(TIỂU LUẬN) LIỆU PHÁP GEN TRONG điều TRỊ UNG THƯ và một số PHƯƠNG PHÁP TRONG điều TRỊ UNG THƯ TUYẾN tụy DI căn, UNG THƯ HẠCH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC
KHOA SINH HỌC

NGUYỄN HOÀNG CÁT NGUYÊN
MÃ SINH VIÊN 17T3041054

LIỆU PHÁP GEN TRONG ĐIỀU TRỊ UNG THƯ VÀ
MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP TRONG ĐIỀU TRỊ UNG
THƯ TUYẾN TỤY DI CĂN, UNG THƯ HẠCH

LIỆU PHÁP GEN – 2020-2021.2.SIN4452.001
GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN: TS. LÊ VĂN TƯỜNG HUÂN

HUẾ, THÁNG 6 NĂM 2021

Tieu luan


MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1
NỘI DUNG ........................................................................................................... 2
Sử dụng liệu pháp gen trong điều trị bệnh ung thư .................................. 2

I.

1. Các loại vectơ liệu pháp sử dụng trong điều trị bệnh ung thư ................. 2
2. Các xu hướng cơ bản điều trị ung thư bàng liệu pháp gen ....................... 3
3. Điều trị ung thư ở người bằng vectơ Paramyxovirus ............................... 4
4. Liệu pháp gen điều trị ung thuc ở người bằng gel p53............................. 5
II.

Những thành tựu mới của liệu pháp gen trong điều trị bệnh ung thư ...... 5

1. Liệu pháp gây độc qua tế bào trung gian adenovirus oncolytic và liệu
pháp gen interleu-12 để điều trị ung thư tuyến tụy di căn ( thử nghiệm lâm
sàng giai đoạn I) .............................................................................................. 5
2. Liệu pháp tế bào CAR-NK để điều trị ung thư ........................................ 8
KẾT LUẬN ......................................................................................................... 12
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................

Tieu luan


MỞ ĐẦU
Ung thư là một thuật ngữ chung cho một nhóm lớn các bệnh có thể ảnh hưởng đến bất
kỳ bộ phận nào của cơ thể. Các thuật ngữ khác được sử dụng là khối u ác tính và khối
u. Một đặc điểm nổi bật của bệnh ung thư là sự tạo ra nhanh chóng của các tế bào bất
thường phát triển vượt ra ngồi ranh giới thơng thường của chúng, sau đó có thể xâm
lấn các bộ phận liền kề của cơ thể và di căn sang các cơ quan khác; quá trình sau này
được gọi là di căn. Di căn là nguyên nhân chính gây tử vong do ung thư.
Nguyên nhân gây ra bệnh ung thư bởi nhiều yếu tố phối hợp nhưng tựu chung lại là 2
nhóm yếu tố: nhóm yếu tố thay đổi được (như hành vi lối sống, mơi trường..) và nhóm
yếu tố khơng thay đổi được (tuổi, gen…).
+ Già hóa dân số
+ Dân số tăng lên
+ Rượu bia, thuốc lá
+ Chế độ ăn ăn uống khơng hợp lý
+ Ít vận động
+ Mơi trường sống
+ Nhận thức người dân tốt hơn

+ Một nguyên nhân nữa đó chính là hệ thống ghi nhận ung thư tốt hơn. Như vậy,
sẽ có nhiều bệnh nhân mắc và tử vong được ghi nhận lại, dẫn tới số người mắc và tử
vong tăng lên.
Trong những năm gần đây cùng với sự tiến bộ của khoa học kĩ thuật, các căn bệnh ung
thư ngồi được trị bằng phẫu thuật, hóa trị liệu, xạ trị thì hiện nay có một số nghiên
cứu liệu pháp gen được đưa vào cơ thể người để điều trị ung thư ở người có tính hiệu
quả cao. Sau đây nội dung của bài tiểu luận sẽ giới thiệu về một vài liệu pháp gen đang
thử nghiệm lâm sàng để điều trị ung thư.

1

Tieu luan


NỘI DUNG
I.

