skkn một vài kinh nghiệm giúp học sinh học tốt phân môn lịch sử lớp 4

Trường Tiểu học Tây Phong – Giáo viên Phạm Thị Thu Cúc

MỤC LỤC
Trang
I. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài

2

2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài

2

3. Đối tượng nghiên cứu

3

4. Giới hạn của đề tài

3

5. Phương pháp nghiên cứu

3

II. PHẦN NỘI DUNG
1. Cơ sở lí luận

3

2. Thực trạng vấn đề nghiên cứu

4

3. Nội dung và hình thức của giải pháp:

4

Mục tiêu của giải pháp

4

a)

b) Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp
c)

Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp

d) Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu, phạm

5
16
16

vi và hiệu quả ứng dụng
III. Phần kết luận, kiến nghị
1. Kết luận

16

2.Kiến nghị

17

Tài liệu tham khảo

18

I. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Một vài kinh nghiệm giúp học sinh học tốt phân môn Lịch sử lớp 4
1


Trường Tiểu học Tây Phong – Giáo viên Phạm Thị Thu Cúc

Người chép sử nổi tiếng cuối thời Trần, Sử Văn Hoa, đã nói: “Sử là hồn của
núi sơng. Sử là tinh túy của đất nước. Dân tộc nào biết chép sử càng sớm, càng có
nhiều cơ hội văn hiến. Dân tộc nào càng biết quý trọng đến sử càng có nhiều cơ
hội trường tồn.” Chẳng thế mà cha ơng ta rất coi trọng việc chép sử và đã để lại
cho con cháu một kho tàng lịch sử vô cùng đồ sộ và quý giá.
Thế nhưng ngày nay kho tàng ấy đang dần bị lãng quên bởi chính sự thờ ơ
của giới trẻ với lịch sử nước nhà. Phải chăng các thế hệ người Việt ngày nay khơng
cịn u nước như các thế hệ cha ông? Hay lịch sử nước nhà khơng đủ sức hấp dẫn
giới trẻ? Khơng. Tình u nước và lòng tự hào dân tộc trong mỗi con người Việt
Nam ln ln là một dịng chảy mãnh liệt khơng bao giờ dứt. Vấn đề ở đây chính
là cách mà chúng ta đưa lịch sử đến với họ.
Mở những trang sách giáo khoa lịch sử lớp 4, chúng ta không khỏi tự hào,
rung động sâu xa trước các chiến công lừng lẫy của cha ông như trận Bạch Đằng
của Ngô Quyền, Ba lần chiến thắng chống quân xâm lược Mông-Nguyên của nhà

Trần hay trận đại phá quân Thanh của vua Quang Trung,… Nhưng nếu giáo viên
chỉ cung cấp những kiến thức lịch sử đó dưới dạng một bài tập đọc thì liệu học sinh
có nhớ, có cảm nhận được cái khí phách hào hùng, có u lịch sử?
Với suy nghĩ dạy sử khơng phải để nhồi nhét vào trí nhớ học trị một cách vơ
cảm những sự kiện, con số, ngày tháng, mà học sử để giúp các em sống và rung
động với sự kiện lịch sử, học sử để rút ra những bài học về nhân văn, về lòng yêu
nước, theo phương châm học để hiểu và hành. Từ đó góp phần cải thiện và nâng
cao chất lượng dạy và học môn Lịch sử. Tôi mạnh dạn nghiên cứu và thực hiện đề
tài : “ Một vài kinh nghiệm giúp học sinh học tốt phân môn Lịch sử lớp 4”.
2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
Đề tài đưa ra một số giải pháp nhằm giúp giáo viên có cái nhìn tổng quan về
tồn bộ phân mơn Lịch sử lớp 4. Đồng thời chia sẻ một số kinh nghiệm trong dạy
học lịch sử giúp bài học hấp dẫn học sinh hơn, tăng khả năng chú ý, tư duy, giúp
học sinh học tập tích cực, chủ động hơn từ đó góp phần nâng cao chất lượng dạy và
học mơn Lịch sử
3. Đối tượng nghiên cứu
Nội dung và phương pháp giảng dạy môn Lịch sử.
4. Giới hạn của đề tài
Một vài kinh nghiệm giúp học sinh học tốt phân môn Lịch sử lớp 4
2


Trường Tiểu học Tây Phong – Giáo viên Phạm Thị Thu Cúc

Học sinh lớp 4 trường Tiểu học Tây Phong năm học 2014-2015 và 20152016.
5. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu tài liệu;
- Phương pháp điều tra;
- Phương pháp thử nghiệm;
- Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh;

- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục.
II. PHẦN NỘI DUNG
1. Cơ sở lí luận
Phân mơn Lịch sử lớp 4 là một bộ phận của môn Lịch sử và Địa lí 4. Nơi
dung của chương trình này cung cấp cho học sinh một số sự kiện, nhân vật lịch sử
tiêu biểu của lịch sử dân tộc ta qua các thời kì, từ buổi đầu dựng nước cho tới nửa
đầu thế kỉ XIX.
Để nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử thì khơng thể khơng kể đến hệ
thống các phương pháp, kĩ thuật dạy học. Đây là cơ sở quan trọng để từ đó mỗi
giáo viên lựa chọn và ứng dụng vào tiết dạy của mình cho phù hợp. Việc vận dụng
các phương pháp, kĩ thuật dạy học hợp lí sẽ giúp cho học sinh học tập một cách
tích cực, chủ động, sáng tạo hơn.
Đồng thời căn cứ vào tâm lí lứa tuổi học sinh tiểu học và khả năng tiếp thu
kiến thức cũng như kĩ năng tự học tập của học sinh lớp 4, tôi cũng đã mạnh dạn đưa
ra các giải pháp trong đó chú trọng tạo cho học sinh một môi trường để được vận
động và thực hành các kĩ năng như: tự đọc sách để tìm hiểu bài trước ở nhà, tham
gia các trị chơi, thảo luận nhóm, trình bày ý kiến cá nhân, ...
Đó chính là các căn cứ, các cơ sở lí luận để tơi tổng kết và hồn thành các
kinh nghiệm trong dạy học mơn Lịch sử của mình.
2. Thực trạng

