Nghiên cứu đặc điểm nhiệt độ 12 cặp huyệt nguyên ở người trưởng thành pot

TCNCYH 25 (5) - 2003
Nghiên cứu đặc Điểm nhiệt độ 12 cặp huyệt nguyên
ở NGƯời tRƯởng Thành

Nguyễn Thị Vân Anh
1
, Phạm Thị Minh Đức
2
,
Hoàng Bảo Châu
1
1
Khoa Y học cổ truyền,
2
Bộ môn Sinh lý học
Trờng Đại học Y Hà Nội

Chọn ngẫu nhiên 120 đối tợng khoẻ mạnh và chia làm hai nhóm, 60 đối tợng ở lứa tuổi 20 -
25 (30 nam, 30 nữ); 60 đối tợng ở lứa tuổi 50 - 67 (30 nam, 30 nữ) để nghiên cứu về nhiệt độ 12
cặp huyệt Nguyên. Kết quả cho thấy: nhiệt độ 12 cặp huyệt Nguyên giữa bên phải và bên trái cơ
thể không có sự khác biệt (p > 0,05) ở cả hai nhóm tuổi và cả hai giới. ở giới nữ, nhóm tuổi 20 - 25
nhiệt độ 12 cặp huyệt Nguyên ở nửa sau chu kỳ kinh nguyệt cao hơn hẳn so với nửa trớc chu kỳ
kinh nguyệt (p < 0,01; 0,001). Cùng lứa tuổi, nhiệt độ 12 cặp huyệt Nguyên của nam cao hơn nữ,
đặc biệt ở lứa tuổi 50 - 67 (p < 0,001). Cùng giới, nhiệt độ 12 cặp huyệt Nguyên ở lứa tuổi 50 - 67
thấp hơn so với lứa tuổi 20 - 25, sự khác biệt này đặc biệt rõ rệt ở nữ (p < 0,001).

I. đặt vấn đề
Châm cứu, một phơng pháp chữa bệnh
không dùng thuốc của Y học cổ truyền đã
chứng tỏ là một trong những phơng pháp có
hiệu quả. Tuy nhiên, cho đến nay, bản chất

của các huyệt, các đờng kinh cũng nh cơ
chế tác dụng lên cơ thể khi kích thích các huyệt
còn có nhiều điểm cha rõ ràng hoặc cha
thống nhất.
Theo Y học cổ truyền, huyệt là : "nơi thần
khí hoạt động vào, ra". Trong cơ thể có rất
nhiều huyệt và đợc chia làm 3 loại: huyệt của
kinh, huyệt ngoài kinh và huyệt A thị. Trong
các huyệt của 12 cặp kinh chính có những loại
huyệt có tác dụng đặc biệt, mỗi loại có chức
năng và tác dụng giống nhau, trong đó có 12
cặp huyệt Nguyên. Huyệt Nguyên là huyệt đại
diện cho kinh chính, là nơi nguyên khí của cơ
thể đến và dừng lại ở đó. Mỗi huyệt Nguyên có
tác dụng chữa các chứng h/thực của tạng phủ
thuộc kinh mạch đó, đồng thời còn có tác dụng
trong chẩn đoán bệnh ở tạng/phủ, kinh lạc [1,
2, 6, 9]. Cũng đã có một số tác giả nghiên cứu
đặc điểm sinh học cũng nh chức năng một số
huyệt Nguyên nh Hoàng Khánh Hằng nghiên
cứu về huyệt Hợp cốc [3], Nguyễn Thị Ngọc
Thu nghiên cứu về huyệt Thần môn [9] ,Vũ
Hữu Lợi nghiên cứu 12 cặp huyệt Nguyên trên
trẻ nhỏ [6]. Những công trình này bớc đầu đã
cho thấy một số đặc điểm của những huyệt
này, cũng nh tác dụng của chúng đến các hệ
thống cơ quan [3, 9]. Đặc biệt công trình của
Vũ Hữu Lợi đã cho thấy một số đặc điểm về
nhiệt độ, cờng độ dòng điện của 12 cặp huyệt
Nguyên trên trẻ nhỏ và so sánh với trẻ viêm

