NGHIÊN CỨU BÀO CHẾ PELLET MESALAMIN GIẢI PHÓNG TẠI ĐẠI TRÀNG.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ Y TẾ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI

NGUYỄN CAO THẮNG

NGHIÊN CỨU BÀO CHẾ PELLET
MESALAMIN GIẢI PHÓNG TẠI
ĐẠI TRÀNG
LUẬN ÁN TIẾN SĨ DƯỢC HỌC

HÀ NỘI, NĂM 2022


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ Y TẾ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI

NGUYỄN CAO THẮNG

NGHIÊN CỨU BÀO CHẾ PELLET
MESALAMIN GIẢI PHĨNG TẠI
ĐẠI TRÀNG
LUẬN ÁN TIẾN SĨ DƯỢC HỌC
CHUN NGÀNH: CƠNG NGHỆ DƯỢC PHẨM VÀ BÀO CHẾ THUỐC
MÃ SỐ: 62720402

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Đăng Hòa
PGS.TS. Trịnh Văn Lẩu

HÀ NỘI, NĂM 2022


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết
quả trong luận án là trung thực, chưa được ai công bố trong bất kỳ cơng trình nào.
Tác giả

Ngũn Cao Thắng


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Đăng Hòa và
PGS.TS. Trịnh Văn Lẩu là những người Thầy nhiệt tình hướng dẫn và hết lịng giúp
đỡ tơi trong q trình thực hiện luận án này.
Tôi xin cảm ơn sự quan tâm đặc biệt, sự hướng dẫn và những góp ý quý báu
của GS.TS. Phạm Thị Minh Huệ, TS. Nguyễn Trần Linh, PGS.TS. Nguyễn Thạch
Tùng và ThS. Nguyễn Cảnh Hưng giành cho tôi trong quá trình nghiên cứu.
Tơi xin cảm ơn ban giám đốc Cơng ty cổ phần dược Bình Định (Bidiphar)
đã giúp đỡ tơi trong q trình cơng tác, học tập và thực hiện luận án.
Tơi cũng xin cảm ơn Ban Giám Hiệu, Phịng sau đại học - Trường Đại học
Dược Hà Nội đã quan tâm, giúp đỡ tơi trong q trình học tập và nghiên cứu tại
Trường.
Cảm ơn các em sinh viên đã cùng tôi thực hiện một số nội dung của luận án.
Cuối cùng, xin cảm ơn Gia đình, vợ, các con và đồng nghiệp đã động viên,
giúp đỡ tôi trong suốt những năm qua.
Nguyễn Cao Thắng

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN

DAN
H
MỤC
CÁC
CHỮ
VIẾT
TẮT
DAN
H
MỤC
CÁC
BẢN
G
DANH MỤC CÁC HÌNH

ĐẶT VẤN ĐỀ...........................................................................
1

1. CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN...............................................
3

1.1. MESALAMIN....................................................................
3

1.1.1. Cơng thức hóa học.........................................................................

3

1.1.2. Tính chất hóa lý.............................................................................

3

1.1.3. Các phương pháp định lượng mesalamin.......................................

4

1.1.4. Dược lý và cơ chế tác dụng............................................................

4

1.1.5. Chỉ định.........................................................................................

6

1.1.6. Chống chỉ định...............................................................................

6


1.1.7. Tác

dụng
khơng
mong

muốn

giải phóng tại đại tràng...................................................................
8
1.2.2. Đặc điểm sinh lý của đường tiêu hóa liên quan tới giải

phóng và hấp thu của thuốc…........................................................
9

6
tác
thuốc

1.2.2.1....................................................................................
Đặc điểm sinh lý của đại tràng.............................................
9

7

1.2.2.2. Đặc điểm sinh lý của đại tràng ảnh
hưởng tới sự giải phóng dược chất 10

1.1.8. Tương

1.1.9. Dạng

thuốc và
hàm
lượng
7

1.2. T
H
U
Ố
C
G
I
Ả
I
P
H
Ĩ
N
G
T
Ạ
I
Đ
Ạ
I
T
R
À
N
G
8
1.2.1. Mục

đích của
dạng

thuốc

1.2.2.3....................................................................................
Sự hấp thu thuốc ở đại tràng.................................................
12
1.2.3. Các phương pháp sử dụng trong bào chế thuốc giải

phóng tại đại tràng.........................................................................
13

1.2.3.1....................................................................................
Hệ bào chế phụ thuộc pH đường tiêu hóa.............................
13

1.2.3.2....................................................................................
Hệ phụ thuộc thời gian..........................................................
15


