Lí luận về vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay.DOC

LờI Mở ĐầU
Nền kinh tế nớc ta trong thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội là nền kinh tế
nhiều thành phần. Đó là một tất yếu khách quan và cần thiết. Đại hội Đảng lần
thứ VI- đại hội đánh dấu bớc ngoặt của công cuộc đổi mới- đã khẳng định: thực
hiện nhất quán, lâu dài chính sách kinh tế nhiều thành phần vận động theo cơ
chế thị trờng có sự quản lý của nhà nớc theo định hớng xã hội chủ nghĩa. Chủ
trơng này đợc Đại hội VII, Đại hội VIII của Đảng tiếp tục khẳng định và bổ
sung, làm rõ thêm. Trong quá trình thực hiện chính sách kinh tế nhiều thành
phần, Đảng ta luôn luôn khẳng định thành phần kinh tế nhà nớc đóng vai trò
chủ đạo trong nên kinh tế quốc dân. Thực tiễn 10 năm đổi mới vừa qua, Đảng
và Nhà nớc ta đã có nhiều cố gắng củng cố, nâng cao vai trò chủ đạo của kinh tế
nhà nớc và thực tế vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nớc đã từng bớc đợc khẳng
định.
Nhng trong thực tiễn quản lý vĩ mô đối với kinh tế nhà nớc có những mặt
buông lỏng, có mặt thắt chặt cha hợp lý; trong khi đó, các doanh nghiệp thuộc
các thành phần kinh tế khác phát triển nhanh và trong quá trình hội nhập khu
vực và quốc tế nảy sinh những thách thức mới. Vì vậy, nếu chúng ta không có
biện pháp mạnh, kiên quyết, kịp thời, hợp lý để chủ động đổi mới, nâng cao
hiệu quả của kinh tế nhà nớc thì kinh tế nhà nớc sẽ gặp khó khăn trong quá
trình thực hiện vai trò chủ đạo của mình.
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
1
Phần 1: Lí luận về vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế nhà nớc
trong nền kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa ở nớc ta hiện nay
1. Khái niệm về kinh tế nhà nớc.
Phạm trù kinh tế nhà nớc đã đợc sách báo đề cập đến trong nhiều năm gần
đây và đợc sử dụng thống nhất từ Đại hội lần thứ VIII của Đảng đến nay. Kinh
tế nhà nớc là thành phần kinh tế dựa trên chế độ sở hữu công cộng về t liệu sản
xuất( sở hữu toàn dân và sở hữu nhà nớc). Kinh tế nhà nớc bao gồm các doanh
nghiệp nhà nớc, các quỹ dự trữ quốc gia, các quỹ bảo hiểm nhà nớc và các tài
sản thuộc sở hữu nhà nớc có thể đa vào vòng chu chuyển kinh tế. Kinh tế nhà n-

ớc phát huy vai trò chủ đạo trong nền kinh tế, là lực lợng vật chất quan trọng và
là công cụ để Nhà nớc định hớng và điều tiết vĩ mô nền kinh tế.
2. Các bộ phận hợp thành kinh tế nhà nớc.
Kinh tế nhà nớc do nhiều bộ phận hợp thành, mỗi bộ phận có chức năng
và nhiệm vụ khác nhau.
Doanh nghiệp nhà nớc: là tổ chức kinh tế do Nhà nớc đầu t vốn, thành lập
và tổ chức quản lý, hoạt động kinh doanh hoặc hoạt động công ích nhằm thực
hiện các mục tiêu kinh tế- xã hội do Nhà nớc giao. Nh vậy, doanh nghiệp nhà n-
ớc có hai loại: một loại hoạt động kinh doanh vì mục đích lợi nhuận và một loại
khác, hoạt động công ích không vì mục tiêu lợi nhuận mà vì mục tiêu phúc lợi
xã hội.Trong đó doanh nghiệp nhà nớc hoạt động kinh doanh vì mục đích lợi
nhuận giữ vai trò quan trọng trong thành phần kinh tế nhà nớc.
