(Luận án tiến sĩ) Phát triển thương mại trên địa bàn Thành phố Hải Phòng

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH DOANH VÀ CÔNG NGHỆ HÀ NỘI

ĐẶNG HUY DU

PHÁT TRIỂN THƯƠNG MẠI
TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ


Hà Nội, năm 2021


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH DOANH VÀ CÔNG NGHỆ HÀ NỘI

ĐẶNG HUY DU

PHÁT TRIỂN THƯƠNG MẠI
TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG

Ngành : Quản trị kinh doanh
Mã số : 9.34.01.01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học:

1. TS. Đỗ Ngọc Tước
2. TS. Ngô Xuân Bình

Hà Nội, năm 2021


LỜI CAM ĐOAN
Đề tài luận án tiến sĩ “Phát triển thương mại trên địa bàn
thành phố Hải Phịng” là cơng trình nghiên cứu của riêng của tác
giả. Các số liệu, kết quả trình bày trong luận án là trung thực, rõ ràng
và chưa từng được công bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.

Tác giả xin cam đoan luận án được tiến hành nghiên cứu
một cách nghiêm túc và kết quả nghiên cứu của các nhà nghiên
cứu đi trước đã được tiếp thu một cách chân thực, cẩn trọng, có
trích dẫn nguồn rõ ràng.
Hà Nội, ngày

tháng
2021

Tác giả luận án

Đặng Huy Du

năm



LỜI CẢM ƠN
Tác giả xin trân trọng cảm ơn Viện Đào tạo Sau Đại học - trường Đại học
Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội, các thầy cô giáo, các nhà khoa học đã tạo điều kiện

thuận lợi và giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu.
Xin bày tỏ sự kính trọng, lịng biết ơn chân thành và sâu sắc tới thầy hướng dẫn
TS. Đỗ Ngọc Tước và TS. Ngơ Xn Bình đã ln tâm huyết và nhiệt tình hướng dẫn,
động viên khích lệ, dành nhiều thời gian hướng dẫn và chỉ bảo tác giả trong suốt
thời gian học tập và nghiên cứu. Những nhận xét và đánh giá của các thầy, đặc biệt là
những gợi ý về hướng giải quyết vấn đề trong suốt quá trình nghiên cứu thực sự là
những kiến thức và bài học vô cùng quý giá đổi với tác giả không chỉ trong quá trình
thực hiện luận án mà cả trong hoạt động nghiên cứu chuyên môn sau này.
Xin chân thành cảm ơn trường Cao đẳng Công nghệ, Kinh tế và Thủy sản đã tạo
điều kiện thuận lợi để tác giả có thể tham gia học tập, nghiên cứu và hồn thành luận
án.
Xin chân thành cảm ơn UBND thành phố Hải Phịng, Sở Cơng thương, Sở Du
lịch, Cảng Hải Phịng, Cục Thống kê, UBND các quận, huyện và các Sở, ban ngành,
các cơ quan, đơn vị, các cá nhân và tập thể có liên quan đã tạo điều kiện và giúp đỡ
tác giả tiến hành nghiên cứu.
Xin gửi tấm lòng tri ân tới gia đình. Những người thân ln là những nguồn
động viên lớn lao, luôn dành sự quan tâm, giúp đỡ trên mọi phương diện để tác giả
yên tâm học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án.
Xin trân trọng cảm ơn!

Hà Nội, ngày

tháng
2021
Tác giả luận án

Đặng Huy Du

năm

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT
DANH MỤC VIẾT TẮT TIẾNG ANH
DANH MỤC BẢNG
DANH MỤC HÌNH
MỞ ĐẦU....................................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài...................................................................................................1
2. Tổng quan các cơng trình nghiên cứu liên quan đến luận án................................3
3. Mục tiêu nghiên cứu của luận án.........................................................................10
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................................10
5. Câu hỏi nghiên cứu..............................................................................................11
6. Phương pháp nghiên cứu.....................................................................................11
7. Ý nghĩa khoa học và những đóng góp mới của luận án.......................................13
8. Kết cấu luận án....................................................................................................14
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN THƯƠNG MẠI TRONG NỀN
KINH TẾ QUỐC DÂN..............................................................................................15
1.1. Một số vấn đề cơ bản về thương mại và phát triển thương mại............................15
1.1.1. Thương mại và vai trò của thương mại trong nền kinh tế quốc dân..........15
1.1.2. Tác động của quy luật kinh tế thị trường đến phát triển thương mại.........22
1.1.3. Mối quan hệ giữa thương mại với sản xuất và tiêu dùng............................25
1.1.4. Một số học thuyết thương mại, phát triển thương mại và sự vận dụng vào
phát triển thương mại của thành phố Hải Phòng.................................................26
1.1.5. Xu hướng phát triển thương mại trong giai đoạn hiện nay........................32
1.2. Nội dung và tiêu chí đánh giá phát triển thương mại tại địa phương...................39
1.2.1. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá phát triển thương mại tại địa phương.............39
1.2.2. Nội dung phát triển thương mại...................................................................46
1.3. Những nhân tố ảnh hưởng đến phát triển thương mại..........................................53

1.3.1. Nhân tố bên ngoài........................................................................................53
1.3.2. Nhân tố bên trong.........................................................................................55
1.4. Kinh nghiệm phát triển thương mại trong nước, quốc tế và bài học kinh nghiệm
đối với phát triển thương mại thành phố Hải Phòng...............................................59
1.4.1. Kinh nghiệm phát triển thương mại trong nước, quốc tế............................59
1.4.2. Bài học kinh nghiệm đối với phát triển thương mại
thành phố Hải Phòng...................................................................................62