1.2.3.3...................................................................................................Hệ
phóng nhờ vi sinh vật đại tràng................................................... 16

giải

1.3. ĐÁNH GIÁ IN VITRO VÀ IN VIVO CỦA THUỐC GIẢI PHÓNG
TẠI ĐẠI TRÀNG............................................................................... 17
1.3.1. Đánh giá giải phóng in vitro........................................................................... 17
1.3.2. Đánh giá in vivo............................................................................................. 20

1.3.2.1. Đánh giá in vivo thuốc trong đường tiêu hóa bằng phương

pháp hình ảnh
................................................................................................................................2
0
1.3.2.2...................................................................................................Đ
ánh giá sự hấp thu dược chất in vivo........................................... 20
1.4. PELLET.............................................................................................. 26
1.4.1. Khái niệm...................................................................................................... 26
1.4.2. Thành phần pellet.......................................................................................... 26
1.4.3. Phương pháp bào chế pellet.......................................................................... 29
1.4.4. Thiết bị bào chế pellet bằng kỹ thuật đùn – tạo cầu....................................... 30
1.4.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến đặc tính của pellet bằng kỹ thuật đùn – tạo cầu. .30
1.4.6. Kỹ thuật bào chế pellet giải phóng tại đại tràng............................................ 31
1.4.7. Một số nghiên cứu pellet mesalamin giải phóng tại đại tràng.......................34
2. CHƯƠNG 2: NGUYÊN LIỆU, TRANG THIẾT BỊ, NỘI DUNG VÀ
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...................................................................37

2.1. NGUYÊN LIỆU, TRANG THIẾT BỊ, NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 37
2.1.1. Nguyên liệu.................................................................................................... 37
2.1.2. Thiết bị và dụng cụ........................................................................................ 39
2.1.2.1...................................................................................................Thiết bị bào
chế............................................................................................... 39
2.1.2.2...................................................................................................Thiết bị và
dụng cụ đánh giá......................................................................... 40
2.1.3. Động vật thí nghiệm...................................................................................... 41
2.1.4. Địa điểm nghiên cứu...................................................................................... 41
2.1.5. Nội dung nghiên cứu...................................................................................... 41


2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..................................................... 41
2.2.1. Phương pháp nghiên cứu tiền cơng thức........................................................ 41

2.2.1.1...................................................................................................Nghiên cứu
tính chất dược chất...................................................................... 41
2.2.1.2................................................................................................................Ng
hiên cứu tương tác dược chất - tá dược.................................................... 43
2.2.2. Phương pháp bào chế.................................................................................................. 43

2.2.2.1................................................................................................................Bà
o chế pellet nhân mesalamin.................................................................... 43
2.2.2.2................................................................................................................B
ào chế pellet mesalamin giải phóng tại đại tràng....................................44
2.2.3. Phương pháp thiết kế thí nghiệm và tối ưu hóa cơng thức màng bao pellet giải phóng

tại đại tràng................................................................................................................. 45
2.2.4. Phương pháp đánh giá................................................................................................ 46

2.2.4.1................................................................................................................T
hẩm định các phương pháp định lượng mesalamin.................................. 46
2.2.4.2................................................................................................................Đ
ánh giá nghiên cứu tiền công thức........................................................... 57
2.2.4.3................................................................................................................Đ
ánh giá pellet nhân................................................................................... 58
2.2.4.4................................................................................................................Đ
ánh giá pellet bao..................................................................................... 60
2.2.4.5................................................................................................................Đ
ánh giá viên nang cứng chứa pellet bao................................................... 62
2.2.5. Phương pháp đánh giá in vivo trên chó....................................................................... 63

2.2.5.1................................................................................................................Đ
ánh giá sự dịch chuyển pellet in vivo trên chó bằng phương pháp hình ảnh
X-quang.................................................................................................... 63

2.2.5.2................................................................................................................Đ
ánh giá hấp thu in vivo trên chó............................................................... 63
2.2.6. Xử lý số liệu............................................................................................................... 64
2.2.7. Dự đốn hấp thu mesalamin trong đường tiêu hóa chó từ viên nang chứa pellet

mesalamin bao bằng phần mềm GastroPlusTM............................................................ 65


3. CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.....................................................................66

3.1. KẾT QUẢ THẨM ĐỊNH CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐỊNH LƯỢNG
MESALAMIN................................................................................................. 66
3.1.1. Kết quả thẩm định phương pháp quang phổ tử ngoại UV-VIS.................................... 66
3.1.2. Kết quả thẩm định phương pháp sắc ký lỏng hiệu năng cao....................................... 69