Một vài kinh nghiệm giúp học sinh học tốt phân môn Lịch sử lớp 4
3


Trường Tiểu học Tây Phong – Giáo viên Phạm Thị Thu Cúc

Lên lớp 4, học sinh đã có khả năng đọc, hiểu văn bản tương đối tốt. Các em
cũng đã có khả năng tự phân tích, tổng hợp kiến thức trong sách giáo khoa. Đây là
giai đoạn thuận lợi để bắt đầu làm quen với mơn học mới đó là mơn Lịch sử. Đón

chào điều mới mẻ chắc chắn ln thú vị và hấp dẫn. Là người đặt những viên gạch
đầu tiên, nền móng của mơn học, giáo viên hồn tồn tự do, tự chủ về việc hình
thành phương pháp, kĩ năng học tập môn học cho học sinh. Khi giảng dạy Lịch sử,
giáo viên cũng được hỗ trợ rất nhiều về đồ dùng dạy học như các loại bản đồ, biểu
đồ, tranh ảnh,… do Bộ GD cung cấp. Ngoài ra nếu có điều kiện ứng dụng cơng
nghệ thơng tin vào trong giảng dạy thì chúng ta có cả một kho tàng các tư liệu
khơng chỉ bằng hình ảnh mà cịn bằng video vơ cùng phong phú trên mạng Internet.
Ở trường Tiểu học Tây Phong những năm vừa qua việc giảng dạy môn Lịch
sử luôn được thực hiện nghiêm túc. Nhà trường đã có nhiều biện pháp nhằm
khuyến khích giáo viên và học sinh tích cực học tập lịch sử như: đưa các câu hỏi
lịch sử vào trong các hội thi, giao lưu cấp trường; khuyến khích giáo viên đăng kí
dạy thao giảng, hội giảng các tiết lịch sử, tổ chức trao đổi kinh nghiệm giảng dạy
lịch sử cấp trường,… Song hiện nay tâm lí của nhiều phụ huynh, học sinh và cả
một số giáo viên vẫn chưa thực sự coi trọng mơn học này nên chưa có sự đầu tư
thích đáng về thời gian cũng như tâm huyết. Nhiều thầy cơ giáo cịn ngại sử dụng
đồ dùng, ngại đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học lịch sử khiến môn
học trở nên khô cứng, nặng nề và khó nhớ. Chính vì thế chất lượng dạy và học lịch
sử của học sinh lớp 4 thời gian qua vẫn chưa cao, số lượng học sinh u thích mơn
học này không nhiều, kiến thức lịch sử của nhiều học sinh cịn mơ hồ.
Thêm vào đó đặc trưng của mơn Lịch sử là cung cấp kiến thức về các sự
kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử nên dễ gây nhàm chán. Và để khai thác tốt được
nội dung bài học đòi hỏi kiến thức của giáo viên phải sâu và vững vàng. Tuy nhiên
trên thực tế, giáo viên tiểu học chúng ta không được đào tạo chuyên sâu về lịch sử.
Do đó khi giảng dạy lịch sử cho học sinh, chúng ta thường gặp nhiều khó khăn như
khơng thực sự chủ động về kiến thức, chưa khai thác sâu được nội dung bài, chưa
có sự kết nối chặt chẽ giữa các sự kiện lịch sử trong chương trình mà chỉ cung cấp
kiến thức một cách rời rạc, khó tạo được hứng thú học tập cho học sinh,...
Là một người yêu thích lịch sử và cũng trực tiếp giảng dạy bộ môn này, tơi
thấy vơ cùng trăn trở.
3. Nội dung và hình thức của giải pháp

Một vài kinh nghiệm giúp học sinh học tốt phân môn Lịch sử lớp 4
4


Trường Tiểu học Tây Phong – Giáo viên Phạm Thị Thu Cúc

a) Mục tiêu của giải pháp
Giúp giáo viên có cái nhìn tổng qt về tồn bộ mơn học, định hướng cho
học sinh phương pháp học tập tích cực ngay từ đầu năm và chia sẻ những kinh
nghiệm của bản thân trong việc nâng cao chất lượng môn lịch sử lớp 4.
b) Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp
*Giải pháp 1: Nắm chắc nội dung, chương trình mơn học
Lịch sử là một tiến trình, trong đó các sự kiện sau ln có mối liên quan trực
tiếp hoặc gián tiếp tới các sự kiện đã diễn ra trước đó. Vì thế mà để học sinh hiểu rõ
nội dung từng bài học, giáo viên cần nắm rõ nội dung chương trình cả năm học để
có thể giúp học sinh liên kết các sự kiện lịch sử, nhân vật lịch sử với các mốc thời
gian tương ứng.
Nội dung chương trình mơn Lịch sử lớp 4 cung cấp cho học sinh một số kiến
thức cơ bản, thiết thực về các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử tiêu biểu, tương
đối có hệ thống theo dịng thời gian của lịch sử Việt Nam từ buổi đầu dựng nước
cho tới nửa đầu thế kỉ XIX, được chia thành 8 giai đoạn với 28 bài, được dạy mỗi
tuần một bài theo phân phối chương trình. Cụ thể như sau:
Giai đoạn

Thời gian

Nội dung chính

Các bài trong SGK

1.
Buổi
Khoảng năm Sự ra đời của nền văn Bài 1: Nước Văn Lang.
đầu
dựng 700 TCN đến minh Văn Lang- Âu Bài 2: Nước Âu lạc
nước và giữ năm 179 TCN Lạc và những thành
nước
tựu chính của văn
minh Văn Lang - Âu
Lạc.

Một vài kinh nghiệm giúp học sinh học tốt phân môn Lịch sử lớp 4
5


Trường Tiểu học Tây Phong – Giáo viên Phạm Thị Thu Cúc

2. Hơn một Từ năm 179 Cuộc sống của nhân ta
nghìn năm TCN đến năm dưới ách thống trị,
đấu
tranh 938
chính sách đồng hóa
giành
độc
dân tộc của các triều
lập
đại phong kiến Trung
Quốc và phong trào
đấu tranh của nhân
dân ta để giành độc

lập, tự chủ.

Bài 3: Nước ta dưới ách đô
hộ của các triều đại phong
kiến phương Bắc.

3. Buổi đầu Từ năm 938 Triều đại nhà Ngô,
độc lập
đến năm1009 Đinh Bộ Lĩnh dẹp
loạn 12 sứ qn thống
nhất đất nước; Lê
Hồn lên ngơi vua
lãnh đạo nhân dân ta
tiến hành cuộc kháng
chiến chống Tống lần
thứ nhất (Năm 981).

Bài 7: Đinh Bộ Lĩnh dẹp
loạn 12 sứ quân.

4. Nước Đại Từ năm 1009 Vua Lý Thái Tổ dời
Việt thời Lý đến năm 1226 đô ra Thăng Long, đổi
lại tên nước; sự phát
triển của đạo phật;
cuộc kháng chiến
chống quân Tống xâm
lược lần thứ hai.

Bài 9: Nhà Lý dời đơ ra
Thăng Long

5. Nước Đại Từ năm 1226 Hồn cảnh ra đời của
Việt
thời đến năm 1400 nhà Trần; ba lần chiến
Trần
thắng quân Mông
Nguyên xâm lược;
công cuộc xây dựng
đất nước ở thời Trần
(Việc đắp đê); sự suy
tàn của nhà Trần và

Bài 12: Nhà Trần thành
lập.

Bài 4: Khởi nghĩa Hai Bà
Trưng (Năm 40)
Bài 5: Chiến thắng Bạch
Đằng do Ngô Quyền lãnh
đạo (Năm 938)

Bài 8: Cuộc kháng chiến
chống quân Tống xâm lược
lần thứ nhất (Năm 981)

Bài 10: Chùa thời Lý.
Bài 11: Cuộc kháng chiến
chống quân Tống xâm lược
lần thứ hai (Năm 10751077)

Bài 13: Nhà Trần và việc
đắp đê.
Bài 14: Cuộc kháng chiến
chống quân xâm lược
Mông – Nguyên.

Một vài kinh nghiệm giúp học sinh học tốt phân môn Lịch sử lớp 4
6


Trường Tiểu học Tây Phong – Giáo viên Phạm Thị Thu Cúc

hoàn cảnh ra đời của Bài 15: Nước ta cuối thời
nhà Hồ.
Trần
6. Nước Đại Thế kỷ XV
Việt
buổi
đầu thời Hậu
Lê

Chiến
thắng
Chi
Lăng; Việc tổ chức
quản lý đất nước; Sự
phát triển văn hoá và
khoa học dưới thời Lê
Sơ.

Bài 16: Chiến thắng Chi
Lăng.
Bài 17: Nhà hậu Lê và việc
tổ chức quản lý đất nước.
Bài 18: - Nhà hậu Lê và
việc tổ chức quản lý đất
nước.
Bài 19: Văn học và khoa
học thời hậu Lê.

7. Nước Đại Thế kỷ XVI- Trịnh Nguyễn phân
Việt thế kỷ XVIII
tranh; cuộc khẩn
XVI- XVIII
hoang ở Đàng Trong;
thành thị ở thế kỷ XVI
– XVIII; nghĩa quân
Tây Sơn tiến ra Thăng
Long đại phá quân
Thanh; Quang Trung
với sự nghiệp xây
dựng đất nước.

Bài 21: Trịnh Nguyễn phân
tranh.
Bài 22: Cuộc khẩn hoang ở
Đàng Trong.
Bài 23: Thành thị ở thế kỷ
XVI – XVII.
Bài 24:Nghĩa quân Tây

Sơn tiến ra Thăng Long
(Năm 1786).
Bài 25: Quang Trung đại
phá quân Thanh (Năm
1789).
Bài 26: Những chính sách
về kinh tế và văn hố của
vua Quang Trung.

8. Buổi đầu Từ năm 1802 Giới thiệu về Triều đại Bài 27: Nhà Nguyễn thành
thời Nguyễn đến năm 1858 nhà Nguyễn và kinh lập.
thành Huế
Bài 28: Kinh Thành Huế

Một vài kinh nghiệm giúp học sinh học tốt phân môn Lịch sử lớp 4
7


Trường Tiểu học Tây Phong – Giáo viên Phạm Thị Thu Cúc

Ngồi ra trong chương trình mơn học cịn có các bài ôn tập được sắp xếp
xen kẽ giữa các bài, cụ thể:
Tuần

Tiết chương
trình

Nội dung ơn tập

Tuần 8

6

- Từ bài 1 đến bài 5 học về hai giai đoạn LS: Buổi đầu
dựng nước và giữ nước; Hơn 1000 năm đấu tranh
giành lại độc lập
- Kể tên những sự kiện lịch sử tiêu biểu trong hai thời
kỳ này rồi thể hiện nó trên trục và băng thời gian

Tuần 17

15

- Hệ thống hoá các sự kiện, nhân vật lịch sử ở từng giai
đoạn LS
- HS thấy được truyền thống dựng nước và giữ nước
của dân tộc ta
- Qua đó giáo dục các em lòng tự hào dân tộc

Tuần 33,
Tuần 34

31, 32

- Hệ thống đươc quá trình phát triển của lịch sử nước
ta từ buổi đầu dựng nước đến giữa thế kỉ XIX.
- Nhớ được các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử
tiêu biểu trong quá trình dựng nước và giữ nước của
dân tộc ta từ thời Hùng Vương đến buổi đầu thời
Nguyễn .

-Tự hào về truyền thống dựng nước và giữ nước của
dân tộc

*Giải pháp 2: Liên kết chặt chẽ nội dung giữa các bài học
Nội dung của chương trình lịch sử lớp 4 chỉ bao gồm các sự kiện, hiện
tượng, nhân vật lịch sử tiêu biểu trong từng thời kì của quá trình dựng nước và giữ
nước của dân tộc ta từ thời Hùng Vương đến buổi đầu thời Nguyễn. Do đó đơi khi
khoảng cách về thời gian giữa hai sự kiện được giới thiệu liên tiếp (trong hai bài
học liền nhau) là rất xa. Điều này có thể gây khó khăn cho học sinh trong việc nắm
kiến thức. Vì vậy ở mỗi đầu mỗi tiết học, người giáo viên cần là chiếc cầu nối, liên
Một vài kinh nghiệm giúp học sinh học tốt phân môn Lịch sử lớp 4
8


Trường Tiểu học Tây Phong – Giáo viên Phạm Thị Thu Cúc

kết các sự kiện, làm cho dòng chảy lịch sử được liền mạch. Điều này sẽ giúp việc
tiếp thu bài học của học sinh dễ dàng hơn.
Ví dụ: Khi dạy bài Chiến thắng Bạch Đằng do Ngô Quyền lãnh đạo - Năm
938 (trước đó là bài Khởi nghĩa Hai Bà Trưng – Năm 40), giáo viên có thể giới
thiệu vào bài như sau : Sau khi Triệu Đà thôn tính được Âu Lạc (Năm 179 TCN)
các triều đại phong kiến phương Bắc nối tiếp nhau đô hộ nước ta. Khơng cam chịu
sự áp bức, bóc lột của bọn thống trị, nhân dân ta liên tục nổi dậy đánh đuổi quân đô
hộ. Năm 40, Hai bà Trưng đã mở đầu bằng một cuộc khởi nghĩa vang dội, tiếp sau
đó có các cuộc khởi nghĩa của Bà Triệu (năm 248), Lý Bí (năm 542), Triệu Quang
Phục (năm 550), Mai Thúc Loan (năm 722), Phùng Hưng (khoảng năm 776), Khúc
Thừa Dụ (năm 905), Dương Đình Nghệ (năm 931) nhưng đều chưa giành được
thắng lợi hoàn toàn. Đến năm 938, với chiến thắng Bạch Đằng của Ngô Quyền,
chúng ta đã kết thúc hơn một nghìn năm đơ hộ của phong kiến phương Bắc, giành
lại độc lập hoàn toàn cho đất nước ta. Bài học ngày hôm nay sẽ giúp các em hiểu rõ

hơn về trận chiến Bạch Đằng oanh liệt đó.
Do vậy, ngồi nội dung chương trình sách giáo khoa, các thầy cơ giáo nên
tham khảo thêm nhiều tài liệu đáng tin cậy về lịch sử nhằm có thêm các thơng tin
chính xác để bổ trợ cho học sinh.
*Giải pháp 3: Tạo hứng thú, niềm u thích học tập cho học sinh
Tơi ln có một niềm tin rất rõ ràng rằng: nếu một cơng việc được làm với
niềm u thích, sự hứng thú thì chắc chắn kết quả của cơng việc đó sẽ tốt hơn rất
nhiều. Chính vì thế, truyền cho học sinh niềm say mê, u thích mơn học với tơi là
một yếu tố rất quan trọng để dạy học thành công.
Lịch sử lớp 4 là điểm xuất phát của chặng đường tiếp thu lĩnh hội các kiến
thức lịch sử của học sinh. Các em học sinh lớp 4 như những trang giấy trắng và
người giáo viên hoàn toàn nắm trong tay việc tơ điểm lên các màu sắc theo ý mình.
Đó cũng chính là một lí do mơn học này gây cho tôi nhiều hứng thú.
Ngay từ đầu năm học, trong bài học đầu tiên, giáo viên cần cho học sinh thấy
rõ được ý nghĩa của việc học môn Lịch sử.
Cần gây cho học sinh sự tò mò, muốn khám phá, tìm tịi, nghiên cứu. Giáo
viên có thể đặt ra hệ thống các câu hỏi như:
Các em có muốn biết đất nước ta được hình thành như thế nào khơng?
Một vài kinh nghiệm giúp học sinh học tốt phân môn Lịch sử lớp 4
9


Trường Tiểu học Tây Phong – Giáo viên Phạm Thị Thu Cúc

Vì sao có những con đường mang tên Hùng Vương, Quang Trung,…?
Các vua Hùng trong những câu chuyện truyền thuyết có thật khơng nhỉ?
Các em đã nghe câu chuyện về Hai Bà Trưng cưỡi voi đánh giặc chưa?
…
Tất cả các câu hỏi đó sẽ được trả lời trong cuốn sách lịch sử lớp 4 mà chúng
ta đang cầm trên tay.

Xuyên suốt quá trình dạy học, cần duy trì niềm say mê đó bằng nhiều biện
pháp như: tổ chức các trò chơi, xem các video về các sự kiện, nhân vật lịch sử, kể
các câu chuyện lịch sử có nội dung được học trong bài,…
*Giải pháp 4: Hướng dẫn học sinh tự học tại nhà
Một bài học lịch sử thường khơng dễ nhớ, do đó nếu khơng xem lại nội dung
bài cũ và chuẩn bị bài mới trước khi đi học, học sinh khơng dễ nắm được tồn bộ
nội dung của bài học trên lớp. Do vậy tôi thường yêu cầu học sinh xem trước bài
trước khi đi học.
Trước mỗi tiết học, sau khi hỏi về một số nội dung chính của bài cũ, tơi sẽ
hỏi học sinh về một vài thông tin của bài mới như: Bài học hôm nay tên gì? Trong
bài có sự kiện lịch sử nào nổi bật? Trong bài có nhân vật lịch sử nào được nhắc
đến? Để trả lời được các câu hỏi đó, chắc chắn học sinh cần đọc qua bài trước ở
nhà.
Ngay từ đầu năm, giáo viên nên hướng dẫn cho học sinh cách tự đọc và
chuẩn bị bài ở nhà. Mỗi bài lịch sử thường có ba yếu tố quan trọng đó chính là thời
gian, nhân vật và sự kiện. Nắm chắc được ba yếu tố này thì học sinh sẽ dễ dàng
hiểu và nhớ bài học. Các em có thể đọc bài và điền vào phiếu học tập (học sinh tự
kẻ và vở nháp) như sau:
Ví dụ 1:
Tên bài: Chiến thắng Bạch Đằng do Ngô Quyền lãnh đạo (Năm 938)
stt

Thời gian

Nhân vật

Sự kiện

1

Năm 938

Ngô Quyền

Đánh tan quân Nam Hán trên sơng Bạch
Đằng.

Ví dụ 2:
Một vài kinh nghiệm giúp học sinh học tốt phân môn Lịch sử lớp 4
10


Trường Tiểu học Tây Phong – Giáo viên Phạm Thị Thu Cúc

Tên bài: Nhà Lý dời đô ra Thăng Long
stt

Thời gian

1

Năm 1010

Nhân vật

Sự kiện

Vua Lý Công Uẩn Dời đô từ Hoa Lư ra thành Đại La và đổi
tên là thành Thăng Long.

*Giải pháp 5: Kể chuyện lịch sử
Chúng ta có một kho tàng truyện kể lịch sử rất phong phú và đa dạng. Ngay
từ thuở nhỏ, các em học sinh đã được nghe, học về các câu chuyện này như: Mỵ
Châu-Trọng Thủy, Sự tích bánh chưng bánh dày, Cờ lau tập trận, Sự tích thành cổ
Loa, Sự tích hồ Hồn Kiếm, Lá cờ thêu sáu chữ vàng, … Do vậy việc gắn mỗi câu
chuyện đó với một giai đoạn, một sự kiện hay nhân vật lịch sử có thật chắc chắn sẽ
khiến các em học sinh vơ cùng thích thú. Bởi sau bài học đó, các em khơng chỉ biết
được thêm những kiến thức mới mà các em còn được biết thêm thông tin về những
câu chuyện kể đã thuộc từ lâu.
Dưới đây là một số câu chuyện có thể liên hệ, sử dụng trong quá trình dạy
học:
Bài số