Tiểu kết chương 1.........................................................................................................64
Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN THƯƠNG MẠI TRÊN ĐỊA BÀN
THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG.....................................................................................65
2.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến phát triển thương mại thành
phố Hải Phòng.............................................................................................................65
2.1.1. Đặc điểm tự nhiên........................................................................................65
2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội..............................................................................67
2.1.3. Tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế................................................71
2.2. Thực trạng phát triển thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng..................76
2.2.1. Thực trạng vốn đầu tư phát triển ngành thương mại
thành phố Hải Phịng...................................................................................76
2.2.2. Thực trạng đóng góp của ngành thương mại đối với tăng trưởng kinh tế
thành phố Hải Phòng.............................................................................................77
2.2.3. Thực trạng kết cấu hạ tầng thương mại trên địa bàn
thành phố Hải Phịng...................................................................................82
2.2.4. Thực trạng chun mơn hóa, đa dạng hóa các hoạt động thương mại và
phát triển dịch vụ thương mại................................................................................90
2.2.5. Thực trạng các loại hình doanh nghiệp thương mại tại Hải Phòng...........95
2.2.6. Thực trạng nguồn nhân lực trong ngành thương mại tại thành phố Hải
Phòng...................................................................................................................... 96
2.2.7. Thực trạng liên kết vùng trong phát triển thương mại

thành phố Hải Phịng...................................................................................98
2.2.8. Thực trạng xuất, nhập khẩu hàng hóa trên địa bàn
thành phố Hải Phòng.................................................................................100
2.2.9. Thực trạng phát triển thương mại điện tử tại thành phố Hải Phòng.......105
2.3. Đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển thương mại trên địa bàn thành
phố Hải Phịng...........................................................................................................107
2.3.1. Mơi trường thể chế, luật pháp, các chính sách phát triển thương mại.....107
2.3.2. Cơ sở hạ tầng thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng.................110
2.3.3. Thị trường thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng......................111
2.3.4. Nguồn nhân lực thương mại thành phố Hải Phòng..................................111
2.4. Đánh giá về thực trạng phát triển thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phịng. 112
2.4.1. Phân tích mơ hình SWOT cho phát triển thương mại
thành phố Hải Phòng..................................................................................112
2.4.2. Đánh giá thực trạng phát triển thương mại thành phố Hải Phòng giai
đoạn 2012 - 2019...................................................................................................118
Tiểu kết chương 2......................................................................................................134


Chương 3: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN THƯƠNG MẠI TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH
PHỐ HẢI PHÒNG...................................................................................................135
3.1. Quan điểm, mục tiêu và định hướng phát triển...................................................135
3.1.1. Quan điểm phát triển..................................................................................135
3.1.2. Mục tiêu phát triển.....................................................................................136
3.1.3. Định hướng phát triển................................................................................137
3.1.4. Phương án quy hoạch phát triển thương mại thành phố Hải Phòng.......147
3.1.5. Dự báo bối cảnh tác động đến phát triển thương mại
thành phố Hải Phòng.................................................................................149
3.2. Giải pháp phát triển thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng.................153
3.2.1. Giải pháp về vốn đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng thương mại trên địa bàn
thành phố Hải Phịng...........................................................................................153

3.2.2. Giải pháp đa dạng hóa các hoạt động thương mại và phát triển dịch vụ
thương mại thành phố Hải Phòng.......................................................................156
3.2.3. Giải pháp hỗ trợ phát triển các loại hình doanh nghiệp thương mại trên
địa bàn thành phố Hải Phòng..............................................................................158
3.2.4. Giải pháp phát triển nguồn nhân lực ngành thương mại trên địa bàn
thành phố Hải Phòng...........................................................................................160
3.2.5. Giải pháp về liên kết vùng và hợp tác khu vực trong phát triển thương mại
trên địa bàn thành phố Hải Phịng......................................................................162
3.2.6. Giải pháp phát triển xuất, nhập khẩu hàng hóa trên địa bàn thành phố Hải
Phòng.................................................................................................................... 165
3.2.7. Giải pháp phát triển thương mại điện tử thành phố Hải Phòng...............168
3.2.8. Giải pháp phát triển dịch vụ logictics trên địa bàn
thành phố Hải Phịng.................................................................................170
3.3. Điều kiện thực hiện giải pháp.............................................................................171
3.3.1. Cơng khai rộng rãi các quy hoạch có liên quan đến
phát triển thương mại.................................................................................171
3.3.2. Phối hợp thực hiện.....................................................................................173
3.4. Kiến nghị............................................................................................................. 175
3.4.1. Kiến nghị với các cơ quan Trung ương.....................................................175
3.4.3. Kiến nghị với UBND thành phố Hải Phòng..............................................176
Tiểu kết chương 3.......................................................................................................177
KẾT LUẬN............................................................................................................... 178
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CƠNG BỐ
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC



DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT
Chữ viết tắt

BLHH
CHTC
CNH - HĐH
CT
DNNN
DNTM
HĐND
HNQT
HTX
KCN
KHCN
LĐ
LHQ
NĐ
NK
PTTM
QĐ
QLNN
ST
TMBL
TNHH
TT
TTTM
TTTM
TU
TW
UBND
XK
XNK

Chữ viết đầy đủ
Bán lẻ hàng hóa
Cửa hàng tự chọn
Cơng nghiệp hóa - Hiện đại hóa
Chỉ thị
Doanh nghiệp nhà nước
Doanh nghiệp thương mại
Hội đồng nhân dân
Hội nhập quốc tế
Hợp tác xã
Khu công nghiệp
Khoa học công nghệ
Lao động
Liên hiệp quốc
Nghị định
Nhập khẩu
Phát triển thương mại
Quyết định
Quản lý nhà nước
Siêu thị
Tổng mức bán lẻ
Trách nhiệm hữu hạn
Thông tư
Trung tâm thương mại
Trung tâm thương mại
Thành ủy
Trung ương
Ủy ban nhân dân
Xuất khẩu
Xuất nhập