Các quỹ dự trữ quốc gia: là một bộ phận của kinh tế nhà nớc, nhằm đảm
bảo cho kinh tế nhà nớc, kinh tế quốc dân hoạt động bình thờng trong mọi tình
huống. Các quỹ dự trữ quốc gia dùng lực lợng vật chất của mình dể điều tiết,
quản lý, bình ổn giá cả thị trờng, đảm bảo cho tình hình kinh tế- xã hội ổn định
để phát triển.
Các quỹ bảo hiểm nhà nớc: cũng là một bộ phận không thể thiếu đợc
của kinh tế nhà nớc trong nền kinh tế thị trờng. Nó chịu trách nhiệm thực hiện
chế độ bảo hiểm do nhà nớc quy định để phục vụ cho kinh tế nhà nớc và các
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
2
thành phần kinh tế khác, nhằm đảm bảo cho hoạt động kinh tế- xã hội bình th-
ờng trong những điều kiện bị tổn thất do rủi ro khách quan.
Các tải sản của nhà nớc có thể đa vào vòng chu chuyển kinh tế.
Các bộ phận cấu thành, tuy có nhiệm vụ cụ thể khác nhau, nhng có quan
hệ chặt chẽ với nhau trong một hệ thống kinh tế nhà nớc thống nhất và hoạt
động theo một thể chế do nhà nớc quy định.
3. Vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nớc.
Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ VIII đã chỉ rõ: tiếp tục đổi mới và phát

triển có hiệu quả kinh tế nhà nớc để làm tốt vai trò chủ đạo: làm đòn bẩy đẩy
nhanh tăng trởng kinh tế và giải quyết những vấn đề xã hội; mở đờng hớng dẫn,
hỗ trợ các thành phần khác cùng phát triển; làm lực lợng vật chất để Nhà nớc
thực hiện chức năng điều tiết và quản lý vĩ mô; tạo nền tảng cho chế độ xã hội
mới. Nh vậy, Đảng ta luôn luôn khẳng định vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nớc
trong nền kinh tế nhiều thành phần. Việc nhận thức đầy đủ, đúng đắn về vai trò
chủ đạo của kinh tế nhà nớc sẽ giúp chúng ta đánh giá đúng, yêu cầu đúng đối
với doanh nghiệp nhà nớc và trên cơ sở đó tìm biện pháp, chính sách, cơ chế
phù hợp, hữu hiệu để thúc đẩy nó phát triển.
Trớc hết, cần thống nhất một số quan điểm về vai trò chủ đạo của kinh tế
nhà nớc trong nền kinh tế nhiều thành phần. Thứ nhất, nói đến vai trò chủ đạo
của kinh tế nhà nớc là muốn nói đến vai trò quyết định của nó đối với xu thế
phát triển kinh tế- xã hội của đất nớc, là vai trò trung tâm tác động, chi phối và
định hớng sự vận động của các thành phần kinh tế khác. Thứ hai, khi nói đến
vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nớc nên hiểu đó là của cả hệ thống kinh tế nhà
nớc, trong đó, các doanh nghiệp nhà nớc chỉ là một bộ phận cấu thành quan
trọng của kinh tế nhà nớc và có thể coi đây là bộ phận chủ lực của kinh tế nhà
nớc.
Vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nớc trong nền kinh tế nhiều thành phần
có thể đợc cụ thể hoá trên một số mặt chủ yếu sau:
Một là, kinh tế nhà nớc có tác dụng mở đờng cho sự phát triển các thành
phần kinh tế khác, thể hiện ở chỗ:
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
3
- Kinh tế nhà nớc thúc đẩy việc xây dựng quy hoạch, chiến lợc, định h-
ớng kế hoạch phát triển kinh tế- xã hội và phát triển các thành phần kinh tế khác
theo con đờng xã hội chủ nghĩa; chính quyết định này là để mở đờng cho các
thành phần kinh tế khác phát triển theo.