3.1.2.1................................................................................................................Độ
đặc hiệu.................................................................................................... 69
3.1.2.2................................................................................................................Tín
h phù hợp của hệ thống............................................................................ 70
3.1.2.3................................................................................................................Tín
h tuyến tính............................................................................................... 70
3.1.2.4................................................................................................................Độ
đúng......................................................................................................... 71
3.1.2.5................................................................................................................Kh
oảng xác định........................................................................................... 71
3.1.2.6...................................................................................................Đ
ộ chính xác.................................................................................. 72
3.1.3. Kết quả thẩm định phương pháp định lượng mesalamin trong huyết tương chó
bằng phương pháp sắc ký lỏng khối phổ........................................................ 72
3.1.3.1...................................................................................................Đ

ộ đặc hiệu – chọn lọc................................................................... 72
3.1.3.2...................................................................................................Đ
ường chuẩn và khoảng tuyến tính................................................ 73
3.1.3.3...................................................................................................Gi
ới hạn định lượng dưới (LLOQ).................................................. 74
3.1.3.4...................................................................................................Đ
ộ đúng và độ chính xác của phương pháp...................................75
3.1.3.5...................................................................................................Đ
ộ đúng và độ chính xác của phương pháp khi pha loãng............76
3.1.3.6...................................................................................................Tỷ
lệ thu hồi của phương pháp......................................................... 76
3.1.3.7...................................................................................................N
ghiên cứu độ ổn định của mẫu phân tích..................................... 78
3.2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU TIỀN CƠNG THỨC............................79


3.2.1. Nghiên cứu tính chất dược chất..................................................................... 79
3.2.1.1. Kết quả nghiên cứu ổn định của mesalamin trong các điều kiện
khác nhau
................................................................................................................................7
9
3.2.1.2. Kết quả nghiên cứu ổn định của mesalamin trong mơi trường
có tác nhân oxi và tác nhân chống oxi hóa như dinatri edetat,
natri metabisulfit, vitamin C. 80
3.2.2. Kết quả nghiên cứu tương tác dược chất - tá dược......................................... 81
3.3. NGHIÊN

CỨU

XÂY

DỰNG

CƠNG

THỨC

PELLET

MESALAMIN GIẢI PHĨNG TẠI ĐẠI TRÀNG...........................82
3.3.1. Xây dựng cơng thức pellet nhân bằng phương pháp đùn - tạo cầu.................82
3.3.2. Xây dựng cơng thức pellet mesalamin bao giải phóng tại đại tràng...............83
3.3.2.1...................................................................................................N
ghiên cứu màng bao chỉ chứa zein trong pellet bao giải phóng tại
đại tràng……............................................................................... 83
3.3.2.2...................................................................................................N
ghiên cứu phối hợp zein với các tá dược kiểm sốt giải phóng
khác trong thành phần lớp bao................................................... 84
3.3.2.3...................................................................................................N
ghiên cứu ảnh hưởng của điều kiện thử hịa tan đến khả năng
kiểm sốt giải phóng................................................................... 88
3.3.2.4...................................................................................................N
ghiên cứu ảnh hưởng của nhiệt độ bao film................................89
3.3.2.5...................................................................................................N
ghiên cứu cải thiện khả năng kiểm sốt giải phóng ở điều kiện 2
của pellet mesalamin bao giải phóng tại đại tràng.....................90
3.4. TỐI ƯU HĨA CƠNG THỨC MÀNG BAO PELLET MESALAMIN GIẢI
PHĨNG TẠI ĐẠI TRÀNG............................................................................ 95
3.4.1. Thiết kế thử nghiệm tối ưu hóa................................................................................... 95
3.4.2. Xác định công thức màng bao pellet tối ưu................................................................. 99

3.5. NGHIÊN CỨU NÂNG CẤP QUY TRÌNH BÀO CHẾ PELLET
MESALAMIN GIẢI PHĨNG TẠI ĐẠI TRÀNG Ở QUY MƠ 2 KG
PELLET NHÂN / MẺ BAO......................................................................... 101
3.5.1. Mơ tả quy trình bào chế pellet mesalamin giải phóng tại đại tràng........................... 101

3.5.1.1..............................................................................................................Cơ
ng thức................................................................................................... 101
3.5.1.2..............................................................................................................Tó
m tắt quy trình bào chế........................................................................... 102
3.5.2. Kiểm sốt quy trình bào chế viên mesalamin giải phóng tại đại tràng......................104

3.5.2.1..............................................................................................................Đá
nh giá nguy cơ gây mất ổn định trong quy trình bào chế.......................104
3.5.2.2..............................................................................................................Lự
a chọn các thơng số kiểm sốt................................................................ 106
3.5.2.3..............................................................................................................Qu
á trình lấy mẫu....................................................................................... 107
3.5.2.4..............................................................................................................Kết
quả thẩm định......................................................................................... 109
3.5.2.5..............................................................................................................Kiể
m sốt tính lặp lại của quy trình sản xuất dựa trên kết quả kiểm nghiệm
thành phẩm............................................................................................. 113
3.5.2.6..............................................................................................................Đá
nh giá kết quả......................................................................................... 114
3.6. XÂY DỰNG TIÊU CHUẨN CƠ SỞ VÀ ĐÁNH GIÁ ĐỘ ỔN ĐỊNH VIÊN
NANG CHỨA PELLET MESALAMIN GIẢI PHÓNG TẠI ĐẠI TRÀNG
114
3.6.1. Nghiên cứu xây dựng tiêu chuẩn cơ sở..................................................................... 114

