YẾU TỐ MỸ THUẬT TẤM GIA THU TRONG NHỮNG NGÔI NHÀ RƯỜNG XỨ QUẢNG ppt

TẤM GIA THU TRONG NHỮNG NGÔI
NHÀ RƯỜNG XỨ QUẢNG


Để phân biệt được những ngôi nhà được tạo dựng bởi những nhóm thợ hay phường
thợ nào, ta có thể trông kỹ vào bộ vì nóc. Và cũng để khẳng định về mức độ giàu
có, địa vị xã hội thì chủ nhân khi dựng nhà quan tâm đến bộ vì đỡ nóc, đó là phần
vì nóc ở đầu hồi. Trong ngôi nhà 3 gian 2 chái khá phổ biến ở Quảng Nam thì hai
bộ vì tạo nên 1 gian, với 3 gian ta có 4 bộ vì. ở phía Nam Quảng Nam, những vùng
ít bị ngập lụt như:Thăng Bình, Tam Kỳ, Phú Ninh, Núi Thành đến tận vùng trung
du Tiên Phước thì đa số các bộ vì nóc đều được chống đỡ bằng một con đội đặt
trên lưng trính gọi là bộ phận Trỏng quả (gồm đế tôm, quả bí, ấp quả), chúng được
kết cấu ở bộ vì tạo gian giữa. Nhưng ở 2 gian đầu hồi thì được thay bằng hình thức
đỡ kèo bằng một tấm ván (giống vì ván mê ở ngoài Bắc) gọi là tấm Gia thu.
Đó là tấm ván dày bằng gỗ mít vừa có công năng đỡ kèo nóc, vừa phô bày tài nghệ
trang trí chạm trổ của người thợ chạm ngày trước. Các mảng chạm trổ chỉ được
thực hiện trên một mặt (mặt sau là chái nhà) nhưng lại có đầy đủ kỹ thuật hình thức
chạm: lấy đất (chạm nổi), xuyên qua (chạm thủng) chạm lộng (bong kênh 3/4 luôn
cả mặt sau), ám họa (chạm lõm có tô mực xạ)
Trong một bố cục chung, tấm Gia thu có hình tam giác cân (xem ảnh) nằm trong
lòng của hai đoạn kèo nóc bắt chéo (kèo thượng tiền/kèo lòng nhất tiền và kèo
thượng hậu/kèo lòng nhất hậu) gối trên lưng của trính/tránh. Có bao nhiêu nhà xưa
thì có bấy nhiêu hình thức trang trí tên tấm Gia thu. Nhìn chung tấm tam giác này
thường có kiểu bố trí sau: phần đỉnh chóp trang trí hình con dơi dang cánh, miệng
dơi ngậm cuốn thư bên dưới (cuốn thư lòng mở). Kiểu thức thông dụng này gọi là
“Gia thu thủ quyển”. Những chi tiết mặt chính của tấm Gia thu thường là chữ Thọ
lồng trong nền các hoa văn dây lá. Các nếp gấp hai bên chạm nổi hoặc lõm hình
quả đào, quả lựu, cành mai, hoa sen, mẫu đơn (bông tây), hoa quỳ; các đề tài như

tùng - lộc (nai), chim trĩ có các dây lá xung quanh; các ô hình mai rùa (mình quy),
các đề tài Bát bửu như: kiếm, sách, ống sáo những dòng chữ Hán (minh văn)
cũng được chạm trên gờ gỗ cao phỏng theo hình cuốn sách có dây nơ buộc trang
trọng. Phần thủ quyển cuộn tròn, hai biên ngoài gãy góc trang trí chữ Vạn. Các
đường gờ bao quanh thường dùng hoa văn hình học chữ T. Để lấp kín tam giác này
người ta còn thêm một số ô đơn giản là song tiện hoặc tấm ván có bào soi nhiều gờ
chỉ.
Trong quá trình đi khảo sát các ngôi nhà ở miền Trung từ Quảng Bình, Quảng Trị,
Huế ở phía Bắc cho đến Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên ở phía Nam, tôi có nhận
xét thú vị rằng những ngôi nhà xưa bằng gỗ ở Nam Quảng Nam (vùng không bị
lụt) mới có tấm “Gia thu thủ quyển” này. Dễ dàng nhận thấy rằng khi thiết kế cái
Rầm thượng (thường bố trí ở hai gian đầu hồi) để chứa đồ tránh nước lụt người ta
đã che hai tam giác này, vì vậy không phải làm tấm Gia thu trang trí chạm trổ công
phu như thế này. Dĩ nhiên các vùng khác nếu có để lộ phần kèo nóc đầu hồi này
cũng không gia công chạm trổ như ở Quảng Nam (xem ảnh kèo nóc hồi nhà ở Bình
Định), và một điều mà người địa phương Quảng Nam đã sáng tạo mang tính thẩm
mỹ cao là để che các đầu hồi có sườn gỗ của đầu chái thò vào nên đã lấp kín hoặc
chí ít che lại thể hiện tính cách “xấu che tốt khoe”. Vì vậy có nhà đã lập lại hình
thức như bộ phận Trỏng quả có thêm vài ô hộc bằng ván phủ kín (xem ảnh).
Cuối cùng người viết bài này cũng mong rằng có ai đó thích tấm Gia thu trang trí
này thì hãy cùng làm bộ sưu tập (ảnh chụp) với tôi chắc sẽ gặp nhiều điều thú vị
mà người xưa đã gửi gắm ở chỗ trang trọng của ngôi nhà ngày trước.