY nIng khoa h6c kY thuBt hi n $(i và thái $* hành vi phù h&p v>i môi tr%2ng hi n
$(i: ví d/ nh% tác phong công nghi p, tN chHc $2i s9ng và công vi c m*t cách khoa h6c và trên
h=t khJ nIng áp d/ng công ngh h6c hi n $(i m*t cách phù h&p an toàn và có l&i. FKc bi t trong
các m9i quan h xã h*i các nhBn thHc và hành vi l^i th2i là m*t trX ng(i l>n. (Ví d/ m*t nAn hành
chánh dGa trên c' sX tình cJm cá nhân, h6 hàng ). F=n nay ngành giáo d/c trong vùng ch%a
nh@n m(nh $4 $=n sG hình thành thái $* và cách Hng xW duy lý và khoa h6c cho $a s9 qu1n
chúng.

enh h%Xng r@t tiêu cGc c4a phát tri-n kinh t= và công nghi p $9i v>i môi tr%2ng và tài
nguyên thiên nhiên thBt nguy kCch nh%ng giáo d/c môi tr%2ng ch%a $%&c l,ng trong giáo d/c
khoa h6c và công ngh .
Giáo d/c dân s9 ch%a $%&c áp d/ng m*t cách nghiêm túc $- $(t hi u quJ.
L&i ích vBt ch@t và l&i ích riêng $%&c nh@n m(nh nhiAu h'n là sG hình thành bJn l]nh,
trách nhi m xã h*i và ý thHc công dân.
Các nhà giáo d/c $i $1u cho r7ng ki=n thHc tinh vi, kY nIng t9t s_ vô d/ng n=u không $i
$ôi v>i $(o $Hc, v>i nh;ng giá trC vIn hóa xã h*i $úng $Sn. ThBm chí chúng trX thành nguy hi-m
n=u thi=u vSng cái v= thH hai này mà ph1n l>n các n%>c $ang phát tri-n ch%a thành công trong
vi c $%a vào n*i dung giáo d/c chính thHc.
3.6 Bộ máy quản lý, hoạch định và ngân sách
B* máy y=u kém thi=u nhân sG giUi, có $*ng c' tích cGc thi=u sG ph9i h&p chKt ch_ gi;a
các c@p, các ngành liên quan, và trên h=t sG thi=u h/t ngân sách triAn miên là ngu,n g9c c4a các
khó khIn.
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
8

4. Những nỗ lực và xu hướng trong giáo dục
4.1 Khái niệm phát triển mở rộng và vai trò giáo dục
Khái ni m phát tri-n thu hdp vào tIng tr%Xng kinh t= $ã th@t b(i và ngày nay $%&c n>i
r*ng $- bao g,m cJ phát tri-n xã h*i v>i sG quan tâm $Kc bi t $=n các thành ph1n thi t thòi nh@t
trong xã h*i b7ng sG phân ph9i công b7ng các c' h*i ti=p cBn các dCch v/ y t=, giáo d/c và xã h*i.
Trong b9i cJnh này giáo d/c không chL là m*t lãnh vGc chuyên bi t nh% nông nghi p hay
công nghi p mà nó là m*t tác nhân bao trùm, hi n di n trong m6i n^ lGc phát tri-n. Giáo d/c phJi
giúp giJi quy=t nh;ng v@n $A phát tri-n h=t sHc phHc t(p nên nó là m*t $*ng lGc phát tri-n mang
tính ch@t $a chiAu trong m*t b9i cJnh liên ngành, trong $ó CON NGghI vVa là cHu cách vVa là
công c/. Nh7m m/c tiêu phát tri-n, giáo d/c $áp Hng b9n nhu c1u sau $ây:
- Nhu c1u c' bJn t9i thi-u vA giáo d/c
- Ngu,n nhân lGc
- Hi u quJ

- Công b7ng xã h*i
4.2 Giáo dục là một nhu cầu cơ bản và một phương tiện thỏa mãn các nhu cầu cơ
bản khác
Con ng%2i v1n có m*t nAn tJng r*ng vA ki=n thHc, thái $*, giá trC và kY nIng $- dGa vào
$ó mà chuEn bC cho mai sau, mKc dù h6 có th- không theo m*t ngành h6c chánh quy. Giáo d/c
nh% th= trang bC cho h6 m*t tiAm nIng $- h6c, $- $áp Hng v>i nh;ng c' h*i m>i, $- thích nghi
v>i nh;ng thay $Ni vA vIn hóa, xã h*i và $- tham gia vào các ho(t $*ng vIn hóa xã h*i, chính trC.
Vì xã h*i luôn luôn phát tri-n, giáo d/c trX thành m*t $iAu ki n c1n thi=t giúp cho cá nhân gSn bó
v>i nAn vIn hóa chung.
Giáo d/c s_ Jnh h%Xng và nhBn sG tác $*ng c4a vi c ti=p cBn các nhu c1u c' bJn khác
nh%: dinh d%`ng phù h&p, n%>c u9ng an toàn, dCch v/ sHc khUe, nhà X. DG giJm b>t các b nh
$%2ng ru*t và b nh ký sinh trùng chang h(n có $%&c là nh2 giáo d/c. N%>c s(ch, ch%'ng trình
sHc khUe s_ làm tIng giá trC dinh d%`ng c4a cùng m*t s9 l%&ng thGc phEm. Ng%&c l(i sG cJi ti=n
dinh d%`ng, $Kc bi t n'i trT s' sinh và trT em s_ cJi ti=n nIng lGc h6c tBp c4a chúng và nh;ng l&i
ích có $%&c tV giáo d/c s_ làm tIng nIng su@t và thu nhBp. Fúng là n%>c s(ch làm tIng c%2ng
sHc khUe nh%ng nó có $%&c tác d/ng này hay không tùy thu*c vào trình $* h6c v@n và hi-u bi=t
c4a ng%2i dùng nó.
4.3 Giáo dục cho mọi người
Là m*t nhu c1u c' bJn giáo d/c là quyAn c4a m6i ng%2i. Tr%>c tiên là m^i ng%2i phJi
hoàn thành m*t nAn giáo d/c c' bJn g,m các $iAu ki n h6c tBp thi=t y=u nh%: $6c vi=t, diRn $(t
b7ng l2i nói, làm toán, giJi quy=t các v@n $A cOng nh% n*i dung c' bJn (tri thHc, nIng khi=u, giá
trC) mà con ng%2i c1n $- t,n t(i và phát tri-n m6i nIng lGc, s9ng và làm vi c $úng phEm cách, $-
tham gia $1y $4 vào phát tri-n, $- nâng cao ch@t l%&ng s9ng c4a mình, $- có nh;ng quy=t $Cnh
sáng su9t và $- ti=p t/c h6c tBp.
V>i nAn tJng c' bJn này cá nhân phJi tham gia $óng góp vào di sJn vIn hóa, bJo v môi
tr%2ng, bJo v vIn hóa chính trC là tham gia vào sG giáo d/c c4a ng%2i khác.
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
9

Giáo d/c cho m6i ng%2i có ngh]a là b7ng m6i cách xóa bU sG b@t công trong c' h*i và