Sử dụng liệu pháp gen trong điều trị bệnh ung thư

- Điều trị ung thư có thể thực hiện bằng trị xạ, hoá chất, các dạng độc tố miễn dịch,
hoặc liệu pháp gen. Trước đây, ung thư điều trị chủ yếu bằng hoá chất và trị xạ, một
vài năm gần đây có một số chế phẩm protein đặc hiệu được thử nghiệm chữa ung thư
trên người có hiệu quả như : chế phẩm B3(dsFv)PE-38(LMV 9) chữa ung thư phổi,
ung thư vú và ung thư đại tràng hoặc chế phẩm TP-38 điều trị ung thư não...
- Trong điều trị ung thư nhiều cytokin dược chú ý nghiên cứu và thử nghiệm, trong đó
Interleukin 2 (IL-2) có hiệu quả điều trị ung thư cao, thời gian điều trị ngắn ít gây các
hiệu ứng phụ như điều trị bằng hoá chất và trị xạ. IL - 2 được sử dụng trong điều trị
ung thư thận (1982), ung thư da ác tính di căn (1988) có hiệu quả cao (từ 76% -82%).
- Liệu pháp gen là một trong những phương pháp mới điều trị ung thư có hiệu quả.
Điều trị ung thư bằng liệu pháp gen được thực hiện bằng cả 2 liệu pháp in vivo và ex

vivo. Liệu pháp gen chữa ung thư có thể sử dụng phương pháp in vivo, như liệu pháp
điều trị ung thư gan, ung thư phổi..., bằng kỹ thuật vị tiêm đưa thắng vào giữa khối u
các vectơ mang gen liệu pháp tương ứng, để ức chế hoặc tiêu diệt các tế bào ung thư.
Đối với một số loại ung thư có thể điều trị bằng phương pháp ex vivo như ở ung thư
bạch cầu..., trong trường hợp có thể đồng thời sử dụng cả hai liệu pháp.[1,80]
1. Các loại vectơ liệu pháp sử dụng trong điều trị bệnh ung thư
- Hiện nay bệnh ung thư là loại bệnh chiếm tỉ lệ cao nhất, trong các loại bệnh được
điều trị bằng liệu pháp gen (69%). Trong liệu pháp gen điều trị ung thư sử dụng nhiều
loại vectơ liệu pháp khác nhau, trong đó retroviral vectơ, adenoviral vectơ và vectơ
DNA trần, plasmid được sử dụng nhiều nhất. [1,81]
- Tuỳ theo loại bệnh ung thư, sự phát triển của kỹ thuật gen và y sinh học hiện đại, các
loại vectơ được sử dụng trong liệu pháp gen thay đổi theo từng thời gian khác nhau.
Retroviral vectơ là loại vectơ được sử dụng sớm nhất trong các loại vectơ liệu pháp
gen. Tỉ lệ% sử dụng retroviral vectơ thay đổi theo thời gian : từ năm 1988 đến 1991 sử
dụng vectơ retrovirus chiếm 100%, năm 2000 chỉ còn dưới 20%, năm 2003 chiếm hơn
70% tổng số các loại vectơ liệu pháp được sử dụng. [1,81]
- Adenoviral vectơ được sử dụng từ 1994 nhưng đến năm 2003 vẫn chỉ chiếm dưới
40%. Vectơ HSV được sử dụng từ 1998 nhưng đến nay vẫn còn được sử dụng trong
2

Tieu luan


một số ít trường hợp. Vectơ AAV mới bắt đầu được sử dụng từ 2002 với một tỉ lệ rất
khiêm tốn. [1,82]
- Trong các loại bệnh được điều trị bằng liệu pháp gen, bệnh ung thư là loại bệnh được
điều trị chiếm tỉ lệ cao nhất tới 69%, sau đó là các bệnh gây nên do rối loạn chức năng
gen 16%, bao gồm cả bệnh di truyền bánh sinh và do đột biến gen, xếp thứ ba là các
bệnh truyền nhiễm 13% (chủ yếu do bị nhiễm virus). [1,82]
2. Các xu hướng cơ bản điều trị ung thư bàng liệu pháp gen