3.6.2. Đánh giá độ ổn định.................................................................................................. 116

3.6.2.1..............................................................................................................The
o dõi tính chất........................................................................................ 116
3.6.2.2..............................................................................................................The
o dõi hàm lượng..................................................................................... 116
3.6.2.3..............................................................................................................The
o dõi độ hòa tan..................................................................................... 117


3.6.2.4..............................................................................................................Tuổ
i thọ dự đoán bằng phương pháp ngoại suy theo phần mềm Minitab
17…………............................................................................................. 119
3.7. SỰ DỊCH CHUYỂN PELLET IN VIVO TRONG ĐƯỜNG TIÊU HÓA
CHÓ BẰNG CHỤP X-QUANG................................................................... 122
3.8. NGHIÊN CỨU SỰ HẤP THU DƯỢC CHẤT TRÊN CHĨ THÍ NGHIỆM
.................................................................................................................................125
4. CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN..............................................................................132

4.1. NGHIÊN CỨU CƠNG THỨC PELLET MESALAMIN GIẢI
PHĨNG TẠI ĐẠI TRÀNG............................................................. 132
4.1.1. Nghiên cứu tiền công thức........................................................................... 132
4.1.2. Nghiên cứu bào chế pellet nhân mesalamin................................................. 132
4.1.2.1.................................................................................................Ph
ương pháp bào chế pellet nhân................................................. 132
4.1.2.2................................................................................................. Biệ
n pháp tăng tốc độ hòa tan của mesalamin sau thời gian Tlag.....133
4.1.3. Nghiên cứu bào chế pellet mesalamin bao giải phóng tại đại tràng.............134
4.1.3.1.................................................................................................Ph
ương pháp bao pellet mesalamin............................................... 134

4.1.3.2.................................................................................................Cô
ng thức màng bao...................................................................... 135
4.1.3.3.................................................................................................Ng
hiên cứu tối ưu hóa màng bao................................................... 139
4.2. NÂNG CẤP QUY MƠ.................................................................................. 140
4.3. TIÊU CHUẨN CƠ SỞ VÀ ĐỘ ỔN ĐỊNH.................................................. 142
4.3.1. Tiêu chuẩn cơ sở viên mesalamin giải phóng tại đại tràng........................... 142
4.3.2. Độ ổn định pellet mesalamin giải phóng tại đại tràng..................................142
4.4. ĐÁNH GIÁ IN VITRO VÀ IN VIVO........................................................... 143
4.4.1. Đánh giá độ hòa tan in vitro......................................................................... 143
4.4.2. Đánh giá sự dịch chuyển thuốc in vivo trong đường tiêu hóa chó................144
4.4.3. Đánh giá sự hấp thu thuốc in vivo trên chó.................................................. 145


NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN.................................................... 150
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT................................................................................. 151
TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC PHỤ LỤC
PHỤ LỤC 1. MỘT SỐ DỮ LIỆU THẨM ĐỊNH CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐỊNH
LƯỢNG MESALAMIN
PHỤ LỤC 2. MỘT SỐ DỮ LIỆU XÂY DỰNG VÀ TỐI ƯU CÔNG THỨC


PHỤ LỤC 3. MỘT SỐ DỮ LIỆU VỀ NÂNG CẤP QUY MƠ BÀO CHẾ VÀ DỰ
ĐỐN TUỔI THỌ
PHỤ LỤC 4. DỰ THẢO TIÊU CHUẨN CƠ SỞ PELLET MESALAMIN GIẢI
PHÓNG TẠI ĐẠI TRÀNG
PHỤ LỤC 5. MỘT SỐ DỮ LIỆU ĐÁNH GIÁ IN VIVO


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

AUC

Diện tích dưới đường cong (Area under the curve)

BCS

Hệ thống phân loại sinh học bào chế (Biopharmaceutics
classification system)

DĐVN

Dược điển Việt Nam

DST

Natri starch glycolat

EC

Ethyl celulose

EP

Dược điển châu âu (European Pharmacopoeia)

FDA

Cơ quan quản lý thực phẩm và dược phẩm (Food Drug
Administration)

GPKD

Giải phóng kéo dài

HL

Hàm lượng

HPLC

Sắc

ký

lỏng

hiệu

năng

cao

(High

performance

liquid

chromatography)
HQC

Mẫu kiểm chứng khoảng nồng độ cao (High quality control)