$iAu ki n h6c tBp gi;a các vùng khác nhau trong n%>c, gi;a nông thôn và thành thC, nam và n;
v.v
Ba nhóm m/c tiêu %u tiên là ng%2i l>n mù ch; nói chung, ph/ n; và trT em bU h6c.
Không $%&c lãng quên m*t thành ph1n nào trong xã h*i: ph/ n; phJi $%&c dành %u tiên tuy t
$9i, c1n n^ lGc t9i $a cho trT em $%2ng ph9, khuy=t tBt, dân t*c ít ng%2i
4.4 Nội dun giáo dục phải bao trùm và phù hợp với thực tiễn xã hội
Giáo d/c không th- $áp Hng yêu c1u c4a phát tri-n n=u chL thu hdp vào các ngành cN $i-n:
vIn, toán, lý, hóa mà giáo d/c sHc khUe, dân s9, môi tr%2ng, tiêu dùng, ph/ n; trong phát tri-n,
kY thuBt nông nghi p, giáo d/c công dân, $2i s9ng gia $ình phJi $%&c $%a vào ch%'ng trình
chính quy.
4.5 Mở rộng hình thức
Nh% $ã nói trên, ch%'ng trình giáo d/c chính quy (formal education) X tr%2ng l>p tV mPu
giáo $=n hBu $(i h6c là m*t thi=t ch= giáo d/c chính thHc c4a m6i qu9c gia nh7m giúp ng%2i h6c
hòa nhBp vào gu,ng máy xã h*i thông qua vi c thi cW h&p pháp. Tuy nhiên ngay X c@p I, và II là
trình $* phN cBp t9i thi-u, m*t s9 l>n trT em $ã bC lo(i bU ra ngoài h th9ng khi ch%a hoàn t@t
ch%'ng trình. TrT này trX thành nh;ng ng%2i l>n mù ch;, thi=u nAn tJng giáo d/c cIn bJn $-
tham gia vào ti=n trình phát tri-n. Chính thành ph1n này là gánh nKng to l>n cho sG ti=n lên c4a
m*t $@t n%>c.
4.5.1 Giáo dục phi chính quy (non-formal education) ra $2i nh7m bN sung khi=m khuy=t
trên cách $ây vài thBp kb $- $áp Hng yêu c1u phát tri-n. H6c X $ây không phJi $- l@y b7ng c@p
mà $- s9ng t9t h'n và làm vi c có hi u quJ h'n. Lúc $1u nó $áp Hng nhu c1u c4a trT em bU h6c,
ng%2i l>n mù ch; hay thi=u nh;ng ki=n thHc c' bJn vA v sinh, tr,ng tr6t v.v Ngày nay nó $áp
Hng m6i nhu c1u h6c tBp c4a con ng%2i tV kY thuBt $=n vIn hóa, tV xây dGng gia $ình, giáo d/c
con cái t>i lãnh $(o vào tN chHc ngoài xã h*i.
Giáo d/c phi chính quy trX thành m*t b* phBn h;u c' c4a giáo d/c nói chung và góp ph1n
giJi quy=t các v@n $A l>n c4a phát tri-n m*t cách có hi u quJ $Kc bi t trong lãnh vGc dân s9, môi
tr%2ng, phát tri-n c*ng $,ng, tiêu dùng v.v
Nh2 xu@t phát tV nhu c1u c4a cu*c s9ng giáo d/c phi chính quy góp ph1n quan tr6ng vào
vi c thay $Ni khái ni m giáo d/c và $Kc bi t vào vi c $Ni m>i ph%'ng pháp giáo d/c.
4.5.2 Giáo dục từ xa (distance education)

Fang là m*t phong trào th2i th%&ng $- ti=p cBn v>i $ông $Jo qu1n chúng X vùng sâu
vùng xa, t(o $iAu ki n cho nhiAu ng%2i vì k= sinh nhai hay nhiAu lý do khác không t>i tr%2ng
$%&c. ThGc hi n $%&c giáo d/c tV xa là nh2 các ph%'ng ti n truyAn thông hi n $(i. Tuy nhiên
không nên nhìn v@n $A m*t cách $'n giJn khi $,ng hóa giáo d/c v>i thông tin m*t chiAu. SG
t%'ng tác gi;a ng%2i d(y và ng%2i h6c, sG phJn h,i các ng%2i h6c là then ch9t trong giáo d/c.
Ngoài nh;ng buNi tBp trung, thì cW các n%>c công nghi p còn sW d/ng h th9ng truyAn thông hai
chiAu (c1u truyAn hình) $- có sG $9i $áp ngay trong buNi d(y. [ tVng $Ca ph%'ng sG ti=p nhBn có
tN chHc và giáo viên theo dõi h%>ng dPn thêm. Có th- vi c h6c tBp m>i thGc sG có hi u quJ.
4.5.3 Những mô hình ít tốn kém nhất
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
10

Khi nói $=n giáo d/c nh@t là cho trT em ng%2i ta ngh] ngay $=n tr%2ng l>p khang trang
nh%ng thBt ra trT có th- h6c d%>i mái nhà tranh, X sân chùa. FiAu ki n tiên quy=t là ng%2i d(y,
n*i dung và ph%'ng pháp. M*t ví d/ c/ th- là nh;ng l>p h6c giJ chi=n cho trT $%2ng ph9 $%&c tN
chHc khSp n'i trên th= gi>i.
4.5.4 Cách mạng trong phương pháp
Ph%'ng pháp là v@n $A c9t lõi mà t1m quan tr6ng ngang hàng v>i n*i dung. Ph%'ng pháp
xu@t phát tV tri=t lý và tâm lý giáo d/c là n*i dung c4a các ch%'ng k= ti=p.
Vài câu hUi g&i ý cho sinh ho(t nhóm:
- B(n phJi chia thành nhóm h6c tBp tV 6 - 8 ng%2i $- thJo luBn nhóm theo yêu c1u c4a
giJng viên và gi; nhóm $=n cu9i khóa h6c.
- Hãy mô tJ chân dung ng%2i trT Vi t Nam hi n nay (trong $ó có b(n) v>i mKt m(nh mKt
y=u c4a h6 nh% là sJn phEm c4a giáo d/c h6c $%2ng.
- Hãy xem xét ng%2i Vi t Nam hi n nay v>i t% cách công dân n'i công c*ng, sX làm,
trong giao ti=p, bJo h* sHc khUe, môi tr%2ng v.v Còn nh;ng mKt b@t cBp nào phJi khSc ph/c $-
trX thành công dân t9t cho m*t xã h*i “vIn minh hi n $(i” ? (Báo cáo k=t quJ theo m*t trong các
hình thHc trên).
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
11

CHƯƠNG II
GIÁO DỤC ĐỂ ĐỔI MỚI XÃ HỘI
1. Ba cách tiếp cận hay triết lý giáo dục
1.1 Giáo dục bảo thủ (Conservative approaches)
TV ngàn x%a vIn hóa, giáo d/c là tác nhân Nn $Cnh xã h*i. Lòng hi=u thJo, l_ phJi, nh;ng
giá trC xã h*i, tinh th1n dân t*c, v.v $%&c ca ng&i qua các ng/ ngôn, bài th', sJn phEm vIn h6c.
FiAu này r@t c1n thi=t cho sG s9ng còn c4a m*t xã h*i.
Nh%ng vIn hóa giáo d/c cOng $%&c các ch= $* thGc dân, $*c tài, phát xít sW d/ng nh%
công c/ $àn áp hay ngu dân. Ví d/: d%>i th2i Pháp thu*c, h6c sinh Vi t Nam không bi=t gì vA
lCch sW n%>c nhà mà thu*c làu lCch sW c4a “mPu qu9c”. Ng%2i Vi t Nam tay sai c4a Pháp thì l(i
khinh mi t và $àn áp $,ng bào mình.
Có khi không c9 tình, nh%ng m6i xã h*i bJo th4 $Au sW d/ng giáo d/c $- duy trì nh;ng xu
h%>ng và giá trC bJo th4 c4a mình. Khi trình $* ch%a cao thì ng%2i ta làm vi c @y m*t cách l*
liRu. Còn khi xã h*i phát tri-n thì ng%2i ta sW d/ng các luBn cH có vT “khoa h6c”, tính kinh $i-n
$- duy trì sG tuân th4.
ThGc ch@t giáo d/c diRn $(t quan $i-m c4a m*t thi-u s9 %u $ãi nh7m gi; nguyên tr(ng xã
h*i và cOng c9 vC trí c4a h6.
1.2 Giáo dục theo chủ nghĩa tự do (Liberal approaches)
Dân trí ngày càng cao, tG do cá nhân ngày càng $%&c nh@n m(nh, ng%2i dân không còn
ch@p nhBn m*t sG tuân th4 không $iAu ki n n;a. Giáo d/c cOng thay $Ni và $A cao sG tG $Cnh
h%>ng c4a cá nhân, cOng nh% tiAm nIng tG do và kinh nghi m c4a ng%2i h6c. Các ph%'ng pháp
ch4 $*ng $%&c sW d/ng, sG phJn h,i c4a h6c viên $%&c quan tâm nhiAu h'n.
Giáo d/c theo ch4 ngh]a tG do (liberalism) nh@n m(nh $=n sG thay $Ni thái $* và hành vi
c4a ng%2i h6c nh%ng $- thích nghi v>i xã h*i. Xu h%>ng này cho r7ng giáo d/c là “trung lBp”
và né tránh vi c nhìn vào c@u trúc xã h*i mà thGc ch@t h6 mu9n duy trì. H6 cOng quan tâm $=n
công b7ng xã h*i nh%ng né tránh vi c $A cBp $=n nguyên nhân c*i ngu,n c4a nó.
Dù sao, $ây là m*t b%>c ti=n b* so v>i giáo d/c bJo th4 vì cá nhân ng%2i h6c $%&c quan
tâm h'n nhiAu và tV $ây xu@t hi n nhiAu ph%'ng pháp giáo d/c m>i nh% $9i tho(i gi;a ng%2i d(y
và ng%2i h6c, thJo luBn nhóm v.v thay vì chL có hình thHc giJng m*t chiAu tV trên xu9ng.

