Tâm lí học_SỰ PHỤC TÙNG

 Bạn nghĩ là : Bạn là một cá thể độc lập
mạnh mẽ, không chịu phục tùng chỉ trừ những
trường hợp cần thiết.


Sự thật là :

Chỉ cần có một chút áp lực
từ xã hội hoặc từ một nhân vật có thẩm quyền
là đã có thể khiến bạn bị khuất
phục, bởi vì phục tùng là một trong những bản
năng sinh tồn .


Tháng Tư năm 2004, một người đàn ông tự nhận là cảnh sát Scott
đã gọi điện tới một cửa hàng McDonald’s ở Mount Washington,
bang Kentucky. Hắn nói với người nghe điện thoại, phó quản lý
Donna Jean Summers, rằng đã có một vụ trộm cắp và Louise
Ogborn là nghi phạm.
Ogborn, khi đó 18 tuổi, là nhân viên trong cửa hàng McDonald’s này.
Kẻ tự nhận là cảnh sát viên Scott đã yêu cầu Donna Jean Summers đưa
Ogborn vào văn phòng của cửa hàng, khóa cửa lại, và lột hết quần áo của
cơ ra trong lúc một phó quản lý khác đứng nhìn. Sau đó hắn yêu cầu
Summers phải miêu tả chi tiết về cơ thiếu nữ. Sự việc này diễn ra trong
vịng hơn một giờ đồng hồ, cho tới khi Summers nói với cảnh sát Scott
rằng cô cần phải trở lại làm việc. Scott hỏi rằng liệu Summers có thể gọi
chồng sắp cưới của mình tới cửa hàng để tiếp tục hay không, và cô ta đã
gọi chồng sắp cưới tới. Anh này đến, nhận điện thoại, và tiếp tục làm theo
chỉ dẫn của Scott. Hắn bảo anh ta yêu cầu Ogborn phải nhảy múa, thực
hiện các động tác thể dục, đứng lên các đồ vật trong phòng. Anh ta đã làm
theo.

Ogborn cũng làm theo. Càng về sau các yêu cầu của cảnh sát Scott càng
trở nên kỳ dị. Hắn bắt chồng sắp cưới của Summers phải yêu cầu Ogborn
ngồi lên đùi và hơn anh để có thể ngửi hơi thở của cô ấy. Khi cô gái từ
chối, Scott đã bảo anh ta đánh vào mông cô, và anh ta đã làm theo. Ba
tiếng kể từ khi sự việc bắt đầu, Scott đã thuyết phục được chồng chưa cưới
của Summers cưỡng ép Ogbom thực hiện khẩu dâm trong khi hắn nghe
qua điện thoại. Sau đó hắn yêu cầu gọi một người đàn ông khác vào để tiếp
tục. Một nhân viên bảo trì đã được gọi tới; tuy nhiên khi nhìn thấy sự việc
trong căn phòng, anh ta đã nghi ngờ và hỏi xem chuyện gì đang xảy ra.
Scott lập tức dập máy.
Đây là một trong hơn 70 cuộc gọi tương tự do một kẻ giả danh cảnh sát
thực hiện trong vòng 4 năm. Hắn gọi tới các cửa hàng đồ ăn nhanh ở 32
bang khác nhau và yêu cầu những người nghe điện thoại phải tự làm nhục
hoặc thực hiện các hành vi đồi bại với người khác, có lúc thì ở chỗ riêng tư
nhưng cũng có lúc ở ngay trước mặt khách hàng. Với mỗi cuộc gọi, hắn
đều tự xung là đang làm việc với công ty chủ quản, hoặc là lãnh đạo của
những cửa hàng này. Hắn ln nói rằng một vụ vi phạm pháp luật đã xảy
ra, và đôi khi còn bổ sung thêm rằng cảnh sát và các điều tra viên đang trên
đường tới.
Những nhân viên xấu số nghe máy đã làm theo từng lời chỉ đạo, thoát y,
tạo dáng, và tự làm nhục mình để thỏa mãn những ý đồ xấu xa của hắn.


