Mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành từ nay đến 2020

ĐỀ ÁN MÔN HỌC
PHẦN I: LỜI MỞ ĐẦU.
Các nhà kinh tế học đề cao tầm quan trọng của ngành nông nghiệp
trong quá trình phát triển và rất nhiều người thừa nhận rằng, điều kiện cần
thiết để tăng trưởng kinh tế là sự chuyển dịch cơ cấu ngành nông nghiệp vì
dựa vào đó thì mới có nguồn thu lợi lớn và ngày một tăng của nông nghiệp.
Nông nghiệp là một ngành có lịch sử phát triển lâu đời, các hoạt
động nông nghiệp đã có từ hàng nghìn năm nay kể từ khi con người từ bỏ
nghề săn bắn hái lượm. Do lịch sử lâu đời này nền kinh tế nông nghiệp
thường được nói đến như là nền kinh tế truyền thống đồng thời nông
nghiệp là một ngành tạo ra sản phẩm thiết yếu nhất cho con người. Lương
thực là sản phẩm chỉ có ở ngành nông nghiệp sản xuất ra được. Con người
có thể sống mà không cần sắt, thép, điện, nhưng không thể thay thiếu
lương thực. Trên thực tế phần lớn các sản phẩm chế tạo có thể thay thế,
nhưng không có sản phẩm nào thay thế được lương thực. Do đó, nước nào
cũng phải sản xuất hoặc nhập khẩu lương thực.
Nông nghiệp giữa vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế, đặc
biệt đối với các nước đang phát triển và nhất là nước ta. Bởi vì ở các nước
đang phát triển nói chung và nước ta nói riêng đa số người dân sống dựa
vào nghề nông. Khu vực nông nghiệp có thể là một nguồn cung cấp vốn
cho phát triển kinh tế, với ý nghĩa lớn lao là vốn tích lũy ban đầu cho công
nghiệp hóa. Đa số các nước đang phát triển có những thuận lợi đáng kể, đó
là tài nguyên, thì nông sản đóng vai trò quan trọng trong xuất khẩu, và
ngoại tệ thu được sẽ dùng để nhập khẩu máy móc, trang thiết bị cơ bản và
những sản phẩm trong nước chưa sản xuất được.
Cơ cấu ngành nông nghiệp có ý nghĩa hết sức to lớn đối với quá
trình phát triển của đất nước. Cơ cấu nông nghiệp góp phần tích lũy vốn
cho quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế quốc dân theo hướng tăng dần tỷ
trọng công nghiệp và dịch vụ. Tăng trưởng trong lĩnh vực nông nghiệp có
ý nghĩa quan trọng không những đối với tăng trưởng chung của nền kinh tế
mà còn đối với công ăn việc làm và xóa đói giảm nghèo, đời sống đa số

nông dân được cải thiện rõ rệt.
PHẦN II: NỘI DUNG
1
ĐỀ ÁN MÔN HỌC
I.- Lý thuyết chung về tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu ngành nông
nghiệp.
1. Một số khái niệm.
 Tăng trưởng kinh tế.
Tăng trưởng kinh tế là sự gia tăng thu nhập của nền kinh tế trong một
khoảng thời gian nhất định.
Sự gia tăng được biểu hiện ở quy mô và tốc độ.
Sự gia tăng về quy mô tăng trưởng phản ánh sự gia tăng nhiều hay ít,
đồng nghĩa với sự tăng thêm về lượng tuyệt đối.
Sự gia tăng về tốc độ tăng trưởng được sử dụng với ý nghĩa so sánh
tương đối và phản ảnh sự gia tăng nhanh hay chậm giữa các thời kỳ, đồng
thời là sự gia tăng thêm về lượng tuyệt đối.
Như vậy, bản chất của tăng trưởng là phản ánh sự thay đổi về lượng
của nền kinh tế. Ngày nay, yêu cầu tăng trưởng kinh tế được gắn liền với
tính bền vững hay việc đảm bảo chất lượng tăng trưởng ngày càng nâng
cao.
 Cơ cấu ngành kinh tế.
Cơ cấu ngành kinh tế là sự tương quan giữa các ngành trong tổng thể
nền kinh tế, thể hiện mối quan hệ hữu cơ và sự tác động qua lại cả về số
lượng và chất lượng giữa các ngành với nhau.
Mối quan hệ này được hình thành trong những điều kiện kinh tế xã hội
nhất định, luôn vận động và hướng vào những mục tiêu cụ thể.
Cơ cấu kinh tế nông nghiệp cũng giống như cơ cấu kinh tế của đất
nước, có thể bao gồm cơ cấu ngành, cơ cấu vùng, cơ cấu thành phần,
nhunữg cơ cấu này có mối quan hệ hữu cơ, gắn bó chặt chẽ với nhau.
Cơ cấu ngành nông nghiệp là sự phản ánh cao nhất sự tiến bộ của phân

