Một số biện pháp dạy học lồng ghép truyền thống lịch sử, văn hóa địa phương vào phân môn Lịch sử lớp 4

MỤC LỤC
Trang
1. MỞ ĐẦU
1.1. Lý do chọn đề tài

2
2

1.2. Mục đích nghiên cứu
1.3. Đối tượng nghiên cứu

3

1.4. Phương pháp nghiên cứu

3

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1.Cơ sở lí luận
2.2.Thực trạng của việc dạy học lồng ghép Lịch sử địa phương
trong phân môn Lịch sử lớp 4 ở trường Tiểu học và Trung học cơ sở
Đông Khê.
2.3. Biện pháp đã sử dụng
2.3.1. Nghiên cứu, tìm hiểu tài liệu
2.3.2. Lập kế hoạch dạy học tích hợp lồng ghép truyền thống,
lịch sử văn hóa địa phương
2.3.3. Sự chuẩn bị của học sinh
2.3.4. Tổ chức cho học sinh tiếp cận với một số hình ảnh lịch sử
địa phương liên quan đến bài học.
2.3.5. Vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học

4
4
5

6
6
9

10
11

11

2.3.5.1. Sử dụng phương pháp trực quan và quan sát để nâng cao
hiệu quả giờ dạy
2.3.5.2.Sử dụng phương pháp hỏi đáp gây hứng thú cho học sinh

11

2.3.5.3. Sử dụng phương pháp kể chuyện phát huy tính tích cực
của học sinh
2.3.5.4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học

13

13

15

2.3.5.5. Dạy học lồng ghép thơng qua các hoạt động ngoại khóa

2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

19
20

1


1. MỞ ĐẦU
1.1. Lý do chọn đề tài
Đổi mới nội dung, phương pháp dạy học theo hướng coi trọng phẩm chất
và năng lực người học, nâng cao nhận thức cho học sinh về lịch sử Đảng và
lịch sử dân tộc, trên cở sở đó bước đầu rèn luyện bản lĩnh và lập trường cách
mạng cho học thế hệ trẻ, đồng thời giúp học sinh nâng cao hiểu biết về chủ
nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, sống có văn hóa, nghĩa tình [1].
Chương trình Lịch sử lớp 4 giúp học sinh lĩnh hội được một số tri thức ban
đầu và thiết thực về xã hội. Đó là các sự kiện và nhân vật tiêu biểu tương đối có
hệ thống theo dòng thời gian lịch sử ở Việt Nam từ buổi đầu dựng nước cho tới
nửa đầu thế kỉ XIX . Từ đó hình thành và phát triển ở học sinh các kỹ năng quan
sát, mơ tả, phân tích, so sánh, đánh giá mối quan hệ giữa các sự kiện trong xã hội,
đồng thời vận dụng các tri thức đã học vào thực tiễn cuộc sống. Qua đó khơi dậy
và bồi dưỡng tình yêu đất nước, hình thành thái độ đúng đắn đối với bản thân,
gia đình, cộng đồng, kích thích tính ham hiểu biết khoa học của học sinh [2].
Một trong những mục tiêu trọng điểm của việc vận dụng kiến thức vào thực
tiễn cuộc sống đòi hỏi nội dung chương trình phân mơn Lịch sử phải cung cấp
cho các em những thông tin, sự kiện hoặc những giá trị về lịch sử của địa
phương, nơi học sinh đang sinh sống. Nhưng cho đến nay nội dung chương trình
mơn học Lịch sử địa phương ở Tiểu học cịn rất ít (ở lớp 5 có 2 tiết Lịch sử,
nhưng không đủ cung cấp hết kiến thức địa phương tại nơi đang sinh sống ở xã,

phường hay phạm vi trong huyện, quận, thanh phố, tỉnh cho học sinh).
Thực hiện "Phát huy những giá trị truyền thống lịch sử -văn hóa, xây dựng
con người Đông Sơn “năng động, sáng tạo - thân thiện”; đáp ứng yêu cầu CNH,
HĐH và hội nhập" [3].
Thực hiện nâng cao chất lượng nghiên cứu, biên soạn, đưa nội dung lịch sử
đảng bộ, truyền thống cách mạng của nhân dân Thanh Hoá lồng ghép vào nội
dung giáo dục lịch sử dân tộc, giáo dục công dân trong hệ thống giáo dục quốc
dân trên địa bàn tỉnh [3].
Là một giáo viên tiểu học, chúng ta phải làm gì để giúp các em học sinh
những kiến thức về lịch sử địa phương như thế. Nếu xét về góc độ chương trình
chính khố thì các tiết học về lịch sử đã được phân bổ sát với thời gian học tập,
2 tiết lịch sử, địa phương ở lớp 5 khó có thể giúp học sinh lĩnh hội hết lượng
kiến thức thực tế trong cuộc sống hiện nay. Xét về góc độ hoạt động ngồi giờ
thì thời gian cũng khơng nhiều hoặc một số trường có điều kiện khơng thuận lợi
cho việc triển khai hoạt động ngoại khoá về lịch sử địa phương. Chính vì thế
trong q trình dạy và học về phân môn Lịch sử giáo viên cần sắp xếp thời gian
2


cũng như sự hợp lí về chương trình để lồng ghép giáo dục giữ gìn và phát huy
truyền thống lịch sử, văn hóa địa phương vào trong tiết học nhằm cung cấp thêm
cho học sinh những kiến thức địa phương cần thiết để làm vốn tích luỹ cho tri
thức học sinh cũng như việc vận dụng vào thực tế của các em. Đó cũng là lí do
mà tơi chọn nội dung “Một số biện pháp dạy học lồng ghép truyền thống lịch
sử, văn hóa địa phương vào phân mơn Lịch sử lớp 4” để nghiên cứu.
1.2. Mục đích nghiên cứu
Đánh giá thực trạng của việc dạy lồng ghép lịch sử - địa lí địa phương trong
phân mơn Lịch sử lớp 4 từ đó đề xuất các biện pháp hữu hiệu nhằm cung cấp
thêm cho học sinh lớp 4 những kiến thức về lịch sử địa phương từ đó khắc sâu
tình yêu và niềm tự hào về quê hương, dân tộc của các em.

1.3. Đối tượng nghiên cứu
- Dạy học tích hợp trong phân môn Lịch sử ở lớp 4.
- Dạy học truyền thống lịch sử, văn hóa địa phương vào phân môn Lịch sử
lớp 4 tại Trường Tiểu học và Trung học cơ sở Đông Khê.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp điều tra khảo sát.
- Phương pháp phân tích, tổng hợp, đánh giá.
- Phương pháp thực hành thống kê, kiểm tra.
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm.

3


2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1.Cơ sở lí luận
2.1.1 Khái niệm dạy học lồng ghép.
Dạy học tích hợp ở tiểu học tức là phối kết hợp quá trình học tập những
mơn học khác nhau bằng các tình huống tích hợp, xoay quanh những mục tiêu
chung cho một nhóm mơn, tạo thành mơn học tích hợp. Ví dụ: Mơn Lịch sử lớp 4;
lớp 5 tích hợp các kiến thức lịch sử, văn hóa địa phương.
Tích hợp lồng ghép nội dung chứ khơng tạo thành mơn học, muốn dạy tốt
địi hỏi người giáo viên cần trang bị kiến thức cho mình qua tinh thần tự học, tự
tích lũy kiến thức thơng qua Sổ tư liệu. Khơng phải xã hội có kiến thức vấn đề
nóng bỏng nào ta cũng đưa vào dạy được. Dạy tích hợp có nghĩa là ta lồng ghép
một phần nội dung vào trong tiết học sinh hoạt tập thể, tiết ngoại khóa, tiết chính
khóa. Thực chất trước kia chính là phần liên hệ thực tế sau bài dạy, nhưng đến
nay ta gọi thành tích hợp nội dung nhằm cụ thể hóa nội dung dạy học cho rõ hơn.
Tích hợp lồng ghép nội dung lịch sử địa phương nghĩa là ta đưa những nội
dung liên quan đến sịch sử địa phương nơi mình sinh sống vào tiết học để học
sinh nắm được, hiểu được về lịch sử, văn hóa nơi mình sinh sống.