- Các bệnh ung thư thường được phát hiện muộn, nên phần lớn các trường hợp khi
phát hiện đã có sự hình thành khối u. Khối u tạo thành do các gen ung thư, hoặc gen
kìm hãm ung thư bị rối loạn hoặc mất chức năng, dẫn đến sự phân chia vô hạn của các
tế bào ung thư trong khi các tế bào xung quanh phân chia bình thường. Khối u chia
làm hai loại là u lành và u ác tính, biểu hiện các trạng thái nhẹ hay nặng của một bệnh
ung thư. Trong phần lớn các trường hợp, u lành chuyển thành u ác tính khi bệnh nặng,
ngoại trừ một số trường hợp u lành khơng có khả năng trở thành u ác tính như các u
nước, u bã đậu... [1,83]
- Liệu pháp gen diều trị ung thư bằng tác động trực tiếp vào khối u, có thể được thực
hiện theo nhiều chiến lược khác nhau:
1- Ức chế phát triển của khối u (Tumor suppressor) : thực hiện các liệu pháp ex vivo
hoặc in vivo với các viral vectơ mang các gen liệu pháp p53, pRb,..
2- Kích hoạt tế bào chết theo chương trình (apoptosis) : sử dụng các gen liệu pháp
BAX tăng cường gây kích hoạt chết theo chương trình, hoặc sử dụng gen BCL-2 để
ngăn chặn các phản ứng chồng apoptosis (anti-apoptotic). Trường hợp apoptosis các tế
bào co lại, tách khỏi các tế bào xung quanh, các gen ced (gen tự tử-suicide geile) được
hoạt hoá làm cho tế bào teo dần rồi chết.
3- Thực hiện các liệu pháp thay gan nhằm phục hồi các protein bị hỏng, phục hồi khả
năng miễn dịch của tế bào.
4- Sử dụng liệu pháp antisen để kìm hãm hoạt động của các oncogen, hoặc ức chế tác
dụng các sản phẩm của oncogen
5- Hạn chế sự phát triển của khối u bằng vị tiêm các protein tiền apoptosis (pro apoptotic protein) như các protein BAX (sản phẩm của gen BAX) hoặc interferon
(TNF), kết hợp sử dụng trị xạ hoặc điều trị hoá chất.

3

Tieu luan


6- Sử dụng các gen tự tử ced (suicide gene) và các sản phẩm của gen tự tử “ thuốc gen

” tiêm thẳng vào khối u, chẳng hạn tiêm ganciclovir - sản phẩm của gen mã hố enzym
Thymidin Kinase có tác dụng tiêu diệt các tế bào ung thư.
7- Biện pháp tác động trực tiếp vào tế bào ung thư bằng bao vây thành mạch (Antiangiogenic). Đây là biện pháp chận mối liên hệ về mặt dinh dưỡng của tế bào ung thư,
làm cho tế bào ung thư thiếu dinh dưỡng và chết dần dần. Hiện nay. đã phát hiện hơn
40 các hợp chất tự nhiên có chức năng này, như : endostatin, angiostatin...
- Với tốc độ phát triển nhanh của y học hiện đại và kỹ thuật gen, hiện nay ngày càng
có thêm những biện pháp mới có hiệu quả cao trong liệu pháp gen chữa bệnh ung thư
ở người. Theo thông báo của trung tâm ung thư M.D. Anderson, thuộc Đại học Texas,
Mỹ đã phát hiện 3 gen liên quan đến ung thư phổi nằm trên nhiễm sắc thể SỐ 3 ở
người. Những người bị ung thư phổi thường do đột biến mất 3 gen này (01F6, NPRL2
và FUS1). Các thử nghiệm cây 3 gen 01F6, NPRL2 và FUS1 vào chuột bị ung thư
phổi nặng cho thấy chỉ một thời gian ngắn các khối u ung thư ngừng phát triển. Các
thử nghiệm vị tiêm các gen nói trên vào khối u ung thư của người dã dưa lại kết quả
tốt, mở ra triển vọng mới tốt đẹp trong điều trị ung thư người bằng liệu pháp
gen. [1,84]
3. Điều trị ung thư ở người bằng vectơ Paramyxovirus
- Liệu pháp gen diều trị ung thư người bằng sử dụng Vectơ liệu pháp có nguồn gốc từ
Paramyxovirus, là một trong những phương pháp phổ biến trong điều trị ung thư, gồm
các bước cơ bản sau : [1,85]
+ Sử dụng vectơ liệu pháp từ Paramyxovirus biến đổi gen, kết hợp chiếu tia UV và xử
lí nhiệt với các vectơ tái tổ hợp mang các gen liệu pháp
+ Chuyển vectơ liệu pháp vào các bệnh nhân mắc bệnh ung thư bằng vi tiêm trực tiếp
vào giữa khối u, tiêm vào tĩnh mạch, đưa qua đường hậu môn...
+ Theo dõi hoạt động và biểu hiện của gen liệu pháp trong cơ thể bệnh nhân, cũng như
tiến triển của bệnh và sức khoẻ bệnh nhân.
+ Kết hợp sử dụng thêm một số loại thuốc đặc hiệu hỗ trợ cho điều trị liệu pháp gen để
giảm bệnh nhanh, tăng hiệu quả của liệu pháp gen.
- Thực nghiệm liệu pháp gen tiến hành điều trị cho một nhóm bệnh nhân ở Mỹ mắc
bảy loại ung thư khác nhau gồm : ung thư phổi (Lung), ung thư dạ dày (Gastric), ung
thư tử cung (Uterinc), ung thư da (Skin), ung thư gan (lepatic), ung thư trực tràng