công lao động xã hội và trình độ phát triển sản xuất trong nông nghiệp,
nhưng nó được thể hiện trên những vùng lãnh thổ nhất định.
Cơ cấu ngành nông nghiệp phát triển tiến bộ mang lại sự biểu hiện về
mặt không gian của cơ cấu ngành.
Cơ cấu ngành trong nông nghiệp thường biểu hiện bằng các quan hệ tỷ
lệ: giữa trồng trọt và chăn nuôi; giữa cây lương thực và cây công nghiệp –
rau quả; chăn nuôi gia súc và chăn nuôi gia cầm; giữa sản xuất cây nông
nghiệp và phi nông nghiệp ở nông thôn ….
 Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế.
Cơ cấu ngành kinh tế là một phạm trù động, nó luôn thay đổi theo từng
thời kỳ phát triển bởi các yếu tố thích hợp thành cơ cấu không cố định.
Quá trình thay đổi cơ cấu ngành từ trạng thái này sang trạng thái khác ngày
càng hoàn thiện hơn, phù hợp với môi trường và điều kiện phát triển gọi là
chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế.
Chuyển dịch cơ cấu ngành không chỉ là sự thay đổi về số lượng các
ngành, tỷ trọng của mỗi ngành mà còn bao gồm sự thay đổi vị trí, tính chất
mối quan hệ trong nội bộ cơ cấu ngành.
Việc chuyển dịch cơ cấu ngành phải dựa trên cơ sở một cơ cấu hiện có
và nội dung của sự chuyển dịch là cải tạo cơ cấu cũ, lạc hậu hoặc chưa phù
2
ĐỀ ÁN MÔN HỌC
hợp để xây dựng cơ cấu tiên tiến, hoàn thiện và bổ sung cơ cấu cũ nhằm
biến cơ cấu cũ thành cơ cấu mới hiện đại và phong phú hơn.
2. Các mô hình lý thuyết về chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế.
 Mô hình hai khu vực của Arthus Lewis.
Nhà kinh tế học người Mỹ gốc Jamaica A.Lewis, đã đưa ra các giải
thích về mối quan hệ giữa nông nghiệp và công nghiệp trong quá trình tăng
trưởng. Đặc trưng chủ yếu của mô hình hai khu vực cổ điển là phân chia
nền kinh tế thành hai khu vực công nghiệp và nông nghiệp và nghiên cứu
quá trình di chuyển lao động giữa hai khu vực. Khu vực nông nghiệp, ở

mức độ tồn tại, có dư thừa lao động và lao động dư thừa này dần dần được
chuyển sang khu vực công nghiệp. Sự phát triển của khu vực công nghiệp
quyết định quá trình tăng trưởng của nền kinh tế, phụ thuộc vào khả năng
thu hút lao động dư thừa do khu vực nông nghiệp tạo nên, và khả năng đó
lại phụ thuộc vào tốc độ tích lũy vốn của khu vực công nghiệp.

TPa
0
L1 L2
Đường hàm sản xuất khu vực nông nghiệp(1)
AD,MD
A
La
0 L2
Đường sản phẩm biên và sản phẩm trung bình của lao động khu vực
nông nghiệp. (2)
Mô hình của Lewis được bắt đầu từ khu vực truyền thống, khu vực
nông nghiệp : TPa = f(La,K,T) với yếu tố đầu vào biến đổi là lao động (La)
còn yếu tố vốn (K), công nghệ (T) cố định như hình vẽ (1) và thấy được:
khi lao động trong khu vực nông nghiệp tăng từ 0 đến La2 thì tổng sản
phẩm của khu vực nông nghiệp tăng từ 0 đến L2 thì tổng sản phẩm của khu
vực nông nghiệp tăng dần từ 0 đến TP2. Tuy vậy mực tăng càng về sau có
3
TP2
ĐỀ ÁN MÔN HỌC
xu hướng giảm dần tức là sản phẩm biên của lao động có xu hướng giảm
dần theo quy mô. TP2 là mức tổng sản phẩm đạt cao nhất của khu vực
nông nghiệp, tại đây người ta đã khai thác và sử dụng hết số và chất lượng
ruộng đất. Nếu lao động tiếp tục được bổ sung vào khu vực nông nghiệp
thì tổng sản phẩm của khu vực nông nghiệp không thay đổi, tức là MP= 0.