não Nhật Bản [6]. Tuy vậy, 3 công trình này
mới chỉ đề cập đến một vài đặc điểm hoặc mới
chỉ nghiên cứu trên trẻ nhỏ.
Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi tiến
hành đề tài này nhằm mục tiêu:
1. So sánh nhiệt độ 12 cặp huyệt Nguyên
của bên phải và trái cơ thể.
2. Khảo sát nhiệt độ 12 cặp huyệt Nguyên
của phụ nữ trởng thành theo giai đoạn của
chu kỳ kinh nguyệt.
3. Mô tả nhiệt độ 12 cặp huyệt Nguyên theo
tuổi và giới
II. Đối tợng và phơng pháp
nghiên cứu
1. Đối tợng nghiên cứu:
Chia hai nhóm:
- Nhóm 1: Gồm có 60 đối tợng tuổi từ 20-
25 khoẻ mạnh, bình thờng, không mắc các
bệnh cấp tính.
39
TCNCYH 25 (5) - 2003
+ 30 đối tợng nam , đợc đo nhiệt độ 1 lần
+ 30 đối tợng nữ, đợc đo nhiệt độ 2 lần:
Lần1 vào ngày thứ 5 - 10 của chu kỳ kinh nguyệt
Lần2 vào ngày thứ 20- 22 của chu kỳ kinh nguyệt
- Nhóm 2: Gồm 60 đối tợng tuổi từ 50 - 67
khoẻ mạnh bình thờng, không mắc các bệnh
cấp tính.
+ 30 đối tợng nam
+ 30 đối tợng nữ đã mãn kinh

2. Thông số nghiên cứu
Nhiệt độ của 12 cặp huyệt Nguyên
+ 6 huyệt ở tay: Hợp cốc, Dơng trì,
Uyển cốt, Thái uyên, Đại lăng, Thần môn
+ 6 huyệt ở chân: Xung dơng, Khâu kh,
Kinh cốt, Thái bạch, Thái xung, Thái khê
3. Phơng tiện nghiên cứu
- Máy dò huyệt Neurometer - Type điện thế 6V
- Máy đo nhiệt độ Electro Thermometer của
Nhật Bản
- Phòng đo: Có nhiệt độ khoảng 27 - 28
0
C
và độ ẩm là 60 - 80%. Thời gian đo nhiệt độ từ
8 giờ đến 10 giờ 30'
4. Phơng pháp nghiên cứu
Các đối tợng đợc đa vào phòng đo, ngồi
nghỉ 15 phút. Sau đó tiến hành đo nhiệt độ ở
các huyệt Nguyên ở t thế nằm ngửa theo các
bớc sau:
- Xác định huyệt: theo phơng pháp Y học
cổ truyền, sau đó dùng máy dò huyệt để xác
định vị trí huyệt (theo nguyên lý: huyệt là nơi có
lợng thông điện cao hơn hẳn vùng da xung
quanh). [7]
- Đo nhiệt độ bằng máy Electro
Thermometer.
Cách đo: đặt đầu đo vào vị trí huyệt cần đo,
đầu đo chỉ chạm nhẹ vào da vùng huyệt, đọc
kết quả khi kim đồng hồ ngừng dao động.

5. Xử lý số liệu
Các số liệu đợc xử lý theo phơng pháp
thống kê y sinh học với t - test ghép cặp bằng
chơng trình Epi Infor 6.0.
III. Kết quả
1. Nhiệt độ 12 cặp huyệt Nguyên ở bên
phải và bên trái cơ thể
Bảng 1: So sánh nhiệt độ (
o
C) giữa bên phải và bên trái của 12 cặp huyệt Nguyên
của Nhóm 1 (tuổi 20 -25)
Nữ (n = 30) Nam (n = 30)
TT Tên huyệt
Phải Trái
p
Phải Trái
p
1 Hợp cốc
32,19 0,29 32,20 0,31
> 0,05
32,26 0,65 32,25 0,63
> 0,05
2 Dơng trì
32,21 0,31 32,20 0,30
> 0,05
32,28 0,65 32,27 0,63
> 0,05
3 Uyển cốt
32,21 0,29 32,10 0,30
> 0,05

32,22 0,55 32,22 0,53
> 0,05
4 Thái uyên
32,25 0,33 32,26 0,31
> 0,05
32,24 0,64 32,23 0,65
> 0,05
5 Đại lăng
32,14 0,33 32,13 0,32
> 0,05
32,23 0,60 32,24