1.3 Giáo dục biến đổi xã hội: (Transformational approaches)
Giáo d/c theo ch4 ngh]a tG do là công c/ chính y=u c4a ch4 ngh]a t% bJn $- duy trì các
m9i quan h và c@u trúc xã h*i bóc l*t nh%ng $%&c che $By bXi nh;ng ho(t $*ng bA mKt h=t sHc
tG do thoJi mái, Do $ó, t1ng l>p trung l%u hay khá giJ r@t thUa mãn v>i môi tr%2ng s9ng c4a h6
và nh;ng kT $Kc quyAn $Kc l&i còn tham gia cOng c9 ch= $* @y n;a.
Xu@t phát tV các phong trào cách m(ng và ti=n b*, giáo d/c bi=n $Ni xã h*i ch4 tr%'ng
r7ng m/c $ích c4a giáo d/c không chL là giúp cá nhân tG thay $Ni bJn thân mà còn $- cho chính
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
12

h6 thay $Ni môi tr%2ng s9ng, các m9i quan h và tN chHc xã h*i c4a h6. Vì chang lT con ng%2i l(i
phJi ph/c tùng và ph/c v/ m*t xã h*i b@t công và bóc l*t con ng%2i. Ch4 tr%'ng giáo d/c $- bi=n
$Ni giáo d/c xã h*i $%&c ch@p nhBn và phN bi=n khSp n'i trên th= gi>i cho dù là nó không l@y gì
làm dR chCu $9i v>i giai c@p $Kc quyAn $Kc l&i. Nó là m*t nguyên tSc c4a phát tri-n vì chL có
ng%2i dân $%&c soi sáng, $%&c t(o nIng lGc và liên k=t l(i v>i nhau m>i bJo v $%&c quyAn l6i
chính $áng c4a mình.
V>i sG th9ng trC toàn c1u c4a các công ty $a qu9c gia, chL có nh;ng tN chHc nhân dân
m(nh m>i hy v6ng (m*t ngày nào $ó) t(o sG cân b7ng gi;a l&i ích riêng c4a m*t thi-u s9 $Kc
quyAn $Kc l&i và l&i ích chung c4a $a s9 qu1n chúng s9ng trong nghèo nàn l(c hBu.
Th= nào là m*t xã h*i philippin $%&c bi=n $Ni? Fó là m*t xã h*i $Kc trên nAn tJng c4a
tinh th1n yêu n%>c, dân ch4, công b7ng và tG do.
SG tG túc, sG tái phân ph9i các ph%'ng ti n sJn xu@t cho nh;ng nhóm ng%2i thi t thòi
nh@t c4a xã h*i, sG giJi phóng khUi sG bóc l*t và áp bHc c4a t% bJn $*c quyAn n%>c ngoài,
sG tham gia l@y quy=t $Cnh, sG lãnh $(o tV $a s9 ng%2i nghèo và bC t%>c $o(t, sG tG tr6ng tG
$ánh giá mình m*t các tích cGc, sG thoát khUi tr(ng thái $2 $Pn, mê tín, d9t nát và khái
ni m và thGc hành giáo d/c c*ng $,ng và tN chHc qu1n chúng phJi xu@t tV $ó.
Ma Theresa V.Tungpapan, Community Education:Concepts, Processes, Methods,
Experiences (Giáo d/c c*ng $,ng: khái ni m, diRn ti=n, ph%'ng pháp và kinh nghi m),

REDO, $(i h6c Công tác xã h*i và phát tri-n c*ng $,ng, $(i h6c Philippin, tBp I: trang 9)
2. Giáo dục để phát triển và diễn tiến của giáo dục phi chính quy
Giáo d/c phát tri-n là khái ni m $Gc sW d/ng r*ng rãi $- $A cBp $=n m6i n^ lGc cJi ti=n
giáo d/c thu*c m6i c@p và m6i lãnh vGc nh7m $áp Hng yêu c1u và $Ey m(nh phát tri-n.
Giáo d/c chính quy tV mPu giáo $=n hBu $(i h6c luôn luôn $%&c cJi cách tV n*i dung $=n
ph%'ng pháp $- $áp Hng $òi hUi c4a m*t xã h*i luôn luôn $Ni m>i. NhiAu b* môn khoa h6c
ngành nghA bi=n m@t và nhiAu n*i dung khoa h6c m>i xu@t hi n. Vi c $ào t(o nghA thay $Ni liên
t/c $- thích nghi v>i công ngh m>i.
Nh%ng cái khó nh@t là giáo d/c con ng%2i sao cho có $%&c nh;ng phEm ch@t, phong cách,
thói quen phù h&p v>i tình hình thay vì trX thành m*t gánh nKng và m*t trX lGc cho phát tri-n.
Th= nh%ng giáo d/c chính quy $ã gKp nhiAu trX ng(i trong giáo d/c vIn hóa và chuyên môn, l(i
càng b@t lGc trong giáo d/c thái $* và hành vi phù h&p v>i yêu c1u phát tri-n.
Các kT hX c4a giáo d/c chính quy t(o ra hàng tri u trT em không $=n tr%2ng hay bU h6c,
ng%2i l>n mù ch; không tay nghA và có nh;ng hành vi làm lGc cJn cho phát tri-n. Ví d/: sG d9t
nát, th/ $*ng, mê tín, b nh tBt, $T nhiAu, tàn phá môi sinh, xài phung phí không ý thHc ti=t ki m,
không tôn tr6ng l&i ích công c*ng, thi=u tác phong công nghi p, vi ph(m pháp luBt v.v
[ các n%>c tiên ti=n, công nghi p hóa diRn ra tV tV, môi tr%2ng và tN chHc công nghi p
bSt bu*c ng%2i dân phJi $úng gi2, tôn tr6ng luBt an toàn trong sJn xu@t và an toàn giao thông
b7ng nh;ng quy $Cnh khSc khe. Ban $1u là làm vì bSt bu*t, sau $ó thành thói quen và thói quen
d1n. [ các n%>c $ang phát tri-n, quá trình diRn ra ng%&c l(i là con ng%2i thích nghi không kCp và
phJi t(o nh;ng thói quen m>i b7ng giáo d/c.
2.1 Giáo dục căn bản
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
13

NhBn thHc r7ng bi=t $6c, vi=t là thi=t y=u nh%ng ch%a $4, UNESCO vào $1u thBp kb 50
lBp ra CHg\NG TRÌNH GIÁO DiC CkN BeN (Fundametal Education) v>i ph%'ng pháp cJi
ti=n (ph%'ng ti n nghe nhìn, n*i dung xóa mù gSn v>i m9i quan tâm c4a ng%2i l>n tuNi nghèo X
nông thôn và thành thC ) và n>i r*ng n*i dung vào các lãnh vGc khác c4a cu*c s9ng nh% v sinh,
sHc khUe, công dân giáo d/c BSt $1u X Châu MY La Tinh ch%'ng trình $ã lan r*ng khSp th=