4

Tieu luan


(Recial). ung thư thực quản (Esophageal) cho kết quả rất khả quan. Trên tổng số 90
bệnh nhân được điều trị, có một số bệnh nhân có khối u biến mất hồn tồn, nhiều
trường hợp kích thước khối u giảm dần, trong đó 41% bệnh nhân kích thước khối u
giảm trên 50%.
- Điều trị liệu pháp gen các bệnh ung thư mở ra một triển vọng mới trong chữa bệnh
ung thư ở người. Sau khi thực hiện liệu pháp gen một vài ngày đến một tuần đã biểu
hiện giảm kích thước khối u. Tuy nhiên để khỏi bệnh hoàn toàn cần một thời gian
tương đối dài, đồng thời cần kết hợp điều trị thêm một số loại kháng sinh và các thuốc
đặc hiệu khác. [1,85]
4. Liệu pháp gen điều trị ung thuc ở người bằng gel p53
- Tuỳ theo từng loại bệnh ung thư, khi thực hiện điều trị bằng liệu pháp gen cần sử
dụng các loại gen liệu pháp khác nhau. Các thực nghiệm điều trị cho thấy hơn 50% các
trường hợp ung thư ở người liên quan đến mất hoạt tính gen p53.
- Chức năng chủ yếu của gen p53 diều hồ q trình phân chia tế bào và kích hoạt hiện
tượng apoptosis của tế bào. Do gen p53 hoạt động ở pha G, dẫn đến ức chế sự phân
chia tế bào, khi bị đột biến gen p53 không cịn khả năng kiểm sốt sự phân chia tế bào,
tế bào phân chia vơ hạn dẫn đến hình thành các khối u.
- Sử dụng adenoviral vectơ và gen p53 lành trong liệu pháp gen có thể chữa rất nhiều
loại ung thư ở người như : ung thư phổi (lung cancer), ung thư buồng trứng (ovarian
cancer), ung thư đầu và cổ (head - neck cancer), ung thư tế bào tạo sắc tố melanin
(melanoma cancer)....
- Trong điều trị ung thư, hiện nay đã có gần 60% các trường hợp bị bệnh ung thư được
điều trị bằng sử dụng gen p53 và phương pháp ex vivo hoặc in vivo. Kết hợp điều trị
thẻm một phần bằng trị xạ hoặc hoá chất, liệu pháp gen sử dụng gen p53 trong điều trị
các bệnh ung thư ở người ngày càng có hiệu quả cao và và được quan tâm nhiều hơn ở

nhiều bệnh viện, ở các nước trên thế giới. [1,86]
II.

Những thành tựu mới của liệu pháp gen trong điều trị bệnh ung thư

1. Liệu pháp gây độc qua tế bào trung gian adenovirus oncolytic và liệu pháp
gen interleu-12 để điều trị ung thư tuyến tụy di căn ( thử nghiệm lâm sàng giai
đoạn I)
a) Tình trạng bệnh ung thư tuyến tụy hiện nay

5

Tieu luan


Năm 2020, ung thư tuyến tụy sẽ trở thành nguyên nhân thứ hai gây tử vong do ung thư
vượt qua cả ung thư vú và ung thư đại trực tràng. Phương pháp điều trị ung thư tuyến
tụy tối ưu phụ thuộc vào giai đoạn được chẩn đoán và bao gồm sự kết hợp của phẫu
thuật cắt bỏ, hóa trị hoặc xạ trị. Đối với ung thư tuyến tụy tiến triển tại chỗ, không thể
cắt bỏ hoặc di căn, phẫu thuật không phải lúc nào cũng là một lựa chọn và các mục
tiêu điều trị bao gồm liệu pháp giảm nhẹ để kéo dài thời gian sống sót tốt nhất có thể.
Do thời gian sống còn hạn chế của bệnh nhân ung thư tuyến tụy di căn, các liệu pháp
điều trị mới và thay thế là rất cần thiết.
b) Giới thiệu về 2 liệu pháp gen
- Liệu pháp gen gây độc tế bào qua trung gian adenovirus oncolytic là một phương
pháp được phát triển và thử nghiệm trong một số nghiên cứu lâm sàng. Adenovirus
gây ung thư cung cấp các gen tự sát đến các tế bào đích, chúng chuyển đổi các tác
nhân dược phẩm thành các chất chuyển hóa độc hại tại chỗ. Các gen tự sát (yeast
cytidine deaminase [yCD] and mutant S39R HSV-1 thymidine kinase [mutTKSR39]) đã
được đánh giá trong các mơ hình tiền lâm sàng và được sử dụng trong các nghiên cứu