0,61

> 0,05
6 Thần môn
32,09 0,30 32,08 0,31
> 0,05
32,21 0,64 32,23 0,63
> 0,05
7 Xung dơng
31,19 0,65 31,20 0,63
> 0,05
31,53 0,64 31,52 0,63
> 0,05
8 Khâu kh
31,03 0,63 31,02 0,63
> 0,05
31,38 0,68 31,37 0,60
> 0,05

9 Kinh cốt
30,21 0,82 31,23 0,81
> 0,05
30,87 0,80 30,88 0,80
> 0,05
10 Thái bạch
30,35 0,77 30,36 0,75
> 0,05
30,98 0,83 30,96 0,85
> 0,05
11 Thái xung
31,92 0,63 31,91 0,63
> 0,05
31,35

0,60 31,34 0,60
> 0,05
12 Thái khê
31,04 0,69 31,05 0,68
> 0,05
31,45 0,60 31,46

0,61

> 0,05
40
TCNCYH 25 (5) - 2003
Từ bảng 1 ta có nhận xét: Nhiệt độ của 12 cặp huyệt Nguyên giữa bên phải và bên trái không có
sự khác biệt có ý nghĩa (p > 0,05) ở nam và nữ nhóm 1, và khi xét đến nhóm 2 cũng có kết quả tơng
tự. Do vậy ta có thể lấy kết quả chung của cả hai phía để so sánh giữa các nhóm nghiên cứu.

2. Nhiệt độ 12 cặp huyệt Nguyên của phụ nữ trong chu kỳ kinh nguyệt
Bảng 2: So sánh nhiệt độ (
o
C) 12 cặp huyệt Nguyên giữa nửa trớc và nửa sau chu kỳ
kinh nguyệt (ckkn)
TT Tên huyệt Nửa trớc ckkn (n=30) Nửa sau ckkn (n=30) p
1 Hợp cốc
32,18 0,29 32,48 0,29
< 0,001
2 Dơng trì
32,21 0,31 32,52 0,24
< 0,001
3 Uyển cốt
32,10 0,30 32,35 0,29
< 0,001
4 Thái uyên
32,25 0,32 32,55 0,26
< 0,001
5 Đại lăng
32,13 0,32 32,40 0,27
< 0,001
6 Thần môn
32,09 0,31 32,36 0,32
< 0,01
7 Xung dơng
31,19 0,64 31,64 0,46
< 0,01
8 Khâu kh
31,04 0,62 31,44 0,46
< 0,01

9 Kinh cốt
30,24 0,82 30,80 0,59
< 0,01
10 Thái bạch
30,35 0,75 30,84 0,58
< 0,01
11 Thái xung
30,92 0,63 31,39 0,40
< 0,01
12 Thái khê
31,05 0,69 31,65 0,43
< 0,01
Bảng 2 cho thấy, ở lứa tuổi 21-25, nhiệt độ của 12 cặp huyệt Nguyên ở nửa sau chu kỳ kinh
nguyệt cao hơn hẳn nửa trớc chu kỳ kinh nguyệt (p < 0,001-0,01).
3. Nhiệt độ 12 cặp huyệt Nguyên theo tuổi và giới
Bảng 3: Nhiệt độ 12 cặp huyệt Nguyên của tất cả các nhóm (
o
C)
Nhóm 1 (20 - 25 tuổi) Nhóm 2 (50 - 67 tuổi)

TT
Tên huyệt
Nữ trớc ckkn
(n = 30) (1)
Nữ sau ckkn
(n = 30) (2)
Nam
(n = 30) (3)
Nữ
(n = 30) (4)

Nam
(n = 30) (5)
1 Hợp cốc
32,18 0,29 32,48 0,29 32,25 0,64 31,80 0,40 32,18 0,36
2 Dơng trì
32,21 0,31 32,52 0,24 32,28 0,64 31,74 0,41 32,12 0,38
3 Uyển cốt
32,10 0,30 32,35 0,29 32,22 0,54 31,59 0,43 31,93 0,39
4 Thái uyên
32,25 0,32 32,55 0,26 32,24 0,64 31,81 0,40 32,21 0,37
5 Đại lăng
32,13 0,32 32,40 0,27 32,24 0,60 31,62 0,42 32,05