gi>i k- cJ Vi t Nam.
TV ch%'ng trình này hình thành khái ni m và ch%'ng trình tr%2ng c*ng $,ng, ch4 y=u X
nông thôn v>i m/c $ích $%a giáo d/c ti-u h6c g1n v>i cu*c s9ng h'n. TrT $%&c d(y thêm tr,ng
tr6t, chIn nuôi $- khi hoàn t@t vi c h6c có th- $óng góp m*t cách h;u ích cho sJn xu@t gia $ình,
cJi thi n $2i s9ng nông thôn. Nhà tr%2ng $%&c sG 4ng h* c4a c*ng $,ng và $óng góp vào sG phát
tri-n c4a c*ng $,ng. [ Vi t Nam tr%2ng s% ph(m cao $ang $1u tiên $%&c thành lBp X Khánh
HBu, Long An nh7m cung c@p giáo viên cho các tru2ng ti-u h6c c*ng $,ng. Ch%'ng trình $ã t(o
$%&c m*t sinh khí nh@t $Cnh v>i nh;ng chuyên gia giáo d/c h6c Vi t Nam t9t nghi p X MY và
h6c thêm vA giáo d/c cIn bJn X Mêhicô. Tuy nhiên, do chi=n tranh, do sG b@t Nn chính trC c4a $@t
n%>c và sG thay $Ni trào l%u tV c@p qu9c t= ch%'ng trình $ã bC gián $o(n.
2.2 Giáo dục tráng niên
M*t $iAu $ã rõ là v>i sG thay $Ni nhanh chóng c4a xã h*i, m*t khi $ã t9t nghi p tV nhà
tr%2ng cho dù X c@p nào tV công nhân t>i giám $9c, ng%2i ta phJi h6c thêm mãi mãi $- tham gia
vào $2i s9ng nghA nghi p và xã h*i m*t cách có hi u quJ. Fó là nh;ng l>p b,i d%`ng t(i chHc vA
vIn hóa, quJn lý, kY thuBt $- chuy-n $Ni công tác, nâng bBc. Fó là nh;ng tr%2ng h6c làm cha
md $%&c tN chHc bên c(nh các l>p chính quy. COng tV $ó xu@t hi n các khái ni m nh% giáo d/c
th%2ng xuyên (continuing education), giáo d/c su9t $2i (life long education)
2.3 Giáo dục phát triển cho quần chúng
Tuy nhiên, trong phát tri-n $9i t%&ng $%&c quan tâm $Kc bi t là $ông $Jo qu1n chúng
nghèo $ang t/t hBu hay lo(i ra khUi ti=n trình phát tri-n. M*t s9 hi n t%&ng gây nhiAu lo âu là m*t
ti=n trình g6i là “lo(i trV” (exclusion) v>i m*t s9 ng%2i ngày càng nghèo thêm và nhiAu bi n pháp
$%&c thGc hi n $- giúp h6 tái hòa nhBp v>i xã h*i (inclusion) trong $ó có giáo d/c phi chính quy
nh7m giúp h6 cJi thi n cu*c s9ng và nh@t là tích cGc góp ph1n vào m*t mô hình phát tri-n nhân
bJn h'n, công b7ng h'n. N*i dung giáo d/c th%2ng là
- SHc khUe, dân s9 k= ho(ch hóa gia $ình bao g,m sHc khUe sinh sJn và giáo d/c gi>i
tính.
- Môi tr%2ng.
- Tiêu dùng và ti=t ki m.
- Giáo d/c thanh thi=u niên.
- Giáo d/c cOng c9 gia $ình (chuEn bC hôn nhân gia $ình, nuôi d(y con v.v )

- Lãnh $(o, tN chHc, quJn lý.
- N=p s9ng $ô thC.
- Giáo d/c luBt pháp và bNn phBn công dân
FiAu quan tâm to l>n là làm sao các thái $* và hành vi m>i $%&c hình thành chH không
phJi chL có nh;ng thông tin, ki=n thHc $%&c lBp $i lBp l(i nh% vdt, nh% tr%2ng h&p th%2ng xJy ra.
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
14

3. Giáo dục chủ động và sự hình thành một phương pháp luận sư phạm mới
Giáo d/c tV ch%'ng, áp $Kt $ã th@t b(i nh@t là trong giáo d/c phát tri-n. FiAu này dPn t>i
nh;ng mày mò $- tìm ra ph%'ng pháp m>i.
ThGc ti-n hành $*ng dPn t>i nh;ng phát hi n sau $ây:
3.1. Học là thay đổi (to learn is to change)
Thay $Ni trong:
- Ki=n thHc (Knowledge – Savoir: bi=t)
- Thái $* (Attiude – Savoir être: bi=t s9ng)
- Hành vi (Behaviour/Practice – Savoir faire: bi=t làm)
Ngh]a là giáo d/c phJi tác $*ng vào con ng%2i toàn di n m>i t(o ra sG thay $Ni trong
hành vi. Trong giáo d/c cO ng%2i ta dVng X ki=n thHc thông qua chuy-n giao tri thHc (“d(y ch;
không d(y ng%2i”). Ng%2i dân $%&c kêu g6i tG thay $Ni hành vi b7ng khEu hi u, bIng rôn, mít
ting và cam k=t trên gi@y.
M*t ví d/ là ai cOng bi=t thu9c lá có h(i, nh%ng ch%a s' nó và ch%a dHt khoát bU nó. Giáo
d/c nh% th= là ch%a hi u quJ. TL l sinh sJn X nhiAu n%>c còn quá cao, ý thHc bJo v môi tr%2ng
còn quá th@p.
3.2. Học viên là trung tâm của tiến trình học tập (Student centered learning)
Tr%>c kia ng%2i ta $ánh giá th1y giáo qua sG uyên bác, ho(t bác. MiRn th1y nói hay, thao
thao b@t tuy t là $(t yêu c1u. H6c sinh ti=p thu $%&c hay không, ít hay nhiAu là t(i chúng giUi hay
dX. Th1y nh% cái máy phát, trò nh% cái máy thu. N=u có phát mà không thu là do máy thu x@u
ngh]a là h6c sinh dX. Ng%2i ta quên $i m*t nguyên tSc quan tr6ng c4a tâm lý truyAn thông và tâm
lý h6c tBp là con ng%2i chL ti=p thu nh;ng thông tin, ý ki=n thi=t thân v>i mình. Có l1n cán b* $i

tuyên truyAn vA báo cáo v>i Bác H, r7ng nói chuy n v>i qu1n chúng nh% “$àn gãi tai trâu”. Bác
H, hUi l(i: “Hay trâu khJy $àn ?”
Ngh]a là ng%2i $i giáo d/c qu1n chúng không quan tâm tìm hi-u tâm lý ng%2i nghe $-
thích nghi n*i dung và ph%'ng pháp diRn $(t c4a mình.
Ngày nay, ng%2i ta phân bi t hay tách r2i vi c d(y và h6c. D(y không $%'ng nhiên dPn
t>i h6c. H6c là m*t quá trình tG phát tri-n thông qua kinh nghi m. Không ai d(y $%&c ai, chL có
ng%2i h6c tG h6c. Vai trò c4a ng%2i th1y r@t quan tr6ng trong vi c h^ tr& nN lGc tG h6c tBp c4a
h6c viên. Nh% bác s] sJn khoa, cô $` r@t quan tr6ng $- $Jm bJo cho “md tròn con vuông”, nh%ng
sJn ph/ vPn là lao $*ng chính.
N=u vai trò c4a ng%2i th1y là hN tr& sG tG h6c c4a h6c viên thì $i-m xu@t phát không phJi
là th1y s_ nói gì, làm gì mà ng%2i h6c là ai, nam hay n;, X $* tuNi nào, c1n gì, có $*ng c' h6c tBp
không, có nh;ng trX ng(i gì cho quá trình h6c vv ?
Trong quá trình d(y và h6c th1y không chL d(y sao cho không “cháy giáo án” mà phJi
xem h6c viên ti=p thu t>i $âu $- $iAu chLnh ph%'ng pháp truyAn $(t. SG phJn h,i (feed back) là
h=t sHc quan tr6ng. PhJn h,i $%&c nSm bSt b7ng nhiAu cách nh% phJn Hng chung (chú ý, thích thú
hay lo ra, ng4 g/c), các $9i tho(i gi;a th1y và trò, thJo luBn nhóm, bài ki-m tra v.v
Do thi=u ph%'ng pháp và kY nIng ng%2i ta hay “$N l^i” cho ng%2i h6c nh% “trình $* quá
thSp”, “chai lì, “b@t h&p tác” v.v
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
15




“Ng%2i th1y bC che khu@t bXi bóng tUa c4a ngôi $An, @y $Hng gi;a nh;ng $ tW, không
trao sG thông thái mà truyAn niAm tin và sHc s9ng c4a ông. N=u thGc sG thông thái, @y s_
không bu*c b(n phJi b%>c vào ngôi nhà thông thái c4a ông ta mà ông s_ dPn dSt b(n $=n
ng%`ng cWa nhà lý trí c4a chính b(n. Nhà thiên vIn có th- k- cho b(n vA sG hi-u bi=t c4a
ông ta vA vO tr/, nh%ng ông ta không th- trao cho b(n sG hi-u bi=t $ó. BXi vì t1m nhìn c4a
m*t ng%2i không th- trao $Ni cánh c4a nó cho m*t ng%2i khác”.