HSHQ

Hệ số hồi quy

IS

Chuẩn nội diazepam

KL

Khối lượng

kl/tt

Khối lượng/thể tích

KSGP

Kiểm sốt giải phóng

LC-MS

Sắc ký lỏng ghép nối khối phổ (Liquid chromatography – mass
spectrometry)

LLOQ

Giới hạn định lượng dưới (Lower limit of quantification)

LQC

Mẫu kiểm chứng khoảng nồng độ thấp (Low quality control)

MES

Mesalamin

MS

Khối phổ (Mass spectrometry)

PVP K30

Povidon K30

RSD

Độ lệch chuẩn tương đối (Relative Standard Deviation)

SD

Độ lệch chuẩn


SEM

Kính hiển vi điện tử quét (Scanning electron microscope)

STT

Số thứ tự

TB

Trung bình

TCNSX

Tiêu chuẩn nhà sản xuất

TEC

Triethyl citrate

TLVB

Tỷ lệ viên bao

Tmax

Thời gian đạt nồng độ tối đa

USP

Dược điển Mỹ (United States Pharmacopoeia)

Vđ

Vừa đủ


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Một số chế phẩm của mesalamin trên thị trường....................................... 7
Bảng 1.2. Một số mơ hình thử hịa tan áp dụng cho hệ giải phóng tại đại tràng......17
Bảng 1.3. Một số phương pháp định lượng mesalamin trong huyết tương..............22
Bảng 2.1. Các nguyên liệu và hóa chất sử dụng trong nghiên cứu........................... 37
Bảng 2.2. Các thiết bị bào chế................................................................................. 39
Bảng 2.3. Các thiết bị và dụng cụ đánh giá.............................................................. 40
Bảng 2.4. Thành phần pellet nhân tính cho lượng pellet chứa 500 mg mesalamin .
43 Bảng 2.5. Thành phần dịch bao film pellet......................................................... 44
Bảng 2.6. Thành phần dịch bao trong các công thức tối ưu..................................... 45
Bảng 2.7. Chương trình chạy gradient dung mơi pha động.....................................52
Bảng 2.8. Các thơng số của detector khối phổ để định lượng mesalamin và
diazepam.................................................................................................................. 52
Bảng 2.9. Chuẩn bị mẫu kiểm chứng QC................................................................ 53
Bảng 2.10. Điều kiện bảo quản và thời gian kiểm tra độ ổn định............................62
Bảng 3.1. Kết quả khảo sát tính phù hợp của hệ thống (n=6).................................. 67
Bảng 3.2. Kết quả khảo sát độ đúng........................................................................ 68
Bảng 3.3. Kết quả khảo sát độ chính xác của phương pháp..................................... 69
Bảng 3.4. Kết quả khảo sát tính phù hợp của hệ thống............................................ 70
Bảng 3.5. Kết quả khảo sát độ đúng của phương pháp............................................ 71
Bảng 3.6. Độ lặp lại và độ chính xác trung gian..................................................... 72
Bảng 3.7. Cách pha dãy chuẩn nồng độ từ 50 – 30000 ng/ml..................................73
Bảng 3.8. Độ đúng của các mẫu chuẩn.................................................................... 74
Bảng 3.9. Kết quả xác định giới hạn định lượng dưới (LLOQ)............................... 74
Bảng 3.10. Kết quả khảo sát độ đúng, độ lặp lại trong ngày và khác ngày (n=6)....75
Bảng 3.11. Cách chuẩn bị mẫu khảo sát độ đúng – độ chính xác khi pha loãng (AC)

.................................................................................................................................. 76
Bảng 3.12. Kết quả độ đúng, độ chính xác của phương pháp khi pha lỗng (n=6). 76
Bảng 3.13. Kết quả khảo sát tỷ lệ thu hồi của MES và IS (n=6)..............................77
Bảng 3.14. Kết quả đánh giá sự ảnh hưởng của nền mẫu (n=6)...............................77