Tên bài học

Truyện kể có thể sử dụng
Sự tích bánh Chưng, bánh Dày

1

Nước Văn Lang

Sơn Tinh, Thủy Tinh
Thánh Gióng

2

Nước Âu Lạc

Mỵ Châu,Trọng Thủy

6

Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ
Cờ lau tập trận
quân

14

Cuộc kháng chiến chống qn Bóp nát quả cam
xâm lược Mơng-Ngun
Yết Kiêu

16

Chiến tháng Chi Lăng

Sự tích Hồ Gươm

21

Trịnh Nguyễn phân tranh

Một số mẩu chuyện về Trạng Quỳnh

Một vài kinh nghiệm giúp học sinh học tốt phân môn Lịch sử lớp 4
11


Trường Tiểu học Tây Phong – Giáo viên Phạm Thị Thu Cúc

*Giải pháp 6: Sử dụng hợp lí các phương pháp dạy học; sử dụng đa
dạng, thành thạo các đồ dùng dạy học
Để một tiết dạy thành cơng thì điều quan trọng nhất có lẽ đó chính là cách
lựa chọn phương pháp dạy học và tổ chức các hình thức học tập của giáo viên. Thật
khó để có thể đưa ra được phương pháp nào là tối ưu nhất, vì mỗi phương pháp đều
có ưu và nhược điểm riêng. Tùy vào nội dung mỗi bài học và ý tưởng của giáo viên
mà chúng ta sẽ có sự lựa chọn phù hợp.
Các phương pháp thường được dùng khi giảng dạy lịch sử đó là: thuyết trình,
hỏi đáp, kể chuyện, thảo luận nhóm, đóng vai,… Tuy nhiên, dù sử dụng bất cứ
phương pháp nào thì vấn đề then chốt tơi ln đặt ra đó là: cần phát huy được tính
chủ động, tích cực của học sinh trong học tập. Cụ thể:
-Phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong kĩ năng đọc và phân tích tư
liệu: GV cần đưa ra yêu cầu cụ thể cho học sinh trước khi yêu cầu đọc tư liệu trong
sách giáo khoa, nhằm giúp các em đọc một cách chủ động và có mục đích hơn.
Ví dụ: Khi dạy bài Nhà Trần thành lập (trang 37, SGK), tôi sẽ yêu cầu học
sinh đọc hai đoạn đầu của bài với lệnh như sau: Em hãy đọc hai đoạn đầu của bài
học và chú ý trả lời câu hỏi: Nhà Trần thành lập trong hoàn cảnh nào?
- Phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong kĩ năng quan sát và kể lại,
trình bày lại diễn biến cuộc kháng chiến qua bản đồ, lược đồ,… Giáo viên chuẩn bị
một hệ thống câu hỏi phù hợp, vừa sức, giúp các em phát huy kĩ năng nói, khả năng
diễn đạt khi kể hoặc trình bày, diễn biến theo bản đồ hoặc lược đồ.
Ví dụ bài: “Quang Trung đại phá quân Thanh (năm 1789)”. Để học sinh
trình bày được diễn biến cuộc kháng chiến, tôi xây dựng câu hỏi như sau:
1. Nhà Thanh sang chiếm nước ta vào thời gian nào?
2. Khi nghe tin quân Thanh sang xâm lược nước ta, Nguyễn Huệ đã làm gì?
3. Vua Quang Trung tiến đến Tam Điệp khi nào? Tại đây ông đã làm gì?
4. Dựa vào lược đồ, nêu đường tiến của 5 đạo quân.
5. Trận đánh mở màn diễn ra ở đâu? Khi nào? Kết quả ra sao?
6. Hãy thuật lại trận Ngọc Hồi.

7. Hãy thuật lại trận Đống Đa.
Các bước tiến hành:
Bước 1: Chia lớp thành cac nhóm (khoảng 5 đến 6 em). Yêu cầu học sinh
đọc kênh chữ SGK thảo luận nhóm trả lời các câu hỏi.
Một vài kinh nghiệm giúp học sinh học tốt phân môn Lịch sử lớp 4
12


Trường Tiểu học Tây Phong – Giáo viên Phạm Thị Thu Cúc

Bước 2: Yêu cầu trình bày các câu hỏi: đại diện 1nhóm nêu câu hỏi, đại diện
1 nhóm khác trả lời, vừa trình bày vừa chỉ lược đồ, nhóm khác nhận xét.
Bước 3: Gọi 1 số em trình bày toàn bộ diễn biến cuộc kháng chiến.
Bước 4: Nhận xét, tun dương nhóm trình bày đúng.
Biện pháp này giúp các em hứng thú trong học tập, ghi nhận các mốc thời
gian, sự kiện lịch sử chính xác và nhớ lâu.
- Phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong kĩ năng quan sát và phân tích
tranh ảnh để hiểu và nhớ thời gian lịch sử, sự kiện và nhân vật lịch sử. Để làm được
điều này, giáo viên cần tạo điều kiện cho học sinh được quan sát tranh ảnh, biểu đồ,
được thưc hành trình bày trước tập thể kết quả quan sát của mình.
- Phát huy tính tích cực hóa của học sinh qua các hình thức tự học tập và
đánh giá. Điều này thể hiện qua việc từ đọc tài liệu trước khi đến lớp, việc tham gia
thảo luận nhóm để trình bày kết quả học tập, tham gia nhận xét, đánh giá kết quả
làm việc của nhóm bạn,…
Và để phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh thì việc sử dụng đồ dùng
day học là khơng thể thiếu. Mỗi giáo viên cần có sự đầu tư thích đáng cho việc
chuẩn bị các đồ dùng dạy học tối thiểu như tranh ảnh, biểu đồ, phiếu học tập. Ngoài
ra việc sử dụng các thiết bị điện tử như máy tính, máy chiếu, loa sẽ giúp cho tiết
học lịch sử thật sự sôi nổi và thu hút. Bởi lẽ khi dạy bằng giáo án trình chiếu chúng
ta sẽ khai thác được nguồn tư liệu khổng lồ về các sự kiện, nhân vật cũng như

truyện kể lịch sử trên intrernet.
Ví dụ: Khi dạy bài “Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược MôngNguyên”, tôi đã chuẩn bị và sử dụng các đồ dùng sau:
- Loa: để nghe tiếng vó ngựa Mông Cổ trong phần giới thiệu vào bài.
- Máy chiếu:
+ Tranh ảnh minh họa: hình ảnh Trần Thủ Độ, Hội nghị Diên Hồng, tranh
minh họa các hình ảnh trong ba lần kháng chiến của nhà Trần.
+ Video: câu chuyện Trần Quốc Toản bóp nát quả cam
+ Trị chơi củng cố
- Bảng con của học sinh: chơi trò cơi rung chuông vàng phần củng cố.

Một vài kinh nghiệm giúp học sinh học tốt phân môn Lịch sử lớp 4
13


Trường Tiểu học Tây Phong – Giáo viên Phạm Thị Thu Cúc

Việc sử dụng nhiều tranh ảnh, video minh họa khiến tiết học trở nên sinh
động, hấp dẫn và khiến học sinh tiếp thu bài học dễ dàng, chủ động hơn.
*Giải pháp 7: Tổ chức các trò chơi học tập
Trò chơi học tập là một giải pháp vô cùng hiệu quả để kích thích, lơi kéo sự
chú ý cũng như tham gia của học sinh vào bài học. Đây cũng là giải pháp hiệu quả
để kiểm tra kiến thức bài cũ, giới thiệu bài mới hoặc củng cố nội dung bài học. Do
vậy thơng thường các trị chơi học tập được sử dụng vào đầu hoặc cuối mỗi tiết
học.
Một số trị chơi tơi thường sử dụng trong dạy học mơn Lịch sử đó là:
stt
1

2

3

Tên trị
chơi

Chuẩn bị

Cách chơi

Hình thức,
thời gian

Rung
GV: hệ thống câu hỏi
chuông HS: Bảng con, phấn
vàng

GV nêu câu hỏi, HS viết đáp
án trên bảng con. Ai sai đi ra
phía sau chơi tiếp, nếu đúng
được về chỗ. Những bạn nào
trả lời được đến câu hỏi cuối
cùng thì được tun dương.

Chơi
nhân.

Ơ chữ GV: Bảng phụ kẻ ơ
bí mật chữ (thuận lợi khi
dạy máy chiếu) và

các câu hỏi cho từng
ô chữ.

GV đưa ra hệ thống các ô
chữ, HS chọn ô chữ và trả lời
câu hỏi tương ứng của ơ chữ
đó. Nếu trả lời đúng thì được
mở ơ chữ.

Chơi
cá
nhân hoặc
theo nhóm.

Tiếp
sức

GV: Bảng phụ ghi hệ -GV chia lớp thành các nhóm.
thống câu hỏi (trả lời - Đưa ra hệ thống câu hỏi
ngắn).
- Các nhóm thảo luận trong
thời gian 2 đến 3 phút. Khi
hết thời gian thảo luận, các
nhóm thi nhau viết đáp án
theo hình thức nối tiếp trong
nhóm.

cá

Khoảng từ 3

đến 5 phút.

Từ 3 đến 5
phút.
Chơi
nhóm

theo

Thời gian từ
5 đến 7
phút.

Một vài kinh nghiệm giúp học sinh học tốt phân môn Lịch sử lớp 4
14


Trường Tiểu học Tây Phong – Giáo viên Phạm Thị Thu Cúc

- Cuối cùng nhóm nào viết
đúng đáp án, nhanh và trình
bày đẹp thì thắng cuộc.
4

Nhà sử
học
nhỏ
tuổi

Một em đóng vai nhà sử học

nhỏ tuổi kể lại diễn biến của
một trận chiến hay một chiến
dịch đã được học trong bài.

Cá
nhân
trong thời
gian từ 3
đến 5 phút

Ví dụ: Khi dạy bài ơn tập, tơi tổ chức cho học sinh chơi trị tiếp sức để điền
nội dung còn thiếu vào bảng sau:
Bảng thống kê các sự kiện, nhân vật tiêu biểu trong lịch sử Việt Nam
từ buổi đầu dựng nước đến nửa đầu thế kỉ XIX
Sự kiện

Năm

Nhân vật lịch sử tiêu
biểu

Nước Văn Lang ra đời
Khởi nghĩa Hai Bà Trưng
Chiến thắng Bạch Đằng
Khởi nghĩa chống quân Tống lần thứ nhất
Nhà Lý dời đô ra Thăng Long
Cuộc kháng chiến chống quân Tống lần thứ
hai
Nhà Trần thành lập
Nhà Hồ ra đời

Chiến thắng Chi Lăng
- Đầu tiên, GV chia lớp thành 5 nhóm, mỗi nhóm khoảng 5 bạn.
- Giao nhiệm vụ cho các nhóm thảo luận để điền nội dung còn thiếu vào
trong bảng trên trong thời gian 2 phút.
- Sau thời gian thảo luận, GV mời 2 nhóm lên tham gia chơi thi tiếp sức điền
kết quả thảo luận vào hai bảng phụ lớn trên bảng. Các nhóm cịn lại làm trọng tài,
quan sát và nhận xét cho nhóm bạn.
Một vài kinh nghiệm giúp học sinh học tốt phân môn Lịch sử lớp 4
15


Trường Tiểu học Tây Phong – Giáo viên Phạm Thị Thu Cúc

- Thời gian chơi khoảng 2 đến 3 phút.
*Giải pháp 8: Liên hệ thực tế một cách gần gũi, thiết thực
Để kiến thức lịch sử trở nên dễ nhớ, dễ hiểu thì khơng có gì bằng việc liên hệ
thực tế một cách gần gũi với học sinh.
Giáo viên có thể liên hệ tới các sự kiện lớn như ngày giỗ tổ Hùng Vương
10/3 âm lịch hằng năm, các di tích lịch sử nổi tiếng như Kinh thành Huế, Phố cổ
Hội An,…
Liên hệ các tên đường, tên trường học ngay trong địa bàn xã hoặc huyện nhà
cũng là giải pháp hiệu quả không những giúp học sinh nhớ bài học mà cịn có thêm
hiểu biết về địa phương.
Ví dụ: Khi dạy bài “Nước Văn Lang” tôi đã liên hệ tới con đường tỉnh lộ
trong huyện mang tên Hùng Vương, trường THPT Hùng Vương, ngày Giỗ tổ Hùng
Vương 10/3 âm lịch hằng năm.
c) Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp
Các giải pháp, biện pháp đề tài đưa ra dễ thực hiện, đem lại hiệu quả thiết
thực trong việc nâng cao chất lượng dạy và học môn Lịch sử.
Các giải pháp, biện pháp được nêu trong đề tài này có mối quan hệ liên kết,