3.3. Sự tham gia của người học (participatory learning)
Không có sG tham gia c4a ng%2i h6c làm sao ng%2i d(y nSm $%&c $Kc $i-m và yêu c1u
c4a h6c viên $- bSt $1u và có $%&c sG phJn h,i $- $iAu chLnh cách d(y. Tham gia không chL là
m*t ph%'ng pháp, ph%'ng ti n mà là tri=t lý c' bJn c4a phát tri-n. Nó xu@t phát tV niAm xác tín
r7ng CON NGghI có phEm giá và tiAm nIng to l>n $- h6c hUi, thay $Ni và tIng tr%Xng dPn $=n
sG LÀM CHl bJn thân và xã h*i xung quanh mình. Tham gia còn là m*t nguyên tSc quJn lý vì
chL có dân ch4 m>i $Jm bJo $%&c l&i ích chung. SG tham gia c4a các tN chHc qu1n chúng tV c@p
c' sX $=n qu9c gia và qu9c t= là sG $Jm bJo cho m*t mô hình phát tri-n $úng, công b7ng và nhân
bJn.
M6i ch%'ng trình hành $*ng s_ th@t b(i n=u không có sG tham gia tích cGc c4a nh;ng
ng%2i có liên quan tV khâu $1u là $ánh giá nhu c1u $- xác $Cnh m/c tiêu, t>i lên k= ho(ch, thGc
hi n k= ho(ch và cu9i cùng là l%&ng giá.
R@t c1n cJnh giác $9i v>i sG tham gia hình thHc, giJ hi u hay mC dân th%2ng xJy ra vì
tham gia thBt s_ Jnh h%Xng t>i quá trình l@y quy=t $Cnh hay có khi $Kt l(i nhiAu v@n $A.
Trong h6c tBp khi ng%2i h6c là trung tâm sG tham gia c4a h6 là t@t y=u vì khi tG h6 làm thì
h6 s_ nh> $2i. Ng%2i lãnh $(o vì l&i ích chung, ng%2i th1y giUi không ng(i mà c1n khuy=n khích
sG tham gia vì $ây là bJo $Jm duy nh@t cho sG ti=n b*.
4. Tâm lý học tập
4.1. Hiệu quả của phương pháp tham gia
NhiAu công trình nghiên cHu $ã chHng minh r7ng:
Chúng ta nh> Nh;ng gì chúng ta
10% - $6c
20% - nghe
30% - th@y
50% - nghe và th@y (nh2 các ph%'ng ti n nghe nhìn, tham quan)
80% - nói ($9i tho(i v>i th1y, thJo luBn nhóm)
90% - nói và làm $iAu chúng ta suy ngh] (thGc tBp hành $*ng cJi thi n
hoàn cJnh xã h*i, diRn kCch, sSm vai, mô phUng )
M*t d(o các ph%'ng ti n nghe nhìn là th2i th%&ng vì hi u quJ cao h'n l2i nói “chay”.
Chúng vPn còn r@t quan tr6ng và ngày càng $%&c cJi thi n (phim Jnh, $èn chi=u, máy qua $1u,

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
16

tranh, ). Nh%ng khi có sG tham gia c4a ng%2i h6c thì hi u quJ cao h'n vì các ph%'ng ti n nghe
nhìn cOng chL ph/c v/ cho ph%'ng pháp d*i xu9ng m*t chiAu. Chúng tác $*ng ch4 y=u vào nhBn
thHc, ph1n nào vào cJm xúc hay thái $*, chang h(n nh% m*t cu9n phim thBt cJm $*ng s_ gây @n
t%&ng sâu sSc chH không chL thông tin. Tuy nhiên chúng không làm thay $Ni hành vi nh% các
ph%'ng pháp h6p nhóm, sSm vai vì thay $Ni hành vi xu@t phát tV sG c6 xát v>i thGc t= hay qua
ti=p xúc xã h*i.
“Nh;ng gì ta $6c, ta quên
Nh;ng gì ta th@y, ta nh>
Nh;ng gì ta làm, ta bi=t”.
Lão Tứ

4.2. Tâm lý học tập của người lớn tuổi
Nh% $ã nói X ph1n trên giáo d/c tráng niên $ã trX thành m*t b* phBn quan tr6ng trong
ho(t $*ng giáo d/c c4a m^i qu9c gia. Theo m*t s9 tác giJ, tráng niên là nh;ng ng%2i tV 23 tuNi
trX lên $ã r2i gh= nhà tr%2ng. Giáo d/c tráng niên $ã th@t b(i vì $ã áp d/ng nguyên d(ng ph%'ng
pháp giJng d(y X nhà tr%2ng chính quy cho trT em hay sinh viên thu1n túy bXi l_ tâm lý h6c tBp
c4a ng%2i có tuNi có khác.
4.2.1. Đặc điểm tâm lý của người lớn tuổi
- Tâm trí h6c không còn là mJnh gi@y trSng, nh% $1u óc trT em smn sàng ti=p thu m6i $iAu
m>i mT.
- H6 không còn $1y %>c m' và trí t%Xng t%&ng smn sàng khám phá m6i chân tr2i nh%
thanh thi=u niên.
- H6 không phJi nh% h6c sinh, sinh viên chuyên nghi p h6c c9t $- lên l>p.
- H6 không còn trí thông minh cao $i-m c4a tuNi 13-17.
- Nhân cách c4a h6 $ã tr%Xng thành, h6 suy ngh] $*c lBp và chL ch@p nhBn nh;ng $iAu
giJng d(y $%&c thGc tiRn cu*c s9ng chHng minh.
- Th2i gian c4a h6 hi=m hoi và quý báu.

- Ngo(i trV tr%2ng h&p bC bSt bu*t, n=u h6 tG nguy n $i h6c thì h6 bi=t rõ mình c1n gì (Ví
d/: ki=n thHc kY nIng m>i $- thIng ti=n trong nghA nghi p, nuôi d(y con có hi u quJ h'n, tham
gia công tác c*ng $,ng $Sc lGc h'n )
- H6 mu9n $iAu h6c tBp có liên quan $=n công vi c và áp d/ng $%&c ngay.
- H6 $ã tích lOy kinh nghi m nên thích chia xT và h6c tBp kinh nghi m c4a ng%2i $,ng
lHa, $,ng nghi p. (Do $ó h6c theo nhóm r@t phù h&p).
“CJ ng%2i h6c lPn ng%2i d(y phJi công nhBn r7ng $iAu quý giá nh@t c4a ng%2i h6c l>n
tuNi có th- $em vào l>p h6c là kinh nghi m. Su9t cu*c $2i trJi qua sG thay $Ni liên t/c,
ng%2i l>n tuNi ti=p nhBn ki=n thHc, kY nIng và thói quen, h6 có khJ nIng thay $Ni cách suy
ngh], cJm xúc và cách làm vì m^i ng%2i l>n là m*t sG tích lOy và h*i nhBp kinh nghi m $1y
tính nIng $*ng.”
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
17

Peter Siegle, Adults as Learners (Ng%2i l>n tuNi v>i t% cách ng%2i h6c) trong How
To Teach Adults, Adults Education Association of the USA.
4.2.2. Những trở ngại trong học tập của người lớn tuổi:
- H6 ng1n ng(i trX l(i tr%2ng l>p n=u $ã bU lâu r,i (H6 ng1n ng(i các th4 t/c $Ing ký, trSc
nghi m, làm bài tBp trong l>p, X nhà )
- Có khi h6 còn gi; nh;ng kb ni m tiêu cGc vA nhà tr%2ng.
- H6 ngh] r7ng h6c lý thuy=t suông vô ích.
- Quan tr6ng h'n h=t là cách suy ngh] c4a h6 $ã thành n=p nên khó thay $Ni $R ti=p thu cái
m>i.
- Có khi bJn l]nh nghA nghi p quá m(nh làm cho h6 tG tin quá $áng nên khó cXi mX v>i
nh;ng $iAu khác l(.
- H6 s& b*c l* y=u kém c4a mình tr%>c $,ng nghi p.
4.2.3. Phương pháp thuận lợi cho người lớn tuổi
- Ngoài tr%2ng h&p bC bSt bu*c ng%2i l>n là ng%2i h6c m*t cách tG nguy n, h6 bi=t h6 c1n
gì.
- Do $ó h6 có $*ng c' h6c tBp hoKc có th- kh'i dBy $*ng c' h6c tBp n=u h6 th@y $%&c sG

h;u ích c4a nó. H6 có th- bU cu*c n=u l>p h6c không $áp Hng nhu c1u c4a h6. F*ng c' có th-
thay $Ni, ng%2i l' là có th- trX nên hIng say, ng%2i r@t tích cGc ban $1u có th- bu,n chán. Vì th=
$*ng c' h6c tBp phJi $%&c nuôi d%`ng liên t/c.
- B1u không khí h6c tBp phJi thuBn l&i, dR chCu do sG ch@p nhBn lPn nhau và không “$e
d6a” vA mKt tâm lý.
- H6c xu@t phát tV kinh nghi m và b7ng chia xT kinh nghi m (nhóm).
- M^i ng%2i th@y $%&c là mình c1n thi=t cho tBp th
- SG tôn tr6ng, lSng nghe s_ giúp c4ng c9 sG tG tin.
- N9i k=t lý thuy=t và thGc hành xu@t phát tV thGc tiRn (H6c b7ng tr%2ng h&p $i-n cHu
(case study).