lâm sàng đối với ung thư tuyến tiền liệt. [2]
- Một adenovirus oncolytic gây ung thư biểu hiện gen tự sát và interleukin-12 của
chuột (mIL12) đã được xây dựng và thử nghiệm trong các mơ hình tiền lâm sàng. Việc
kiểm sốt khối u trong các mơ hình tiền lâm sàng này đã được cải thiện với liệu pháp
gen tự sát kết hợp và liệu pháp miễn dịch IL12.
- Một thử nghiệm lâm sàng tăng liều giai đoạn I đã được thực hiện để đánh giá tính an
toàn của Ad5-yCD / mutTKSR39rep-hIL-12 ở bệnh nhân ung thư tuyến tụy di căn.
c) Nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng giai đoạn I
➢ Mô tả nghiên cứu
- Phác đồ này đề xuất một thử nghiệm giai đoạn 1 kết hợp liệu pháp gây độc tế bào
qua trung gian adenovirus và liệu pháp gen IL-12 với hóa trị liệu trong ung thư tuyến
tụy di căn. 3 nhóm đối tượng bị ung thư tuyến tụy di căn sẽ được tiêm một mũi tiêm
nội tạng duy nhất của adenovirus Ad5-yCD / mutTKSR39rep-hIL12 oncolytic ở một
trong ba mức liều (nhóm1 1x1011vp, nhóm2 3 x 1011vp, nhóm3 1x1012 vp). Tùy thuộc
vào vị trí của tổn thương đích, adenovirus sẽ được tiêm qua thành dạ dày hoặc tá tràng
6

Tieu luan


bằng cách sử dụng hướng dẫn của siêu âm nội soi (EUS). Hai ngày sau, các đối tượng
sẽ được sử dụng (uống) 7 ngày liệu pháp tiền chất 5-fluorocytosine (5-FC). Mười bốn
ngày sau khi hồn thành liệu trình điều trị bằng tiền chất 5-FC, các đối tượng sẽ được
thực hiện hóa trị liệu theo quyết định của bác sĩ điều trị.
- Điểm cuối chính là độc tính ở ngày 21. Điểm cuối phụ là tỷ lệ các tác dụng ngoại ý
của CTCAE ≥ độ 3. Các tiêu chí thăm dị bao gồm 1) cường độ, độ bền và sự phân bố
sinh học của biểu hiện gen HSV-1 TK, và 2) mối liên hệ của các phép đo miễn dịch
(tức là mức cytokine, hoạt động phân giải tế bào NK) với độc tính và kết quả lâm sàng.
d) Thiết kế nghiên cứu và điều trị
➢ Thiết kế nghiên cứu

- Đây là nghiên cứu tăng liều giai đoạn I được IRB phê duyệt được thiết kế để đánh giá
mức độ an toàn của adenovirus có khả năng sao chép. Đối tượng là bệnh nhân ung thư
biểu mô tuyến tụy di căn. Các điểm cuối chính bao gồm xác định MTD và DLT của
tác nhân nghiên cứu cho đến ngày thứ 21 sau khi tiêm adenovirus. [2]
- Các tiêu chí thăm dị bao gồm mối liên quan có thể có giữa các kết cục chính/phụ và
những điều sau: (1) nồng độ hIL-12, IFNG và CXCL10 trong huyết thanh; (2)
CD3- CD56+ NK lưu hành , Tế bào trợ giúp CD3+ CD4+ T, hoặc tế bào
CD3+ CD8+ T; và (3) biểu hiện của một tập hợp con các dấu hiệu tăng sinh và dấu
điểm kiểm tra (Tim3) trên quần thể tế bào NK và T trong huyết thanh. [2]
- Tiêu chí đủ điều kiện để thử nghiệm bao gồm ung thư biểu mô tuyến tụy di căn đã
được chứng minh về mặt mô học ở bệnh nhân ≥18 tuổi. Không cho phép điều trị trước,
bao gồm phẫu thuật, hóa trị, xạ trị hoặc liệu pháp sinh học đối với ung thư tuyến tụy.
Các bệnh nhân tham gia nghiên cứu phải phù hợp với với điều kiện của các nhà
nghiên cứu đề ra.
➢ Điều trị
- Sau khi thực hiện các thủ tục liên quan đến nghiên cứu, một ống siêu âm tuyến tính
được đưa vào dạ dày hoặc tá tràng của bệnh nhân dưới hình ảnh trực tiếp. Chất nghiên
cứu sẽ được chuẩn bị sao cho tổng thể tích tiêm là 10% khối lượng khối u. Kim được
đưa vào khối u thông qua cách tiếp cận an toàn nhất (xuyên dạ dày hoặc tá tràng). Đầu
kim được đặt ở rìa xa của khối u và chất nghiên cứu được tiêm dọc theo đường đó khi
kim được rút ra. Cần phải có nhiều lần đi kim đối với các khối u lớn hơn để cung cấp
độ che phủ tốt. 48 giờ sau quy trình, bệnh nhân được điều trị 7 ngày 5-FC (. Sự tuân
7