Cuối cùng thì cảnh sát cũng đã truy bắt được David Stewart, một giám
ngục tại Florida. Hắn sở hữu một chiếc thẻ điện thoại được dùng để gọi tới
các cửa hàng đồ ăn nhanh, trong đó có một cửa hàng nằm trong danh sách
bị lừa. Stewart đã phải hầu tòa vào năm 2006, tuy nhiên hắn được xử trắng
án bởi thẩm phán cho rằng khơng có đủ chứng cứ để kết tội. Sau phiên tịa
thì khơng cịn vụ gọi điện nào xảy ra nữa.
Điều gì đã khiến cho rất nhiều người tuân theo mệnh lệnh từ một

người mà họ chưa bao giờ gặp và khơng có gì để chứng thực mình
là một cảnh sát ?
Nếu bây giờ tơi đưa cho bạn một tấm bìa có hình vẽ một đoạn thẳng,
sau đó đưa cho bạn một tấm nữa vẽ ba đoạn: một đoạn có độ dài như đoạn
thẳng ở tấm trước, một đoạn ngắn hơn, và một đoạn dài hơn; liệu bạn có
thể chỉ ra đâu là đoạn thẳng khớp với đoạn ở tấm bìa thứ nhất khơng?
Chắc chắn là có rồi. Ai cũng có khả năng so sánh và tìm ra những đoạn
thẳng có độ dài bằng nhau chỉ trong vài giây. Vậy giờ tưởng tượng là bạn ở
trong một nhóm, các bạn cần phải tìm ra tiếng nói chung, nhưng đa số thì
lại chọn đoạn thẳng ngắn hơn. Bạn sẽ phản ứng thế nào?
Năm 1951, nhà tâm lý học Solomon Asch đã thực hiện thí nghiệm trên
với nhiều nhóm. Khi khơng có sự tác động nào đặc biệt thì chỉ 2% số
người tham gia trả lời sai. Trong lần thí nghiệm tiếp theo, Asch đã cài các
diễn viên vào mỗi nhóm. Khi được hỏi xem đoạn nào có độ dài bằng, ngắn,
hay dài hơn, những diễn viên này sẽ kết hợp với nhau đua ra câu trả lời sai
để khiến cho đối tượng tham gia thí nghiệm trở thành người duy nhất có ý
kiến khác biệt.
Có thể bạn đang nghĩ rằng mình sẽ bất chấp tất cả và lắc đầu vì
khơng thể tin nổi chuyện đó? Bạn chắc rằng mình sẽ nghĩ thầm:
“Sao những người này lại có thể ngốc vậy chứ?” Tuy nhiên, các thí
nghiệm đã cho thấy rằng cuối cùng thì bạn cũng sẽ bị khuất phục
thơi. Trong thí nghiệm của Asch, 75% số người tham gia đã đổi ý trong ít
nhất một câu hỏi. Họ nhìn vào những đường kẻ này, biết rằng câu trả lời
chung của đa số là sai nhưng vẫn đồng tình. Họ không chỉ đơn thuần thỏa
hiệp một cách miễn cưỡng, mà cịn chối bỏ hồn tồn sự thỏa hiệp đó lúc
trả lời câu hỏi cuối buổi. Khi những người thực hiện thí nghiệm chỉ ra câu
trả lời sai, những người tham gia đã bịa ra những lý do bào chữa và tự
trách chính mình. Khơng có phần thưởng hay hình phạt nào dành cho việc
bất chấp và giữ vững quan điểm trong những thí nghiệm này; tuy nhiên

những con người thông minh như bạn cũng đã phải chịu thua. Khi đối mặt
với áp lực xã hội lớn, khả năng bạn bị khuất phục là rất cao.
Asch tiếp tục thí nghiệm với tỷ lệ diễn viên và đối tượng tham gia thực
sự chênh lệch. Ông nhận thấy rằng khi chỉ có một hoặc hai diễn viên trong
mỗi nhóm, thì hiệu quả sẽ khơng lớn, nhưng từ ba người trở lên là đã có
thể khiến cho một số nhất định bị khuất phục và bắt đầu thỏa hiệp. Số
người thỏa hiệp tỷ lệ thuận với số người trong nhóm đồng tâm đưa ra ý
kiến trái ngược với họ. Khi một nhóm chỉ gồm tồn diễn viên và một đối
tượng thí nghiệm, thì chỉ cịn 25% là giữ vững quan điểm và đưa ra đáp án
chính xác .
Hầu hết mọi người, nhất là đối với những người chịu ảnh hưởng
của văn hóa phương Tây, có xu hướng coi bản thân mình là những
cá nhân độc lập, là một người có cá tính riêng. Có lẽ bạn là người
như vậy. Bạn đánh giá cao cá tính của mình, tự thấy bản thân là một người
khơng chịu phục tùng và có những ý kiến riêng. Nhưng hãy thử tự hỏi xem
tính độc lập của bạn lớn tới mức nào. Bạn có đang sống trong một căn lều
tự dựng từ răng nanh lợn rừng trên sa mạc Arizona và từ chối sử dụng hệ
thống nước sạch cơng cộng? Bạn có đang sử dụng ngơn ngữ do bạn và em
gái tạo ra hồi cịn nhỏ? Khi mọi người vỗ tay, bạn có lấy chân đập vào
nhau và miệng thì la ó?
Từ chối chấp hành mọi quy tắc xã hội và văn hóa nơi bạn sống là điều
khơng tưởng. Bạn có thể là một người khác biệt, không chấp nhận chiều
hướng suy nghĩ chung, nhưng bạn cũng hiểu rõ rằng phục tùng các quy tắc
là một phần trong trò chơi mang tên cuộc đời. Khả năng lớn là bạn sẽ tránh
xung đột và cứ để kệ nhiều thứ không vừa mắt. Khi đi du lịch tới một quốc
gia khác, bạn nhìn vào cách mà những người xung quanh hành xử để làm
theo. Khi tới nhà của người khác, bạn thực hiện đúng phương châm nhập
gia tùy tục.
Trong giảng đường, bạn ngồi im lặng và ghi chép. Khi tham gia vào