Tìm hiểu động cơ:
n B(n có bi=t t(i sao các h6c viên tham dG khóa h6c không ?
n H6 có $%&c yêu c1u nêu lên m/c tiêu h6c tBp riêng ngh]a là nói lên nh;ng gì h6 trông
ch2 tV khóa h6c không?
n B(n có cách $- nSm bSt phJn h,i vA $*ng c' h6c tBp trong su9t quá trình h6c không?
n B(n có dG trù m*t sG phJn h,i X cu9i khóa xem h6 có $(t m/c tiêu không?
n B(n có cách giúp nh;ng ng%2i mà $*ng c' hay m/c tiêu h6c tBp không In nhCp v>i m/c
tiêu c4a b(n và c4a tBp th-?
B(n có m*t cách $- giám sát ki-m soát nh;ng ng%2i:

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
18

- Fi trR?
- H6c kém?
- Thi=u chú ý không?
Ngu,n: Jenny Rogers (1989)
Pretty and Others, Trainers’ Guide for Participatory learning and Action.

5. Giáo dục giác ngộ hay giáo dục thức tỉnh (CONSCIENTISATION) chìa khóa của giáo
dục phát triển.
Nh;ng ng%2i l>n tuNi $A cBp X ph1n trên là nh;ng ng%2i dân trung bình, n=u không có
trình $* trung c@p hay $(i h6c thì cOng có m*t trình $* giáo d/c cIn bJn nào $ó.
Nhân viên phát tri-n l(i th%2ng phJi làm vi c v>i nh;ng nông dân hay ng%2i lao $*ng
nghèo X thành thC, nh;ng ng%2i mù ch;, nh;ng ph/ n; nghèo khó X nông thôn, nh;ng trT em
lang thang b/i $2i
Nói chung, nh;ng ng%2i thi t thòi nh@t X tBn $áy xã h*i. Nh;ng ng%2i tV tr%>c $=n nay
$%&c xem nh% khó lay chuy-n nh@t $- tG v%'n lên.
VBy mà Paolô FREIRE (PF), nhà giáo d/c nNi ti=ng c4a châu MY Latinh và c4a toàn th=
gi>i $ã thành công và ph%'ng pháp giáo d/c giác ng* hay giáo d/c thHc tLnh c4a ngày nay $%&c
phN bi=n r*ng rãi $Kc bi t trong giáo d/c phi chính qui, nh@t là giáo d/c phát tri-n cho qu1n
chúng. Paolô Freire, ng%2i Bra-xin là m*t chuyên viên vA giáo d/c tráng niên, $Kc bi t $9i v>i
ng%2i mù ch;. Sau nhiAu nIm mày mò ông xác $Cnh $%&c m*t tri=t lý giáo d/c vô cùng nhân bJn
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

19

và khám phá nh;ng ph%'ng pháp $1y hi u quJ. Ông trX thành chuyên gia giáo d/c c4a UNESCO
và nhiAu tN chHc Qu9c t= khác.
Theo PF m^i con ng%2i cho dù d9t nát $=n mHc nào cOng bC chìm $Sm trong nAn “vIn hóa
th1m lKng” (Culture of Silence) $Au có khJ nIng nhìn th= gi>i v>i cái nhìn phê phán trong cu*c
$9i tho(i v>i ng%2i khác; chL c1n anh ta $%&c giao cho nh;ng công c/ phù h&p, anh ta có th- tV
tV nhBn thHc thGc tr(ng vA bJn thân mình và vA xã h*i và bi=t xW lý m*t cách có phê phán.
Khi m*t nông dân mù ch; tham gia m*t kinh nghi m h6c tBp nh% vBy anh ta có $%&c m*t
nhBn thHc m>i vA bJn thân, m*t nhân phEm m>i; anh ta bC tác $*ng bXi m*t niAm hy v6ng m>i.
“Bây gi2 tôi ý thHc r7ng tôi là m*t con ng%2i, m*t con ng%2i $%&c giáo d/c”. “Tr%>c kia chúng
ta bC mù, bây gi2 thì $ã mX mSt”. “Tr%>c kia tV ng; không có ý ngh]a gì v>i tôi, gi2 $ây chúng
tác $*ng vào tôi và tôi có th- sW d/ng chúng $- tác $*ng l(i”. “Tôi làm vi c, tôi $ang làm vi c $-
bi=n $Ni th= gi>i”.
Khi ng%2i mù ch; h6c tBp và nói lên $%&c nh% trên, th= gi>i c4a h6 $ã $%&c bi=n $Ni m*t
cách tri t $- và không chL còn là nh;ng vBt th- th/ $*ng chCu $Gng nh;ng thay $Ni xJy ra xung
quanh h6. H6 s_ tG mình cùng $,ng lo(i, nhBn trách nhi m $- thay $Ni nh;ng c@u trúc $ã áp bHc
h6.
Theo PF sX d] $ông $Jo qu1n chúng th/ $*ng ch@p nhBn s9 m nh trong thinh lKng $=n $*
không lay chuy-n h6 $%&c là vì h6 là n(n nhân c4a các m9i quan h áp bHc. KT áp bHc trong cách
cai trC và giáo d/c cH nh,i nhét vào $1u óc h6 m*t hình Jnh th@p kém và tiêu cGc vA h6: d9t nát,
l%2i bi=ng, không bao gi2 ngóc $1u dBy nNi. TV tV h6 nhBp tâm hình Jnh vA bJn thân @y tG $ánh
giá mình th@p và h6 $ánh m@t niAm tin n'i bJn thân. H6 ngh] r7ng chang bao gi2 làm $%&c gì $-
thay $Ni bJn thân và cu*c $2i c4a mình. F9i v>i nh;ng ng%2i này ch; ngh]a, ki=n thHc thBt vô
ích. Nh%ng m*t khi h6 $ã thHc tLnh và khám phá r7ng bJn thân mình có giá trC, mình có khJ nIng
làm $iAu gì $ó $- thay $Ni hoàn cJnh c4a mình thì chVng $ó h6 m>i th@y c1n h6c tBp. Kinh
nghi m trong Công Tác Xã H*i th%2ng cho ta th@y r7ng trT em $%2ng ph9 khi m>i $%&c ti=p cBn
không chCu $i h6c. Nh%ng khi $%&c $9i xW v>i sG tin t%Xng và tôn tr6ng các em m>i mu9n làm
nh;ng $iAu tích cGc nh% h6c ch;, h6c nghA $- có t%'ng lai.
F- có nhBn thHc m>i, kT bC áp bHc c1n $%&c giúp $` $- tìm hi-u nh;ng nguyên nhân dPn

t>i hi n tr(ng áp bHc thông qua m*t cu*c $9i tho(i mang tính nhân bJn, ngh]a là bình $ang và v>i
niAm xác tín vA nhân phEm và khJ nIng thay $Ni c4a h6.
M*t $iAu nên nh> là ng%2i bC áp bHc m*t khi thoág khUi kT áp bHc h6 thì trX thành, $=n
l%&t h6, kT áp bHc ng%2i khác. Vì h6 chL bi=t $%&c mô hình $9i xW duy nh@t là kT áp bHc h6 hoKc
h6 tN chHc nNi dBy.
PF nh@n m(nh r7ng kT áp bHc và ng%2i bC áp bHc $Au là n(n nhân c4a m*t cách cai trC,
m*t cách giáo d/c. M9i quan h áp bHc là m*t m9i quan h phi nhân bJn mà cJ hai $Au phJi thoát
khUi. Tuy nhiên chL ng%2i bC áp bHc m*t khi giác ng* m>i ch4 $*ng dPn dSt kT áp bHc ra khUi
m9i quan h phi nhân kia thông qua hành $*ng chung.
M9i quan h áp bHc diAn ra trong quá trình h6c tBp mà cJ ng%2i d(y l1n ng%2i h6c không
nhBn thHc $%&c. Trong l9i giáo d/c cO mà PF g6i là “Giáo d/c ngân hàng” (banking education)
ng%2i th1y tích lOy thông tin và d*i xu9n cho ng%2i h6c $- ti=p thu m*t cách th/ $*ng. Ng%2i
h6c là m*t vBt th- $%&c giúp $`.
Giáo dục thụ động
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
20