DANH MỤC VIẾT TẮT TIẾNG ANH
Từ viết tắt
AFTA
ASEAN

Tiếng Anh
Asean Free Trade Area
Association of South East Asian

Nghĩa tiếng Việt
Khu vực mậu dịch tự do Asean
Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam

Nations
Comprehensive and Progressive

Á

CPTPP

Agreement for Trans-Pacific

EU
FDI
FTA
M&A
ODA

Partnership
European Union
Foreign Direct Investment
Free Trade Area
Mergers and Acquisitions
Official Development Assistance
Organization for Economic Co

OECD
WTO

operation and Development
World Trade Organization

Hiệp định Đối tác Tồn diện và
Tiến bộ xun Thái Bình Dương
Liên minh châu Âu
Đầu tư trực tiếp nước ngoài
Khu vực mậu dịch tự do
Mua bán và sáp nhập
Hỗ trợ phát triển chính thức
Tổ chức Hợp tác và Phát triển
Kinh tế
Tổ chức thương mại thế giới


DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1. Đơn vị hành chính thành phố Hải Phịng phân theo quận, huyện.................66
Bảng 2.2. Diện tích và mật độ dân số các quận, huyện thành phố Hải Phòng..............67
Bảng 2.3. Lao động lao động từ 15 tuổi trở lên đang làm việc hàng năm trên địa bàn

thành phố Hải Phịng phân theo loại hình kinh tế........................................................68
Bảng 2.4: Tăng trưởng kinh tế theo GRDP thành phố giai đoạn 2012 - 2019..............72
Bảng 2.5: Vốn đầu tư thực hiện phân theo ngành kinh tế............................................77
Bảng 2.6: Đóng góp của ngành thương mại vào tăng trưởng GDP chung và GDP dịch
vụ giai đoạn 2012 – 2019 (giá thực tế)........................................................................78
Bảng 2.7: Mức đóng góp của ngành thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng và
cả nước giai đoạn 2012 – 2019....................................................................................78
Bảng 2.8: Tổng mức tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng thành
phố Hải Phòng đến năm 2019......................................................................................80
Bảng 2.9: Thực trạng hệ thống chợ trên địa bàn thành phố Hải Phòng........................84
Bảng 2.10: Thực trạng mạng lưới thương mại trên địa bàn Hải Phòng........................86
Bảng 2.11: Số lượng chợ trên địa bàn thành phố Hải Phòng........................................93
Bảng 2.12: Số lượng chợ phân theo hạng thành phố Hải Phòng từ năm 2012-2019....93
Bảng 2.13: Số lượng siêu thị, trung tâm thương mại phân theo loại hình kinh tế và
phân theo hạng.............................................................................................................94
Bảng 2.14: Mạng lưới siêu thị, trung tâm thương mại tại 15 quận huyện trên địa bàn
thành phố Hải Phịng (tính đến năm 2019)..................................................................94
Bảng 2.15: Số lao động bình quân trên một doanh nghiệp trên địa bàn giai đoạn 2012
- 2019........................................................................................................................... 97
Bảng 2.16: Lao động trong ngành thương mại thành phố Hải Phòng.........................97
Bảng 2.17: Thu nhập bình quân của người lao động trong các doanh nghiệp và doanh
nghiệp thương mại địa bàn thành phố Hải Phịng giai đoạn 2012-2019.......................98
Bảng 2.18: Hàng hóa xuất khẩu thành phố Hải Phòng giai đoạn 2012 - 2018...........101
Bảng 2.19: Hàng hóa nhập khẩu thành phố Hải Phịng giai đoạn 2012 - 2018..........103
Bảng 2.20: Kim ngạch xuất, nhập khẩu TP. Hải Phòng.............................................104
Bảng 2.21: Cơ sở hạ tầng thương mại và tỷ trọng GTTT của thương mại.................110
Bảng 3.1: Phương án quy hoạch mạng lưới thương mại thành phố Hải Phòng đến năm
2030........................................................................................................................... 148
Bảng 3.2. Các dự án chợ, trung tâm thương mại, trung tâm mua sắm được ưu tiên đầu
tư................................................................................................................................ 154

DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1: Xác định lợi thế cạnh tranh quốc gia: Mơ hình kim cương của M. Porter....31
Hình 2.1: Cơ cấu tổng mức bán lẻ hàng hóa theo loại hình kinh tế..............................81
Hình 2.2. Cơ cấu tổng mức bán lẻ phân theo nhóm hàng.............................................81


1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hải Phịng - đơ thị loại 1 cấp quốc gia là trung tâm thương mại, dịch vụ, công
nghiệp, cảng biển lớn nhất của vùng dun hải Bắc Bộ, là thành phố có vị trí quan
trọng về kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng của vùng Bắc Bộ và cả nước. Với lợi thế
là thành phố có cảng nước sâu, Hải Phịng cịn là đầu mối giao thông đường biển quan
trọng của các tỉnh thành phía Bắc, đồng thời cịn là một trong những động lực tăng
trưởng của vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, là một cực tăng trưởng của tam giác kinh
tế trọng điểm phía Bắc gồm Hà Nội, Hải Phịng và Quảng Ninh.
Với vị trí chiến lược đặc biệt quan trọng, thành phố Hải Phịng ln được Bộ
Chính trị và Chính Phủ quan tâm và đã có những Nghị quyết rất quan trọng về xây
dựng và phát triển thành phố Hải Phịng, đó là Nghị quyết số 45-NQ/TW, ngày
24/01/2019 của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển thành phố Hải Phịng đến năm
2030 tầm nhìn đến năm 2045; Nghị quyết số 108/NQ-CP, ngày 26/11/2019 của Chính
phủ về ban hành chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 45NQ/TW ngày 24/01/2019 của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển thành phố Hải
Phòng đến năm 2030 tầm nhìn đến năm 2045. Thực hiện các Nghị quyết của Trung
ương, Thành Ủy, Ủy ban nhân dân thành phố Hải Phịng đã ban hành Chương trình
hành động số 76-CTr/TU ngày 08/7/2019 của Ban Thường vụ Thành ủy và Công văn
số 5092/UBND-TH ngày 21/8/2019 của UBND thành phố về kế hoạch thực hiện cụ
thể nghị quyết 45-NQ/TW và Nghị quyết 108/NQ-CP về xây dựng và phát triển thành