0,36

6 Thần môn
32,09 0,31 32,36 0,32 32,22 0,53 31,49 0,44 31,89 0,39
7 Xung dơng
31,19 0,64 31,64 0,46 31,53 0,63 30,51 0,54 31,13 0,46
8 Khâu kh
31,04 0,62 31,44 0,46 31,38 0,58 30,34 0,58 30,93 0,44
9 Kinh cốt
30,24 0,82 30,80 0,59 30,88 0,80 29,43 0,65 30,18 0,48
10 Thái bạch
30,35 0,75 30,84 0,58 30,97 0,84 29,79 0,62 30,44 0,48
11 Thái xung
30,92 0,63 31,39 0,40 31,34 0,60 30,23

0,59 30,81 0,48
12 Thái khê

31,05 0,69 31,65 0,43 31,46 0,61 30,38 0,54 30,96

0,50


41
TCNCYH 25 (5) - 2003
Cùng lứa tuổi: p
1-2
< 0,001- 0,01
p
4-5
< 0,001
p
1-3
(6 huyệt tay) > 0,05
p
1-3
(6 huyệt chân) < 0,05
Cùng giới: p
1-4
< 0,001
p
2-4
< 0,001
p
3-5
(6 huyệt tay) > 0,05
p
3-5

(6 huyệt chân ) < 0,01-
0,001
Bảng 3 cho thấy :
- Cùng lứa tuổi , nhiệt độ 12 cặp huyệt
Nguyên ở nam cao hơn nữ, tuy nhiên ở lứa tuổi
21-25 , 6 huyệt ở tay sự khác biệt cha có ý
nghĩa thống kê (p > 0,05)
- Cùng giới, nhiệt độ 12 cặp huyệt Nguyên ở
lứa tuổi 50 - 67 thấp hơn so với lứa tuổi 21 - 25
, đặc biệt ở nữ sự khác biệt này rất rõ rệt (p <
0,001) , còn ở nam sự khác biệt của các huyệt
ở chân rõ hơn ở tay.
IV. Bàn luận
1. Về nhiệt độ 12 cặp huyệt Nguyên giữa
bên phải và bên trái cơ thể.
Qua kết quả thu đợc ở bảng 1, chúng tôi
nhận thấy nhiệt độ 12 cặp huyệt Nguyên không
có sự khác nhau giữa bên phải và bên trái cơ
thể (p > 0,05) ở tất cả các nhóm.
Theo lý luận của Y học cổ truyền, tay chân
phải thuộc dơng, tay chân trái thuộc âm, trên
cơ thể khoẻ mạnh không có bệnh tật thì âm
dơng luôn luôn ở trạng thái cân bằng [2]. Các
nhóm nghiên cứu của chúng tôi là đối tợng
khoẻ mạnh, không có các bệnh cấp tính. Kết
quả nghiên cứu của chúng tôi cũng phù hợp với
kết quả nghiên cứu của nhiều tác giả khác nh
Đỗ Công Huỳnh, Hoàng Khánh Hằng, Vũ Hữu
Lợi, [5, 8], khi nghiên cứu về đặc điểm của
huyệt ở bên phải và bên trái cơ thể

2. Đặc điểm về nhiệt độ 12 cặp huyệt
Nguyên trong chu kỳ kinh nguyệt
Qua kết quả ở bảng 2, chúng tôi nhận thấy
ở lứa tuổi 21-25, nhiệt độ 12 cặp huyệt Nguyên
ở nửa sau chu kỳ kinh nguyệt cao hơn hẳn nửa
trớc chu kỳ kinh nguyệt (p < 0,01; 0,001).
Theo Y học cổ truyền, phụ nữ ở nửa trớc
và sau chu kỳ kinh nguyệt có khác nhau. ở nửa
sau chu kỳ kinh nguyệt, thận khí thịnh, thiên
quý đến, khí huyết sung mãn trong các đờng
kinh, đặc biệt là khí dơng [2, 9] nên nhiệt độ
của 12 cặp huyệt Nguyên ở thời kỳ này cao
hơn so với nửa trớc chu kỳ kinh nguyệt.
Theo Y học hiện đại, nửa sau chu kỳ kinh
nguyệt do có tác dụng của progesteron làm
tăng chuyển hoá, nên thân nhiệt của ngời phụ
nữ tăng hơn so với nửa trớc chu kỳ kinh
nguyệt khoảng 0,3- 0,5
0
C. Trên thực tế ngời
ta đã ứng dụng hiểu biết này để xác định ngày
phóng noãn dựa trên phép đo thân nhiệt [4].
Kết quả một lần nữa đã cho thấy, huyệt là nơi
phản ánh các hoạt động chức năng của cơ thể
trong đó có hoạt động chuyển hoá.
3. Đặc điểm về nhiệt độ 12 cặp huyệt
Nguyên theo giới và tuổi
Qua bảng 3 chúng tôi nhận thấy, cùng giới,
nhiệt độ 12 cặp huyệt Nguyên lứa tuổi 50-67
thấp hơn so với lứa tuổi 20-25, sự khác biệt này