Ở hình 2 mô tả đường biểu diễn sản phẩm biên MP và sản phẩm trung
bình của lao động khu vực nông nghiệp (APa). Đường biểu diễn thể hiện
mức Mpa= 0 bắt đầu từ điểm L = L2, và tại đó mức AP2=TP2/L2=0A.
Như vậy khi khu vực nông nghiệp có dư thừa lao động thì mức tiền công
trong khu vực nông nghiệp theo mức sản phẩm biển của lao động và Lewis
gọi đây là mức tiền công tối thiểu hay mức tiển công đủ sống cho người
lao động ở khu vực này. Trong điều kiện có dư thừa lao động thì mọi
người lao động trong khu vực nông nghiệp được trả một mức tiền công
như nhau và nó chính là mức tiền công tối thiểu, được tính bằng mức sản
phẩm trung bình của lao động.
Khu vực hiện đại hay khu vực công nghiệp : Trước hết để tiến hành
hoạt động của mình, khu vực công nghiệp phải lôi kéo được lao động từ
nông nghiệp sang. Điều kiện để chuyển được lao động từ nông thôn ra
thành thị là khu vực công nghiệp phải trả cho họ một mức tiền công lao
động cao hơn mức tiền công tối thiểu ở khu vực nông nghiệp hinệ họ đang
được hưởng. Theo Lewis, thì mức tiền công phải trả cao hơn là khoảng
30% so với mức tiền công tối thiểu.
Khu vực công nghiệp khi thu hút lực lượng từ nông nghiệp sang chỉ
phải trả cho họ một mức tiền công ngang bằng nhau. Cho đến khi khu vực
nông nghiệp hết dư thừa lao động. Nếu khu vực công nghiệp vẫn tiếp tục
có nhu cầu thu hút thêm lực lượng lao động thì phải trả một mức tiền công
ngày càng lớn hơn. Khi khu vực nông nghiệp hết dư thừa lao động, quá
trình trao đổi giữa hai khu vực ngày càng trở nên bất lợi về phía công
nghiệp. Trong tổng thu nhập tạo nên, tỷ lệ để trả lương có xu hướng tăng
lên trong khi tỷ lệ lợi nhuận để lại có xu hướng giảm dần. Kết quả là hiện
tượng bất bình đẳng về kinh tế có xu hướng giảm đi. Trong trường hợp đó,
để giảm sự bất lợi cho công nghiệp, cần phải đầu tư lại cho cả nông nghiệp
nhằm tăng năng suất lao động, giảm cầu lao động ở khu vực này. Việc rút
lao động từ nông nghiệp ra không làm giảm tổng sản phẩm nông nghiệp,
giá nông sản không tăng và sức ép của việc tăng tiền công lao động ở khu

vực công nghiệp giảm đi. Trong điều kiện đó thì cả nông nghiệp và công
nghiệp đều cần tập trung đầu tư theo chiều hướng áp dụng công nghệ hiện
đại.
Mô hình của Lewis có những hạn chế, những hạn chế này xuất phát từ
chính những giả định do ông đặt ra có thể không xảy ra trên thực tế: Giả
định thứ nhất rằng tỷ lệ lao động thu hút từ khu vực nông nghiệp sang khu
vực công nghiệp tương ứng với tỷ lệ vốn tích lũy của khu vực này. Trên
thực tế, khi khu vực công nghiệp thu được lợi nhuận, vốn tích lũy có thể
được thu hút và sử dụng vào những ngành sản xuất sản phẩm có dung
lượng vốn cao và như vậy ý nghĩa của việc giải quyết việc làm cho khu
4
ĐỀ ÁN MÔN HỌC
vực nông nghiệp sẽ không còn nữa. Trong điều kiện nền kinh tế mở, sẽ
không có gì đảm bảo rằng nhà tư bản công nghiệp khi thu được lợi nhuận
chỉ có tái đầu tư trong nước, họ phải tìm nơi đầu tư có lợi nhất và đó rất có
thể là đầu tư ra nước ngoài, nơi có giá đầu tư rẻ hơn. Giả định thứ hai rằng
nông thôn là khu vực dư thừa lao động còn thành thị thì không. Trên thực
tế thì thất nghiệp vẫn có thể xẩy ra ở khu vực thành thị. Mặt khác khu vực
nông thôn cũng có thể tự giải quyết tình trạng dư thừa lao động thông qua
các hình thức tạo việc làm tại chỗ mà không cần phải chuyển ra thành phố.
Giả định thứ ba rằng khu vực công nghiệp không phải tăng lương cho số
lao động từ nông thôn chuyển sang khi ở đây còn dư thừa lao động. Trên
thực tế, ở các nước đang phát triển mức tiền công khu vực công nghiệp vẫn
có thể tăng lên kể cả khi ở nông thôn có dư thừa lao động vì khu vực công
nghiệp đòi hỏi tay nghề lao động ngày càng cao hơn nên vẫn phải trả một
mức tiền công lao động cao hơn. Ở một số nước hoạt động của tổ chức
công đoàn rất mạnh nên họ có thể tạo ra những áp lực đáng kể để khu vực
công nghiệp phải tăng lương cho người lao động.
 Mô hình hai khu vực của trường phái tân cổ điển.
Tư tưởng nghiên cứu của các nhà kinh tế thuộc trường phái tân cổ điển

