Bệnh nấm và các biện pháp phòng trừ

Bệnh nấm và các biện pháp
phòng trừ


Một số ngun nhân
• Điều kiện phù hợp để ni trồng nấm như nhiệt
độ ấm, ẩm độ cao; cũng đồng thời là điều kiện
thuận lợi cho các loài gây bệnh nấm
• Nhà xưởng trồng nấm thường khơng được trang
bị tốt để có thể khống chế các điều kiện mơi
trường
• Việc ni trồng nấm thường xun, liên tục
• Việc hạn chế sử dụng các chất hóa học để tiêu
diệt nguồn bệnh, côn trùng


Một số ngun tắc chính
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•

Vệ sinh là yếu tố quan trọng nhất trong việc phịng chống các loại
bệnh tật
Ln đóng cửa và tránh mọi sự tiếp xúc giữa cơ chất với nguồn

bệnh trong giai đoạn nuôi sợi
Lắp đặt màn lưới che cho tất cả các cửa nhà nấm nhằm chống sự
xâm nhiễm của ruồi nấm
Kiểm tra thường xuyên các bịch phơi hay giàn nấm để có thể phát
hiện rất sớm mầm bệnh
Giữ các bịch nấm hay các giàn nấm thật sạch. Nhặt bỏ toàn bộ các
nấm rơi vãi, gốc nấm càng nhanh càng tốt sau khi thu hoạch
Giữ sạch nền nhà nấm, không để các loại rác thải nấm gần nhà
nấm vì chúng có thể dẫn dụ ruồi nấm
Tốt nhất là có thể khử trùng compost thải trước khi vận chuyển ra
khỏi nhà nuôi trồng
Vệ sinh và khử trùng thật kỹ nhà xưởng trước khi bước vào đợt
nuôi trồng mới
Rửa và khử trùng dụng cụ thường xuyên
Mặc quần áo sạch, đổi giày dép sạch và rửa tay trước khi vào nhà
trồng nấm


Một số bệnh thường gặp trong q
trình ni trồng nấm
•
•
•
•
•

Bệnh hại do nấm
Bệnh hại do vi khuẩn
Bệnh hại do virus
Bệnh hại do các loại côn trùng

“Bệnh” do các điều kiện vi môi trường
không phù hợp


Bệnh hại do nấm
• Nấm cạnh tranh (Cạnh tranh CO2, nguồn
dinh dưỡng, nước, không gian sống với
nấm nuôi trồng trong q trình ni sợi)
• Nấm ký sinh ( bên cạnh việc canh tranh
chúng còn gây hại một cách trực tiếp lên
hệ sợi hay quả thể lồi nấm đang được
ni trồng)


Một số nấm cạnh tranh
• Nấm mực (Coprinus spp.)
– Nguyên nhân chính
• Xuất hiện khi cơ chất có q nhiều Nito
• Q trình thanh trùng kém, nhiệt độ thấp hoặc thời gian gia nhiệt
quá ngắn

– Biểu hiện
• Rất nhiều sợi trắng, mảnh mọc trong cơ chất, quả thể có cuống dài,
phần mũ nấm có thể bị rữa rất nhanh và có màu đen như mực
• Xuất hiện nhiều trong cơ chất ở giai đoạn nuôi sợi; giai đoạn sau
phủ đất (ở nấm mỡ) thậm chí cả khi thu hoạch

– Lây lan
• Bằng bào tử từ giọt dịch màu đen

– Phịng trừ
• Lên men tốt sẽ phịng ngừa được nấm mực. Thơng thường chúng
tự biến mất khi lượng khí amoniac mất đi và pH cơ chất giảm xuống
• Hệ sợi nấm ni trồng có thể xâm nhập vào nhửng nơi trước đó bị
nhiễm



• Mốc xanh ô-liu (Chaetomium spp.)
– Nguyên nhân gây ra
• Chất lượng compost quá kém
• Nhiệt độ thanh trùng quá cao, sự dao động nhiệt quá lớn
• Quá thiếu oxy dẫn đến compost chứa quá nhiều NH3

– Biểu hiện
• Đầu tiên hệ sợi màu trắng xám xuất hiện trong cơ chất
( khoảng 10 ngày sau cấy giống), sau đó các dạng sợi xoăn
màu xanh ôliu xuất hiện trên các cộng rơm.
• Mốc này sẽ làm cho cơ chất có màu đen, sợi nấm khơng thể
mọc vào được
• Gây ảnh hưởng lớn đến năng suất

