Sơ lược về lịch sử ChămPa

Sơ lược ChămPa
Vị vua đầu tiên Bhadravarman, 349 đến 361. Những nhà quý tộc sang đây để học hỏi và
phát triển. Kinh đô trà kiệu.
- đầu TK6 đến 731 cực thịnh. Kinh đô Trà Kiệu (thành Sư Tử – Sinhapura, Duy Xuyên)
- 774 Java đã phá hủy Kauthara
- 787 Java lại đốt đền Shiva ở gần Panduranga
- TK9 - 10, Đồng Dương, kinh đô Indrapura “thành phố chiếu đầy hào quang Phật giáo.
- 982 Vijaya (thành Đồ Bàn) tháp Cánh Tiên.
- Năm 1080 và 1190 Khmer đã tấn công Vijaya
- 1177 Chăm tấn công thủ đô Khmer
- 1471 Vua Lê Thánh Tôn chia Chiêm Thành thành 3 khu vực Nam Nam Bàn (jarai-Thủy
,Hỏa xá)Gia Lai, Kon Tum, Đắc Lắc; Hoa Anh PYên, KHòa; Phiên Luân Ninh Thuận
- Giữa TK15 kinh đô ở KauThara,
giữa TK 17 chuyển về Phan Rang.
- 1693 mất hẳn độc lập.
Lịch sử Chăm pa
- Chào đoàn ngày mới

-

Vững vàng tháp cổ ai xây
Bên kia Thủ Thiện, bên này Dương Long
Nước sơng trong dị lịng dâu bể
Tiếng anh hùng tạc để ngàn thu
Xa xa con én liệng mù
Tiềm long hỏi chốn, vân du đợi ngày

-

Vâng, và những câu thơ trên đã đề cập đến những tòa tháp cổ Chăm pa – nơi chứa đựng tinh
hoa văn hóa của cả một dân tộc. Và nhắc đến tháp cổ Chăm pa, chúng ta khơng thể khơng

điểm qua dịng lịch sử vẻ vang và nền văn hóa lâu đời của dân tộc Chăm.

-

Lịch sử chăm

-

Từ nước láng giềng Phù Nam ở phía tây và nam, Lâm Ấp nhanh chóng hấp thu nền văn minh
Ấn Độ. Các học giả đã xác định thời điểm bắt đầu của Chăm Pa là thế kỷ thứ 4 sau Cơng
ngun, khi q trình Ấn hóa đang diễn ra. Đây chính là giai đoạn mà người Chăm đã bắt đầu
có các văn bản mơ tả trên đá bằng chữ Phạn và bằng chữ Chăm, và họ đã có bộ chữ cái hồn
chỉnh để ghi lại tiếng nói của người Chăm.

-

Vị vua đầu tiên được mô tả trong văn bia là Bhadravarman, cai trị từ năm 349 đến 361. Ở
thánh địa Mỹ Sơn, vua Bhadravarman đã xây dựng nên ngơi đền thờ thần có tên là
Bhadresvara, cái tên là sự kết hợp giữa tên của nhà vua và tên của thần Shiva, vị thần của các
thần trong Ấn Độ giáo. Việc thờ vua như thờ thần, chẳng hạn như thờ với tên thần
Bhadresvara hay các tên khác vẫn tiếp diễn trong các thế kỷ sau đó.

-

Vào thời Bhadravarman, kinh đô của Lâm Ấp là kinh thành Simhapura ("thành phố Sư tử"),
nằm ở dọc hai con sông và bao quanh bởi tường thành có chu vi dài đến tám dặm. Theo ghi
chép lại của một người Trung Quốc thì người Lâm Ấp vừa ưa thích ca nhạc nhưng cũng lại
hiếu chiến, và có "mắt sâu, mũi thẳng và cao, và tóc đen và xoăn".

-

Cũng theo tài liệu Trung Quốc, Sambhuvarman lên ngôi vua Lâm Ấp năm 529. Các tài liệu
cũng mô tả vị vua này đã cho khôi phục lại ngôi đền thờ Bhadresvara sau một vụ cháy.
Sambhuvarman cũng đã cử sứ thần sang cống tuế Trung Quốc, và đã xâm lược không thành

Theo sử liệu Trung Quốc, vương quốc Chăm Pa đã được biết đến đầu tiên là vương quốc Lâm
Ấp bắt đầu từ năm 192 ở khu vực Huế ngày nay, sau cuộc khởi nghĩa của người dân địa
phương chống lại nhà Hán. Trong nhiều thế kỷ sau đó, quân đội Trung Quốc đã nhiều lần cố
gắng chiếm lại khu vực này nhưng không thành công.


phần đất mà ngày nay là miền Bắc Việt Nam. Năm 605, tướng Lưu Phương nhà Tùy xâm lược
Lâm Ấp, và đã chiến thắng sau khi dụ tượng binh của Lâm Ấp đến và tiêu diệt tại trận địa mà
trước đó ơng đã cho đào nhiều hố nhỏ và phủ cỏ lên. Vào khoảng những năm 620, các vua
Lâm Ấp đã cử nhiều sứ thần sang nhà Đường và xin được làm nước phiên thuộc của Trung
Quốc.

-

Các tài liệu Trung Quốc ghi nhận cái chết của vị vua cuối cùng của Lâm Ấp là vào khoảng năm
756 sau Công nguyên. Sau đó trong một thời gian dài, các sách sử Trung quốc gọi Chăm Pa là
"Hoàn Vương". Tài liệu Trung Quốc sớm nhất sử dụng tên có dạng "Chăm Pa" là vào năm
877, tuy nhiên, những cái tên như vậy đã được người Chăm sử dụng muộn nhất là từ năm
629, và người Khmer đã dùng muộn nhất là từ năm 657.