phố Hải Phịng đến năm 2030 tầm nhìn đến năm 2045. Ngồi ra, trước đó Ủy ban nhân
dân thành phố Hải Phịng đã có những quyết định rất quan trọng để phát triển kinh tế
xã hội thành phố theo hướng ưu tiên phát triển thương mại, dịch vụ, công nghiệp và
cảng biển. Với chiến lược đó, UBND Thành phố Hải Phịng đã ban hành quyết định số
1272/QĐ-UBND, ngày 13 tháng 8 năm 2012 về việc ban hành chương trình hành động
thực hiện Nghị quyết số 05-NQ/TU ngày 26/3/2012 của Ban thường vụ Thành Uỷ Hải
Phòng về phát triển thương mại Hải Phòng đến năm 2015, định hướng đến năm 2020
với mục tiêu là: Xây dựng Hải Phòng trở thành trung tâm thương mại, trung tâm xuất
nhập khẩu lớn của cả nước, cửa ngõ giao thương với nước ngồi của khu vực phía
Bắc. Thương mại, dịch vụ Hải Phòng phát triển theo hướng văn minh, hiện đại, thân
thiện với mơi trường, đóng góp tích cực vào tăng trưởng, chuyển dịch cơ cấu và tái cấu


2

trúc nền kinh tế, tạo nguồn thu lớn cho ngân sách thành phố; đóng vai trị quan trọng
vào q trình điều tiết, đảm bảo cân đối cung cầu hàng hóa thiết yếu cho khu vực phía
Bắc; là động lực cho kinh tế thành phố chủ động hội nhập sâu hơn vào kinh tế quốc tế.
Đây là một quyết định quan trọng của thành phố Hải Phịng, vì thương mại hiện
đang là 1 ngành kinh tế quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế xã hội. Hoạt
động thương mại của thành phố những năm gần đây đã có những chuyển biến tích cực
và có những đóng góp đáng kể vào q trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế của Hải
Phịng. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đáng ghi nhận thì hoạt động thương mại
của Hải Phịng nhìn chung vẫn còn những tồn tại: Cơ sở hạ tầng phục vụ hoạt động
thương mại, mạng lưới phân phối hàng hóa chưa đa dạng, phong phú, chưa thuận tiện
cho người tiêu dùng, hệ thống siêu thị tiện ích cịn mỏng, cơ cấu và số lượng hàng hóa
chưa được đa dạng về chủng loại và hạn chế về số lượng, chất lượng; năng lực cạnh
tranh, tính chun nghiệp trong q trình phục vụ của các nhà phân phối còn yếu. Các
hoạt động dịch vụ, tư vấn, hỗ trợ cho hoạt động vận tải, xuất nhập khẩu mặc dù có
nhiều chuyển biến nhưng vẫn chưa đáp ứng được yêu cẩu của một trung tâm đô thị cấp

Quốc Gia: trở thành trung tâm thương mại, trung tâm xuất nhập khẩu lớn của cả nước,
cửa ngõ giao thương với nước ngồi của khu vực phía Bắc.
Việt Nam đang trong quá trình phát triển và hội nhập kinh tế quốc tế mạnh mẽ,
từ đó cũng đặt ra những cơ hội cũng như nhiều thách thức cho sự phát triển kinh tế xã
hội nói chung và ngành thương mại nói riêng, vì vậy trong q trình phát triển nó địi
hỏi thành phố Hải Phịng phải có chiến lược và định hướng phát triển kinh tế xã hội
một cách rõ ràng, trong đó có ngành thương mại, một mặt phải tập trung khai thác
những lợi thế sẵn có, mặt khác phải khắc phục được những nhược điểm, giảm thiểu được
các rào cản, các khó khăn, vượt qua những thách thức…
Để phát huy vai trò, tiềm năng và thế mạnh của ngành thương mại trong việc
tạo ra giá trị thặng dư, đóng góp vào tăng trưởng kinh tế của thành phố; tạo thêm nhiều
việc làm mới; nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân; hình thành, mở rộng thị
trường trong nước và xuất khẩu. Đặc biệt là hỗ trợ các doanh nghiệp hoạt động trong
lĩnh vực thương mại trong và ngoài thành phố phát triển ổn định và bền vững, đủ sức
cạnh tranh trên thị trường quốc tế... thì cần phải xây dựng chiến lược phát triển thương
mại thành phố Hải Phòng trên cơ sở phát huy các lợi thế so sánh, thích ứng với tiến
trình hội nhập kinh tế quốc tế và phù hợp với các mục tiêu, định hướng phát triển kinh


3

tế - xã hội của thành phố, của vùng Duyên hải Bắc Bộ và của ngành thương mại cả
nước. Vì vậy tác giả đã chọn đề tài "Phát triển thương mại trên địa bàn Thành phố
Hải Phòng” để làm luận án tiến sỹ chuyên ngành Quản trị kinh doanh.
2. Tổng quan các cơng trình nghiên cứu liên quan đến
luận án
2.1. Cơng trình nghiên cứu về phát triển thương mại trong
và ngồi nước
Nghiên cứu tổng quan các cơng trình có liên quan đến luận án có ý nghĩa quan
trọng trong việc định hướng cũng như xác định phạm vi và mục đích nghiên cứu của