Bảng 3.15. Kết quả đánh giá độ nhiễm chéo........................................................... 78
Bảng 3.16. Độ ổn định của MES huyết tương trong các điều kiện khác nhau (n=6)
...................................................................................................................................78
Bảng 3.17. Công thức nghiên cứu sự phân hủy mesalamin trong nước, UV, nhiệt độ,
pH............................................................................................................................ 79
Bảng 3.18. Ảnh hưởng của nước, UV, nhiệt độ, pH tới sự phân hủy mesalamin.....79
Bảng 3.19. Công thức nghiên cứu sự phân hủy mesalamin trong mơi trường có tác
nhân oxi hóa và tác nhân chống oxi hóa.................................................................. 80
Bảng 3.20. Kết quả phân tích sự phân hủy dược chất trong các mơi trường (n=2) 80
Bảng 3.21. Các mẫu nghiên cứu tương tác dược chất, tá dược................................ 81
Bảng 3.22. Kết quả nghiên cứu tương tác dược chất-tá dược..................................81
Bảng 3.23. Công thức khảo sát ảnh hưởng của lượng nước đến khả năng tạo cầu của
pellet nhân (Tính cho lượng pellet có chứa 500mg mesalamin)..............................82
Bảng 3.24. Công thức dịch bao chỉ chứa zein cho 50 g mẻ pellet nhân mesalamin.84
Bảng 3.25. Công thức dịch bao khảo sát ảnh hưởng của loại tá dược KSGP kết hợp
với zein cho 50 g mẻ pellet nhân mesalamin........................................................... 85
Bảng 3.26. Công thức dịch bao cho 50g mẻ pellet nhân mesalamin........................86
Bảng 3.27. Thành phần pellet nhân có tỷ lệ tá dược khác nhau (Tính cho lượng
pellet có chứa 500mg mesalamin)........................................................................... 90
Bảng 3.28. Công thức dịch bao kết hợp EC với zein và Eudragit S100 cho 240g
pellet nhân mesalamin............................................................................................. 92
Bảng 3.29. Kết quả khảo sát bề dày màng bao CT16, CT19, CT20........................94
Bảng 3.30. Khoảng thiết kế của biến đầu vào.......................................................... 95
Bảng 3.31. Yêu cầu của biến đầu ra......................................................................... 95

Bảng 3.32. Giá trị T10 và T80 của các cơng thức thí nghiệm.....................................96
Bảng 3.33. Phân tích phương sai ANOVA cho T10........................................................................... 97
Bảng 3.34. Phân tích phương sai ANOVA cho T80........................................................................... 97
Bảng 3.35. Phân tích hệ số hồi quy của T10............................................................................................ 98
Bảng 3.36. Phân tích hệ số hồi quy của T80............................................................................................ 98


Bảng 3.37. Công thức màng bao tối ưu cho 240 g pellet nhân bằng phần mềm
MODDE 12.0........................................................................................................ 100
Bảng 3.38. So sánh kết quả T10, T80 mơ hình dự đốn và số liệu thực nghiệm......101
Bảng 3.39. Công thức cho mẻ 2,2 kg pellet nhân.................................................. 101
Bảng 3.40. Công thức dịch bao cho mẻ 2,0 kg pellet nhân / mẻ bao.....................102
Bảng 3.41. Đánh giá nguy cơ ảnh hưởng đến độ ổn định của quy trình bào chế...104
Bảng 3.42. Các thơng số trọng yếu cần kiểm sốt................................................. 106
Bảng 3.43. Q trình lấy mẫu kiểm soát................................................................ 107
Bảng 3.44. Kết quả kiểm soát................................................................................ 109
Bảng 3.45. Kết quả kiểm nghiệm thành phẩm....................................................... 113
Bảng 3.46. Đề xuất tiêu chuẩn chất lượng của pellet nhân....................................114
Bảng 3.47. Đề xuất tiêu chuẩn chất lượng của pellet bao......................................115
Bảng 3.48. Đề xuất tiêu chuẩn chất lượng viên nang mesalamin 125 mg GPTĐT 115
Bảng 3.49. Hàm lượng (%) của 3 lô viên mesalamin giải phóng tại đại tràng ở điều
kiện dài hạn sau 12 tháng (n = 6)........................................................................... 116
Bảng 3.50. Hàm lượng (%) của 3 lơ viên mesalamin giải phóng tại đại tràng ở điều
kiện lão hóa cấp tốc sau 6 tháng (n = 6)................................................................ 117
Bảng 3.51. % dược chất giải phóng của 3 lơ viên mesalamin giải phóng tại đại tràng
được bảo quản ở điều kiện thực sau 12 tháng (n = 6)............................................ 117
Bảng 3.52. % dược chất giải phóng của 3 lơ viên mesalamin giải phóng tại đại tràng
được bảo quản ở điều kiện lão hóa cấp tốc sau 6 tháng (n = 6).............................119
Bảng 3.53. Giá trị thông số dược động học thực tế và dự đoán bằng GastroPlus TM
của pellet nhân....................................................................................................... 128

Bảng 3.54. Thông số dược động học thực tế và dự đoán bằng GastroPlus TM của
pellet mesalamin GPTĐT...................................................................................... 130


DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.1. Cơng thức cấu tạo của mesalamin.............................................................. 3
Hình 1.2. Phân loại máy tầng sơi............................................................................. 32
Hình 1.3. Cơ chế hình thành màng bao film............................................................ 33
Hình 3.1. Phổ hấp thụ của (a) mẫu trắng, (b) mẫu chuẩn, thử, placebo trong mơi
trường pH 1,2.......................................................................................................... 66
Hình 3.2. Phổ hấp thụ của (a) mẫu trắng, (b) mẫu chuẩn, thử, placebo trong mơi
trường pH 6,8.......................................................................................................... 66
Hình 3.3. Phổ hấp thụ của (a) mẫu trắng, (b) mẫu chuẩn, thử, placebo trong môi
trường pH 7,4.......................................................................................................... 66
Hình 3.4. Đồ thị biểu diễn mối tương quan giữa độ hấp thụ và nồng độ mesalamin
trong môi trường (a) pH 1,2; (b) pH 6,8 và (c) pH 7,4............................................ 68
Hình 3.5. Đồ thị biểu diễn mối tương quan giữa nồng độ mesalamin và diện tích pic
...................................................................................................................................71
Hình 3.6. (a) sắc ký đồ mẫu huyết tương trắng; (b) sắc ký đồ mẫu huyết tương trắng
có pha chuẩn MES ở nồng độ LLOQ (50 ng/ml) và IS...........................................72
Hình 3.7. Đồ thị biểu diễn mối quan hệ giữa tỷ lệ diện tích pic MES/IS với nồng độ
MES trong huyết tương (ng/ml).............................................................................. 73
Hình 3.8. % dược chất giải phóng từ pellet nhân sử dụng CT3 (n = 6)...................83
Hình 3.9. Kết quả thử hịa tan pellet bao film chứa zein (n = 6).............................. 84
Hình 3.10. Kết quả thử độ hòa tan của các mẫu pellet bào chế theo công thức màng
bao chứa zein kết hợp với một polyme kiểm sốt giải phóng khác (n = 6)..............85
Hình 3.11. Kết quả thử độ hòa tan của các mẫu pellet sử dụng chất hóa dẻo khác
nhau (n = 6)............................................................................................................. 87
Hình 3.12. Kết quả thử độ hịa tan của pellet bào chế theo CT11 ở điều kiện thử hòa
tan 2 (n = 6)............................................................................................................. 88

Hình 3.13. Hình ảnh SEM của (a) mặt cắt pellet bao, (b) bề mặt pellet bao, (c) bề
mặt pellet bao ở 60 oC.............................................................................................. 89
Hình 3.14. Hình ảnh SEM của (a’) bề mặt pellet bao, (b’) bề mặt pellet bao, (c’) mặt
cắt pellet bao ở 30 oC............................................................................................... 89


Hình 3.15. Kết quả khảo sát ảnh hưởng của thành phần tá dược đến khả năng giải
phóng dược chất của pellet nhân (n = 6).................................................................. 90
Hình 3.16. Kết quả khảo sát ảnh hưởng của zein, Eudragit S100 và ethyl cellulose
trong thành phần màng bao đến T10 (n = 6).............................................................92
Hình 3.17. Kết quả thử độ hòa tan của các mẫu pellet bào chế với bề dày màng bao
khác nhau (n = 6)..................................................................................................... 94
Hình 3.18. (a) Ảnh hưởng của biến đầu vào đến T10, (b) Ảnh hưởng của biến đầu
vào đến T80...................................................................................................................................................................... 99
Hình 3.19. Khơng gian thiết kế tối ưu................................................................... 100
Hình 3.20. % mesalamin giải phóng của cơng thức tối ưu (n = 3).........................100
Hình 3.21. Sơ đồ quy trình pha chế....................................................................... 102
Hình 3.22. Vị trí lấy mẫu kiểm sốt quy trình sản xuất các công đoạn (a) trộn bột
khô, ướt, (b) đùn-vo, (c) sấy-chọn pellet và ủ pellet sau bao và (d) bao film.........109
Hình 3.23. Ước lượng tuổi thọ với mức chất lượng hàm lượng 90 – 110 %..........120
Hình 3.24. Ước lượng tuổi thọ với mức chất lượng độ hòa tan sau 2 giờ ở pH 1,2
................................................................................................................................ 120
Hình 3.25. Ước lượng tuổi thọ với mức chất lượng độ hòa tan sau 2 giờ..............121
Hình 3.26. Ước lượng tuổi thọ với mức chất lượng độ hịa tan sau 6 giờ trong mơi
trường pH 6,8 ở điều kiện 30 ºC, độ ẩm 75 %....................................................... 121
Hình 3.27. Hình ảnh X-quang của chó 1 ở thời điểm (a) sau 2 giờ 20 ở vị trí nằm
ngửa, (b) sau 2 giờ 20 ở vị trí nằm nghiêng, (c) sau 4 giờ ở vị trí nằm ngửa, (d) sau
4 giờ ở vị trí nằm nghiêng,(e) sau 7 giờ ở vị trí nằm ngửa, (f) sau 9 giờ ở vị trí nằm
ngửa, (g) sau 9 giờ ở vị trí nằm nghiêng, (h) sau 11 giờ 30 ở vị trí nằm ngửa và (i)
sau 11 giờ 30 ở vị trí nằm nghiêng........................................................................ 124