một câu lạc bộ thể hình hay tới chỗ làm mới, việc đầu tiên bạn làm là quan
sát và học hỏi cách mà những người khác đang hành xử. Bạn cạo râu và
lông chân. Bạn dùng lăn khử mùi. Bạn phục tùng các chuẩn mực chung.
Nhà tâm lý học Noam Shpancer đã giải thích trên blog của mình:
“Chúng ta thường khơng nhận ra mình đang phục tùng. Đó là chế độ mặc
định của chúng ta.” Shpancer cho rằng bạn làm vậy là bởi mong muốn
được xã hội chấp nhận vốn đã được lập trình sẵn trong bộ não. Để có thể
sinh tồn và phát triển, trong vơ thức, bạn biết rằng mình cần đồng minh.


Bạn có được khái niệm rõ ràng hơn về thế giới khi thu thập thông tin từ
nhiều nguồn. Bạn cần bạn bè bởi những kẻ lạc lồi thường khơng được
nhận những tài nguyên quý giá. Bởi vậy mà khi ở bên cạnh những người
khác, bạn học cách hành xử sao cho phù hợp, bạn dùng những thông tin
thu được từ họ để đưa ra những quyết định tốt hơn. Khi tất cả những người
xung quanh đều giới thiệu cho bạn một ứng dụng điện thoại tuyệt vời, hay
khuyên bạn đọc một cuốn sách, bạn sẽ bị lung lay. Nếu tất cả bạn bè đều
bảo bạn nên tránh xa một khu vực nào đó trong thành phố, hay đừng mua
một nhãn hiệu phô mai bất kỳ, bạn sẽ làm theo lời khuyên của họ. Phục
tùng là một trong những bản năng sinh tồn của con người.
Thí nghiệm nổi tiếng nhất về sự phục tùng được thực hiện bởi
Stanley Milgram vào năm 1963. Ông đã cho những người tham gia
ngồi trong một căn phòng và làm theo mệnh lệnh từ một nhà khoa
học mặc áo blouse trắng. Họ được phổ biến rằng trong thí nghiệm
này, họ sẽ dạy những cặp từ vựng và đặt câu hỏi cho một người
tham gia khác ngồi ở phòng kế bên. Với mỗi câu trả lời sai, người
dạy sẽ phải trùng phạt người học bằng cách giật điện. Nút bấm để
trừng phạt nằm trên một chiếc máy trơng rất phức tạp có những
cơng tắc và nút gạt thể hiện độ mạnh của dịng điện. Có các mức từ
giật nhẹ, giật vừa, giật mạnh, và cuối cùng là dấu XXXX ám chỉ mức độ

chết người. Người đàn ông mặc áo blouse sẽ luôn hối thúc đối tượng tham
gia phải nhấn nút giật điện. Sau mỗi lần nhấn, sẽ có tiếng thét vang lên từ
phịng bên cạnh. Sau một khoảng thời gian, nhà khoa học sẽ yêu cầu người
tham gia phải tăng mức độ giật điện lên. Tiếng thét cũng sẽ trở nên to và
đau đớn hơn, và dần dần họ sẽ nghe thấy nhân vật ở phòng bên cạnh cầu
xin được dừng cuộc thí nghiệm. Hầu hết những người tham gia đều hỏi là
liệu họ có thể dừng lại không. Họ không muốn tiếp tục giật điện con người
tội nghiệp ở phòng bên, nhưng nhà khoa học sẽ u cầu họ tiếp tục, trấn an
rằng khơng có gì đáng lo lắng cả. Họ sẽ được nghe những câu đại loại như:
“Bạn khơng có lựa chọn nào khác ngồi việc tiếp tục”, hay “Thí nghiệm
này là như vậy, bạn phải làm tiếp.” Trước sự ngạc nhiên của những người
tạo ra thí nghiệm, có tới 65% số người tham gia đã bị thuyết phục tiếp tục
giật điện người ở phòng bên cho đến mức ở ngay dưới mức XXXX. Thực ra
thì khơng có vụ giật điện nào cả, người ngồi ở phòng bên chỉ là một diễn
viên giả bộ như đang bị hành hạ một cách đau đớn. Thí nghiệm Milgram đã
được lặp lại rất nhiều lần với các điều kiện khác nhau. Số người thực hiện
tới mức cuối cùng giảm xuống 0% khi khơng có sự xuất hiện của
nhân vật quyền lực, và nó tăng đến khoảng 90% khi một ai đó đảm