luận án. Thơng qua nghiên cứu tổng quan các cơng trình khoa học đã cơng bố ở nước
ngồi và các cơng trình cơng bố trong nước liên quan đến phát triển thương mại, giúp
tác giả có những kiến thức, đánh giá kết quả nghiên cứu nhằm tìm ra các nội dung
mang tính kế thừa, những nội dung mới cũng như xác định khoảng trống nghiên cứu
và những vấn đề cần tập trung nghiên cứu của luận án. Cho đến nay, có rất nhiều các
cơng trình nghiên cứu về thương mại với nhiều cách tiếp cận và mục tiêu khác nhau,
có thể kể đến một số cơng trình nghiên cứu sau:
- Cherunilam.F. (2006), “International Economics, McGraw - Hill”: Nghiên cứu
đã phân tích, đánh giá được tác động của hiệp định thương mại, chính sách cơng đến
tăng trưởng kinh tế. Sự ảnh hưởng của chính sách cơng đến các chính sách khác. Tuy
nhiên, cơng trình chưa đưa ra được các tiêu chí cụ thể để đánh giá chính sách công [90]
- Carbaugh.R. (2010), “International Economics, South – Western College
Publishing”: Nghiên cứu đã phân tích cụ thể những ảnh hưởng của các chính sách,
hiệp định thương mại đối với phát triển kinh tế - xã hội. Xu hướng thay đổi và điều
chỉnh các chính sách, hiệp định thương mại trong từng thời kỳ, từng giai đoạn phát
triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, nghiên cứu chưa phân tích được xu hướng thay đổi và
điều chỉnh chính sách, hiệp định thương mại đó phụ thuộc vào yếu tố gì? Tại sao phải
thay đổi và nếu thay đổi thì thay đổi như thế nào [91]
- Đặng Đình Đào, Hồng Đức Thân, giáo trình kinh tế “Kinh tế thương mại”,
NXB Đại học Kinh tế Quốc dân tái bản năm 2019. Giáo trình đã đề cập toàn diện đến
các vấn đề về kinh tế và quản lý thương mại trong nền kinh tế quốc dân ở cả tầm vĩ mô
và vi mô. Đây là cơ sở lý luận, nền tảng quan trọng để nghiên cứu các vấn đề kinh


4

doanh thương mại trong nền kinh tế thị trường nhất là đối với các dịch vụ tài chính,
ngân hàng và bảo hiểm [21]
- Nguyễn Minh Tâm (2015), “Phát triển thương mại Hà Nội theo hướng văn
minh, hiện đại đến năm 2020, tầm nhìn 2030” - Luận án tiến sỹ kinh tế - Viện nghiên

cứu thương mại. Luận án đã tập trung hệ thống hóa, làm rõ một số vấn đề lý luận và
thực tiễn về phát triển thương mại theo hướng văn minh hiện đại. Xây dựng tiêu chí
(định tính và định lượng) đánh giá phát triển thương mại và xác định nhân tố ảnh
hưởng đến phát triển thương mại theo hướng văn minh, hiện đại. Tác giả cũng phân
tích thực trạng phát triển thương mại Hà Nội theo 3 nội dung lớn về: Tổ chức mạng
lưới, trình độ cơng nghệ thương mại bán lẻ; cơ cấu các tổ chức, nhân lực cho quản trị
hệ thống thương mại bán lẻ; và quản lý nhà nước. Từ đó, tác giả đã đánh giá những tồn
tại, hạn chế và nguyên nhân trong quá trình phát triển thương mại Hà Nội, trên cơ sở
đó tác giả đề xuất quan điểm, mục tiêu, phương hướng và giải pháp phát triển thương
mại Hà Nội theo hướng văn minh, hiện đại [62]
- Hà Văn Hội (2018) chủ biên “Phát triển và quản lý thương mại biên giới vùng
Tây Bắc: Lý luận và Thực tiễn” - công trình nghiên cứu mang tính chun sâu. Trong
đó nghiên cứu cũng chỉ ra rằng mặc dù hoạt động thương mại biên giới của Việt Nam
những năm gần đây đạt được thành tựu quan trọng, song hoạt động thương mại biên
giới Việt Nam nói chung và thương mại biên giới Việt Nam – Trung Quốc, Việt Nam –
Lào nói riêng cịn mang tính tự phát, chưa có chiến lược, quy hoạch rõ ràng, cơ sở hạ
tầng các cửa khẩu, lối mở còn hạn chế. Các khu kinh tế cửa khẩu hoạt động chưa hiệu
quả, v.v. điều này ảnh hưởng mạnh mẽ tới sự phát triển ổn định của hoạt động thương
mại biên giới của Việt Nam [36]
- Nguyễn Văn Hội (2018), “Lợi thế cạnh tranh của Việt Nam trong xuất khẩu
hàng hóa qua các cửa khẩu biên giới Việt – Trung” - luận án Tiến sĩ. Trong luận án
của mình tác giả đã chỉ ra rằng, so với xuất khẩu hàng hóa sang Trung Quốc qua các
cảng biển, xuất khẩu hàng hóa qua các cửa khẩu biên giới Việt - Trung có lợi thế cạnh
tranh về chi phí thấp, đó là cửa ngõ trực tiếp vào thị trường Trung Quốc; là cầu nối
tuyến đường ngắn nhất đến các vùng phía Tây và Tây Nam của Trung Quốc; đồng thời
chi phí thấp hơn về thuế, phí và lệ phí. Bên cạnh đó, xuất khẩu hàng hóa qua các cửa
khẩu biên giới Việt - Trung có lợi thế cạnh tranh về sự khác biệt [63]