-

Thời hoàng kim

-

Vào nửa cuối thế kỷ thứ 7, các ngơi đền của hồng gia bắt đầu được xây dựng tại Mỹ Sơn.
Tơn giáo chính lúc này là thờ thần Shiva nhưng các ngôi đền cũng thờ cả thần Vishnu. Các
học giả gọi phong cách kiến trúc thời kỳ này là phong cách Mỹ Sơn E1, để chỉ các di tích ở Mỹ
Sơn điển hình theo phong cách này. Các cơng trình cịn đến nay của phong cách này bao gồm
bệ đá hình linga được biết với tên gọi là bệ đá Mỹ Sơn E1 và phần trán tường có hình Brahma
được sinh ra từ hoa sen nở từ rốn của thần Vishnu đang ngủ.

-

Trong một văn bia khắc năm 657 tìm thấy ở Mỹ Sơn, vua Prakasadharma, người lấy hiệu là
Vikrantavarman I, đã tự xưng có bên ngoại là hậu duệ của Brahman Kaundinya và công chúa
rắn Soma, người theo truyền thuyết cũng là thủy tổ của người Khmer. Chính văn bia này đã
cho thấy mối quan hệ về văn hóa và chủng tộc giữa vương quốc Chăm Pa và đế quốc Khmer.
Bia được khắc nhân dịp vua cho dựng tượng đài, có lẽ là linga, cho thần Shiva. Một văn bia
khác mô tả lời cầu nguyện chân thành của vua khi hiến tế cho Shiva: người là nguồn khởi
thủy của sự kết thúc vĩnh viễn sự sống, điều rất khó đạt được; mà bản chất thực sự nằm
ngồi suy nghĩ và lời nói của con người, tuy nhiên những ai mà ý niệm tương đồng với vũ trụ
thì hình thái của người sẽ hiện ra.

-

Thời kỳ hưng thịnh của Kauthara

-

Năm 875, vua Indravarman II đã xây dựng nên triều đại mới ở Indrapura (thành Đồng Dương,
ở huyện Thăng Bình, Việt Nam ngày nay). Vua Indravarman tự xưng là hậu duệ của Bhrigu
trong sử thi Mahabharata, và quyết đốn rằng chính kinh thành Indrapura đã từng được
chính Bhrigu ở thời cổ đại xây dựng nên.

-

Indravarman là vị vua Chăm đầu tiên theo Phật giáo Đại thừa và xem đây là tơn giáo chính
thức. Ở trung tâm của Indrapura, ông đã xây dựng một tu viện Phật giáo (vihara) để thờ bồ
tát Lokesvara (Quán Thế Âm). Di tích này đã bị hủy hoại trong chiến tranh Việt Nam, chỉ còn

Từ thế kỷ thứ 7 đến thế kỷ thứ 10, người Chăm kiểm sốt việc bn bán hồ tiêu và tơ lụa
giữa Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia, và đế quốc Abbassid ở Baghdad. Người Chăm còn bổ
sung thêm cho nguồn thu nhập của mình từ thương mại, khơng chỉ bằng việc xuất khẩu ngà
voi và trầm hương mà còn bằng cả các hoạt động cướp phá trên biển và các nước láng giềng
ven biển.

Vào thế kỷ thứ 8, trung tâm chính trị của Chăm Pa đã tạm thời chuyển từ Mỹ Sơn xuống khu
vực Panduranga và Kauthara, với trung tâm ở quanh quần thể đền tháp là Tháp Bà - Po Nagar
ở gần Nha Trang ngày nay nơi để thờ nữ thần đất Yan Po Nagar. Năm 774, người Java đã phá
hủy Kauthara, đốt đền thờ Po Nagar, và mang đi tượng Shiva. Vua Chăm là Satyavarman đã
đuổi theo quân giặc và đánh bại chúng trong một trận thủy chiến. Năm 781, Satyavarman đã
dựng bia tại Po Nagar, tuyên bố đã chiến thắng và kiểm sốt tồn bộ khu vực và đã dựng lại
đền. Năm 787, người Java lại đốt phá đền thờ Shiva ở gần Panduranga.


lại một số hình ảnh và bản vẽ từ trước chiến tranh. Một số tượng đá từ tu viện cũng được
gìn giữ tại các viện bảo tàng ở Việt Nam. Các học giả đã gọi phong cách nghệ thuật điển hình
tại Indrapura là phong cách Đồng Dương. Phong cách đặc trưng bởi tính năng động và tính
hiện thực về mặt dân tộc học khi mô tả người Chăm. Các tác phẩm cịn lại của phong cách
này có một số bức tượng dvarapala hay hộ pháp rất dữ tợn trước đây được đặt ở quanh tu
viện. Thời kỳ Phật giáo thống trị, Chăm Pa kết thúc năm 925, lúc phong cách Đồng Dương đã
bắt đầu nhường bước cho các phong cách tiếp theo có mối liên hệ với sự phục hồi của đạo
thờ thần Si-va.

-

Các vua của triều đại Indrapura đã xây dựng ở Mỹ Sơn một số đền tháp vào thế kỷ thứ 9 và
thứ 10. Các đền tháp này ở Mỹ Sơn đã xác định một phong cách kiến trúc và nghệ thuật khác
mà các học giả gọi là phong cách Mỹ Sơn A1, dùng để chỉ tất cả các di tích ở Mỹ Sơn điển
hình cho phong cách này. Với sự chuyển đổi tôn giáo từ Phật giáo trở về Si-va giáo vào
khoảng thế kỷ thứ 10, trung tâm tôn giáo của người Chăm cũng chuyển từ Đồng Dương trở
về Mỹ Sơn.

-

Thời kì suy yếu
Văn hóa, tơn giáo