là đặt khoa học công nghiệp là một yếu tố trực tiếp và mang tính quyết
định đến tăng trưởng kinh tế. Điều này đã giúp họ phê phán quan điểm dư
thừa lao động trong nông nghiệp của trường phái cổ điển và thực hiện
những nghiên cứu khác biệt về mối quan hệ công nghiệp với nông nghiệp
trong quá trình tăng trưởng kinh tế ở các nước đang phát triển. Mô hình tân
cổ điển về hai khu vực kinh tế được phân tích như sau:
Khu vực nông nghiệp.
Dưới sự tác động của khoa học công nghệ, các nhà kinh tế thuộc trường
phái tân cổ điển cho rằng yếu tố ruộng đất trong nông nghiệp không có
điểm dừng, con người có thể cải tạo và nâng cao chất lượng ruộng đất. Với
lập luận đó, đường biểu diễn hàm sản xuất trong nông nghiệp với yếu tố
lao động biến đổi TP = F(L) của trường phái tân cổ điển sẽ luôn có xu thế
dốc lên thể hiện dưới sơ đồ sau:
TP
5
ĐỀ ÁN MÔN HỌC
0 L
Đường hàm sản xuất trong nông nghiệp tân cổ điển.
Sơ đồ cho thấy, mọi sự tăng lên của lao động đều dẫn đến tăng sản
lượng nông nghiệp, tức là sản phẩm cận biên của lao động trong khu vực
này luôn dương (MP > 0). Điều đó có nghĩa là sự tăng dân số không phải
là hiện tượng bất lợi hoàn toàn và do đó không có lao động dư thừa để có
thể chuyển sang khu vực khác mà không làm giảm đầu ra của nông nghiệp.
Tuy vậy, qua sơ đồ ta thấy mặc dù đường biểu diễn hàm sản xuất trong
nông nghiệp không có phần nằm nganh nhưng độ dốc cũng có xu thế giảm
dần, tức là với một số lượng lao động tăng lên bằng nhau, càng về sau thì
mức tăng lên của tổng sản phẩm ngày càng giảm đi. Biểu hiện trì trệ này
được giải thích bởi quy luật lợi nhuận biên giảm dần theo quy mô, cho dù
có sự tác động của khoa học công nghệ nhưng đất đai trong nông nghiệp
vẫn có dấu hiệu giảm đi về số và chất lượng, nên sản phẩm biên của lao

động không bằng 0 nhưng có chiều hướng giảm dần. Mức sản phẩm biên
của lao động trong nông nghiệp luôn dương, điều này cũng có nghĩa là
mức tiền công lao động trong nông nghiệp được trả theo mức sản phẩm
cận biên của lao động chứ không phải trả theo mức sản phẩm trung bình
của lao động như mô hình Lewis. Đường cung lao động trong nông nghiệp
cũng luôn có xu thế dốc lên.
W
L
0
Đường cung lao động trong nông nghiệp.
Trên thực tế vì mức sản phẩm biên của lao động mặc dù không bằng 0
nhưng có xu thế giảm dần nên đường cung lao động trong nông nghiệp
mặc dù không có đoạn nằm ngang nhưng có độ dốc giảm dần theo quy mô
gia tăng lao động sử dụng.
Khu vự công nghiệp.
Điều kiện để thu hút lao động: để chuyển lao động từ nông nghiệp sang,
khu vực công nghiệp phải trả một mức tiền công lao động cao hơn mức
tiền công của khu vực nông nghiệp. Hơn thế nữa, mức tiền công phải trả
của khu vực công nghiệp sẽ tăng dần lên theo hướng sử dụng ngày càng
6
Tpa=f(La)
S
ĐỀ ÁN MÔN HỌC
nhiều lao động. Mức tiền công khu vực công nghiệp có xu hướng tăng lên
do: Thứ nhất, sản phẩm biên của lao động khu vực nông nghiệp luôn lớn
hơn 0, khi chuyển dịch lao động ra khỏi khu vực nông nghiệp sẽ làm tăng
liên tục sản phẩm cận biên của lao động cồn lại trong nông nghiệp, cho nên
khu vực công nghiệp phải trả mức tiền công ngày càng tăng. Thứ hai, khi
lao động chuyển khỏ nông nghiệp làm cho đầu ra của nông nghiệp giảm
xuống và kết quả là giá cả nông sản ngày càng cao, tạo ra áp lực phải tăng