chặt chẽ nhau. Biện pháp thứ nhất làm tiền đề cho các biện pháp sau, ngược lại các
biện pháp sau bổ trợ và giúp tôi thực hiện thành cơng đề tài của mình.
d) Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu
Sau khi thực hiện đề tài, tôi nhận thấy chất lượng học tập môn Lịch sử của
lớp được cải thiện đáng kể. Số lượng học sinh u thích mơn học nhiều hơn các
năm học trước. Kiến thức lịch sử của các em cũng tương đối tốt hơn.
Kết quả cụ thể được thể hiện qua bảng thống kê kết quả kiểm tra cuối năm
học sau:

Năm học

Tổng số học
sinh

2014-2015

27

Học sinh đạt
điểm 5 - 6

Học sinh đạt
điểm 7 - 8

Học sinh đạt
điểm 9 - 10

Số
lượng

Tỉ lệ
(%)

Số
lượng

Tỉ lệ
(%)

Số
lượng

Tỉ lệ
(%)

7

25,9

14

51,9

6

22,2

Một vài kinh nghiệm giúp học sinh học tốt phân môn Lịch sử lớp 4
16

Trường Tiểu học Tây Phong – Giáo viên Phạm Thị Thu Cúc

2015-2016

14

2

14,3

7

50,0

5

35,7

III. PHẦN KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
1. Kết luận
Dạy học lịch sử là dạy cho học sinh hiểu về cội nguồn đất nước, về những vị
anh hùng dân tộc,…Từ chỗ hiểu rồi các em sẽ thêm yêu đất nước, tự hào về truyền
thống hào hùng của dân tộc, sẽ mong muốn được đóng góp cơng sức dựng xây tổ
quốc ngày càng tươi đẹp hơn. Vì vậy, mơn học này có vai trị quan trọng trong hệ
thống giáo dục phổ thơng.
Mơn Lịch sử lớp 4 là điểm xuất phát đầu tiên của chặng đường lĩnh hội, tiếp
thu các kiến thức lịch sử của học sinh. Nếu giáo viên không tâm huyết và giúp các
em hiểu được tầm quan trọng cũng như rèn luyện cho các em một phương pháp học
tập tốt thì sẽ ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng mơn học về sau. Do đó việc định

hướng và tìm cách dạy học môn học này hiệu quả là vô cùng quan trọng.
Qua đề tài này tơi hi vọng đã đóng góp một phần nhỏ bé trong việc giúp nâng
cao chất lượng môn Lịch sử bằng những kinh nghiệm trong giảng dạy của bản thân.
Hi vọng rằng nó sẽ trở thành một nguồn tư liệu tham khảo để các thầy cô đồng
nghiệp có được cho mình thêm một chút ý tưởng để dạy học lịch sử tốt hơn. Cũng
qua đây tôi mong muốn nhận được nhiều sự đóng góp ý kiến từ các thầy cô giáo để
bản thân được học hỏi và đưa tới cho các em học sinh những bài giảng lịch sử hấp
dẫn, thú vị, giúp các em lĩnh hội kiến thức một cách chủ động và tốt nhất.
2. Kiến nghị
a) Đối với nhà trường: tổ chức trao đổi kinh nghiệm trong giảng dạy lịch sử
để nâng cao chất lượng môn học. Đầu tư các thiết bị, đồ dùng phục vụ giảng dạy và
các sách, tài liệu tham khảo.
b) Đối với tổ chuyên môn: tổ chức trao đổi kinh nghiệm trong giảng dạy lịch
sử, dự giờ học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau, khảo sát chất lượng học sinh để có biện
pháp cụ thể nhằm giúp đỡ học sinh học tập.
c) Đối với giáo viên: Thường xuyên tự trau dồi kiến thức lịch sử qua sách
giáo viên, tài liệu tham khảo. Lựa chon phương pháp giảng dạy và chuẩn bị đồ
Một vài kinh nghiệm giúp học sinh học tốt phân môn Lịch sử lớp 4
17


Trường Tiểu học Tây Phong – Giáo viên Phạm Thị Thu Cúc

dùng dạy học chu đáo nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong
học tập.
Băng Adrênh, ngày 14 tháng 3 năm 2018
Người viết

Phạm Thị Thu Cúc
TÀI LIỆU THAM KHẢO

STT

Tên tài liệu

Tác giả

01

Lịch sử và Địa lí lớp 4

NXB Giáo dục

02

Sách giáo viên Lịch sử và Địa lí lớp 4

NXB Giáo dục

03

Thiết kế bài giảng Lịch sử và Địa lí lớp 4

NXB Giáo dục

04

Chuẩn kiến thức, kĩ năng các môn học ở tiểu
NXB Giáo dục
học, lớp 4

05

Các triều đại Việt Nam

NXB Thanh Niên

Một vài kinh nghiệm giúp học sinh học tốt phân môn Lịch sử lớp 4
18


Trường Tiểu học Tây Phong – Giáo viên Phạm Thị Thu Cúc

NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN
........................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................
................................................................................................................

CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN

Một vài kinh nghiệm giúp học sinh học tốt phân môn Lịch sử lớp 4
19