Văn hóa Nõ Nường : Chày xát bàn nghiền nhận thức về cặp potx

Văn hóa Nõ Nường :
Chày xát bàn nghiền
nhận thức về cặp

Trích cuốn “Văn hóa Nõ Nường” – Dương Đình Minh Sơn

Tục ngữ có câu “Dao sắc không bằng chắc kê” tuy câu tục
ngữ này mới xuất hiện sau này,
nhưng tinh thần của ý niệm ấy hẳn đã ra đời từ thời đại đồ đá
cũ, khi có hiện vật chày xát bàn
nghiền hình 3 góc ra đời.

Tại viện Bảo tàng lịch sử Việt Nam Hà Nội, trong quầy trưng
bày hiện vật thời đại đồ đá,
chúng ta thấy bên cạnh những thỏi đá cầm tay thô ráp, thì
cũng có những tảng đá vỡ nhỏ do
người đương thời đập vỡ từ tảng đá lớn ra để làm bàn nghiền
mặt hơi khuyết sâu, trơn bóng.
Trong số đó có hiện vật bàn nghiền hình 3 góc được trau
chuốt, mài nhẵn cả trong và ngoài rất
đẹp. Hẳn đây là loại hiện vật dùng vào việc tín ngưỡng, thờ
cúng của các pháp sư. Hiện vật bàn
nghiền hình 3 góc này tìm thấy ở di chỉ Hòa Bình và di chỉ
Quỳnh Văn Nghệ An, hiện trưng bày
tại bảo tàng Việt Nam ở Hà Nội.


Việc nhận thức tác dụng của hoạt động cặp hẳn là nhờ vào
những kỳ hoạt động giao phối của

con người.

Trong hiện vật công cụ có chiếc “cuốc chim” (hình a) và lưỡi
cày “cày bướm” (hình b) cho
nên trong ngôn ngữ của người Kinh có từ “chim” và “bướm”,
khi gọi bé trai là thằng “cò” (chim)
và bé gái là cái “hĩm” (bướm) tức là gọi theo đặc điểm sinh
vật của từng đứa trẻ đó.


Hình a



Hình b

Để thấy rõ hơn về điều này, chúng ta nhìn vào văn hóa Óc Eo
ở miền Nam có hai hiện vật
biểu tượng Linga Yoni. Nếu mới nhìn qua ta sẽ cho đó là cái
chai và cái hộp (hình c) – có nghĩa,
cái hộp và cái lọ trong dân dụng là phỏng theo hình Linga
Yoni.


Hình c

Qua những hình ảnh về thỏi đá cầm tay, bàn nghiền, lưỡi cày
và hộp đựng (Óc Eo) v.v, chúng
tôi cho rằng, những công cụ cầm tay hoặc những đồ dùng của
nhà bếp để nấu nướng như nồi,

xoong, xanh, chảo và xa hơn nữa là bát đũa, môi, thìa…hoặc
đồ đựng gia dụng như thúng, mủng,
dần, sàng, nia mẹt v.v…, đều bắt nguồn từ hình mẫu Nõ
Nường; mà thuật tra cán là dựa trên
nguyên lý lắp khít nhau của Nõ Nường. Hình thái phát triển
dựa trên mẫu hình của sinh thực phải
chăng là một tiêu chí của nhân loại.

Chày cối, dùi, mẹt là hình ảnh của vật linh Nõ Nường cho
nên ngày trước, khi có nhật thực,
nguyệt thực người ta lấy dùi gõ vào mẹt để đuổi gấu ăn trăng
(chi tiết sẽ được nói đến trong bài
viết “Lễ hội Nõ Nường – Trò Trám” _kỳ 10)

Khi người ta lội xuống bùn đặc, rồi nhấc chân lên, để lại hình
bàn chân trong đó. Hình ảnh ấy
gợi cho con người tạo ra lưỡi xéo đất (hình d, e). Đó là nguồn
gốc của các công cụ như mai, xẻng
v.v.


Hình d

Rùi xéo Đông Sơn. Ảnh d của Lê Trọng Khánh
Sự hình thành và phát triển chữ Việt Cổ, viện
Văn Hóa, tháng 06-1985



Hình e

Ảnh e của T.L Tạp chí Di sản văn hóa, số 10/2005


Như vậy con người là nguyên mẫu để tạo nên những hình
thái công cụ phục vụ cho đời sống của
con người, như đã nói trên. Trong số đó bàn nghiền hình 3
góc là hình ảnh biểu tượng hiện vật
sinh thực của phụ nữ. Tinh thần đó còn truyền nối đến ngày
nay trong câu ngạn ngữ: “Ngồi lá
vông chổng mông lá trốc” (trầu). Hoặc thơ Hồ Xuân Hương
có câu:
Xòe ra ba góc da còn thiếu

Khép lại đôi bên thịt vẫn thừa.