lương cho người lao động.
Quan điểm đầu tư.
Trong điều kiện trên, để cho quá trình trao đổi giữa hai khu vực không
tạo ra những bất lợi ngày càng nhiều cho công nghiệp thì các nhà tân cổ
điển cho rằng cần phải đầu tư cả cho nông nghiệp ngay từ đầu chứ không
phải chỉ quan tâm đến đầu tư cho công nghiệp. Việc đầu tư cho nông
nghiệp phải được thể hiện theo hướng nâng cao năng suất lao động ở khu
vực này để mặc dù rút bớt lao động trong nông nghiệp chuyển sang công
nghiệp cũng không ảnh hưởng đến sản lượng lương thực, thực phẩm, giá
nông sản không tăng, giảm sức ép tăng giá tiền công lao động công nghiệp.
Mặt khác để giảm bớt áp lực, khu vực công nghiệp một mặt, cần đầu tư
theo chiều sâu để giảm cầu lao đông; mặt khác, khu vực này cần tập trung
đầu tư phát triển sản xuất hàng hóa xuất khẩu để đổi lấy lương thực, thực
phẩm nhập khẩu từ nước ngoài về. Điều đó làm cho mặc dù lượng lương
thực, thực phẩm sản xuất trong nước có thể giảm đi, nhưng giá nông sản
không tăng do được thay thế bằng nông sản nhập khẩu. Tuy khu vực nông
nghiệp không có thất nghiệp nhưng vẫn có biểu hiện trì trệ tương đối so
với công nghiệp tức là với một số lượng lao động bổ sung cho nông nghiệp
bằng nhau nhưng mức tổng sản phẩm gia tăng có xu hướng ngày càng
giảm.
 Mô hình hai khu vực của Harry T.Oshima.
Harry T.Oshima là nhà kinh tế người Nhật, ông nghiên cứu mối quan
hệ giữa hai khu vực dựa trên những đặc điểm khác biệt của các nước Châu
Á so với các nước Âu – Mỹ, đó là nền nông nghiệp lúa nước có tính thời
vụ cao, vào thời gian cao điểm của mùa vụ vẫn có hiện tượng thiếu lao
động và lại dư thừa nhiều trong mùa nhàn rỗi.
Ông đồng ý với Lewis rằng khu vực nông nghiệp có dư thừa lao động,
nhưng theo ông thì điều đó không phải lúc nào cũng xẩy ra, đặc biệt là lúc
thời vụ căng thẳng thì khu vực nông nghiệp còn thiếu lao động. Vì vậy,
quan điểm của Lewis cho rằng sự dư thừa lao động nông nghiệp có thể

chuyển sang khu vực công nghiệp mà không làm giảm sản lượng nông
nghiệp là điều không thích hợp với đặc điểm châu Á, nhất là những vùng
lúa nước, ở đây sản lượng nông nghiệp được tạo ra phụ thuộc nhiều vào
đỉnh cao của thời vụ - ở những thời điẻm không có dư thừa lao động
Oshima cũng cho rằng về mặt lý thuyết thì trường phái tân cổ điển hòa
toàn đúng khi họ đặt vấn đề ngay từ đầu phải đồng thời quan tâm đầu tư
cho cả hai khu vực công nghiệp và nông nghiệp hoặc là ông cũng đồng ý
với quan điểm của Ricardo cho rằng một mo hình phát triển phải được bắt
7
ĐỀ ÁN MÔN HỌC
đầu từ hiệu suất nông nghiệp hoặc từ khả năng xuất khẩu sản phẩm công
nghiệp để nhập khẩu lương thực. Nhưng Oshima cho rằng quan điểm của
trường phái tân cổ điển và hướng thứ 2 trong quan điểm của Ricardo là
khó thực hiện được nếu không nói là thiếu thực tế trong điều kiện của các
nước đang phát triển. Oshima đã phân tích mối quan hệ của hai khu vực
trong sự quá độ về cơ cấu từ nền kinh tế do nông nghiệp chiếm ưu thế sang
nền kinh tế công nghiệp.
Oshima đã phân tích quá trình tăng trưởng theo các giai đoạn:
Giai đoạn đầu của quá trình tăng trưởng là tạo việc làm cho thời gian
nhàn rỗi theo hướng tăng cường đầu tư phát triển nông nghiệp.
Ông cho rằng ở các nước châu Á gió mùa là mang tính thời vụ cao, lao
động thất nghiệp mang tính thời vụ lại càng trầm trọng hơn khi sản xuất
nông nghiệp mang nặng tính chất độc canh, nhỏ lẻ phân tán. Vì vậy mục
tiêu của giai đoạn đầu trong quá trình tăng trưởng là giải quyết hiện tượng
thất nghiệp thời vụ ở khu vực nông nghiệp. Biện pháp hợp lý nhất là để
thực hiện mục tiêu này là đa dạng hóa sản xuất nông nghiệp, xen canh,
tăng vụ trồng thêm rau, quả, cây lấy củ, mở rộng chăn nuôi gia súc, gia
cầm, nuôi và đánh bắt cá, trồng cây lâm nghiệp. Hướng phát triển này tỏ ra
phù hợp đối với khả năng vốn, trình độ kỹ thuật của nông nghiệp, nông
thôn trong giai đoạn này. Do đó có nhiều việc làm hơn, thu nhập của nông