Tieu luan


thủ của bệnh nhân được giám sát bởi y tá nghiên cứu. 21 ngày sau khi tiêm adenovirus,
bệnh nhân bắt đầu nhận được liệu pháp chăm sóc tồn thân tiêu chuẩn theo quyết định
của bác sĩ điều trị.

- Các chu kỳ của các liệu pháp ưu tiên được tiếp tục cho đến khi bệnh nhân qua đời
hoặc theo quyết định của bác sĩ điều trị ung thư khi xem xét các độc tính do chế độ hóa
trị gây ra. Các chu kỳ của các liệu pháp ưu tiên được tiếp tục cho đến khi bệnh nhân
qua đời hoặc theo quyết định của bác sĩ điều trị ung thư khi xem xét các độc tính do
chế độ hóa trị gây ra.
e) Hiệu quả của việc thử nghiệm
- Thời gian sống sót trung bình của các đối tượng được sử dụng 1×1011 hoặc 3×1011vp
Ad5-yCD / mut TK SR39 rep -hIL-12 có thời gian sống sót trung bình là 4,8 (phạm vi,
1,6–5,4) và 3,5 (phạm vi, 2,7– 10,5) tháng, tương ứng.
- Tất cả những bệnh nhân đã nhận được những liều Ad5-yCD / mut TK SR39 rep -hIL12 đã hết hạn. Hai bệnh nhân được sử dụng liều adenovirus cao nhất hết hạn lần lượt
là 3,5 và 15,2 tháng. Tại thời điểm viết bản thảo này, bốn trong số sáu bệnh nhân được
tiêm liều cao nhất của Ad5-yCD / mut TK SR39 rep -hIL-12 (1x1012 vp) vẫn cịn sống,
với thời gian sống sót trung bình là 18,1 tháng. [2]
2. Liệu pháp tế bào CAR-NK để điều trị ung thư
a) Giới thiệu về tế bào CAR-NK
- Tế bào Natural Killer (NK) và CD8 + gây độc các tế bào T là hai loại tế bào miễn
dịch có thể tiêu diệt tế bào đích thơng qua các cơ chế gây độc tế bào tương tự
nhau. Với sự thành công của tế bào CAR-T, ngày càng có nhiều quan tâm đến việc
phát triển các tế bào NK được thiết kế CAR (CAR-NK) để điều trị ung thư.
- So với tế bào CAR-T, tế bào CAR-NK có thể mang lại một số lợi thế đáng kể, bao
gồm: (1) an toàn tốt hơn, chẳng hạn như thiếu hoặc tối thiểu hội chứng giải phóng
cytokine và độc tính thần kinh trong môi trường tự thân và bệnh ghép đối với vật chủ
trong môi trường dị ứng, (2) nhiều cơ chế để kích hoạt hoạt động gây độc tế bào, và
(3) tính khả thi cao cho việc sản xuất 'sẵn có'. Tế bào CAR-NK có thể được thiết kế để
nhắm mục tiêu đến các kháng nguyên đa dạng, tăng cường sự phát triển và bền bỉ
trong cơ thể sống, tăng khả năng xâm nhập vào các khối u rắn, vượt qua môi trường vi
mô kháng khối u, và cuối cùng đạt được phản ứng chống khối u hiệu quả. [4]
8

Tieu luan

b) Tạo ra tế bào CAR-NK và sử dụng liệu pháp vào cơ thể
➢ Nguồn tế bào NK
Không giống như tế bào T, tế bào NK có giảm nguy cơ mắc bệnh ghép với vật chủ
(GVHD) và do đó mở ra khả năng sản xuất các sản phẩm trị liệu tế bào dị sinh “có
sẵn”, có thể được chuẩn bị trước và sẵn sàng cung cấp cho nhiều bệnh nhân theo yêu
cầu. Hiện tại, các tế bào NK cấp lâm sàng có thể được sản xuất trên quy mơ lớn từ
nhiều nguồn bao gồm dòng tế bào NK92, PBMC, UBC, tế bào tiền thân tạo
máu CD34 + (HPCs) và iPSCs (Hình 1). [4]

Hình 1. Nguồn và sản xuất các sản phẩm tế bào CAR-NK
- Dòng tế bào NK92 đã được sử dụng rộng rãi như một nguồn tế bào CAR-NK vì tế
bào CAR-NK92 có thể mở rộng vơ hạn trong ống nghiệm và giảm độ nhạy đối với các
chu kỳ đông lạnh / rã đông lặp lại. Là tế bào ác tính từ u lympho tế bào NK, tế bào
NK92 được thiết kế bằng CAR phải được chiếu xạ gây chết trước khi truyền vào bệnh
nhân.
- Tế bào NK sơ cấp có thể được phân lập trực tiếp từ tế bào đơn nhân máu ngoại vi
(PBMC) của người cho khỏe mạnh hoặc máu dây rốn (UCB) bằng cách sử dụng kit
phân lập tế bào NK. Các tế bào NK sơ cấp biệt lập có thể được kích hoạt, biến đổi gen
bằng các vectơ biểu hiện CAR và sau đó được mở rộng trong môi trường mở rộng
dành riêng cho tế bào NK với các cytokine để ứng dụng lâm sàng cấp GMP.
- Tế bào NK cũng có thể được phân biệt với CD34+ tế bào tiền thân tạo máu (HPCs)
sử dụng hỗn hợp cytokine trong nuôi cấy; các tế bào NK kết quả được thiết kế bằng
CAR và sau đó được mở rộng trong ống nghiệm trước khi truyền.
9

Tieu luan

- Gần đây, tế bào gốc đa năng cảm ứng (iPSCs) đã trở thành một nguồn tế bào CARNK hấp dẫn cho các sản phẩm tế bào CAR-NK “đã có sẵn” nhờ khả năng tăng sinh
không giới hạn của chúng. iPSCs có thể biệt hóa thành CD34 + HPCs và sau đó là tế
bào NK. Quan trọng là, các iPSC có thể được biến đổi gen với các vectơ biểu hiện
CAR và CAR-iPSCs kết quả sau đó có thể được biệt hóa thành CAR-HPC và cuối
cùng thành các tế bào CAR-NK. [4]
c) Các bước đưa liệu pháp gen CAR-NK vào cơ thể sử dụng tế bào miễn dịch sơ
cấp

Hình 2. Sơ đồ minh họa về liệu pháp tế bào CAR-T hoặc CAR-NK, sử dụng các tế bào
miễn dịch sơ cấp.
Tế bào T hoặc NK được phân lập từ máu của bệnh nhân hoặc người hiến tặng. (2) Sau
đó, các tế bào được biến đổi gen để biểu hiện các thụ thể kháng nguyên chimeric
(CAR). (3) Tế bào CAR-T hoặc CAR-NK được mở rộng cho đến khi đạt được đủ số
lượng tế bào và (4) (lại) được tiêm vào cơ thể bệnh nhân, nơi chúng có thể chống lại
các tế bào ung thư. Các cấu trúc CAR sở hữu một mô-đun nhắm mục tiêu nhận biết
kháng nguyên khối u và một miền tín hiệu nội bào duy nhất (1. gen) hoặc, một (2. gen)
hoặc hai (3. gen) miền đồng kích thích bổ sung. Trong hầu hết các cấu trúc CAR, môđun nhắm mục tiêu bao gồm một phân đoạn biến chuỗi đơn (scFv). Các cấu trúc CAR
mới cũng có thể sở hữu các cơ thể nano, các protein lặp lại ankyrin được thiết kế
(DARPins), các phối tử hoặc các thụ thể thay vì scFvs để nhận dạng mục tiêu. Bộ điều
10

Tieu luan


hợp CAR bao gồm hai thành phần: mô-đun nhắm mục tiêu kháng nguyên hòa tan
(TM) và CAR nhắm mục tiêu TM này. Thụ thể kháng nguyên mã hóa CAR, DARPins
đã thiết kế các protein lặp lại ankyrin, tạo gen, đoạn biến đổi chuỗi đơn scFv, mô-đun
nhắm mục tiêu (TM). [3]
d) Ứng dụng lâm sàng của tế bào CAR-NK trong điều trị ung thư hạch B (giai
đoạn I và II)