2.1.2 Căn cứ vào đặc điểm tâm lí của học sinh lớp 4.
- Về khả năng nhận thức: Tri giác của học sinh lớp 4 còn mang tính cụ
thể, ít đi vào chi tiết và mang tính khơng ổn định, khả năng kiểm sốt, điều
khiển chú ý còn hạn chế. Học sinh chỉ quan tâm chú ý đến những mơn học, giờ
học có đồ dùng trực quan sinh động, hấp dẫn có nhiều tranh ảnh, trị chơi hoặc
có cơ giáo xinh đẹp, dịu dàng, ... Sự tập trung chú ý của trẻ cịn yếu và thiếu tính
bền vững, chưa thể tập trung lâu dài và dễ bị phân tán trong q trình học tập.
Chính vì vậy việc nhận thức nhanh của học sinh còn hạn chế.
- Về nhân cách: Nhân cách của các em cịn mang tính chỉnh thể và hồn
nhiên, học tập học sinh luôn bộc lộ những nhận thức, tư tưởng, tình cảm, ý nghĩ
của mình một cách vơ tư, hồn nhiên, thật thà và ngay thẳng; nhân cách của các em
lúc này còn mang tính tiềm ẩn, những năng lực, tố chất của các em cịn chưa được
bộc lộ rõ rệt, nếu có được tác động thích ứng chúng sẽ bộc lộ và phát triển. Chính
vì vậy trong q trình dạy học phải dùng những lời lẽ nhẹ nhàng mang tính gợi
mở và chờ đợi, phải hướng các em đến với những hình mẫu nhân cách tốt đẹp mà
khơng đâu xa, chính cha mẹ và thầy cơ là những hình mẫu nhân cách ấy.
2.1.3. Mục tiêu giảng dạy lồng ghép Lịch sử địa phương trong phân
môn Lịch sử ở lớp 4.
Phân môn Lịch sử lớp 4 có mục tiêu cung cấp cho học sinh các sự kiện,
hiện tượng, nhân vật lịch sử tiêu biểu. Nơi các em đang sinh sống có rất nhiều
sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử quan trọng chưa được trình bày ở các tiết
dạy trong sách giáo khoa. Bởi lẽ đó mục tiêu của giải pháp là cung cấp thêm cho
học sinh những kiến thức về lịch sử địa phương thông qua việc lồng ghép vào
trong một số bài dạy thuộc phân môn Lịch sử lớp 4 tại Trường Tiểu học và
Trung học cơ sở Đông Khê.
4


2.1.4. Yêu cầu của việc dạy học lồng ghép Lịch sử địa phương trong
phân môn Lịch sử ở lớp 4

a) Lựa chọn nội dung giảng dạy
- Lựa chọn những nội dung có tính gần gũi, dễ nhớ mang tính cụ thể, phù
hợp với trình độ nhận thức của học sinh.
- Những nội dung mang tính giáo dục cao nhằm góp phần giữ gìn và phát
huy bản sắc của địa phương nơi học sinh đang tham gia học tập.
- Chọn nội dung mang tính đặc sắc, cơ đọng, súc tích, khơng dàn trải.
- Nội dung đưa ra giảng dạy đảm bảo tính chính xác về thơng tin, khơng
sai lệch
b) Lựa chọn phương pháp phù hợp.
Khi dạy về lịch sử địa phương cho học sinh giáo viên thường sử dụng
phương pháp quan sát và vấn đáp. Nội dung của bài giảng thường được mơ phỏng
hoặc bằng những hình ảnh cụ thể mà giáo viên đã sưu tầm được đưa ra cho học
sinh quan sát và tìm hiểu. Đặc biệt các bài dạy về lịch sử địa phương thường dạy
bằng giáo án điện tử điều này giúp học sinh tiếp thu bài nhanh, hứng thú.
Ngoài ra để đạt hiệu quả cao, giáo viên cũng cần cho học sinh trực tiếp tham
gia các họat động trùng tu các di tích lịch sử như đình, chùa, miếu … của địa
phương. Bên cạnh đó có thể giao cho học sinh nhiệm vụ thu thập thông tin, tìm
hiểu, sưu tầm các tài liệu lên quan đến lịch sử của địa phương nơi mình sinh sống.
Điều đó giúp các em ghi nhớ và có ý thức giữ gìn các di tích lịch sử và điều quan
trọng hơn là các em hiểu về lịch sử địa phương một cách chủ động tích cực.
2.2 Thực trạng của việc dạy học lồng ghép Lịch sử địa phương trong
phân môn Lịch sử lớp 4 ở trường Tiểu học và Trung học cơ sở Đông Khê.
2.2.1. Thuận lợi
- Ban giám hiệu trực tiếp cùng lập kế hoạch và luôn quan tâm tạo mọi
thuận lợi cho giáo viên lồng ghép giáo dục truyền thống lịch sử, văn hóa địa
phương vào dạy học.
- Ln được sự ủng hộ động viên giúp đỡ của anh em đồng nghiệp, nhất là
các đồng chí trong tổ 4,5.
- Nhà trường có phịng máy chiếu dành riêng cho bậc học.
2.2.2. Khó khăn

a) Về phía giáo viên
- Nguồn tài liệu chủ yếu để giảng dạy lịch sử địa phương ít.
- Phịng giáo dục chưa có định hướng nội dung lồng ghép lịch sử địa
phương vào phân mơn lịch sử nói riêng và các mơn học nói chung.
- Thời gian bố trí các tiết học đã được ấn định cụ thể theo chương trình, chỉ có 2
tiết lịch sử địa phương ở lớp 5, mà nội dung cần hướng tới học sinh cần nhiều.
- Cơ sở vật chất thiết bị dạy học cịn thiếu thốn.
- Vì thế, GV chưa chú trọng đến lồng ghép lịch sử địa phương vào giảng
dạy và giáo dục.
b) Về phía học sinh
- Do các em học sinh còn nhỏ, chưa nhận thức được việc học, lĩnh hội kiến
thức lịch sử còn thụ động. Phần lớn phụ thuộc vào sự truyền thụ kiến thức của giáo
5


viên và hình thức tổ chức dạy học mà giáo viên thực hiện. Việc tự học, tự tìm hiểu
về kiến thức lịch sử còn rất nhiều hạn chế đặc biệt là kiến thức lịch sử, địa phương.
- Kiến thức về lịch sử địa phương của học sinh ở đây còn rất hạn chế.
- Đối tượng học tập trong lớp không đồng đều.
2.2.3. Số liệu thống kê
- Để thấy rõ được điều này, ngay vào đầu năm học lớp 4 năm 2018-2019,
tôi đã tiến hành khảo sát về mức độ đạt được của học sinh ở phần lịch sử, văn
địa phương của 22 học sinh lớp 4A Trường TH & THCS Đông Khê , trong thời
gian 15 phútsinh hoạt đầu giờ, với đề bài "Em hãy kể về một di tích lịch sử ở xã
em". Lớp tôi, hầu hết học sinh là người xã Đông Khê, một số ở Đông Minh,
Đông Ninh đều là những nơi có di tích lịch sử.
Nhưng học sinh hiểu biết rất hạn chế, nhiều em không biết xã mình có di
tích lích sử gì. Kết quả cụ thể như sau:
Thời gian
Hoàn thành

Chưa hoàn
Hoàn thành
TSHS
tốt
thành
SL
%
SL
%
SL
%
14- 09- 2018
22
0
0
8
36,4
14
63,6
Từ cơ sở lí luận và thực trạng của việc dạy học lồng ghép Lịch sử địa
phương trong phân môn Lịch sử lớp 4 ở trường Tiểu học và Trung học cơ sở
Đông Khê, và những văn bản chỉ đạo của các cấp như Nghị quyết số 09 NQ/HU, ngày 23/01/2017 của Ban Chấp hành Đảng bộ huyện Đông Sơn "Phát
huy những giá trị truyền thống lịch sử -văn hóa, xây dựng con người Đông Sơn
“năng động, sáng tạo - thân thiện”; đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH và hội
nhập"; Công văn số 6155/UBND-VX ngày 01/6/2018 của UBND tỉnh về việc
thực hiện Kế hoạch 87/KH-TU ngày 15/5/2018 của Ban Thường vụ Tỉnh uỷ
Phát huy truyền thống cách mạng của nhân dân Thanh Hố bản thân tơi trăn
trở muốn được nâng cao hiểu biết của các em về lịch sử văn hóa địa phương
qua phân Lịch sử lớp 4.
2.3. Biện pháp đã sử dụng