dân bắt đầu tăng lên, họ có thể chi tiêu nhiều hơn cho giống mới, phân hóa
học, thuốc trừ sâu và công cụ lao động. Đồng thời để nâng cao năng suất
lao động và hiệu quả các hoạt động khác, khu vực nông nghiệp cần có sự
hỗ trợ của Nhà nước về các mặt: Xây dựng hệ thống kênh mương, đập tưới
tiêu nước, hệ thống vận tải nông thôn để trao đổi hàng hóa, hệ thống giáo
dục và điện khí hóa nông thôn. Theo đó thực hiện cải tiến các hình thức tổ
chức sản xuất và dịch vụ ở nông thôn. Trong giai đoạn đầu này, nhu cầu
lương thực cho số dân tăng lên là hết sức cần thiết. Việc tăng sản lượng
nông sản sẽ giảm sản lượng nhập khẩu hoặc mở rộng xuất khẩu lương
thực, thực phẩm. Cả hai trường hợp đều nhằm có thêm ngoại tệ để nhập
khẩu máy móc thiết bị cho các ngành công nghiệp sử dụng nhiều lao động.
Dấu hiệu kết thức giai đoạn này là khi chủng loại nông sản sản xuất ra
ngày càng nhiều với quy mô lớn, nhu cầu cung cấp các yếu tố đầu vào cho
sản xuất nông nghiệp tăng cao và xuất hiện yêu cầu chế biến nông sản với
quy mô lớn nhằm tăng cường tính chất hàng hóa trong snả xuất nông sản
đặt ra vấn đề phát triển ngành công nghiệp và thương mại dịch vụ với quy
mô lớn.
Giai đoạn hai: Hướng tới việc làm đầy đủ bằng cách đầu tư phát triển
đồng thời cả nông nghiệp và công nghiệp.
Giai đoạn này là đầu tư phát triển các ngành nông nghiệp, công nghiệp
và dịch vụ theo chiều rộng, cụ thể: tiếp tục thực hiện đa dạng hóa sản xuất
cây trồng và vật nuôi trong nông nghiệp, thực hiện sản xuất nông nghiệp
theo quy mô lớn, xen canh, tăng vụ, nhằm tạo ra khối lượng nông sản hàng
hóa ngày càng lớn; Phát triển các ngành công nghiệp chế biến lương thực,
thực phẩm, đồ uống, đồ gỗ, đồ thủ công mỹ nghệ nhằm tăng cường số
8
ĐỀ ÁN MÔN HỌC
lượng việc làm và nâng cao tính hàng hóa; phát triển các ngành công
nghiệp, tiểu thủ công nghiệp sản xuất nông cụ thường, nông cụ cầm tay,
nông cụ cải tiến cho nông nghiệp, đồng thời phát triển các ngành công

nghiệp sản xuất phân bón, thuốc trừ sâu, giống và các yếu tố đầu vào khác
cho nông nghiệp. Để đảm bảo hiệu quả các loại hình phát triển trên đòi hỏi
phải có sự hoạt động đồng bộ từ sản xuất vận chuyển, bán hàng đến các
dịch vụ hỗ trợ tài chính tín dụng và các ngành có liên quan khác. Cần thiết
phải hình thành các hình thức tổ chức sản xuất mang tính liên kết sản xuất
giữa công nghiệp, nông nghiệp và cả dịch vụ dưới dạng các trang trại, các
tổ hợp sản xuất công – nông nghiệp, nông – công nghiệp – thương mại …
Phát triển nông nghiệp tạo điều kiện mở rộng thị trường công nghiệp, tạo
yêu cầu tăng quy mô sản xuất công nghiệp cũng như nhu cầu các hoạt
động dịch vụ. Khi đó việc di dân từ các khu vực nông thôn đến thành thị
để phát triển các ngành công nghiệp và dịch vụ hỗ trợ ngày càng tăng. Dấu
hiệu kết thúc giai đoạn này là tốc độ tăng trưởng việc làm có biểu hiện lớn
hơn tốc độ tăng trưởng lao động, làm cho thị trượng lao động bắt đầu bị
thu hẹp, tiền lương thực tế tăng lên.
Giai đoạn sau khi có việc làm đầy đủ: thực hiện phát triển các ngành
kinh tế theo chiều sâu nhằm giảm bớt cầu lao động.
Trong nông nghiệp do quy mô nhu cầu việc làm tăng mạnh dẫn tới tiền
công ở khu vực này cũng được nhích dần lên với tốc độ ngày càng tăng.
Do ưu thế của các ngành này cần vố đầu tư ít vốn, công nghệ dễ học hỏi,
thị trường dễ tìm và dễ thâm nhập, có khả năng cạnh tranh ở thị trường
ngoài nước làm cho xuất khẩu có xu hướng tăng nhanh. Khu vực dịch vụ
cũng ngày càng mở rộng. Sự tăng trưởng của khu vực dịch vụ nhằm phục
vụ sản xuất nông nghiệp, các ngành công nghiệp thay thế nhập khẩu và
công nghiệp sản xuất hàng xuất khẩu. Tất cả đã làm cho hiện tượng thiếu
lao động trở nên ngày càng phổ biến trong tất cả các ngành và các khu vực
của nền kinh tế. Trong giai đoạn này là phải đầu tư phát triển theo chiều
sâu trên toàn bộ các ngành kinh tế. Một mặt, trong nông nghiệp cần hướng
tới sử dụng máy móc thiết bị thay thế lao động và áp dụng phương pháp
công nghệ sinh học nhằm tăng sản lượng. Các máy cày, gặt đập, phun
nước, máy bơm, làm cỏ, máy sấy, và các phương tiện vận tải cơ giới ngày