đặc biệt rõ rệt ở nữ (p <0,001) .
Theo lý luận của Y học cổ truyền, trong quá
trình phát dục, tinh giữ vai trò quan trọng. Vì
tinh tàng trữ ở thận, nên tác dụng của tinh tiên
thiên đợc nội kinh gọi là thận khí, quá trình
phát dục của đời ngời trải qua nhiều giai
đoạn, trong đó lứa tuổi từ 21 - 35 (nữ) đến 24 -
40 (nam) là giai đoạn trởng thành, thận khí
quân bình, khí dơng đang thịnh. Ngợc lại giai
đoạn suy thoái là lứa tuổi 35 - 49 (nữ) đến 40 -
64 tuổi (nam) ở giai đoạn này thiên quý kiệt,
dơng khí suy giảm, do vậy nhiệt độ cơ thể
giảm dần.
Cùng lứa tuổi, nhiệt độ 12 cặp huyệt
Nguyên của nam cao hơn nữ, đặc biệt ở lứa
tuổi 50- 67 (p < 0,001).
Theo lý luận của Y học cổ truyền, nam
thuộc dơng, thuộc khí, thuộc nhiệt, nữ thuộc
âm, thuộc huyết, thuộc hàn. Do vậy, cùng lứa
42
TCNCYH 25 (5) - 2003
tuổi thì nhiệt độ nam có xu hớng cao hơn nữ.
Mặt khác quá trình phát dục của nam và nữ có
khác nhau ở giai đoạn suy thoái, ở nam 40 - 64
tuổi thận khí suy dần, trong khi đó giai đoạn
này của nữ sớm hơn (35 - 49 tuổi). Trong
nghiên cứu này, chúng tôi chọn nam và nữ có
tuổi trung bình nh nhau. Vì vậy, sự khác biệt
giữa nam và nữ ở cùng lứa tuổi về nhiệt độ 12
cặp huyệt Nguyên là điều hợp lý.

Theo Y học hiện đại, thân nhiệt là kết quả
của quá trình chuyển hoá trong cơ thể. Có
nhiều yếu tố ảnh hởng đến chuyển hoá nh
tuổi, giới, dinh dỡng, lao động, luyện tập, vai
trò của hoạt động nội tiết, bệnh tật, trong đó
tuổi, giới, bệnh tật là những yếu tố ảnh hởng
rõ rệt đến chuyển hoá cơ sở. Cùng tuổi thì
chuyển hoá cơ sở của nam cao hơn nữ, do tác
dụng tăng chuyển hoá của testosteron mạnh
hơn các hormon sinh dục nữ. Cùng giới chuyển
hoá cơ sở giảm dần theo tuổi. Kết quả của
chúng tôi hoàn toàn phù hợp với các kiến thức
kinh điển [3].
Khác với kết quả của Vũ Hữu Lợi khi nghiên
cứu trên trẻ ở lứa tuổi 3 đến 10. ở lứa tuổi này,
nhiệt độ 12 cặp huyệt Nguyên của nam và nữ
không có sự khác biệt (p>0,05). Điều này có
thể lý giải là ở trẻ nhỏ cha chịu ảnh hởng của
các hormon sinh dục, do vậy không thấy có sự
khác biệt về nhiệt độ giữa hai giới.
Cùng với kết quả nghiên cứu về đặc điểm
huyệt của các tác giả khác [5, 8, 11], kết quả
nghiên cứu về nhiệt dộ của 12 cặp huyệt
Nguyên một lần nữa cho thấy: huyệt là một cấu
trúc đặc biệt vừa phản ánh các hoạt động chức
năng của cơ thể, vừa có liên hệ với các cơ
quan trong cơ thể. Do vậy, khi tác động vào
huyệt có thể dẫn tới những thay đổi hoạt động
chức năng của cơ thể.
V. Kết luận