nhiệm việc dạy các cặp từ và đặt câu hỏi, cịn đối tượng tham gia thí
nghiệm chỉ cần bấm nút để giật điện nạn nhân. Có một điểm cần
nhấn mạnh là trong thí nghiệm Milgram, người tham gia khơng phải
chịu hình phạt hay được nhận phần thưởng gì – tất cả chỉ thuần túy
là sự phục tùng.
Thí nghiệm của Milgram đã cho thấy khi coi hành động của mình
đơn thuần là các hành động phục tùng mệnh lệnh, đặc biệt là với
các mệnh lệnh từ một nhân vật có quyền lực, có tới 65% khả năng
bạn sẽ tiến sát ranh giới của việc giết người. Nếu có thêm sự trừng
phạt hay một mối nguy tới bản thân treo lơ lửng trên đầu, khả năng

bạn phục tùng sẽ càng tăng cao. Cơng trình này của Milgram là một
nỗ lực nhằm lý giải cuộc diệt chủng người Do Thái mà Đức Quốc xã
gây ra. Ơng muốn biết liệu có phải tiêu chuẩn đạo đức của cả một
quốc gia có thể thực sự bị phá vỡ hoàn toàn, hay sự phục tùng
trước quyền lực mới là gốc rễ của tội ác kinh khủng này. Milgram đã kết
luận rằng những đối tượng trong thí nghiệm của mình, và có lẽ là hàng
triệu người khác nữa, đã tự xem bản thân mình là một cơng cụ chứ không
phải là con người. Khi họ nằm dưới sự điều khiển của người khác để làm
những chuyện tồi tệ, họ gạt lý trí của mình sang một bên để giữ cho nó
trong sạch. Đây chính là chìa khóa để tạo ra và lợi dụng sự phục tùng. Kẻ
chủ mưu chỉ cần thuyết phục những người khác rằng họ là cơng cụ chứ
khơng phải là con người thì họ sẽ sẵn sàng tuân theo bất kỳ mệnh lệnh nào.
Đó là điều mà những nhân viên bị cảnh sát Scott lừa đã khai.
Scott bắt đầu bằng những yêu sách nhỏ và nâng dần mức độ, cũng
giống như những cú giật điện trong thí nghiệm của Milgram. Cho tới
khi chúng đã trở nên kỳ quặc thì mọi chuyện đã đi quá xa. Các nhân
viên sợ bị trừng phạt nếu không tiếp tục nghe theo những yêu cầu
mới, và một khi đã bước qua lằn ranh của sự phi đạo đức, họ sẽ tự
loại bỏ tính cách và lý trí của mình để trở thành một công cụ của
pháp luật.
Hãy cảnh giác, bản năng phục tùng của bạn rất mạnh mẽ và nằm
sâu trong tiềm thức. Đơi khi, ví dụ như khi ở trong một bữa ăn gia
đình, mong muốn giữ hịa khí và hịa nhập với mọi người là điều tốt.
Nó giữ bạn ở gần và liên kết với chuẩn mực xã hội, nhờ đó bạn có
thể dễ dàng sống chung với những người khác hơn trong thế giới
hiện đại. Nhưng bạn cần đặc biệt cảnh giác với mặt tối của sự phục
tùng. Đừng bao giờ sợ đặt ra câu hỏi nghi ngờ những kẻ có quyền


lực khi hành vi của bạn có khả năng gây hại cho bản thân hay cho người

khác. Thậm chí là trong cả những tình huống đơn giản, lần tới khi bạn thấy
một dòng người xếp hàng chờ trước cửa phòng học, rạp chiếu phim, hay
quán ăn, đừng ngần ngại phá bỏ quy tắc – hây thử mở cửa mà nhìn vào
xem chuyện gì đang xảy ra ở trong.