2.3.1. Nghiên cứu, tìm hiểu tài liệu
Để thực hiện được đề tài này trước hết tôi đã nghiên cứu kĩ nội dung
chương trình sách giáo khoa mơn Lịch sử lớp 4, sách Giáo viên và sách Thiết kế
bài giảng lớp 4 nhằm giúp cho mình có bài giảng đảm bảo chuẩn kiến thức kĩ
năng. Bên cạnh đó tơi ln quan tâm đến nhiệm vụ năm học và các công văn
liên quan đến dạy lịch sử địa phương ở cấp học của mình (Tiểu học) từ Bộ Giáo
dục, Sở giáo dục, Phòng giáo dục và Nhiệm vụ năm học của trường tơi cơng tác
nhằm nắm rõ mục tiêu từ đó vạch ra kế hoạch cụ thể cho quá trình dạy học của
mình. Tuy nhiên để thực hiện được đề tài này được hiệu quả, ngoài sách theo
quy định của ngành thì tơi tìm hiểu một số tài liệu khác nói về lịch sử của xã,
huyện, tỉnh: "Lịch sử Đảng bộ xã Đơng Khê do NXB Thanh Hóa - 2007”; Văn
tài võ lược xứ Thanh", tác giả Trịnh Hoành, NXB Thanh Hóa – 2017; Năm học
2018 - 2019 có thêm cuốn “Đơng Sơn – Truyền thống lịch sử, văn hóa” của
Huyện ủy Đơng Sơn, NXB Thanh Hóa - 2018.
6


Hình ảnh Bác Hồ nói chuyện với cán bộ chủ chốt của tỉnh Thanh Hóa tại thị trấn
Rừng Thơng, huyện Đông Sơn, trong lần đầu tiên Bác về thăm Thanh Hóa
(20/02/1947) [6].
Đơng Sơn là mảnh đất có bề dày truyền thống lịch sử - văn hóa và mang
đậm các di sản văn hóa vật thể, phi vật thể. Nơi đây đã chứng kiến sự ra đời và
phát triển của người Việt từ cổ xưa đến ngày nay. Miền đất Đông Sơn cịn in dấu
tích của các thời kì sơ sử, tiền sử đến hiện đại dọc theo sông nhà Lê. Từ văn hóa
đá cũ đến văn hóa kim khí đồng thau và đỉnh cao là nền văn hóa Đơng Sơn rực
rỡ với văn minh trống đồng. Từ đây cánh chim Lạc và nhịp trống đồng Đông
Sơn trầm hùng dẫn các thế hệ con cháu huyện Đơng Sơn hịa nhịp cùng với nhân
dân xứ Thanh, với dân tộc Việt Nam. Viết tiếp trang sử hào hùng dựng nước và
giữ nước, tạo nên những bản anh hùng ca hào sảng trong lịch sử xứ sở và dân tộc.
7

Di sản văn hóa phi vật thể quý giá được bảo tồn đến nay, dân ca dân vũ
Đông Anh, phản ánh đời sống vật chất và tinh thần của con người nơi đây.
Không chỉ là vùng đất khoa bảng nổi tiếng, Đơng Sơn cịn là vùng q cách
mạng với chi bộ Đảng đầu tiên của Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa tại làng Hàm Hạ, là
địa danh vinh dự được đón Bác Hồ trong lần đầu tiên Người về Thanh Hóa
(20/12/1947).
Trên địa bàn huyện Đơng Sơn có 92 di tích lịch sử văn hóa, bao gồm các
loại hình như: Di tích khảo cổ học, di tích kiến trúc tơn giáo (đền, chùa, đình,
miếu, từ đường, bia ký), di tích cách mạng và danh lam thắng cảnh…có giá trị về
mặt lịch sử, văn hóa và kiến trúc nghệ thuật. Trong đó có 31 di tích đã được xếp
hạng gồm: 7 di tích lịch sử văn hóa và danh thắng, di tích cách mạng cấp Quốc
gia, 24 di tích cấp tỉnh. Số di tích cịn lại đã được kiểm kê, bảo vệ để tiếp tục lập
hồ sơ khoa học đề nghị công nhận cấp tỉnh, cấp Quốc gia. Cụ thể:
Cấp Quốc gia.
TT
Tên di tích
Địa điểm
1

Di tích Lịch sử Đền thờ Lê Hy

Xã Đơng Khê

2

Di tích Lịch sử Đền thờ Nguyễn Nhữ Soạn

Xã Đơng n

3

Di tích Lịch sử và Thắng cảnh Đơng Tiến

Xã Đơng Tiến

4

Di tích Địa điểm lịch sử và thắng cảnh Rừng Thơng

Thị trấn Rừng
Thơng

5

Cụm di tích Cách mạng Hàm Hạ

Thị trấn Rừng
Thơng

6

Di tích Kiến trúc nghệ thuật và Lịch sử Đền thờ
Nguyễn Văn Nghi

Xã Đơng Thanh

7

Di tích Lịch sử Văn hóa và Kiến trúc nghệ thuật
Nguyễn Chích

Xã Đơng Ninh

Di tích lịch sử văn hóa đã được xếp hạng cấp tỉnh
Tên di tích
Đền thờ Bia ký Đăng Quận Cơng Nguyễn Khải
Đền Cả Đế Thích
Đền thờ Bia ký Thọ Như Hầu Nguyễn Chí Hòa
Đền thờ Bia ký hai vị Tiến Sĩ họ Lê Khả
Đền thờ Hoàng Giáp Tiến Sĩ Lưu Ngạn Quang
Đền thờ các Quận Công Họ La
Đền thờ Bia ký Nguyễn Trừng
Đền thờ Bia ký Tiến sĩ Cao Cử
Cụm di tích Đền - Nghè thờ Bạch Vân Sơn Thần
9
và Phủ Mẫu
10 Đình Làng Ngọc Tích
11 Đền thờ Trịnh Khắc Phục

TT
1
2
3
4
5
6
7
8

Địa điểm
Xã Đơng Thanh
Xã Đông Thanh
Xã Đông Thanh
Xã Đông Thanh
Xã Đông Thanh
Xã Đông Thanh
Xã Đông Thanh
Xã Đông Thanh
Xã Đông Thanh
Xã Đông Thanh
Xã Đông Minh
8


12
13
14
15
16

Nhà thờ Quận công Lê Giám
Xã Đông Ninh
Đền thờ Lê Ngọc
Xã Đơng Ninh
Đình, Nghè tướng qn Phan Độc Giác
Xã Đơng Hồng
Đền thờ Thần Long Un
Xã Đơng Hồng

Đền thờ Nguyễn Trung Nghĩa
Xã Đơng n
Từ đường dịng họ Lê Văn - Nơi thờ Quận Cơng
17
Xã Đơng n
Lê Đình Chiêu
18 Từ đường họ Nguyễn Đăng
Xã Đơng Hịa
19 Đình Cả làng Thịnh Trị
Xã Đơng Quang
20 Đình làng Minh Thành
Xã Đơng Quang
21 Thành Hồng Nghiêu - Căn Cứ Nguyễn Chích
Xã Đơng Nam
22 Cụm Bia ký - Đình Thượng Thọ
Xã Đơng Hịa
23 Từ đường họ Nguyễn Đình
Xã Đơng Hịa
24 Từ đường họ Lê Đình
Xã Đơng Nam
Thanh Hóa là vùng đất “địa linh nhân kiệt”, ít chia tách, có bề dày lịch sử,
giàu truyền thống yêu nước và cách mạng, là nơi chứa đựng nhiều giá trị văn
hóa vật chất và tinh thần rất độc đáo. Trong diễn trình phát triển của lịch sử Việt
Nam, Thanh Hóa có một vị trí chiến lược vơ cùng quan trọng.
Từ thuở khai ngun, Thanh Hóa ln đồng hành cùng lịch sử lâu dài, vẻ
vang của dân tộc. Thanh Hóa là nơi cịn lưu giữ dấu tích những người tối cổ
nhiều vạn năm về trước; nơi phát lộ và là trung tâm của văn hóa Đơng Sơn, văn
hóa đồ đồng rực rỡ, với trống đồng Đông Sơn đặc sắc, nổi tiếng trên thế giới.
Đây là nơi giao thoa, hội tụ giữa các trung tâm văn hóa lớn của dân tộc Việt,
song vẫn mang sắc thái văn hóa riêng đậm nét.

Xứ Thanh là vùng đất khởi nghiệp của nhiều triều đại quân chủ: triều Tiền Lê,
triều Hồ, triều Lê sơ, Lê Trung Hưng, triều Nguyễn. Thanh Hóa cũng là đất
“thang mộc”, nơi phát tích, sản sinh ra nhiều bậc vua chúa, làm rạng danh sơn hà
xã tắc; quê hương của nhiều bậc anh hùng, hào kiệt, chí sĩ, văn nhân nổi tiếng:
Bà Triệu, Lê Hoàn, Lê Lợi, Lê Văn Hưu, Đào Duy Từ… làm rạng rỡ cho non
sơng, xứ sở.
Tóm lại, ngồi tham khảo về tài liệu sách vở, tham khảo về di tích lịch sử
Đơng Sơn, tơi cịn tìm hiều về danh nhân Thanh Hóa, di tích Thanh Hóa. Sau
khi đã tìm hiểu kĩ về lịch sử địa phương tơi đã tiến hành áp dụng lồng ghép vào
trong quá trình giảng dạy.
2.3.2. Lập kế hoạch dạy học tích hợp lồng ghép truyền thống, lịch sử
văn hóa địa phương
Để thực hiện được việc chỉ đạo tích hợp lồng ghép truyền thống, lịch sử
văn hóa địa phương của huyện ủy Đơng Sơn, tỉnh ủy Thanh Hóa, bản thân tơi đã
nghiên cứu mục tiêu, nội dung dạy học phân môn Lịch sử bậc tiểu học, cùng với
các đồng chí trong tổ 4,5 thảo luận và tham mưu với BGH nhà trường lập kế
hoạch dạy học tích hợp lồng ghép truyền thống, lịch sử văn hóa địa phương.
Đối với lớp 4, tích hợp lồng ghép truyền thống, lịch sử văn hóa địa
phương trong phân mơn Lịch sử theo các địa chỉ sau:

9


STT TUẦN TÊN BÀI

1

3

2

9

3

10

4

12

5

19

6

20

7

21

8

22

HÌNH THỨC, NỘI DUNG
LỒNG GHÉP

GHI
CHÚ

Bài 1: Nước Văn
Lang
Bài 7: Đinh Bộ Lĩnh
dẹp loạn 12 sứ quân

Di chỉ, di vt, tc l ca quờ
hng ụng Sn
Kể được nhân vật lịch sử tiêu biểu
của xà Đông Khê, huyện Đông
Sơn.
Bi 8: Cuộc kháng Biết được vài nét về tiểu sử và Bộ phận
chiến chống quân đền thờ của Lê Hoàn
Tống lần thứ nhất
Bài 10:
Biết về chùa thời Lí cịn lại ở Liên hệ
Chùa thời Lí
Thanh Hóa.
Bài 15: Nước ta Nêu được di tích lịch sử của Bộ phận
cuối thời Trần.
Thanh Hóa gắn với thời nhà
Trần
Bài 16: Chiến thắng -Phong trào đấu tranh chống Liên hệ
Chi Lăng
quân Minh của Thanh Hóa
-Tự hào mình là vùng đất thuộc
quê hương anh hùng áo vải.
Bài 17: Nhà Hậu lê

Và việc quản lí đất
nước
Bài 19 : Văn học và
khoa học thời Lê

Việc quản lí và tổ chức tỉnh
Thanh Hóa thời Hậu Lê

Liên hệ

Biết được Lam Sơn thực lục là Bộ phận
tác phẩm ghi lại cuộc khởi
nghĩa Lam Sơn do người anh
hùng Thanh Hóa lãnh đạo

2.3.3. Sự chuẩn bị của học sinh
Đối với HS lớp 4, tôi yêu cầu các em chuẩn bị bài trước với một số nội
dung ở các môn học. Với phân môn Lịch sử, ngoài việc yêu cầu HS chuẩn bị
nội dung có trong sách giáo khoa, dựa vào kế hoạch lồng ghép dạy học truyền
thống, lịch sử văn hóa địa phương, tơi cịn u cầu HS chuẩn bị như: tìm hiểu về
nơi em sinh sống có những nét truyền thống gì? Có di tích lịch sử nào? Gắn liền
với sự kiện lịch sử nào? Nhân vật nào? Thông qua sách, báo, Internet, sưu tầm
tranh ảnh tư liệu, … để bài học được diễn ra sôi nổi, hào hứng, và quan trọng
hơn là các em được chủ động lĩnh hội kiến thức.
Ví dụ, trước khi học “Bài 10: Chùa thời Lí - Lớp 4” (tr 32) phần Lịch sử,
tôi yêu cầu các em tìm hiểu xem ở Thanh Hóa, dưới thời Lí có những ngơi chùa
nào? Ở đâu?
Tóm lại, để thực hiện một tiết dạy tốt có sự lồng ghép kiến thức lịch sử
địa phương thì việc chuẩn bị trước của giáo viên và học sinh là rất quan trọng.
Nhờ có sự chuẩn bị, tìm hiểu trước mà giáo viên chủ động về kiến thức và cho

định hướng cho học sinh lĩnh hội một cách hợp lí. Cịn học sinh cũng khơng bị
động trước câu hỏi của giáo viên khi hỏi về vấn đề liên quan đến địa phương
mình đang sinh sống.
10


2.3.4. Tổ chức cho học sinh tiếp cận với một số hình ảnh lịch sử địa
phương liên quan đến bài học.
Trực quan sinh động đến tư duy cụ thể là đặc điểm tâm sinh lí của học sinh
tiểu học. Điều này khiến tôi đã tổ chức cho các em quan sát tranh ảnh, chân dung,
tìm hiểu sơ lược các hình ảnh và hướng vào mục tiêu dạy học nói chung và tích
hợp lồng ghép dạy học lịch sử đại phương nói riêng.
Ví dụ: Khi dạy bài “Bài 10: Chùa thời Lí - Lớp 4” (tr 32) phần Lịch sử.
Ở hoạt động 3: Sau khi học sinh đã kể một số ngơi chùa thời Lí mà các
em biết, tơi tích hợp lồng ghép nội dung lịch sử địa phương bằng cách yêu cầu HS:
- Kể tên một số chùa thời Lí ở địa phương em.
- Quan sát tranh chùa thời Lí ở địa phương em.
- Nêu cảm nhận của em về chùa thời Lí ở địa phương.
- Nêu việc làm để giữ gìn và bảo tồn các ngơi chùa thời Lí ở địa phương.
Sau khi học sinh trả lời, bằng những kiến thức đã chuẩn bị, tôi giới thiệu
cho HS biết thêm về các ngơi chùa dưới thời Lí ở Thanh Hóa:
+ Chùa Linh Xứng nằm trên sườn núi phía Đơng Ngưỡng sơn (nay thuộc
xã Hà Ngọc, huyện Hà Trung, Thanh Hóa) được Tổng trấn Thanh Hóa Lý
Thường Kiệt và Sùng Tín trưởng lão chọn đất xây dựng trong 4 năm: từ năm
1085 đến năm 1089.
+ Chùa Báo Ân ở núi An Hoạch (núi Nhồi), trước thuộc huyện Đông Sơn, nay
thuộc Thành phố Thanh Hóa. Chùa do Lý Thường Kiệt chỉ đạo xây dựng từ mùa hạ
năm 1099 đến mùa hạ năm 1100, niên hiệu Hội Phong đời vua Lý Nhân Tông.
+ Chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh xây dựng năm 1116 đời vua Lý Nhân
Tông, trên nền một ngôi chùa cũ ở phía nam thành Cửu Chân, nay thuộc địa

phận thơn Duy Tinh, xã Văn Lộc, huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa.
+ Chùa cổ Hương Nghiêm được tạo dựng trên vùng đất thuộc làng Phủ Lý,
phủ Đông Sơn (nay là xã Thiệu Trung, huyện Thiệu Hóa), được xây dựng từ thời
Đinh. Trải qua thời gian, chùa Hương bị hư hỏng và được tu bổ lại vào thời Lí.
+ Chùa Thánh Ân do Tín nữ Diệu Tính, cháu gọi Thái úy Lý Thường Kiệt
bằng cậu, khi lập trang viên ở Ngưỡng Sơn đã “nhằm phía Đơng núi, dựng riêng
một ngơi chùa” (chính là chùa Thánh Ân). Chùa Thánh Ân được xây dựng trong
bốn năm mới hoàn tất, cũng như chùa Linh Xứng, chùa Thánh Ân nay thuộc địa
phận xã Hà Ngọc, huyện Hà Trung (Thanh Hóa).
Tóm lại, từ tìm hiểu về chùa, kiến trúc chùa, về lịch sử ngôi chùa, các em
hiểu thêm về truyền thống văn hóa quê hương, làm tiết học sinh động lôi cuốn
hứng thú học tập của học sinh.
2.3.5. Vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học (PPDH)
Đổi mới PPDH khơng có nghĩa là gạt bỏ, thay thế hoàn toàn phương pháp
truyền thống mà dạy học lịch sử là phải biết kết hợp nhuần nhuyễn giữa phương
pháp mới hiện đại như: giải quyết vấn đề, đóng vai, thảo luận nhóm với phương
pháp truyền thống như trực quan, thuyết trình, kể chuyện. Và khơng phải bài học
lịch sử nào, nội dung lịch sử địa phương nào được lồng ghép chúng ta cũng thực
hiện rập khuôn là thực hiện đầy đủ các phương pháp dạy học trên. Mà tuỳ loại bài,
tùy vào từng nội dương được lồng ghép để lựa chọn các phương pháp thích hợp.
11


2.3.5.1. Sử dụng phương pháp trực quan và quan sát để nâng cao hiệu
quả giờ dạy
Để hướng dẫn học sinh dễ hiểu, dễ nhớ tôi đã sử dụng tư liệu, kết hợp với
đồ dùng trực quan (tranh ảnh, bản đồ,...) để miêu tả, tường thuật. Vì vậy,
phương pháp trực quan được gắn liền.
Ví dụ 1: Khi dạy bài “Bài 1: Nước Văn Lang - Lớp 4” (tr 11) phần Lịch sử.

Trống đồng Đơng Sơn

Bình con tiện. Gốm văn hóa Đơng Sơn

Cây đèn đồng hình người quỳ thời
văn hóa Đơng Sơn

Rìu đồng - Văn hóa Đơng Sơn

Ở hoạt động nối tiếp: Sau khi học sinh đã kể được tên một số vật ở
nước Văn Lang, tơi tích hợp lồng ghép nội dung lịch sử địa phương bằng cách
đưa ra ảnh một số di vật văn hóa ở huyện Đơng Sơn cho các em quan sát, nêu
tên các di vật.
12


Đặc trưng của bộ di vật Đông Sơn rất phong phú và đa dạng, đỉnh cao là
kỹ nghệ - mỹ nghệ đúc và trang trí đồ đồng thau, tiêu biểu nhất là trống đồng.
Ví dụ 2: Khi dạy bài “Bài 10: Chùa thời Lí - Lớp 4” (tr 32) phần Lịch sử.
(Xem mục 2.3.4)
Tóm lại, với cách tổ chức hoạt động dạy học như vậy, học sinh tự giác
chủ động lĩnh hội kiến thức tăng thêm sự hứng thứ học tập của học sinh. Cũng
qua đây, học sinh phát huy được khả năng quan sát, nhận xét của mình trước
một đối tượng. Học sinh thấy được sự phong phú đa dạng của nền văn hóa
Đơng Sơn, vẻ đẹp của các cơng trình kiến trúc tơn giáo thời Lí ở Thanh Hóa
được bảo tồn và trùng tu. Từ đây tơi đã giáo dục cho học sinh niềm tự hào về
các di sản văn hóa, tơn giáo có trên địa phương, trên đất nước ta đồng thời định
hướng để các em có ý thức bảo về các cơng trình văn hóa, tơn giáo tại địa
phương mình nói riêng và ở nhiều nơi khác.
2.3.5.2. Sử dụng phương pháp hỏi đáp gây hứng thú cho học sinh

Nếu việc dạy học chỉ đơn thuần truyền thụ kiến thức, thầy đọc trị chép,
khơng phát huy được tính tích cực chủ động học tập của học sinh thì học sinh sẽ
nhanh cảm thấy chán nản, mệt mỏi, bị thụ động. Vận dụng phương pháp hỏi đáp
vào dạy học phân môn là một trong những cách dạy học hữu hiệu tạo hứng thú
học tập cho học sinh.
Ví dụ 1: Khi dạy “ Bài 13- Lich sử lớp 4: Nhà Trần và việc đắp đê ”
- Ở hoạt động 3: Liên hệ thực tế. Tôi đã xây dựng hệ thống câu hỏi gắn
liền với thực tế địa phương để học sinh trả lời, sau đó chốt lại kiến thức.
+ Em hẫy kể tên các con sông ở địa phương em? (sơng Mã, sơng Cả,
sơng Chu)
+ Ở ven sơng đó có đắp đê khơng? (có)
+ Đê này có tác dụng gì với người dân địa phương em? (hạn chế lũ lụt)
Ví dụ 2: Khi dạy bài 19 "Văn học và Khoa học thời Lê"
- Ở hoạt động 3, tìm hiểu Khoa học thời Hậu Lê, tôi đã hỏi đáp thêm HS:
+ Xã Đơng Khê có ai đã tham gia vào đóng góp chỉnh lí lại bộ “Đại Việt
sử kí tồn thư” của Ngô Sĩ Liên? ( Lê Hy)
+ Em hãy kể những hiểu biết của em về nhân vật đó?
Tóm lại, với phương pháp này, tơi kích thích tính tích cực, độc lập sáng
tạo trong học tập, bồi dưỡng học sinh năng lực diễn đạt bằng lời nói và làm
khơng khí lớp học sơi nổi.
2.3.5.3. Sử dụng phương pháp kể chuyện phát huy tính tích cực của
học sinh
Đây là một trong những phương pháp dạy học có tiềm năng trong việc
phát huy tính tích cực chủ động của học sinh. Phương pháp này có thể giúp học sinh
lĩnh hội kiến thức một cách chắc chắn. Để nâng cao hiệu quả của phương pháp
này, tôi đã đầu tư vào việc xây dựng câu hỏi ngắn gọn, dễ hiểu, tường minh,
tránh những câu hỏi rườm rà, khơng có tác dụng phát huy tư duy.
Ví dụ: “ Bài 16: Chiến thẳng Chi Lăng" Lịch sử lớp 4
Bài học nhắc tới địa danh "Lam Sơn" và nhân vật lịch sử "Lê Lợi" là địa
danh tiêu biểu và con người kiệt xuất của xứ Thanh.

13


Sau hoạt động 4 – Tìm hiểu về ý nghĩa của chiến thắng Chi Lăng, tôi đã
cho HS xem đoạn phim Truyền thuyết Hồ Gươm và tham khảo truyện sau:
"Hồi ấy, giặc Minh sang xâm chiếm nước ta, đối đãi với dân ta vô cùng
tàn ác. Không một ai là khơng nghiến răng chau mày. Bấy giờ có Lê Lợi nổi
quân đánh bại lại chúng; nhưng trong lúc mới khởi nghĩa, quân ít lương thiếu,
mấy lần bị giặc đánh đuổi, mỗi người chạy một nơi. Nhưng ơng khơng ngã lịng
nản chí. Ít lâu sau, được mọi nơi giúp của giúp người nên thanh thế lại dần nổi lên.
Một hôm, đội qn của Lê Lợi bị thua nặng. Một mình ơng thốt được
vịng vây chạy về một xóm kia. Nhưng một toán quân Minh đã phát hiện ra, đuổi
theo rất gấp.Khi đi qua một lùm cây,ông bỗng thấy hai vợ chồng một ơng lão
đang be bờ bắt cá ở ruộng. Ơng liền chạy xuống nói với ơng lão:
- Cụ làm ơn cho tơi bắt cá ở đây với, lũ chó Ngơ sắp tới bây giờ!
Ông lão cởi ngay chiếc áo đang mặc ném cho ông, và ra hiệu bảo ông cứ
xuống mà bắt.
Lê Lợi vừa thị tay xuống bùn thì cả toán quân giặc đã sồng sộc chạy tới.
Một đứa trong bọn nhìn quanh nhìn quất rồi dừng lại bên cạnh đám ruộng:
- Này lão kia có thấy Lê Lợi chạy qua đây khơng?
Ơng lão lắc đầu:
- Từ khi chúng tơi tát cá ở đây chả có người nào chạy qua cả.
Trong lúc những tên giặc khác đang lục soát bờ bụi, thì Lê Lợi cũng
ngẩng đầu lên nhìn theo. Ơng lão quát:
- Thằng bé kia, mày không bắt đi để cịn về ăn cơm, nhìn ngó cái gì?
Lê Lợi biết ý, lại cúi xuống bắt cá như cũ. Quân giặc đứng trên bờ tưởng
người nhà ông lão nên không hỏi thêm gì nữa. Một chốc sau, chúng rút đi nơi khác.
Tối hôm ấy, ông lão đưa Lê Lợi về nhà mình. Một đám quân bị lạc chủ
tướng lúc này cũng tìm được đến đây với Lê Lợi. Đây là một thôn ở gần núi, dân
cư rất nghèo, thường ngày ăn uống rất kham khổ. Trong nhà ơng lão có ni

một con khỉ. Thấy khơng có gì đãi qn khởi nghĩa, mà đi mua bán thì sợ khơng
giữ được kín tiếng, hai ông bà bàn nhau giết thịt con khỉ kho lên cho mọi người
làm thức ăn, riêng Lê Lợi thì có thêm một đĩa cá chép vừa bắt được lúc chiều.
Cơm dọn ra. Cả tướng lẫn quân vừa mệt vừa đói nên ăn rất ngon lành. Mờ sáng
hơm sau trước khi từ giã, Lê Lợi nắm lấy tay ông lão, nói:
- Chúng tơi khơng bao giờ qn ơn lão. Sau này lúc nước nhà hưng phục,
sẽ mong có dịp báo đền.
Sau những ngày chiến đấu gian khổ, quân đội khởi nghĩa bắt đầu thu hết
thắng lợi này đến thắng lợi khác, quân Minh cũng tiếp tục mất hết thành nọ đến
thành kia. Cuối cùng bọn giặc phải bỏ giáp quy hàng. Lê Lợi lên ngôi vua ở
Thăng Long. Nhưng ông chẳng bao giờ quên những người đã cứu giúp mình và
nghĩa quân ngày trước. Ông mới sai đại thần mang một mâm vàng bạc về tận
nhà hai ông bà già để tặng. Song bấy giờ cả hai vợ chồng đều đã chết cả. Ơng
bèn sai dựng một ngơi đền ở ngay trên nền nhà cũ. Hàng năm ông bắt các quan
phải tới đây làm lễ quốc tế. Cỗ cúng rất đơn giản, chỉ có một đĩa xơi, một bát
thịt khỉ và một đĩa cá chép nướng, đúng như lúc hai vợ chồng lão dọn cỗ cho
nghĩa quân ăn"
14


- Tham khảo, xem phim và nghe và nghe kể chuyện xong, học sinh nêu
tình cảm về Lê Lợi, và những bài học mà em học tập được.
Học sinh cảm nhận được sự thông minh, sáng tạo trong cách đánh giặc
của Lê Lợi, học tập được bài học đạo đức "Uống nước nhớ nguồn". Tự hào mình
là người con quê hương anh hùng áo vải Lê Lợi.
Tóm lại, sử dụng phương pháp kể chuyện vào dạy học lồng ghép truyền
thống lịch sử, văn hóa địa phương, tơi đã giúp các em tiếp thu kiến thức một cách
nhẹ nhàng, dễ nhớ, và thích thú hơn, ham tìm hiểu về địa phương mình hơn.
2.3.5.4. Ứng dụng cơng nghệ thơng tin trong dạy học
Dạy học lịch sử mang tính đặc thù riêng. Lịch sử là những gì đã diễn ra

trong quá khứ. Để tái hiện lịch sử một cách sống động như đang diễn ra ở thì
hiện tại, tơi đã và đang tích cực sử dụng phương tiện dạy học hiện đại. Từ máy
vi tính, từ mạng Internet, mạng nội bộ, tơi truy cập, tìm tịi tư liệu gồm: những
đoạn phim, tranh ảnh, bản đồ, lược đồ, âm thanh để soạn thảo bài giảng điện tử
làm cho các kênh thông tin về sự kiện lịch sử trở nên đa dạng,phong phú, sinh động.
Qua đó, góp phần tạo biểu tượng lịch sử một cách rõ nét, giúp học sinh cảm nhận
và “xích lại” gần với hiện thực quá khứ. Đồng thời tạo hứng thú, hình thành
trong học sinh tình cảm, thái độ đúng đắn đối với lịch sử cũng như việc học tập
bộ môn lịch sử.
Ngồi ra, tơi ứng dụng Powerpoint để thiết kế các trò chơi học tập trong
tiết học một cách sinh động và hấp dẫn.
Ví dụ: Khi dạy "Bài 16: Chiến thắng Chi Lăng" Lịch sử lớp 4, tôi đã ứng
dụng công nghệ thông tin, kết hợp nghiên cứu các tài liệu, soạn bài giảng điện tử.

Ứng dụng công nghệ thông tin – HĐ2, Bài “Chiến thắng chi Lăng” [5]
Trong tiết dạy Lịch sử ở tuần 23, tôi đã ứng dụng. Ở hoạt động 2: Tìm hiểu
vài nét về Lê Lợi, tôi yêu cầu HS đọc thầm thông tin trong SGK, thơng tin trên
màn hình, quan sát tranh và:
- Nêu những hiểu biết về Lê Lợi và nghĩa quân Lam Sơn.
- Nêu căn cứ của Khởi nghĩa Lam Sơn.
- Mục đích chiêu tập binh sĩ của Lê Lợi.
HĐ nối tiếp, tôi tổ chức cho học sinh chơi trò chơi: "Theo dòng lịch sử"
Tơi hiện các câu hỏi trên màn hình, học sinh ghi câu trả lời vào bảng con.
Câu 1: Ai là người đã lãnh đạo cuộc kháng chiến chống quân Minh?
15


Câu 2: Lê Lợi lên ngơi Hồng đế năm nào? (Lê Lợi)
Câu 3: Để tưởng nhớ công lao của ông, Thanh Hóa đã làm gì? (Lập đền
thờ tại Lam Kinh, xã Xn Lam- Thọ Xn – Thanh Hóa)

Hình ảnh tại Lễ hội Lam Kinh năm 2018 [6].
Tóm lại, qua thực tế dạy học, hầu như tất cả các bài có thể lồng ghép tôi
đều sử dụng phần mềm Powerpoint vào giảng dạy. Nhờ việc dạy trên máy chiếu
hay màn hình tinh thể lỏng, tôi chủ động được hơn khi đưa ra những minh
chứng để học sinh quan sát. Còn học sinh thì hào hứng qua những hình ảnh
chân thực, dễ hiểu. Có thể nói ứng dụng cơng nghệ thơng tin trong dạy học phân
mơn Lịch sử nói chung và tích hợp dạy học lịch sử địa phương mang lại hiệu
quả rất lớn cho sự thành công của bài học, mục tiêu bài học.
2.3.5.5. Dạy học lồng ghép thông qua các hoạt động ngoại khóa
Ngoại khố lịch sử là một hình thức tổ chức dạy học ở trường phổ thơng,
có vai trị quan trọng trong việc góp phần thực hiện mục tiêu môn học, đặc biệt
là những kiến thức lịch sử địa phương. Các tri thức lịch sử HS tiếp nhận được
khơng chỉ qua bài học trên lớp mà cịn phải qua nhiều kênh thơng tin khác, trong
đó hoạt động ngoại khố là một trong những kênh thơng tin quan trọng.
Ngoại khố có nhiều hình thức như đọc sách, kể chuyện, nói chuyện lịch
sử, trao đổi thảo luận, dạ hội lịch sử, tham quan di tích, bảo tàng, tổ chức trị
chơi lịch sử … Trong khuôn khổ đề tài, tôi chỉ giới thiệu 2 hình thức tổ chức
ngoại khố dễ tổ chức và mang lại hiệu quả cao.
a) Tổ chức hoạt động ngoại khố tại di tích lịch sử
Hình thức chủ yếu của hoạt động này là tham quan các di tích tại địa
phương, tham gia các lễ hội truyền thống tại các di tích lịch sử. Để cho các hoạt
động này được tiến hành có hiệu quả thì giáo viên cần chuẩn bị chu đáo về địa
điểm, thời gian, nội dung học tập, dự kiến công việc của từng học sinh, từng
nhóm học sinh. Các hoạt động đề ra phải phù hợp với nội dung chương trình, tâm lí
16


lứa tuổi học sinh. Trong đó học sinh phải đóng vai trị chủ thể, giáo viên đóng vai
trị tổ chức, hướng dẫn, phát huy tối đa năng lực, sở thích của từng học sinh.

Hình thức tổ chức phải phong phú, hấp dẫn, có tính nghệ thuật, lơi cuốn
đơng đảo HS, tránh các báo cáo, diễn văn dài dòng. Trong quá trình tham quan
di tích lịch sử, tơi đã tổ chức cho HS thực hiện các bài tập thực hành từ đơn
giản đến phức tạp như quan sát, kể chuyện, miêu tả, ghi chép tài liệu.
Ví dụ 1: Khi dạy bài 15 “Nước ta cuối thời Trần” Lịch sử lớp 4, HS đã biết
được dưới sự suy thoái của nhà Trần, Hồ Q Ly đã truất ngơi. Nhà Hồ có
nhiều chính sách đổi mới, và tiến hành cuộc kháng chiến chống quân Minh.
Được sự thống nhất của BGH nhà trường, BCH phụ huynh lớp 4A
vào dịp Tết dương lịch năm 2019, lớp 4A được tham quan khu di tích Lam
Kinh và thành nhà Hồ. Qua chuyến tham quan, được quan sát các di chứng
lịch sử, qua thuyết minh của hướng dẫn viên du lịch các em thấy được sức
mạnh phi thường của con người trong việc xây dựng thành nhà Hồ, tự hào
hơn về quê hương mình, hứng thú hơn trong học tập.

Tập thể lớp 4A, năm học 2018 – 2019, tham quan di sản văn hóa
thế giớiThành nhà Hồ (Vĩnh Lộc) [5].

Tập thể lớp 4A thăm đền thờ Tể tướng Lê Hy tại thôn 2 xã Đông Khê [5]
17


Để chuẩn bị cho việc dạy học lồng ghép lịch sử địa phương vào bài 19
"Văn học và khoa học thời Lê" Lịch sử lớp 4. Cũng là dịp Lễ hội Lê Hy tại thôn 2
xã Đông Khê (ngày 14 tháng giêng âm lịch tức ngày 18/ 02/ 2019). Được sự
nhất trí của BGH nhà trường tơi đã tổ chức cho HS thăm quan và tìm hiểu di tích
lịch sử vào sáng ngày 13 tháng giêng, tức ngày 13/02/ 2019)
Tóm lại, nhờ có sự chuẩn bị chu đáo của Ban giám hiệu nhà trường, các
thầy cô giáo tổ 4, 5 và sự nhiệt tình của Ban quản lí di tích lịch sử mà buổi
ngoại khóa đã thành cơng. Qua buổi ngoại khóa, các em học sinh được hiểu
biết thêm về di tích lịch sử, nét văn hóa đặc sắc qua kiến trúc, truyền thống đấu

tranh anh dũng của dân tộc.
b) Tổ chức hoạt động ngoại khoá qua hoạt động Đội
Với phương pháp này, tôi đã kết hợp chặt chẽ với đồng chí Tổng phụ trách
Đội của trường. Dựa vào các chủ đề trong năm học của Đội, tôi đã tham gia
ý kiến với đồng chí Tổng phụ trách, dựa vào các chủ đề tổ chức cho học sinh
các hoạt động giáo dục truyền thống lịch sử văn hóa, như làm vệ sinh khu nghĩa
trang liệt sĩ nhân dịp 27/ 7/2018; 22/12/2018. Lễ Tri ân các anh hùng liệt sĩ,
người có công với cách mạng vào dịp 22/12/2018.

Trường TH & THCS Đông Khê tổ chức Lễ Tri ân anh hùng liệt sĩ xã Đông Khê
nhân ngày 22/12/2018 [5]
Tại buổi Lễ Tri ân, học sinh được ôn lại truyền thống lịch sử của tỉnh
Thanh Hóa, huyện Đơng Sơn và xã Đơng Khê qua cuộc nói chuyện của bác
Trưởng Hội Cựu chiến binh huyện Đông Sơn.
Bản thân tôi luôn bám sát hoạt động Đội trong nhà trường. Qua hoạt động
Đội tôi sẽ kết hợp với đồng chí Tổng phụ trách vạch ra những định hướng phù hợp
nhằm giáo dục cho học sinh về lịch sử, địa lí địa phương được tốt hơn như:
+ Sinh hoạt theo chủ đề giáo dục Lịch sử địa phương.
+ Tun truyền việc giữ gìn, bảo vệ di tích lịch sử ở địa phương.
+ Tổ chức múa hát sân trường bài "Đi cấy" – Dân ca Đông Anh
18


HS Trường TH & THCS Đông Khê đang múa hát sân trường bài “Đi cấy”
dân ca Đơng Anh [5]
Tóm lại, việc tổ chức hoạt động ngoại khoá là một trong những biện pháp
hữu hiệu để nâng cao chất lượng dạy học của bộ môn lịch sử ở trường phổ thông
hiện nay, đặc biệt là việc lồng ghép kiến thức lịch sử địa lí địa phương nơi mình
đang sinh sống. Qua các hoạt động ngoại khố, tơi nhận thấy hầu hết HS đều
hứng thú tham gia, khơng khí của buổi sinh hoạt trở nên sinh động. Qua đó góp

phần rèn luyện cho HS phát huy tối đa tư duy độc lập, sáng tạo của các em khi
làm việc. Đây là cơ sở để sau này HS có phương pháp hoạt động thực tế năng
động trong cuộc sống.
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
Bằng sử dụng các biện pháp dạy học lồng ghép truyền thống lịch sử, văn
hóa địa phương vào phân môn Lịch sử như đã nêu ở trên, đã góp phần cải thiện
hiệu quả các tiết lồng ghép lịch sử địa phương.
Với bản thân, tơi đã có thêm được nhiều kiến thức lịch sử quý giá, đặc
biệt là kiến thức lịch sử địa phương; hơn thế nữa, tôi cảm thấy, tự hào hơn về
truyền thống lịch sử văn hóa địa phương từ xã Đông Khê đến huyện Đông Sơn
và đến tỉnh Thanh Hóa. Theo địa chỉ kế hoạch dạy học đẵ lập sẵn, khi lập kế
hoạch chuẩn bị bài học tôi đều lựa chọn nội dung và biện pháp tích hợp phù hợp.
Vì thế ở các tiết dạy cấp trường, cấp huyện tôi đếu được đánh giá tốt.
Mặt khác, định hướng cho giáo viên dạy lịch sử lớp 4,5 có định hướng
dạy học lồng ghép truyền thống lịch sử, văn hóa địa phương, chủ động về địa chỉ
tích hợp, nội dung, mức độ, biện pháp tích hợp.
- Mặt khác, việc nghiên cứu đề tài đã trang bị cho tôi nhiều PPDH hay,
giúp tôi thêm vững vàng về chuyên môn.
- Học sinh được hiểu thêm về những kiến thức lịch sử của địa phương,
biết giữ gìn và bảo vệ những nét lịch sử, tự hào về địa phương nơi mình ở để
giới thiệu cho bạn bè các nơi. Tinh thần học tập của học sinh nâng lên rõ rệt, các
em rất vui khi nghe về những nét lịch sử của quê hương. Sau mỗi tiết học đa số
19


các em phấn khởi sôi nổi hơn, các em luôn trao đổi nhiều với nhau về những
địa danh hay lễ hội của địa phương. Các em biết trao đổi về lịch sử địa phương.
Đây nét khởi đầu giáo dục, trau dồi cho các em những nét văn hóa đặc sắc riêng
của xã Đơng Khê, huyện Đơng Sơn, tỉnh Thanh Hóa hịa chung với bao nét văn
hóa đẹp đẽ khác của các dân tộc trên đất nước Việt Nam.

Với biện pháp lồng ghép trên, cuối năm học 2018 – 2019, tôi đã tiến hành
khảo sát về mức độ đạt được của học sinh ở phần lịch sử, văn hóa địa phương
của 22 học sinh lớp 4A Trường TH & THCS Đông Khê , trong thời gian 15 phút
sinh hoạt đầu giờ, vẫn với đề bài "Em hãy kể về một di tích lịch sử ở xã em".
Tơi rất vui mừng khi thu được kết quả như sau:
Thời gian

Đầu năm học
2018 - 2019
Cuối năm học
2018 - 2019

TSHS Hoàn thành tốt

Hoàn thành

22

SL
0

%
0

SL
8

%
36,4

22

13

59,9

9

40,1

Chưa hoàn
thành
SL
%
14
63,6
0

0

Đoàn kiểm tra thi đua cuối năm 2018 – 2019, kiểm tra về hiểu biết lich sử,
văn hóa địa phương ở lớp 4A cũng như các lớp khối 4,5 khác, mọi câu hỏi đưa ra,
HS đều trả lời tốt, được đoàn đánh giá cao về nội dung lồng ghép truyền thống,
lịch sử văn hóa địa phương.
3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
3.1. Kết luận.
Qua quá trình nghiên cứu và thực hiện, bản thân tôi đã rút ra được một số
kinh nghiệm sau:
- Dạy các bài Lịch sử lớp 4 có sự lồng ghép lịch sử địa lí địa phương vào
là một việc làm cần thiết trong mục tiêu giáo dục hiện nay. Việc lồng ghép cần

phải được thường xuyên ở các bài có thể áp dụng, có sự đầu tư từ bản thân,
bên cạnh đó rất cần có sự kết hợp các đoàn thể cùng vào cuộc hỗ trợ, phối hợp
chặt chẽ với BCH phụ huynh học sinh thì việc giáo dục lịch sử địa phương mới
thực sự có hiệu quả.
- Để học sinh dễ hiểu, dễ nhớ, lôi cuốn hứng thú học tập của các em, phải
phối hợp nhiều phương pháp trong giảng dạy đặc biệt coi trọng việc phát huy
tính tích cực, chủ động của HS.
- Để thay đổi khơng khí, hứng thú học tập, giáo viên phải linh động tổ
chức các hình thức hoạt động lồng ghép nội dung địa phương như trò chơi, hoạt
động trải nghiệm thực tiễn, nhân chứng sống kể chuyện, ...
Với thời gian nghiên cứu hạn chế và nội dung chỉ tập trung vào việc
giới thiệu lồng ghép truyền thống lịch sử, văn hóa địa phương nên nội dung
sáng kiến không giới thiệu được kĩ các di tích lịch sử, văn hóa. Nhưng qua đây,
sáng kiến cũng đã giúp cho bản thân tơi có thêm kinh nghiệm trong việc tìm hiểu
20


lịch sử địa phương để bổ trợ kiến thức cho học sinh trong quá trình giảng dạy.
Điều đáng quan tâm nhất là sau mỗi bài học có lồng ghép kiến thức lịch sử
địa phương, học sinh và giáo viên đều có thêm sự hiểu biết về lịch sử địa phương,
nơi mình sinh sống để bảo vệ và giữ gìn những địa danh này. Qua đó xây dựng
tình u q hương đất nước bằng những hành động cụ thể thiết thực cho học sinh
trong đời sống hằng ngày. Chính vì vậy, để mang lại hiệu quả thực sự khi thực
hiện cần áp dụng đầy đủ, triệt để, linh hoạt và sáng tạo các biện pháp trên.
3.2. Kiến nghị
- Sở Giáo dục và Phòng Giáo dục cần tạo điều kiện trang bị cho nhà trường
các bộ tranh ảnh lịch sử địa phương, sách tham khảo lịch sử cho giáo viên, các
loại băng hình, tư liệu về di tích, lịch sử địa phương.
- Phòng Giáo dục nên tổ chức các hoạt động giao lưu, tìm hiểu về các di
tích lịch sử địa phương, giúp học sinh có cơ hội “Tìm về cội nguồn dân tộc”.

- Các tổ chức đoàn thể, BCH phụ huynh học sinh, Ban quản lí di tích lịch sử
văn hóa địa phương luôn phối kết hợp chặt chẽ, tạo điều kiện thuận lợi cho giáo
viên tổ chức các hoạt động trải nghiệm.
Trên đây là một vài kinh nghiệm mà tôi đã đúc kết được về việc lồng ghép
dạy học truyền thống lịch sử văn hóa vào phân mơn Lịch sử, phần nào đã đáp ứng
được yêu cầu mục tiêu năm học và văn bản của các cấp. Song những kết quả đạt
được mới là bước đầu. Rất mong được sự góp ý kiến của các ban ngành và các
đồng nghiệp để sao cho việc dạy học phân môn lịch sử ngày càng hồn thiện,
góp phần nâng cao hơn việc tích hợp lồng ghép truyền thống Lịch sử địa phương.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
XÁC NHẬN CỦA BAN
GIÁM HIỆU NHÀ TRƯỜNG
Đông Sơn, ngày 10 tháng 4 năm 2020
…………………………………. Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết,
…………………………………. khơng sao chép nội dung của người khác.
Người viết
………………………………….
………………………………….
………………………………….
………………………………….
………………………………….
Trịnh Thị Mai
………………………………….

21


……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………

22


PHỤ LỤC
[1]. Đổi mới phương pháp dạy học ở Tiểu học – NXB Giáo dục.
[2]. Tài liệu bồi dưỡng giáo viên các môn học lớp 4 tập 1
( Bộ giáo dục và Đào tạo – NXB Giáo dục)
[3]. Nghị quyết số 09 - NQ/HU, ngày 23/01/2017 của Ban Chấp hành Đảng bộ
huyện Đông Sơn
[4]. Công văn số 6155/UBND-VX ngày 01/6/2018 của UBND tỉnh về việc thực
hiện Kế hoạch 87/KH-TU ngày 15/5/2018 của Ban Thường vụ Tỉnh uỷ .
[5]. Ảnh tư liệu
[6]. Internet.

23


DANH MỤC
ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐÃ ĐƯỢC HỘI ĐỒNG CÁC CẤP
ĐÁNH GIÁ XẾP LOẠI TỪ LOẠI C TRỞ LÊN
Họ và tên tác giả: Trịnh Thị Mai
Ngày, tháng, năm sinh: 26 - 07 - 1976.
Giới tính: Nữ
Trình độ chun môn, nghiệp vụ: Đại học Sư phạm Tiểu học
Chức vụ: Tổ phó tổ 4,5; Giáo viên
Đơn vị cơng tác: Trường TH&THCS Đơng Khê – Đơng Sơn – Thanh Hóa
STT Tên đề tài Sáng kiến kinh nghiệm

1
2

3

Giải pháp nâng cao chất lượng dạy học
phân số lớp 4
PP dạy học biện pháp tu từ so sánh cho
học sinh lớp 3 theo hướng tích cực
Nâng cao hiệu quả bồi dưỡng học sinh
giỏi lớp 4 dạng tốn Trung bình cộng

Cấp đánh giá
Xếp loại
C- huyện
B- huyện
A- huyện

Năm học
đánh giá
xếp loại
2009 - 2010
2010 - 2011
2012- 2013

C - tỉnh
4

5

6

Một số biện pháp nâng cao chất lượng

dạy học mơn Lịch sử lớp 4-5 theo hướng
tích cực.

A- huyện

2015 - 2016

C - tỉnh

Một số biện pháp nâng cao chất lượng
A- huyện
dạy học mơn Lịch sử lớp 4-5 theo hướng
tích cực
B – tỉnh
(Nâng cấp đề tài năm 2015-2016)
Một vài kinh nghiệm phối kết hợp B – huyện
với phụ huynh học sinh trong việc nâng
có chất lượng dạy học và giáo dục học
sinh lớp 4,5 tại Trường Tiểu học và Trung
học cơ sở Đông Khê

2016 - 2017

2018 – 2019

24


PHỊNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐƠNG SƠN

TRƯỜNG TH&THCS ĐƠNG KHÊ

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

"MỘT SỐ BIỆN PHÁP DẠY HỌC LỒNG GHÉP
TRUYỀN THỐNG LỊCH SỬ, VĂN HỐ ĐỊA PHƯƠNG VÀO
PHÂN MƠN LỊCH SỬ LỚP 4"
Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC VÀ TRUNG HỌC CƠ SỞ ĐƠNG KHÊ
ĐƠNG SƠN - THANH HĨA

Người thực hiện: Trịnh Thị Mai
Chức vụ: Giáo viên, Tổ phó tổ 4, 5
Đơn vị: Trường TH & THCS Đông Khê
SKKN thuộc lĩnh vực (mơn): Lịch sử

THANH HĨA, NĂM 2020
25