- Kinh tế nhà nớc đảm nhận phát triển kết cấu hạ tầng và công trình
công cộng khác để tạo điều kiện, mở đờng cho các thành phần khác phát triển.

- Kinh tế nhà nớc đợc tiến hành cổ phần hoá một bộ phận doanh nghiệp
nhà nớc, liên doanh liên kết với t nhân trong và ngoài nớc, với các thành phần
kinh tế khác; việc làm này chính là mở đờng cho các thành phần kinh tế khác
phát triển. ở đây cần chú ý: chúng ta cổ phần hoá chứ khônh phải t nhân hoá,
cổ phần hoá nhng nhà nớc phải giữ một tỉ lệ cổ phần khống chế và chỉ cổ phần
hoá những doanh nghiệp nhà nớc không giữ những vị trí quan trọng, yết hầu của
nền kinh tế. Việc cổ phần hoá, liên doanh, liên kết với các thành phần kinh tế
khác là nhằm mục đích mở đờng cho các thành phần kinh tế khác phát triển,
song phỉa nhớ một điều là kinh tế nhà nớc phải luôn luôn giữ vai trò quyết định
xu hớng phát triển, vai trò trung tâm cuốn hút, hớng dẫn các thành phần kinh tế
khác đi vào quỹ đạo xã hội chủ nghĩa, nếu rời bỏ vai trò này sẽ chệch hớng xã
hội chủ nghĩa.
Hai là, kinh tế nhà nớc nêu gơng, tạo động lực cho các doanh nghiệp
thuộc các thành phần kinh tế khác phát triển. Điều này biểu hiện ở chỗ kinh tế
nhà nớc và các thành phần kinh tế khác đều bình đẳng tronh kinh doanh, bình
đẳng trong cạnh tranh, nhng doanh nghiệp nhà nớc đi đầu trong thực hiện pháp
luật, chính sách, chế độ, gơng mẫu trong việc nộp thuế đã nêu g ơng và tạo
động lực thúc đẩy các thành phần kinh tế khác phát triển.
Ba là, vai trò chủ dạo của kinh tế nhà nớc còn đớc thể hiện ở vai trò hợp
tác, tạo điều kiện giúp đỡ các thành phần kinh tế khác phát triển. Kinh tế nhà n-
ớc luôn có một bộ phận là doanh nghiệp nhà nớc trực tiếp làm kinh tế, trực tiếp
kinh doanh nhằm can thiệp sâu hơn, chủ động hơn, mạnh mẽ hơn vào các hoạt
đọng kinh tế. Chính thông qua hoạt động này, doanh nghiệp nhà nớc phát triển
quan hệ hợp tác, tạo điều kiện giúp đỡ để các thành phần kinh tế khác phát
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
4
triển, chẳng hạn doanh nghiệp nhà nớc đảm nhận những kĩnh vực vốn lớn, thu
hồi vốn chậm, mạo hiểm mà t nhân không đủ sức hoặc không muốn làm, nh
việc xây dựng kết cấu hạ tầng, đờng sá điện nớc v.v..Chính việc phát triển các
lĩnh vực này mới tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế khác phát triển.

Mặt khác, kinh tế nhà nớc thông qua chủ sở hữu của mình là nhà nớc để
hoạch định các chính sách quản lý vĩ mô vừa hỗ trợ vừa giúp đỡ, tạo điều kiện
cho các thành phần kinh tế khác phát triển, chẳng hạn nh các chính sách về tài
chính, thực hiện lãi suất cho vay u đãi, thuế, chính sách mậu dịch, hải quan để
bảo vệ sự phát triển của các doanh nghiệp trong nớc, v.v..Nhà nớc còn cung cấp,
đảm bảo thông tin, đào tạo, bồi dỡng cán bộ cho các doanh nghiệp của tất cả
các thành phần kinh tế khác phát triển kinh doanh.