– Lây lan
• Bằng bào tử túi, theo khơng khí, dính vào quần áo và vật liệu

– Phịng trừ
• Khi đã xuất hiện trong cơ chất thì khơng có cách trừ, do đó,
cần phịng ngừa bằng cách không để nhiệt độ thanh trùng
lên quá cao, tránh sự giao động nhiệt quá lớn; Không để cơ
chất bị quá ướt trước khi lên men phụ

• Mốc vàng (Myceliophthora lutea)
– Nguyên nhân
• Do thiếu nhiệt trong q trình thanh trùng
• Do cấu trúc vật lý của cơ chất không phù hợp (Hay xuất hiện ở
dạng cơ chất nặng, nhầy; ít hơn khi ở cơ chất nhẹ)

– Biểu hiện
• Xuất hiện những vạt mốc màu vàng nâu, thường đi cùng với sợi
màu trắng, nằm trong cơ chất
• Dấu hiệu đầu tiên thường là khoảng 2 tuần sau khi cấy giống.
Những đám mốc vàng nâu sẽ mọc thành lớp chất nền vàng nâu
dạng sợi nằm giữa cơ chất và đất phủ

– Lây lan
• Bào tử lây lan thơng qua các hạt đất, khơng khí và xử lý mùa vụ vì
vậy nó có thể lây nhiễm vào cơ chất đã lên men và dất phủ

– Phịng trừ
• Khơng có cách chữa trị, chỉ có thể phịng ngừa
–
–
–
–
–

Tăng cường vệ sinh
Nâu hơi nước để thanh trùng nhà sau khi kết thúc chu kỳ nuôi trồng
Khử trùng kỹ các vật liệu bằng gỗ

Lắp đặt hệ thống lọc khơng khí cho nhà trồng nấm
Kiểm tra kỹ quá trình lên men


• Mốc thạch cao trắng và nâu (Scopulariopsis fimicola;
Papulaspora byssina, thể hữu tính là Athelia coprophila)
– Ngun nhân
• Do q trình lên men phụ khơng thích hợp vì thiếu O2 do cơ chất
quá ướt
• Do pH quá cao (pH >=8)

– Biểu hiện
• Xuất hiện bên dưới giàn nấm khi nhiệt độ cao. Sợi nấm thường
khơng thể mọc vào nơi có mốc thạch cao. Cơ chất trở nên dính và
có màu sẫm.
• Mốc này có thể mọc ở cơ chất và lan lên cả đất phủ tạo nên những
mảng mốc trắng (như bột bào tử) dễ bị bong ra trong khi phần rìa
đám mốc vẫn ở dạng sợi màu trắng. Sau khi trưởng thành bào tử
chuyển thành màu hồng, đôi khi chuyển sang vàng nâu
• Khi chuyển sang khối dạng hạt màu có màu nâu quế thì chúng là
dạng mầm hay hành con chứ khơng phải bào tử
• Làm giảm năng xuất ni trồng nghiêm trọng

– Lây lan
• Bằng bào tử hoặc dạng mầm, hành con

– Phịng trừ
• Khơng có cách chữa trị, chỉ có thể phịng ngừa
– Tăng cường vệ sinh
– Kiểm tra kỹ quá trình lên men phụ, đặc biệt là nhiệt độ thanh trùng

– Tránh cấy giống khi cơ chất quá ướt


• Mốc son môi (Sporendonema
purpurascens )


• Mốc xanh (Trichoderma spp. (Hypocrea spp); Aspergillus
spp.; Penecillium spp.)
– Ngun nhân chính
• Do q trình thanh trùng và lên men phụ không đạt chuẩn, cơ chất
không phải là dạng tối ưu cho nấm phát triển
• Cơ chất bị ép lên giàn quá chặt hoặc quá nhiều
• Ẩm độ cơ chất khơng đồng đều

– Biểu hiện
• Thường xuất hiện trên đất phủ, có màu xanh; Cũng thướng thấy ở
phần cuống nấm sau khi thu hoạch; trên các mầm nấm bị chết

– Lây lan:
• Phát tán bào tử thơng qua khơng khí, quần áo hoặc điều kiện vệ
sinh rất kém

– Phịng trừ
• Điều kiện vệ sinh tốt
• Chuẩn bị tốt cơ chất nhất là khâu lên men phụ và thanh trùng
• Dùng hóa chất khử trùng đúng nồng độ (500 ppm Sporgon (hỗn
hợp prochloraz-mangan 50%)
• Khơng để ẩm độ khơng khí q cao trong suốt q trình ni sợi
• Kiểm tra nguồn giống mẹ cẩn thận trước khi dùng

• Dùng giống kháng mốc


Trichoderma sp. trên cơ chất bông thải

Trichoderma sp. trên quả thể
Thể bó của Hypocrea sp. trên cơ chất bơng thải


• Mốc đen (Doratomyces stemonitis)
– Nguyên nhân
• Có sự mất cân bằng về thành phần cơ chất, đặc
biệt do có sự vượt trội lớn của các cacbon-hydrat
đơn giản
• Phát triển mạnh hơn rất nhiều khi cơ chất dư ẩm

– Biểu hiện
• Sợi nấm sẫm màu, hình thành cơ quan sinh bào
tử dạng râu cứng màu đen có thể dài tới 2 mm
trên đất phủ hoặc trên sợi rơm dùng làm cơ chất
• Ảnh hưởng khơng nhiều tới năng suất nấm

– Phịng trừ
• Thanh trùng cơ chất tốt, lên men phụ tốt


• Mốc nâu quế (Peziza ostracoderma, thể hữu
tính; Chromelosporium fulvum, thể vơ tính)
– Ngun nhân
• Ẩm độ khơng khí ln duy trì cao (90-95%) kết hợp với nhiệt

độ cao
• Là dạng nấm cơ hội cho nên thường xuất hiện trong vòng 1
tuần tới 1,5 tuần sau khi phủ đất

– Biểu hiện
• Hình thành một đám sợi trịn, màu trắng trên đất phủ từ 1
điểm bị nhiễm, sau vài ngày sẽ hình thành bào tử vơ tính
màu vàng nâu, đồng thời đám sợi trắng cũng nhanh chóng
chuyển sang màu nâu vàng; Vẫn duy trì một lớp sợi màu
trắng, dày ở viền xung quanh
• Mốc này thường kém cạnh tranh cho nên lai mọc trên đất
phủ được khử trùng kỹ. Khi nhiệt độ thấp xuống, độ ẩm giảm
đi do thơng gió thi mốc này sẽ tự nhiên biến mất
• Khơng ảnh hưởng nhiều tới nấm chỉ làm lứa thứ 1 chậm đi
vài ngày

– Phịng trừ
• Thơng gió ngay sau khi phủ đất, khống chế độ ẩm thấp hơn
95%
• Khơng nên dùng hóa chất tiệt trùng đất phủ quá kỹ


Một số mốc ký sinh
•

Mốc tơ nhện (Cladobotryum dendroides, thể hữu tính; Hypomyces
rocellus thể vơ tính)
– Ngun nhân
• Ẩm độ khơng khí và nhiệt độ cao
• Xâm nhiễm nhờ gió hoặc theo đất phủ

• Thường xuất hiện ở lứa nấm cuối, đôi khi xuất hiện ở ngay lứa 1

– Biểu hiện
• Xảy ra trên đất phủ, thường bắt đầu từ nơi có nấm con chết hoăc trên phần
cuống nấm sót lại sau thu hoạch; Sau đó lan truyền rất nhanh chóng trên
đất phủ hình thành lên một mảng sợi dạng mạng nhện màu trắng. Mốc lan
càng nhanh hơn nếu như ẩm độ và nhiệt độ khơng khí cao.
• Khi bị mốc bao trùm nấm con sẽ bị mất màu rồi chết. Khi hệ sợi mốc dày lên
chúng có màu đỏ hồng hoặc màu vàng nhạt

– Lây lan
• Bằng bào tử hoặc nằm sẵn trong đất

– Phịng trừ
• Phun 2% formalin thuong mại (40%) lên mặt cơ chất trước phủ đất và bề
mặt đất phủ sau phủ đất
• Loại bỏ nấm chết, cuống nấm
• Xịt trực tiếp 2% formalin thương mại vào chỗ bị nhiễm, trong trường hợp bị
nhiễm nặng có thể dùng benomyl, carbendazim tưới vào những nơi bị
nhiễm


• Mốc bong bóng ướt (wet bubble) (Mycogone
perniciosa)
– Nguyên nhân:
• Do khử trùng đất phủ không được xử lý tốt

– Hiện tượng
• Nấm con bị nhiễm bệnh sẽ phát triển thành một khối khơng
có hình thù nhất định, bao phủ bên ngồi bởi 1 lớp sợi mà

sau đó sẽ chuyển sang màu be nâu. Tiếp theo hình thành
các giọt dịch nâu đỏ chứa vi khuẩn gây thối và bào tử, sinh
các bong bóng. Nấm bệnh sinh ra mùi thối đặc trưng
• Gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng
nấm vì khả năng lây lan rất mạnh

– Lây lan
• Bằng bào tử và hệ sợi thơng qua đất phủ bị nhiễm,bụi torng
khơng khí, ruồi nấm, con người (hái nấm), khay hái nấm,
thiết bị…


• Mốc bong bóng khơ (Dry bubble) (Verticilium fungicola)
– Ngun nhân: tương tự wet bubble
– Biểu hiện ở nấm Mỡ
• Nấm con bị nhiễm bệnh sẽ hình thành dạng củ hành đặc trưng,
cuống lớn hơn mũ. Sau đó cuống thường bị nứt chẻ ra do các tế
bào bị nhiễm không phát triển nữa, phần chẻ ra sẽ bị uốn cong lên.
Nếu mũ nấm bị hiện tượng này thì ngưới ta gọi là dạng “sứt mơi”
• Bệnh này lây lan rất mạnh thông qua đất phủ mà không mọc trong
cơ chất. Đặc biệt khi nhiệt độ khơng khí cao trên 20oC

– Lây lan: tương tự wet bubble
– Phịng trừ
•
•
•
•
•
•

•
•
•

Đặc biệt chú trọng đến điều kiện vệ sinh môi trường
Khống chế ruồi nấm
Thiết lập hệ thống lọc khơng khí trước khi thổi vào nhà trồng nấm
Xử lý đất phủ thật cẩn thận theo đúng quy trình
Khi mới bị nhiễm cần phun 2% formalin (40%). Thu gom mẫu bị
bệnh vào bịch nilon và mang ra khỏi nơi trồng nấm
Nêu bị nhiễm nặng cần xây dựng một quy trình dùng hệ thống thuốc
nấm để xử lý
Không hái các nấm bị bệnh chung với nấm khơng bệnh trong q
trinh thu hoạch
Làm việc theo đúng trình tự: Nhà nấm mới trước, nhà nấm cũ sau
Cần khử trùng nhà bị nhiễm bằng hơi nước 70oC trong 12 h



Bệnh hại do virus
• Ở nấm mỡ: Ngưới ta đã biết 1 loại virus gây hậu quả vơ
cùng nghiêm trọng.
• Ghi nhận đầu tiên năm 1948, trang trại anh em nhà La
France, Mỹ do công của Dr. J.W. Sinden. Do vậy cịn có
tên là “bệnh La France”
• Khi phát hiện ở Anh, người ta đặt tên là “die-back” do
gây chết sợi nấm trên mặt cơ chất
• 1962 mới được xác định là bệnh virus, ngưới ta đã ln
ln tìm thấy các dạng hình cầu và hình que trong các
cá thể nấm bệnh

• Sợi nấm bệnh có thể truyền bệnh cho sợi nấm khỏe
mạnh
• 1963 Schisler và cộng sự phát hiện bệnh này có thể lây
lan qua bào tử của nấm bị bệnh


Thiệt hại sản xuất nấm Mỡ do virus


Nghiên cứu về bệnh Die-back
• Tìm thấy 3 dạng virus trong quả thể nấm bệnh:
hình cầu 25 nm; 34 nm và dạng trụ kích thước
19 X 50 nm
• Khi bị gây nhiễm chủ động bởi các dạng virus
trên thì quả thể nấm có các triệu chứng của
bệnh, đồng thời có thể tái phân lập 3 dạng virus
trên, do đó có thể kết luận 3 dạng virus trên
chính là nguyên nhân gây bệnh die-back
• Ở Hà Lan, người ta nhận thấy sợi nấm không bị
chết, mà chỉ mọc rất yếu trên đất phủ
• Các TN ở Horst – Hà lan cũng cho thấy bệnh
này lây lan qua hệ sợi và cả bào tử nấm


• TN về sức sống của bào tử bị nhiễm virus
– 4oC trong 16 năm bào tử mang mầm bệnh
vẫn có thể nảy mầm và tiếp tục gây bệnh
– Nhiệt độ phòng sau 2,5 năm, bào tử nhiễm
bệnh mất hẳn khả năng nảy mầm
– Gia nhiệt trong 30 phút ở các nhiệt độ 50oC,

52oC, 53oC và 54oC; chỉ có ở 54oC mới gây
chết bào tử nhiễm bệnh. Các nhiệt độ còn lại
bào tử vẫn nảy mầm và hệ sợi tiếp tục mang
virus
Nhiệt độ không xử lý được virus


Mối liên hệ giữa thời điểm nhiễm
virus và năng suất nấm


Những thời điểm là cơ hội cho
virus xâm nhiễm
•
•
•
•

Cấy giống và thời gian nuôi sợi
Lên giàn cơ chất đã cấy giống
Thời điểm bổ sung dinh dưỡng
Trộn thêm cơ chất đã mọc giống vào đất
phủ