A/ Th1y d(y trò bC d(y.
B/ Th1y bi=t t@t cJ, trò không bi=t gì h=t.
C/ Th1y suy ngh], trò là $9i t%&ng c4a suy ngh].
D/ Th1y nói, trò nghe – m*t cách ngoan ngoãn.
E/ Th1y ra kb luBt, trò chCu kb luBt.
F/ Th1y ch(n lGa, trò tuân theo.
G/ Th1y hàng $*ng, trò có Jo t%Xng là hành $*ng thông qua th1y.
H/ Th1y ch6n n*i dung, còn trò (không $%&c tham khJo) tuân th4 thích nghi.
I/ Th1y lPn l*n uy quyAn c4a ki=n thHc và uy quyAn nghA nghi p $9i l(i sG tG do c4a
ng%2i h6c.
J/ Th1y là ch4 th- c4a quá trình h6c tBp, trò là vBt th
Paolô Freire, S% ph(m cho nh;ng ng%2i bC áp bHc
Còn giáo d/c giác ng* là “giáo d/c $Kt v@n $A”, ng%2i h6c phân tích v@n $A, suy ngh] v@n

$A và trX thành m*t kT bi=t t% duy có phê phán. H6 không dVng X phân tích mà còn hành $*ng $-
tác $*ng vào tình hu9ng c1n $%&c cJi thi n. H6c là $- thay $Ni mình và hoàn cJnh xung quanh
mình.
Qua quá trình này ng%2i h6c th%2ng là ng%2i nghèo khN, thi t thòi nh@t, không chL $%&c
giJi phóng khUi sG $ói kém mà trX nên nIng $*ng, sáng t(o n;a. H6 ch@m dHt sG hi n h;u nh%
vBt th- mà trX nên nh;ng CON NGghI theo $úng ngh]a.
Ng%2i th1y, sJn phEm c4a xã h*i cO, cOng phJi qua m*t quá trình thHc tLnh $- nhBn ra “kT
áp bHc” n'i bJn thân và cùng ng%2i h6c thoát ra khUi vai trò @y. Tuy nhiên b@t cH sG thay $Ni
nào, nh@t là sG thay $Ni chính bJn thân, $Au $1y gian khN.
F9i tho(i nh% m*t cu*c $9i ch@t gi;a CON NGghI $- cùng nhau h6c tBp và hành
$*ng s_ bC $Ht $o(n n=u (m*t hay) $ôi bên thi=u.
KHIÊM TỐN
BXi l_ làm sao $9i tho(i khi tôi luôn cho r7ng ng%2i khác là d9t nát mà không bao gi2
th@y sG d9t nát c4a chính mình?
(Paolo Freire, Peda fo gy For the Oppressed)
GỢI Ý SINH HOẠT NHÓM
- CIn cH trên k=t quJ thJo luBn vA chân dung c4a ng%2i công dân Vi t Nam hãy li t kê
m*t s9 ch4 $A giáo d/c phát tri-n ngoài h6c $%2ng. M^i nhóm ch6n m*t ch4 $A (ví
d/: giáo d/c v sinh môi tr%2ng, giáo d/c hôn nhân gia $ình, giáo d/c ti=t ki m ) và
ch6n nhóm $9i t%&ng $Kc bi t/ ví d/: ph/ n; nghèo, trT em $%2ng ph9, v.v ).
- B(n thW minh h6a cách b(n hi-u vA 3 cách ti=p cBn (hay tri=t lý giáo d/c) b7ng m*t
hình thHc ngh thuBt vui (th', vè, hò, bài hát, tranh vT )
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
21

- CIn cH trên nh;ng gì b(n $ã h6c vA nhóm trong môn tâm lý truyAn thông vA giao ti=p
hãy tN chHc m*t s9 sinh ho(t $- nhóm nên hi-u h=t nhau, tin t%Xng nhau $- h&p tác t9t
trong h6c tBp.
- B(n thW mô tJ chân dung m*t thanh niên (nam, n;) Vi t Nam c4a ngày mai b7ng b@t
cH hình thHc sinh ho(t nhóm nào.

- B(n $ã bSt $1u d(n d], cXi mX h'n, b(n thW tìm hi-u xem nh;ng y=u t9 nào trong cJnh
tN chHc và $iAu hành l>p h6c cOng nh% thái $* và ph%'ng pháp c4a giJng viên $ã góp
ph1n cho k=t quJ này.
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
22

CHƯƠNG III
CÁC BƯỚC CHUẨN BỊ MỘT CHƯƠNG TRÌNH HỌC TẬP,
MỘT KHÓA HUẤN LUYỆN
1. Thẩm định nhu cầu học tập
Fây là b%>c khXi $1u c' bJn n=u mu9n $(t $=n hi u quJ. Do thi=u ph%'ng pháp kY nIng,
th2i gian hay tài chánh ng%2i ta bU qua khâu khXi $*ng quan tr6ng này và k=t quJ là sG phung phí
$áng ti=c. Vì lSm khi ng%2i h6c phJi h6c nh;ng $iAu $ã bi=t r,i hay nh;ng ki=n thHc, kY nIng
không dùng t>i trong công vi c. Còn nh;ng $iAu h6 c1n thì không $%&c h6c.
1.1. Thẩm định nhu cầu ?
ThEm $Cnh nhu c1u h6c tBp là xác $Cnh các ki=n thHc, kY nIng, thái $* hay giá trC, kinh
nghi m, nhBn thHc mà ng%2i h6c c1n có, hoKc h6 $ã có $=n mHc nào. Và ch%'ng trình h6c tBp s_
cung Hng nh;ng $iAu h6 thi=u. Ví d/: nh;ng ph/ n; sSp lBp m*t nhóm tín d/ng ti=t ki m, c1n
bi=t vA mKt:
- Ki=n thHc: L&i ích c4a tín d/ng ti=t ki m, các quy $Cnh vA mKt tN chHc, các th4 t/c vay m%&n,
trJ lãi, ti=t ki m, hoàn v9n
- KY nIng: K= toán, quJn lý sN sách, $iAu $*ng nhóm
- Thái $*: Tinh th1n trách nhi m, tinh th1n h&p tác, tinh th1n t%'ng tr&, thói quen ti=t ki m, cách
sW d/ng $,ng tiAn
Hay một cơ quan tổ chức đào tạo thư ký văn phòng sẽ cần cho các ứng viên học:
- Ki=n thHc: Tri=t lý, ph%'ng h%>ng, m/c tiêu và ch%'ng trình ho(t $*ng c4a công ty, vai trò
nhi m v/ c4a th% ký, ngo(i ng;, tâm lý khách hàng
- KY nIng: SW d/ng trang thi=t bC vIn phòng (vi tính, fax, photocopy, $i n tho(i ) t9c ký, k=
toán, quJn lý h, s'
- Thái $*: Tinh th1n ph/c v/, l%'ng tâm chHc nghi p, giao t= nhân sG.

Đối với các em bụi đời
- Ki=n thHc: Giáo d/c cIn bJn (h6c vIn hóa tNng quát, sHc khUe, luBt l , công dân giáo d/c vv )
- KY nIng: M*t nghA $- sinh s9ng. KY nIng vA $2i s9ng: tG chIm sóc bJn thân, giao t= v>i xung
quanh, b(n bè, tG bJo v mình, v@n $A gi>i tính vv
- Thái $*: Xây dGng lòng tG tr6ng, tG tin, trC li u nh;ng tNn th%'ng tinh th1n. Xây dGng nh;ng
giá trC tích cGc và ý chí v%'n lên, thái $* t9t trong các m9i quan h vv

1.2. Thẩm định nhu cầu học tập như thế nào?
Th%2ng thì tr%2ng h6c, c' quan $ào t(o mX l>p r,i cá nhân $Ing ký hay tN chHc gXi h6 t>i
h6c. COng có khi m*t c*ng $,ng, ng%2i ph/ trách dG án phát tri-n hay m*t công ty, xí nghi p
m2i b(n $=n tN chHc hu@n luy n. Do $ó, có nhiAu cách thEm $Cnh nhu c1u h6c tBp tùy tVng $9i
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
23

t%&ng, c' quan có yêu c1u, khJ nIng c4a tN chHc $ào t(o hay tình hu9ng c/ th Có nh;ng cách
sau $ây:
- TrSc nghi m:
Có nh;ng trSc nghi m so(n smn hay so(n cho m/c $ích c/ th- c4a ho(t $*ng hu@n luy n s_
giúp xác $Cnh trình $* c4a các Hng viên. Thông th%2ng là nh;ng trSc nghi m trJ l2i trên gi@y.
Tuy nhiên, $9i v>i nh;ng c' quan sJn xu@t, công ty, trSc nghi m cOng có th- $%&c thGc hi n
b7ng thao tác. (ví d/ nh% thi tay nghA, quan sát tN chHc sJn xu@t t(i x%Xng).
- FiAu tra xã h*i h6c:
Các bJng câu hUi $%&c gXi t>i Hng viên tr%>c khi bSt $1u khóa h6c hoKc gXi cho $9i t%&ng
r*ng rãi h'n X c*ng $,ng hay c' quan xí nghi p $- tìm hi-u các v@n $A hay nhu c1u c4a các $'n
vC $ó.
- PhUng v@n chính thHc:
NhiAu tN chHc $ào t(o, $Kc bi t dành cho các nhân viên làm vi c v>i con ng%2i r@t quan
tâm $=n nhân cách, $*ng c', kinh nghi m c4a Hng viên nên tN chHc phUng v@n tVng ng%2i m*t.
Sau vòng lGa ch6n $1u tiên này h6c m>i cho thi vi=t $- trSc nghi m ki=n thHc.
- PhUng v@n không chính thHc:

Có th- $%&c thGc hi n trong các cu*c ti=p xúc thân tình, trong gi2 giJi lao thBt t= nhC khéo
léo $9i v>i ng%2i sSp h6c hay nh;ng ng%2i ph/ trách $ã gXi h6 $i h6c.
- Quan sát:
Ví d/: TN chHc hu@n luy n $%&c m2i $=n m*t c' quan $- tBp hu@n vA các m9i quan h gi;a
ng%2i v>i ng%2i $ang gKp tr/c trKc vA tN chHc quJn lý. H6 có th- $i thGc t=, tham gia các sinh
ho(t t(i ch^ quan sát các thao tác, nghe ngóng nh;ng l2i than phiAn, cách sW d/ng th2i gian.
HoKc t(i l>p h6c, thông qua m*t s9 ho(t $*ng nhóm, l2i phát bi-u, các m9i t%'ng tác gi;a
h6c viên, ng%2i hu@n luy n cOng phát hi n $%&c nhu c1u h6c tBp.
Các ph%'ng pháp này không $1y $4, có th- ch4 quan nh%ng r@t có ích.
- F*ng não (Brainstorming)
Có th- m2i m*t s9 ng%2i có trách nhi m X $'n vC $Kt hàng ng,i l(i v>i nhau $- $*ng não,
li t kê nh;ng ki=n thHc, thái $*, kY nIng mà khóa h6c s_ phJi cung c@p cho h6c viên. Các cu*c
$*ng não c4a h6c viên trong buNi $1u cOng giúp phát hi n nhu c1u h6c tBp. DiRn ti=n khóa h6c s_
làm rõ h'n n;a $- ng%2i hu@n luy n giúp h6c viên l@p nh;ng l^ tr9ng.
2. Chọn lựa và tìm hiểu học viên
2.1 Chọn lựa
Vì giáo d/c phát tri-n phJi thBt sG $(t hi u quJ b7ng ph%'ng pháp ch4 $*ng tham gia nên
ng%2i $ào t(o bám chKt hai nguyên tSc:
- S9 l%&ng cho phép sG tham gia tích cGc c4a ng%2i h6c (không quá $ông, t9i $a là 40, lý
t%Xng là 20 -30).
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
24

- Ch@t l%&ng các m9i t%'ng tác, chia s_ gi;a h6c viên vì h6c $- thay $Ni thái $* và hành vi
ph/ thu*c r@t nhiAu vào các m9i quan h gi;a h6c viên. FiAu này có ngh]a là gi;a h6 c1n có
nh;ng mPu s9 chung vA trình $* h6c v@n, kinh nghi m ho(t $*ng, ph%'ng h%>ng, không quá
cách bi t vA tuNi tác, $Ca vC xã h*i, chHc v/ SG $a d(ng r@t c1n thi=t nh%ng c1n quan tâm $=n
nh;ng khác bi t cJn trX h6c tBp, ví d/: n=u gi;a m*t $a s9 thanh niên hay trung niên m>i b%>c
vào nghA nghi p b(n $%a vào m*t ng%2i l>n tuNi $1y Sp ki=n thHc, kinh nghi m và hay nói, s_
khó mà tránh $%&c xu h%>ng th9ng trC c4a vC này làm cho nh;ng ng%2i khác th/ $*ng, m@t hHng.

N=u b(n $- chung cùng m*t khóa h6c m*t nhóm nhà quJn lý trung c@p hay cao c@p cùng
v>i m*t s9 nhân viên th%2ng, chSc chSn s9 nhân viên này cJm th@y “lép v=”, không dám tham
gia. N=u h6 và các nhà quJn lý làm cùng c' quan thì càng t h(i h'n n;a. N=u b(n $- m*t ng%2i
ch%a bao gi2 làm vi c chung v>i nh;ng tác viên phát tri-n c*ng $,ng thành th(o $1y kinh nghi m
thGc th= thì hoKc ng%2i này không ti=p thu $%&c gì, hoKc n=u giJng viên quan tâm giúp $` ng%2i
$ó b7ng các làm cho diRn ti=n h6c tBp cJ l>p $i chBm l(i thì s9 kia s_ cJm th@y m@t th2i gi2 và
chán nJn. Ít lSm m*t nhà giáo d/c hi-u bi=t s_ r@t khó khIn trong vi c áp d/ng ph%'ng pháp tham
gia ch4 $*ng. Hi u quJ chung s_ th@p.
B%>c $1u ch6n lGc h6c viên này, tác $*ng m*t cách quy=t $Cnh vào quá trình và k=t quJ h6c
tBp, nh%ng các nguyên tSc trên còn quá xa l( v>i xã h*i ta. Ng%2i ta còn ham s9 $ông và ngh]
r7ng h6c là “d*i thông tin” xu9ng ng%2i h6c, nên cH cW $i h6c “không bN bA d6c cOng bN bA
ngang”. Ngay cJ nh;ng ng%2i tG cho mình là “nhà giáo d/c” cOng tuyên b9 “h6c viên là trung
tâm” nh%ng trong thGc hành thì vPn mu9n h6c viên càng $ông càng t9t.
N=u quy=t tâm $óng góp vào vi c nâng ch@t l%&ng giáo d/c n%>c nhà b(n hãy kiên quy=t
gi; v;ng lBp tr%2ng. Làm th= nào $- áp d/ng các nguyên tSc trên?
n Trong th% chiêu sinh giJi thích thBt rõ tri=t lý và m/c tiêu c4a ph%'ng pháp giáo d/c ch4 $*ng.
n FA ra các tiêu chuEn $Ing ký h6c:
- Trình $* h6c v@n.
- Fã trJi qua nh;ng môn h6c c' bJn nào.
- Lo(i công vi c $ang làm.
- S9 nIm kinh nghi m.
- F* tuNi.
- H6c r,i s_ làm gì? v.v
n PhUng v@n:
N=u khóa h6c $òi hUi r@t cao vA nhân cách, $*ng c' và s9 l%&ng gi>i h(n, ng%2i hay tN
chHc $ào t(o có th- phUng v@n trGc ti=p các Hng viên $- tìm hi-u tính cách, $*ng c', giúp h6 hi-u
rõ yêu c1u c4a khóa h6c. Có khi tG h6 hi-u ra và s_ tG nguy n rút lui hay ch6n m*t khóa khác.
2.2 Nắm vững chân dung học viên
“M*t giJng viên không bi=t h6c viên mình là ng%2i nh% th= nào, gi9ng nh% m*t ng%2i
mù h%>ng dPn trT em mù t>i m*t chi=c c1u $ã gãy. NhBn di n h6c viên giúp cho ng%2i giáo

viên xem nh% bC mù khi m*t $ôi mSt m>i dPn dSt ông ta thoát khUi nh;ng tai h6a mà ng%2i
mù th%2ng gKp phJi”
Ngu,n: Franco, TRAINING, 1961
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com