Bốn là, vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nớc còn biểu hiện ở chỗ kinh tế
nhà nớc tạo nền tảng cho việc xây dựng chế độ xã hội mới- chế độ xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam. Kinh tế nhà nớc thông qua chủ sở hữu của mình là nhà nớc
đề ra các chủ trơng, chính sách, cơ chế quản lý cụ thể đồng bộ, có tác dụng phát
huy sức mạnh tổng hợp của tất cả các bộ phận cấu thành kinh tế nhà nớc, tạo
thành một lực lợng kinh tế hùng mạnh chi phối các thành phần kinh tế khác, đi
đầu trong việc ứng dụng khoa học, công nghệ tiến bộ, hiện đại, đi đầu trong sự
nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, là lực lợng đóng góp xứng đáng vào ngân
sách nhà nớc, là công cụ và lực lợng vật chất để nhà nớc điều tiết, hớng dẫn nền
kinh tế, hạn chế những khuyết tật của cơ chế thị trờng, chăm lo các chính sách
xã hội, thực hiện mục tiêu dân giàu nớc mạnh, xã hội công bằng, văn minh vững
bớc đi lên chủ nghĩa xã hội. Tất cả những việc làm đó là nhằm tạo ra nền tảng
cho việc xây dựng chế độ xã hội mới. Đây là một nội dung để khẳng định vai
trò chủ đạo của kinh tế nhà nớc.
Nh vậy, vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nớc nói lên vai trò trung tâm,
quyết định xu hớng vận động, phát triển của nền kinh tế. Song, việc quyết định
xu hớng vận động đó không phải bằng ý muốn chủ quan, mà phải bằng sức
mạnh của lực lợng vật chất. Do đó, điều kiện để thực hiện vai trò chủ đạo của
kinh tế nhà nớc là phải có một thực lực kinh tế đủ mạnh, với một cơ chế quản lý
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
5
thích hợp, có khả năng phát huy sức mạnh cộng hởng của các bộ phận cấu
thành kinh tế nhà nớc.

Website: Email : Tel (: 0918.775.368
6
PHầN 2: Thc trng hot ng ca kinh t nh nc
1) Những thành tựu đã đạt đợc.
Nhìn khái quát, hệ thống kinh tế nhà nớc, mà chủ lực là hệ thống doanh
nghiệp nhà nớc đang đợc đổi mới, phát triển và ngày càng hoàn thiện hơn. Điều
này biểu hiện ở chỗ: hệ thống doanh nghiệp nhà nớc đang phát triển, nắm giữ
các lĩnh vực quan trọng trong nền kinh tế quốc dân và chi phối các thành phần
kinh tế khác. Các bộ phận của kinh tế nhà nớc nh các quỹ dự trữ quốc gia đảm
bảo những cân đối lớn của kinh tế quốc dân; hệ thống bảo hiểm đợc hình thành
và phát triển, đã bảo hiểm và giúp các thành phần kinh tế an tâm sản xuất; tài
nguyên, đất đai, hầm mỏ đ ợc khai thác đạt hiệu quả nhiều hơn. Cả hệ thống
kinh tế này cùng với những thể chế thống nhất đồng bộ của nhà nớc đang có tác
dụng thúc đẩy các thành phần kinh tế khác phát triển theo định hớng xã hội chủ
nghĩa.
Điều đáng quan tâm là hệ thống doanh nghiệp nhà nớc- lực lợng nòng cốt
của kinh tế nhà nớc- qua nhiều lần sắp xếp, chuyển đổi đã từng bớc đợc củng cố
và có đóng góp tích cực vào thành tựu của quá trình đổi mới ở nớc ta. Nhiều
doanh nghiệp nhà nớc đã đứng vững trên thị trờng, sản xuất kinh doanh có hiệu
quả, đóng góp nhiều cho ngân sách. Trong giai đoạn 2000-2007 doanh nghiệp
nhà nớc đóng góp 39% GDP; 40% tổng thu ngân sách, 80% doanh nghiệp kinh
doanh có lãi; 8% doanh nghiệp hoà vốn và 12% doanh nghiệp thua lỗ.Nhờ thực
hiện sắp xếp lại và cổ phần hoá nên số doanh nghiệp có quy mô vừa và lớn tăng
lên. Năm 2007 cả nớc sắp xếp đợc 271 doanh nghiệp và bộ phận doanh nghiệp,
cổ phần hoá 150 doanh nghiệp nâng tổng số đơn vị đợc sắp xếp là 5366 doanh
nghiệp trong đó cổ phần hoá là 3756 doanh nghiệp; có 17 doanh nghiệp cổ phần
hoá có vốn nhà nớc trên 100 tỉ đồng, một số doanh nghiệp có vốn nhà nớc 1000
tỉ đồng nh công ty Phân đạm và hoá chất dầu khí, tổng công ty bảo hiểm Việt
Nam, ngân hàng ngoại thơng So với tổng số doanh nghiệp của cả n ớc đang
hoạt động doanh nghiệp nhà nớc tuy chỉ chiếm 3,6% nhng nó đã chiếm 32,7%

tổng số lao động, 54,9% tổng số vốn, 51,1%giá trị tài sản cố định, 38,8%
doanh thu. Việc liên doanh liên kết giữa doanh nghiệp nhà nớc với các thành
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
7
phần kinh tế khác, đặc biệt là thành phần kinh tế có vốn đầu t nớc ngoài ngày
càng phát triển đã thu hút thêm đợc nhiều vốn, công nghệ, giải quyết việc làm
cho ngời lao động. Phơng pháp sản xuất kinh doanh và quản lý mới cùng trang
thiết bị hiện đại đã từng bớc nâng cao năng suất, chất lợng cho một số doanh
nghiệp. Các doanh nghiệp nhà nớc công ích trong hoạt động biết tiết kiệm chi
phí, nhiều doanh nghiệp đã tự tạo đợc nguồn vốn cho mình chứ không chỉ trông
chờ vào ngân sách nhà nớc do đó phục vụ nhu cầu xã hội tốt hơn.
Tóm lại, hệ thống doanh nghiệp nhà nớc đã đợc tổ chức, sắp xếp lại theo
một cơ cấu mới, tiến bộ hơn về chất; cơ chế thị trờng có sự quản lý của nhà nớc
đợc xác định ngày càng rõ và hoàn thiện hơn; vai trò tự chủ kinh doanh và rự
chủ tài chính của các doanh nghiệp đợc xác lập và ngày càng mở rộng nhà nớc
từng bớc quản lý doanh nghiệp bằng pháp luật, nên môi trờng, hành lang pháp
lý ngày càng rõ ràng giúp quản lý và phát huy tính chủ động của doanh nghiệp.
Với những kết quả tiến bộ trên, doanh nghiệp nhà nớc đã tạo ra lực lợng vật
chất cần thiết để tác động chi phối và hợp tác trong việc thực hiện các cân đối
chủ yếu của nền kinh tế, phát huy vai trò mở đờng và làm đòn bẩy để thúc đẩy
các thành phần kinh tế khác phát triển, góp phần giải quyết tốt hơn những vấn
đề xã hội hớng vào việc từng bớc thực hiện mục tiêu dân giàu, nớc mạnh, xã hội
công bằng, dân chủ, văn minh, làm cơ sở cho việc hình thành chế độ mới- chế
đọ xã hội chủ nghĩa.
2) Những tồn tại và yếu kém.
Bên cạnh những thành tựu đã đạt đợc, kinh tế nhà nớc vẫn còn những tồn
tại và yếu kém cha thể khắc phục. Hệ thống doanh nghiệp nhà nớc hiện nay nổi
cộm bốn vấn đề gay gắt trong cạnh tranh của kinh tế thị trờng, ảnh hởng rất lớn
đến khả năng nắm giữ có hiệu quả vị trí then chốt đối với nền kinh tế thị trờng
định hớng xã hội chủ nghĩa. Cụ thể nh sau:

Một là, quy mô và các mối quan hệ quản lý của doanh nghiệp nhà nớc còn
nhiều điểm cha hợp lý. Doanh ngiệp nhà nớc phát triển còn chồng chéo, trùng
lặp về ngành nghề, sản phẩm. Nguồn vốn hạn hẹp nhng lại đầu t, hinh thành và
phát triển nhiều doanh nghiệp nhà nớc có quy mô quá nhỏ bé không đủ lực để
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
8
tổ chức sản xuất kinh doanh có hiệu quả. Đây là một sự lãng phí lớn trong đầu
t phát triển.
Hai là, trình độ kỹ thuật, công nghệ lạc hậu đã và đang là lực cản lớn đối
với quá trình nâng cao năng suất, chất lợng và sức cạnh tranh các sản phẩm trên
thơng trờng. Nhiều loại vật t, nguyên liệu tồn kho đã lỗi thời, phẩm chất đã
giảm, không tiêu thụ đợc; nhng doanh nghiệp nhà nớc vẫntreo lại, chờ nhà n-
ớc có biện pháp xử lý. Do đó, doanh nghiệp phải tăng thêm chi phí bảo quản cất
giữ, gây ứ đọng vốn dẫn đến tình hình tài chính đã khó khăn lại càng khó khăn
hơn.
Ba là, hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp nhà nớc giảm dần,
nợ nần nhiều, quan hệ phải thu phải trả ngày càng lớn, tình hình tài chính thiếu
lành mạnh. Nhà nớc phải giúp đỡ, hỗ trợ ngày càng nhiều trong khi ngân sách
nhà nớc còn eo hẹp, tỉ lệ vay nợ trong và ngoài nớc tăng.
Bốn là, doanh nghiệp nhà nớc cũng là một trong những địa chỉ của tệ
lãng phí, tham nhũng, gây thất thoát tổn thất nguồn tài lực của nhà nớc.Trong
những năm 2000-2002 số doanh nghiệp nhà nớc cổ phần hoá và đa dạng sở hữu
gần nh dẫm chân tại chỗ; nhiều bộ, ngành, địa phơng lại thành lập thêm doanh
nghiệp nhà nớc dù cha đủ cơ sở và điều kiện. Phần lớn doanh nghiệp mới đợc
thành lập không thuộc ngành mũi nhọn, then chốt mà chủ yếu hoạt động trong
lĩnh vực thơng mại, dich vụ, xây dựng ,thi công xây lắp, sản xuất hàng tiêu
dùng là những lĩnh vực mà các thành phần kinh tế khác có nhiều lợi thế hơn.
Các tổng công ty 91 tuy là những doanh nghiệp có nhiều lợi thế và tiềm lực
nhng tình hình cũng chẳng sáng sủa hơn so với thực trạng chung của doanh
nghiệp nhà nớc. Về vốn, 17 doanh nghiệp này nắm giữ tới 80000 tỉ đồng trên

126000 tỉ đồng, chiếm tới 63,5% tổng số vốn ngân sách tại các doanh nghiệp
nhà nớc, nắm giữ các sản phẩm quan trọng nhất và luôn đợc hởng các chính
sách u đãi của Chính phủ mỗi khi gặp khó khăn. Thế nhng số lãi trớc thuế của
17 tổng công ty trong 6 tháng đầu năm 2001 chỉ đạt 92% so với cùng kì, chỉ
bằng 47% kế hoạch năm. Vẫn còn 23% số các doanh nghiệp thành viên bị thua
lỗ.
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
9