5

- Vũ Thị Lộc (2018), “Xây dựng chiến lược phát triển thương mại vùng kinh tế
trọng điểm Bắc Bộ đến năm 2030” - luận án tiến sỹ kinh tế - Đại học Thương mại.
Trong nghiên cứu của mình tác giả đã hệ thống hóa và làm rõ cơ sở lý luận về chiến
lược và xây dựng chiến lược phát triển thương mại vùng kinh tế trọng điểm; đánh giá
và làm rõ những căn cứ thực tiễn xây dựng chiến lược phát triển thương mại vùng kinh
tế trọng điểm, vận dụng trong trường hợp vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ; đề xuất nội
dung chủ yếu của chiến lược phát triển thương mại vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ
đến năm 2030 và kiến nghị giải pháp thực hiện [78]
- Lê Thanh Tuấn (2019), “Phát triển kinh tế biên giới Việt - Trung (tỉnh Quảng
Ninh): Vấn đề và giải pháp” - luận án tiến sỹ kinh tế - Học viện Khoa học Xã hội.
Trong nghiên cứu của mình tác giả đã phân tích, làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn có
liên quan đến phát triển kinh tế biên giới nhằm chỉ ra vấn đề đang cịn tồn tại trong
chính sách phát triển kinh tế biên giới Việt Nam - Trung Quốc khu vực tỉnh Quảng
Ninh hiện nay (nghiên cứu biên giới trên đất liền) và giải pháp nhằm phát triển kinh tế
biên giới khu vực này trong thời gian tới (2030). Ngồi ra tác giả cịn phân tích thực
trạng các loại hình cụ thể của kinh tế biên giới tỉnh Quảng Ninh nhằm tìm ra các vấn
đề đang gặp phải và đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển tế biên giới Việt - Trung
tỉnh Quảng Ninh [48]
2.2. Cơng trình nghiên cứu về phát triển thương mại trên địa bàn thành
phố Hải Phòng
Hải Phòng là một trong những thành phố lớn của Việt Nam với những điều kiện
thuận lợi cho phát triển các hoạt động thương mại, dịch vụ cảng biển, dịch vụ du lịch...
UBND thành phố Hải Phòng đã ban hành quyết định số 1272/QĐ-UBND, ngày 13/8/2012
về việc ban hành chương trình hành động thực hiện Nghị quyết số 05-NQ/TU ngày
26/3/2012 của Ban thường vụ Thành Uỷ về phát triển thương mại Hải Phòng đến năm
2015, định hướng đến năm 2020 với mục tiêu là: Xây dựng Hải Phòng trở thành trung
tâm thương mại, trung tâm xuất nhập khẩu lớn của cả nước, cửa ngõ giao thương với
nước ngồi của khu vực phía Bắc và hai hành lang, một vành đai hợp tác kinh tế Việt
Nam - Trung Quốc.

Tuy nhiên, hiện nay có rất ít các nghiên cứu đề cập đến phát triển thương mại ở
Hải Phòng, có một số các cơng trình nghiên cứu như:


6

- Quách Thị Hà (2013), “Phát triển kinh tế biển ở Hải Phòng” tác phẩm chỉ ra
kinh tế biển với nhiều ngành dịch vụ liên quan có vai trị đặc biệt quan trọng trong nền
kinh tế Hải Phịng. Vì vậy, chính quyền cấp thành phố cần thiết phải quan tâm và phát
triển kinh tế biển. Tuy nhiên, nội dung nghiên cứu của luận án chưa phân tích và đưa
ra các giải pháp về phát triển thương mại trong phạm vi nghiên cứu phát triển kinh tế
biển cho thành phố Hải Phòng [69]
- Nguyễn Quốc Tuấn (2015) với “Quản lý nhà nước đối với dịch vụ Logistics ở
cảng Hải Phòng” - luận án tiến sỹ kinh tế - Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương.
Trong luận án của mình tác giả tập trung phân tích các hoạt động quản lý nhà nước đối
với một ngành dịch vụ cụ thể ở Hải Phòng là Logistics. Đây là ngành dịch vụ mũi nhọn và
phát triển nhất ở thành phố trong thời gian gần đây. Mặc dù luận án đã thể hiện đầy đủ vai
trò quản lý nhà nước trong phát triển ngành dịch vụ này nhưng nội dung nghiên cứu khá
đặc thù, chưa khái quát được hoạt động thương mại của Hải Phòng [64]
- Nguyễn Thị Hải Hà (2018), “Vai trò nhà nước trong phát triển khu vực dịch
vụ ở Hải Phịng” - luận án Tiến sỹ Kinh tế Chính trị - Đại học Kinh tế, Đại học Quốc
Gia Hà Nội. Trong nghiên cứu của mình tác giả đã phân tích, làm rõ cơ sở khoa học về
vai trò nhà nước trong phát triển hoạt động dịch vụ cấp tỉnh và chỉ rõ những hạn chế,
bất cập và nguyên nhân trong thực hiện vai trò nhà nước trong phát triển hoạt động
dịch vụ ở Hải Phòng, luận án đề xuất các giải pháp nhằm thực hiện tốt hơn vai trò nhà
nước trong phát triển khu vực này [65]
- Nguyễn Văn Lịch (2005), “Phát triển thương mại trên hành lang kinh tế Cơn
Minh - Lào Cai – Hà Nội - Hải Phịng” - đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ (Bộ
Thương mại 2005). Trong cơng trình nghiên cứu tác giả cùng các thành viên trong
nhóm nghiên cứu đã phân tích và làm rõ những luận cứ khoa học của việc xây dựng

hành lang kinh tế Côn Minh - Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng, đánh giá thực trạng phát
triển thương mại trên hành lang, đồng thời phân 16 tích tác động của hành lang kinh tế
đối với việc hình thành khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc. Tác giả cũng
đề xuất các giải pháp thúc đẩy phát triển thương mại khu vực hành lang kinh tế Cơn
Minh - Lào Cai - Hà Nội - Hải Phịng [66]
- Nguyễn Xuân Quang (2006), “Phát triển thương mại trong hành lang kinh tế
Nam Ninh – Lạng Sơn - Hà Nội - Hải Phòng” - đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ
(Bộ Thương mại 2006). Trong cơng trình nghiên cứu tác giả cùng các thành viên trong