- Thử nghiệm tế bào CAR-NK quy mô lớn đầu tiên đã được cơng bố gần đây, trong đó
có 11 bệnh nhân có nguy cơ cao CD19+.Các khối u ác tính tế bào B nhận được sản
phẩm CAR-NK có nguồn gốc từ UCB dị sinh sau khi điều trị bằng phương pháp khử
bạch huyết tiêu chuẩn. Một chất chống CD19-CD28-CD3ζ CAR thông thường đã
được sử dụng để tải nạp và vec tơ retrovirus cũng bao gồm một gen IL-15 và một công
tắc tự sát. 7/11 bệnh nhân đã thuyên giảm hoàn toàn, cho thấy sự mở rộng sớm hơn
đáng kể của các tế bào CAR-NK so với những người không đáp ứng. [3]
- Tỷ lệ phản hồi cao này đạt được mà khơng có tác dụng phụ nghiêm trọng, chẳng hạn
như CRS, độc tính thần kinh và GVHD - ngay cả trong các trường hợp không phù hợp
phối tử KIR (5/11), làm sáng tỏ việc tạo ra một sản phẩm thực sự có sẵn bằng cách
loại bỏ nhu cầu đối sánh HLA.Nhìn chung, nghiên cứu này chứng minh tính khả thi,
hiệu quả ban đầu và tính an tồn rất hấp dẫn của liệu pháp miễn dịch tế bào CAR-NK
máu cuống rốn.

11

Tieu luan


KẾT LUẬN
Liệu pháp gen là một trong những ứng cử viên đầy hứa hẹn. Các phương pháp điều trị
ung thư thơng thường thường thiếu tính chọn lọc đối với các tế bào khối u, dẫn đến
độc tính. Ngược lại, liệu pháp gen cho phép nhắm mục tiêu của các chất chống ung thư
vào các tế bào ác tính, do đó giảm thiểu thiệt hại cho các mơ bình thường. Một ưu
điểm của liệu pháp gen ung thư là nó khơng yêu cầu biểu hiện gen chuyển lâu dài,
không giống như liệu pháp gen cho nhiều bệnh không phải ung thư.
Hiện tại, hơn 60% tất cả các thử nghiệm điều trị gen lâm sàng đang diễn ra trên toàn
thế giới là nhằm vào bệnh ung thư. Thật vậy, rõ ràng có một nhu cầu y tế chưa được
đáp ứng về các liệu pháp mới. Điều này càng được thúc giục bởi thực tế là các liệu
pháp điều trị ung thư thông thường hiện nay thường gặp khó khăn bởi tính độc hại của

chúng. Hi vọng ngày càng có nhiều liệu pháp gen mới được nghiên cứu thành công để
điều trị ung thư cho tất cả mọi người bệnh

12

Tieu luan


TÀI LIỆU THAM KHẢO
➢ Tiếng Việt
[1] TS. Khuất Hữu Thanh (2005). Liệu pháp gen nguyên lý và ứng dụng. Nhà xuất
bản khoa học và kỹ thuật Hà Nội
➢ Tiếng Anh
[2] Benjamin Movsas, David Kwon, Farzan Siddiqui, Gazala Khan, Irina
Dobrosotskaya, Jingfang Cheng, Kenneth N Barton, Munther Ajlouni, Robert Pompa,
Svend O Freytag,Yingshu Zhang (2020). Phase I trial of oncolytic adenovirusmediated cytotoxic and interleukin-12 gene therapy for the treatment of metastatic
pancreatic cancer.
[3] Evelyn Ullrich, Jessica Hartmann, Nawid Albinger (2021). Current status and
perpective of CAR-T and CAR-NK cell therapy trials in Germany.
[4] Guozhu Xie, Han Dong, James Dongjoo Ham, Jihanzhu Chen, Romee
Rizwan, Yong Liang (2020). CAR-NK cells: A promising cellular immunotherapy for
cancer.

Tieu luan


TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC
KHOA….....................

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

PHIẾU ĐÁNH GIÁ TIỂU LUẬN
Học kỳ ....... Năm học …-…
Cán bộ chấm thi 1

Cán bộ chấm thi 2

Nhận xét: ............................................ Nhận xét: ............................................

............................................................. .............................................................
............................................................. .............................................................
............................................................. .............................................................
............................................................. .............................................................
............................................................. .............................................................
............................................................. .............................................................
............................................................. .............................................................
............................................................. .............................................................
............................................................. .............................................................
............................................................. .............................................................
............................................................. .............................................................
Điểm đánh giá của CBChT2:

Điểm đánh giá của CBChT2:

Bằng số: .................................................. Bằng số: ..................................................
Bằng chữ: ................................................ Bằng chữ: ................................................
Điểm kết luận: Bằng số................................ Bằng chữ:..............................................
CBChT1

Thừa Thiên Huế, ngày …… tháng …… năm 20…
CBChT2

(Ký và ghi rõ họ tên)

(Ký và ghi rõ họ tên)

Tieu luan