càng mở rộng và tiết kiệm thời gian cho người lao động trên đồng ruộng.
Trong điều kiện đó khu vực nông nghiệp có khả năng rút bớt lao động để
chuyển sang các ngành công nghiệp ở thành phố mà vẫn không làm giảm
sản lượng nông nghiệp ở nông thôn. Mặt khác, khu vực công nghiệp tiếp
tục phát triển theo hướng thay thế sản phẩm nhập khẩu và hướng về xuất
khẩu với sự chuyển dịch dần về cơ cấu sản xuất sản phẩm.
3. Xu hướng chuyển dịch cơ cấu ngành nông nghiệp trong quá trình phát
triển kinh tế.
 Xu hướng chuyển dịch chung.
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông – lâm – thủy sản theo xu hướng giảm
dần tỷ trọng nông nghiệp, tăng dần tỷ trọng lâm nghiệp và ngư nghiệp
nhằm khai thác tốt hơn tiềm năng đất đai trung du, miền núi, diện tích mặt
9
ĐỀ ÁN MÔN HỌC
nước, ao hồ, sông, suối, biển. Đồng thời kết hợp chặt chẽ với nông – lâm –
thủy sản để hỗ trợ nhau cùng phát triển và bảo vệ môi trường sinh thái.
Trong nông nghiệp xu hướng phát triển làm giảm dần độc canh lúa,
tăng dần tỷ trọng cây công nghiệp, rau, quả, cây đặc sản, chăn nuôi để sản
xuất ra nhiều nông sản hàng hóa và xuất khẩu có giá trị cao.
 Xu hướng chuyển dịch cơ cấu ngành trồng trọt và chăn nuôi.
Trồng trọt và chăn nuôi là hai ngành chủ yếu của nông nghiệp. Trồng
trọt cung cấp lương thực, thực phẩm cho xã hội, nguyên liệu cho công
nghiệp, thức ăn cho chăn nuôi, sản phẩm cho xuất khẩu. Chăn nuôi cung
cấp những sản phẩm có giá trị dinh dưỡng cao như trứng, thịt, sữa… Đáp
ứng nhu cầu tiêu dùng của nhân dân, cung cấp nguyên, vật liệu quan trọng
cho công nghiệp nhẹ, công nghiệp thực phẩm và một số ngành công nghiệp
khác (hóa chất, dược liệu…). Nó cũng cung cấp nguồn hàng xuất khẩu
quan trọng ở nhiều nước đang phát triển, cũng như ở Việt Nam hiện nay
chăn nuôi còn cung cấp sức kéo cho trồng trọt. Trong nền kinh tế nông
nghiệp truyền thống, trồng trọt chiếm tỷ trọng lớn trong sản xuất nông

nghiệp, bởi vì sản phẩm của nó đáp ứng nhu cầu thiết yếu nhất cho đời
sống nhân dân. Nhưng khi nền kinh tế phát triển, đời sống nhân dân được
nâng cao, nhu cầu sản phẩm chăn nuôi ngày càng gia tăng làm cho tỷ trọng
ngành chăn nuôi có xu hướng tăng lên. Ở Việt Nam, ngành trồng trọt vẫn
giữ vai trò chủ đạo, tỷ trọng ngành chăn nuôi có tăng, nhưng còn chậm.
 Xu hướng chuyển dịch cơ cấu trong nội bộ ngành trồng trọt.
Trong nội bộ ngành trồng trọt, cơ cấu chủ yếu là giữa cây lương thực
với cây công nghiệp rau, quả. Lương thực là bộ phận cấu thành chủ yếu
trong cơ cấu bữa ăn hàng ngày của con người. Lương thực đã và sẽ còn giữ
vai trò chủ yếu, lâu dài trong nguồn thực phẩm mà không thể thay thế
được. Tuy nhiên, xu hướng chung, cơ cấu bữa ăn sẽ dần thay đổi theo
hướng giảm bớt lương thực. Cây công nghiệp cung cấp nguyên liệu cho
công nghiệp nhẹ (công nghiệp dệt, thực phẩm, dược liệu, hóa chất, …).
Những ngành công nghiệp này lại là những ngành thu hút nhiều lao động,
do đó phát triển những ngành này sẽ tạo thêm việc làm cho người lao
động. Tuy nhiên, để phát triển cây công nghiệp cần chú ý: Yêu cầu về quy
trình kỹ thuật, vốn đầu tư ban đầu và thâm canh nhiều hơn so với cây
lương thực. Rau, hoa quả, rất cần thiết cho đời sống con người, nó cung
cấp đường, a xit, muối khoáng, sinh tố, chất kích thích khẩu vị và các chất
bổ khác cho nhu cầu cơ thể. Có thể sử dụng ở dạng tươi hoặc làm nguyên
liệu cho công nghiệp chế biến thực phẩm để sản xuất đồ hộp, rượu, nước
ngọt, bánh mứt, kẹo với nhiều chủng loại phong phú. Cây ăn quả có tác
dụng làm rừng phòng hộ và phát triển nuôi ong… nhu cầu về rau, hoa quả,
cây cảnh ngày càng có xu hướng tăng lên cả trong nhu cầu bữa ăn cũng
như đời sống xã hội. Sản xuất những sản phẩm này chú ý áp dụng công
nghệ tiên tiến và bố trí gần nơi thuận lợi cho vận chuyển cũng như nơi tiêu
thụ.
10
ĐỀ ÁN MÔN HỌC
 Xu hướng chuyển dịch cơ cấu trong nội bộ ngành chăn nuôi.

Chăn nuôi gia súc, gia cầm là một hoạt động sản xuất quan trọng trong
nông nghiệp, ở Việt Nam, trâu, bò, lợn, gà, vịt thường được nuôi phổ biến.
Ngoài ra các vật nuôi khác như ngựa, dê, ngan, ngỗng… tuy còn nhỏ bé
nhưng cũng góp phần đa dạng hóa sản phẩm. Đặc điểm của việc phát triển
chăn nuôi phản ánh điều kiện và thế mạnh của từng vùng. Ở Việt Nam,
vùng đồng hằng sông Cửu Long và đồng bằng sông Hồng, đàn lợn chiếm
tỷ trọng cao nhất trong đàn gia súc (trên 85%). Tây Nguyên và Duyên Hải
Trung bộ có tỷ trọng đàn bò cao (30%), vùng Trung du, miền núi có tỷ
trọng đàn trâu cao nhất so với các vùng trên (26%). Đối với chăn nuôi gia
cầm ở tất cả các vùng, nuôi gà vẫn là chủ yếu, riêng vùng đồng bằng sông
Cửu Long đàn vịt chiếm tỷ trọng lớn (trên 43%). Cơ cấu các loại gia súc ,
gia cầm có sự chuyển dịch theo hướng tăng các loại vật nuôi có giá trị
phục vụ tiêu dùng với chất lượng cao và xuất khẩu. Cụ thể thời gian qua ở
Việt Nam là giảm tỷ trọng đàn lợn, tăng tỷ trọng đàn bò và gia cầm, nhưng
sự dịch chuyển này rất chậm.
Số lượng gia súc, gia cầm.
Nguồn: tổng cục thống kê – niên giám thống kê hàng năm.
II.- Thực trạng ngành nông nghiệp ở Việt Nam.
1. Tình hình thực hiện chuyển dịch cơ cấu ngành nông nghiệp từ năm
1996 – 2004.
Trong những năm đổi mới, cơ cấu kinh tế ngành nông, lâm, ngư nghiệp
tiếp tục có những chuyển dịch tích cực, những lợi thế so sánh của từng
Năm Trâu Bò Lợn Ngựa Dê, cừu Gia cầm
Triệu con
1990
1991
1992
1993
1994
1995

1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
Sơ
bộ2004
2854.1
2858.6
2886.5
2960.8
2977.3
2962.8
2953.9
2943.6
2951.4
2955.7
2897.2
2807.9
2814.5
2834.9
2869.8
3116.9
3135.6
3201.8
3333.0
3466.8

3638.9
3800.0
3904.8
3987.3
4063.6
4127.9
3899.7
4062.9
4394.4
4907.7
12260.5
12194.3
13891.7
14873.9
15587.7
16306.4
16921.7
17635.9
18132.4
18885.8
20193.8
21800.1
23169.5
24884.6
26143.7
141.3
133.7
133.1
132.9
131.1

126.8
125.8
119.8
122.8
149.6
126.5
113.4
110.9
112.5
110.8
372.3
312.5
312.3
353.0
427.9
550.5
512.8
515.0
514.3
470.8
543.9
571.9
621.9
780.4
1022.8
107.4
109.0
124.5
133.4
137.8

142.1
151.4
160.6
166.4
179.3
196.1
218.1
233.3
254.6
218.2
11