Hình 3.28. Nồng độ mesalamin trong huyết tương khi cho chó uống pellet nhân và
pellet GPTĐT chứa khoảng 500 mg mesalamin (n = 5)........................................ 127
Hình 3.29. Đồ thị nồng độ thuốc trong huyết tương thực tế và dự đoán theo mơ hình
dược động học sinh lý của pellet nhân................................................................... 128
Hình 3.30. Tỷ lệ thuốc hấp thu ở các đoạn khác nhau của đường tiêu hoá của pellet
nhân....................................................................................................................... 129


Hình 3.31. Đồ thị nồng độ thuốc trong huyết tương thực tế và dự đốn theo mơ hình
sinh lý của pellet GPTĐT...................................................................................... 130
Hình 3.32. Tỷ lệ thuốc hấp thu ở các đoạn khác nhau của đường tiêu hoá của pellet
GPTĐT.................................................................................................................. 131



ĐẶT VẤN ĐỀ
Viêm đại tràng là một bệnh viêm ruột mạn tính, đặc trưng bởi các đợt tái phát
bệnh và thuyên giảm. Nó thường ảnh hưởng đến trực tràng và kéo dài đến các đoạn
đại tràng khác, gây đau bụng và tiêu chảy ra máu, từ đó dẫn đến suy giảm chất
lượng cuộc sống, năng suất làm việc và tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng. Bệnh
được điều trị chủ yếu bằng thuốc. Tùy thuộc vào tình trạng bệnh (nhẹ đến trung
bình hoặc nặng), thuốc được chỉ định điều trị phù hợp. Đối với bệnh viêm đại tràng
nhẹ đến trung bình, mesalamin được chỉ định là thuốc đầu tay trong điều trị. Ngồi
ra, bệnh có thể được điều trị bằng corticoid, tuy nhiên corticoid có nhiều tác dụng
khơng mong muốn khi điều trị kéo dài, do đó mesalamin vẫn được ưu tiên chỉ định
cho bệnh ở giai đoạn nhẹ và vừa [105]
Mesalamin hay còn gọi mesalazin hoặc 5-aminosalicylic acid (5-ASA) là
một thuốc kháng viêm aminosalicylat [17]. Thuốc được bào chế chủ yếu dưới dạng
viên nén bao tan ở ruột, viên nén giải phóng kéo dài, viên đặt trực tràng hoặc viên
giải phóng chậm trong chế phẩm thương mại viên Asacol® dùng để điều trị viêm đại

tràng [6]. Đối với các dạng bào chế thông thường, thuốc sau khi uống, phần lớn
dược chất được hấp thu vào vịng tuần hồn máu, bị chuyển hóa ở gan thành dạng
khơng có hoạt tính và chỉ một lượng nhỏ dược chất của liều thuốc đã dùng đến được
đích tác dụng tại đại tràng, nên hiệu quả điều trị không cao [81]. Dạng bào chế giải
phóng tại đại tràng đưa phần lớn dược chất đến đích tác dụng đại tràng, hạn chế giải
phóng và hấp thu thuốc ở dạ dày và ruột non.
Hiện đã có khá nhiều nghiên cứu về bào chế pellet mesalamin giải phóng tại
đại tràng với mục đích tăng tác dụng kháng viêm tại vị trí đích đại tràng, giảm tác
dụng phụ của mesalamin khi sử dụng liều cao, qua đó cải thiện chất lượng cuộc
sống cho bệnh nhân. Tuy nhiên, các nghiên cứu viên bao kiểm sốt giải phóng tại
đại tràng chủ yếu nghiên cứu bằng kỹ thuật bao film nhiều lớp với quy trình bào chế
khá phức tạp, nhiều cơng đoạn bao film, khó triển khai sản xuất để thương mại hóa
[23]. Ngồi ra, ở Việt Nam cho đến nay chưa có cơng trình nghiên cứu nào về dạng
thuốc mesalamin giải phóng tại đại tràng. Vì thế, luận án “Nghiên cứu bào chế
pellet mesalamin giải phóng tại đại tràng” được thực hiện với mục tiêu:
24


1. Xây dựng được cơng thức và quy trình bào chế pellet mesalamin bao giải phóng tại
đại tràng ở quy mô 2 kg pellet nhân / mẻ bao
2. Đánh giá khả năng vận chuyển và hấp thu in vivo pellet mesaalmin giải phóng tại
đại tràng trên chó