7

nhóm nghiên cứu đã phân tích và làm rõ xu hướng pahst triển quan hệ kinh tế thương
mại Việt Nam - Trung Quốc - ASEAN và những yêu cần phát triển các hành lang kinh
tế. Ngồi ra nhóm tác giả cịn phân tích các yếu tố địa lý - kinh tế - xã hội - chính trị:
điều kiện hình thành và phát triển hành lang kinh tế Nam Ninh - Lạng Sơn - Hà Nội Hải Phòng và vai trò của hành lang kinh tế Nam Ninh - Lạng Sơn - Hà Nội - Hải
Phòng trong phát triển thương mại Việt Nam - Trung Quốc - ASEAN bao gồm: Nam
Ninh - Lạng Sơn - Hà Nội - Hải Phòng và cơ hội phát triển thương mại của Việt Nam;
hành lang kinh tế Nam Ninh - Lạng Sơn - Hà Nội - Hải Phòng và các cơ hội thúc đẩy
phát triển quan hệ thương mại giữa Trung Quốc và ASEAN. Tác giả cũng đề xuất các
giải pháp phát triển thương mại trong hành lang kinh tế Nam Ninh - Lạng Sơn - Hà
Nội - Hải Phòng [67]
- Đỗ Minh Thụy (2017), “Phát triển mạng lưới thương mại tại Thành phố Hải
Phòng trong thời kỳ hội nhập quốc tế đến năm 2020” - bài viết đăng trên Tạp chí Cơng
thương. Trong bài viết này tác giả đã phân tích mạng lưới thương mại trong hệ thống
các chuỗi giá trị tiêu thụ sản phẩm của một hay nhiều hãng khác nhau trên phạm vi
một lãnh thổ nhất định. Sự phát triển của mạng lưới thương mại phụ thuộc vào các yếu
tố như: Tốc độ lưu chuyển hàng hóa; mức lưu chuyển hàng hóa; phát triển mạng lưới
phân phối hàng hóa; đa dạng hóa các loại hình kinh doanh thương mại; phát triển lao
động trong mạng lưới thương mại; phát triển cơ sở vật chất cho mạng lưới thương

mại... [34]
- Nguyễn Hoài Nam (2017), “Thực trạng và giải pháp mạng lưới phân phối
hàng hóa tại thành phố Hải Phòng” - bài viết đăng trên Tạp chí Cơng thương. Trong
bài viết này tác giả đã đề cập một số lý luận liên quan tới mạng lưới phân phối hàng
hóa, thực trạng mạng lưới phân phối hàng hóa tại Hải Phịng và đưa ra một số giải
pháp phát triển mạng lưới phân phối hàng hóa tại Hải Phòng trong thời gian tới [68]
- Đan Đức Hiệp (2021), “Kinh tế Hải Phòng (1955 - 2055) chặng đường, định
hướng và tầm nhìn”. Trong tác phẩm của mình tác giả đã phân tích bức tranh kinh tế
Hải Phịng từ năm 1955 đến nay có đưa ra định hướng, tầm nhìn đến năm 2055. Tác
giả khẳng định Hải Phịng là thành phố cảng biển, cửa chính ra biển của các tỉnh phía
Bắc, cực tăng trưởng vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, đầu mối giao thông quan trọng
về đường bộ, đường sắt, đường hàng không và đường biển quan trọng của cả nước và


8

quốc tế, gắn kết Hải Phòng với các tỉnh, thành phố trong cả nước và quốc tế. Lợi thế
so sánh đã tạo cho Hải Phòng phát triển kinh tế đặc biệt là phát triển kinh tế biển [29]


9

2.3. Nội dung mà các nghiên cứu đã đề cập và các khoảng trống cần tiếp
tục nghiên cứu
2.3.1. Nội dung mà các nghiên cứu đã đề cập
2.3.1.1. Về lý luận
Thứ nhất, các tài liệu nghiên cứu đã giúp nghiên cứu sinh xác định được hệ
thống một số vấn đề lý luận cơ bản về phát triển thương mại trong nền kinh tế thị
trường, tính tất yếu của sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế với tỷ trọng hoạt động thương
mại ngày càng tăng. Đối với những nước đang phát triển, tập trung phát triển thương

mại, dịch vụ chính là thúc đẩy nền kinh tế nhanh chóng đạt tới mục tiêu tăng trưởng đã
đặt ra bởi phát triển thương mại, dịch vụ là lĩnh vực có sự đa dạng trong các ngành
nghề và cũng là lĩnh vực hỗ trợ, thúc đẩy các khu vực kinh tế khác phát triển.
Thứ hai, các cơng trình nghiên cứu của các nhà kinh tế học đã chỉ rõ vai trò của
thương mại trong phát triển kinh tế - xã hội nói chung và phát triển từng lĩnh vực kinh
tế cụ thể nói riêng. Ở cấp tỉnh trong một quốc gia, vai trò của hoạt động thương mại
trong phát triển kinh tế địa phương lại càng trở nên cần thiết. Bởi nền kinh tế cấp tỉnh
phải phát triển trong mối quan hệ với các vùng, lãnh thổ khác theo chiến lược và chính
sách chung của quốc gia nhưng phải dựa trên lợi thế so sánh của khu vực địa lý.
Thứ ba, các tài liệu nghiên cứu đã tiếp cận ở nhiều khía cạnh khác nhau để chỉ
ra những hoạt động cần thiết để phát triển kinh tế - xã hội nói chung và phát triển kinh
tế thương mại nói riêng. Phân tích những đặc thù của hoạt động phát triển thương mại
làm tài liệu tham khảo cho việc hình thành khung lý luận để nghiên cứu phát triển
thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng.
Thứ tư, các nghiên cứu đã chỉ rõ quan điểm: địa phương muốn phát triển thương
mại trong cơ chế thị trường đều luôn phải đối mặt với cơ hội và thách thức. Vì thế các
giải pháp, các chính sách, chiến lược phát triển hoạt động thương mại là chìa khóa để
giải quyết các vấn đề. Tuy nhiên, những giải pháp này phải được xây dựng và thực hiện
dựa trên mối quan hệ của thành phố với các vùng xung quanh, trong cả nước và hội
nhập kinh tế quốc tế. Chính quyền địa phương cần có các hoạt động là cầu nối để giải
quyết các quan hệ đó hướng tới hiệu quả kinh tế.
2.3.1.2. Về thực tiễn
Những nghiên cứu đã cung cấp cho nghiên cứu sinh bức tranh toàn cảnh về phát
triển thương mại với mục tiêu đa dạng và phát triển các ngành thương mại làm nền