- Nhiệt độ 12 cặp huyệt Nguyên giữa bên
phải và bên trái cơ thể không có sự khác biệt (p
> 0,05) ở hai nhóm tuổi và cả hai giới
- ở giới nữ nhóm tuổi 20 - 25 nhiệt độ 12
cặp huyệt Nguyên ở nửa sau chu kỳ kinh
nguyệt cao hơn hẳn so với nửa trớc chu kỳ
kinh nguyệt (p < 0,01; 0,001).
- Cùng lứa tuổi, nhiệt độ 12 cặp huyệt
Nguyên của nam cao hơn nữ, đặc biệt ở lứa
tuổi 50-67 (p < 0,001). Cùng giới, nhiệt độ 12
cặp huyệt Nguyên ở lứa tuổi 50-67 thấp hơn so
với lứa tuổi 20-25, sự khác biệt này đặc biệt rõ
rệt ở nữ (p < 0,001).
Tài liệu tham khảo
1. Bộ Y tế chơng trình quốc gia Y học dân
tộc (1996). Tài liệu nghiên cứu biên dịch về linh
khu, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội
2. Hoàng Bảo Châu (1995), Lý luận cơ bản
Y học cổ truyền, NXB Y học, Hà Nội
3.Trịnh Bỉnh Dy (1999)." Chuyển hóa và
điều nhiệt", Sinh lý học tập I, NXB Y học, trang
60 -100.
4. Phạm Thị Minh Đức (2001), "Sinh lý sinh
sản", Sinh lý học tập II, NXB Y học, trang 119 -
164.
5. Hoàng Khánh Hằng, Phạm Thị Minh Đức
(1998). Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học
của huyệt Hợp cốc ở lứa tuổi từ 6 đến 14. Tạp
chí Nghiên cứu Y học, 5 (1), tr 22 - 28.
6. Học viện Y học cổ truyền Trung Quốc

(2000), Châm cứu học Trung Quốc. Ngời
dịch: Bác sỹ Hoàng Quý, Nhà xuất bản Y học
Hà Nội, tr 7 - 10.
7. Đỗ Công Huỳnh (1985). Phơng pháp
xác định huyệt bằng châm cứu. Tạp chí T liệu
Y học quân sự, Cục quân y, 2 (127), tr. 50 - 52.
8. Vũ Hữu Lợi (1998 - 1999). Đánh giá hoạt
động của hệ kinh lạc bằng xác định cờng độ
dòng điện và nhiệt độ 12 cặp huyệt nguyên. Kỷ
yếu các chơng trình nghiên cứu khoa học
1998 - 1999, Hà Nội.
9. Đinh Văn Mông dịch và giải nghĩa
(1988). Nạn kinh dịch giải. Bệnh viện Y học
dân tộc Đắc Lắc và Hội y học dân tộc thành
phố Hồ Chí Minh kết hợp xuất bản, tr. 117 -
126.
10. Lê Văn Sửu (1995). Chẩn đoán và theo
dõi điều trị bệnh bằng đo nhiệt độ kinh lạc. Nhà
xuất bản Y học Hà Nội.
43
TCNCYH 25 (5) - 2003
11. Nguyễn Thị Ngọc Thu (2001). Nghiên
cứu đặc điểm huyệt Thần môn và ảnh hởng
của châm cứu huyệt này lên điện não đồ và
một số chỉ số tuần hoàn. Luận văn thạc sĩ y
học, bảo vệ tại Đại học Y Hà Nội.

Summary
Study particular trait of temperature of 12
couples of Yuan point in adult

120 healthy subjects were selected and divided into two groups to study temperature of 12
couples of Yuan point: 60 subjects aged between 20 - 25 (30 males, 30 females); 60 subjects aged
from 50 to 67 (30 males, 30 females). The results showed that:
- There were no differences in temperature of 12 couples of Yuan point of the left and right
body (p > 0.05) in both groups of age and sexes.
- In females aged 20 to 25, temperature of 12 couples of Yuan point of the second stage of
menstruation was markedly higher than those of the first one (p< 0.01; 0.001).
- Within the same age-group: Temperature of 12 couples of Yuan point in males was higher
than those in females, especially in the group from 50 to 67 of age (p < 0.001).
- In the same sex: Temperature of 12 couples of Yuan point of the group aged 50 to 67 was
lower than those of the group aged 20 to 25, especially in females (p < 0.001).

44