10

tảng hỗ trợ, thúc đẩy các ngành kinh tế khác tăng trưởng. Các nghiên cứu được công
bố đã mang lại giá trị thực tiễn cho luận án như sau:

Thứ nhất, khắc họa một phần về thực trạng thương mại ở thành phố Hải Phịng
và các nỗ lực của chính quyền trong việc phát triển hoạt động thương mại trong nền
kinh tế thị trường.
Thứ hai, chiến lược phát triển thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng
dựa trên định hướng, quy hoạch phát triển thương mại quốc gia, thành phố Hải Phịng
xây dựng các chính sách riêng để kiểm sốt và phát triển hoạt động thương mại cụ thể,
đặc biệt là những ngành mũi nhọn, có nhiều lợi thế so sánh.
Thứ ba, các nghiên cứu đã đưa ra nhiều khuyến nghị khả thi để các nhà quản lý
nhà nước nói chung, chính quyền cấp thành phố nói riêng đưa ra chiến lược, chính sách
nhằm phát triển hoạt động thương mại, đồng thời hướng tới mục tiêu phát triển chung của
toàn nền kinh tế.
2.3.2. Các khoảng trống cần tiếp tục nghiên cứu
Thứ nhất, chưa có nghiên cứu tập trung vào phát triển hoạt động thương mại ở
thành phố Hải Phòng với đầy đủ các đánh giá về hoạt động thương mại cũng như mức
độ phát triển của hoạt động này, tác động của nó tới nền kinh tế, an sinh xã hội của
thành phố.
Thứ hai, chưa có nghiên cứu về phát triển hoạt động thương mại ở Hải Phòng
và đưa ra một cái nhìn tổng thể về sự phát triển hoạt động thương mại ở Hải Phòng với
những đặc thù cũng như đánh giá đầy đủ các mặt trong mối tương quan với sự phát
triển hoạt động thương mại quốc gia và các vùng lân cận.
Thứ ba, chưa có những nghiên cứu đầy đủ về phát triển hoạt động thương mại ở
Hải Phịng cũng như các giải pháp để chính quyền thành phố thực hiện nhằm thúc đẩy
hoạt động thương mại của Hải Phòng phát triển một cách đồng bộ, thống nhất, phù
hợp với điều kiện đặc thù, lợi thế so sánh của thành phố. Trong đó có các chính sách,
quy hoạch để thúc đẩy những hoạt động thương mại phát triển tương xứng với tiềm
năng và lợi thế của thành phố.
Tóm lại, sau khi tổng hợp tất cả những nghiên cứu có liên quan được thực hiện
trong thời gian qua, tác giả nhận thấy vẫn cịn khía cạnh chưa được khai thác và đã lựa
chọn đề tài “Phát triển thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phịng” để có được
sự nghiên cứu một cách sâu rộng về hoạt động phát triển thương mại với mục đích có

11

thể ứng dụng nghiên cứu trong quản lý và thúc đẩy hoạt động này ở Hải Phịng nói
riêng và ở các tỉnh thành khác nói chung một cách phù hợp và hiệu quả nhất. Luận án
cũng không trùng với bất kỳ nghiên cứu nào đã có. Trong luận án, tác giả sẽ kế thừa
những giá trị nghiên cứu là những khảo sát, số liệu hay hệ thống cơ sở lý luận trong
phạm vi nghiên cứu của mình, đồng thời cũng có những đóng góp riêng có thể bổ sung
cho những thiếu sót mà những nghiên cứu trước chưa đưa ra.
3. Mục tiêu nghiên cứu của luận án
3.1. Mục tiêu tổng quát: Luận án nghiên cứu đánh giá thực trạng và đề xuất
giải pháp phát triển thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng.
3.2. Mục tiêu cụ thể
3.2.1. Về lý luận
- Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển thương mại địa bàn thành phố
Hải Phòng
- Phân tích hệ thống tiêu chí đánh giá quy mơ và tốc độ tăng trưởng thương mại
- Phân tích các nhân tố cơ bản ảnh hưởng đến phát triển thương mại trên địa bàn
thành phố Hải Phòng
3.2.2. Về thực tiễn
- Phân tích thực trạng phát triển thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng từ
năm 2012 đến năm 2019 và những vấn đề đặt ra.
- Đánh giá thuận lợi, khó khăn, những kết quả đã đạt được và những hạn chế và
tồn tại trong phát triển thương mại.
3.2.3. Về giải pháp
Trên cơ sở lý luận về phát triển thương mại và thực tiễn phát triển thương mại
trên địa bàn thành phố Hải Phòng, luận án đề xuất các giải pháp phát triển thương mại
trên địa bàn thành phố Hải Phịng để giúp các cấp có thẩm quyền xây dựng định hướng
và quy hoạch phát triển thương mại phù hợp với tình hình địa phương.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận án là những vấn đề
lý luận và thực tiễn về phát triển thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng, bao
gồm xu hướng phát triển thương mại, các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển thương
mại, các chỉ tiêu đánh giá phát triển thương mại, nội dung chủ yếu của phát triển
thương mại, thực trạng phát triển thương mại, các kết quả đã đạt được trong phát triển
thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng.