Báo cáo " Khởi tố vụ án theo yêu cầu của người bị hại" ppt

nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học - 27

Khởi tố vụ án
theo yêu cầu của ngời bị hại

Lê Sỹ Quế *
iều 88 Bộ luật tố tụng hình sự
(BLTTHS) quy định:
1. Những vụ án về các tội phạm
đợc quy định tại khoản 1 Điều 109;
đoạn 1, khoản 1 Điều 113; khoản 1 Điều
116; khoản 1 Điều 117 và Điều 126 chỉ
đợc khởi tố khi có yêu cầu của ngời bị
hại.
2. Trong trờng hợp ngời bị hại rút
đơn yêu cầu trớc ngày mở phiên tòa thì
vụ án phải đợc đình chỉ.
Trong trờng hợp cần thiết, tuy ngời
bị hại rút yêu cầu, viện kiểm sát và tòa án
vẫn có thể tiếp tục tiến hành tố tụng đối
với vụ án.
Trong thực tiễn, việc áp dụng khoản 1
Điều 88 BLTTHS cha nghiêm. Nguyên
nhân của tình trạng này là do giữa các
điều luật của BLTTHS còn có những mâu
thuẫn làm cho cơ quan có thẩm quyền
không thể và không có khả năng thực
hiện nghiêm túc. Nguyên tắc cơ bản của

luật tố tụng hình sự Việt Nam là phải xử
lí nghiêm minh, kịp thời đối với mọi hành
vi phạm tội, không để lọt tội phạm, không
làm oan ngời vô tội. Mặt khác, theo quy
định tại Điều 83 BLTTHS thì khi xác
định có dấu hiệu phạm tội xảy ra, cơ quan
có thẩm quyền (cơ quan công an, viện
kiểm sát, tòa án, cơ quan hải quan, đơn vị
bộ đội biên phòng, cơ quan kiểm lâm)
phải khởi tố vụ án ngay chứ không đợc
đợi đến khi phát hiện ra ngời phạm tội
mới khởi tố vụ án.
Khởi tố vụ án hình sự là việc cơ quan
có thẩm quyền ra văn bản pháp lí xác
định dấu hiệu phạm tội và mở đầu cho
cuộc điều tra theo luật tố tụng hình sự.
Mọi hoạt động điều tra tiến hành trớc
khi có quyết định khởi tố vụ án đều bị coi
là trái pháp luật. Điều tra vụ án là quá
trình hoạt động tố tụng phức tạp, cơ quan
điều tra phải áp dụng các biện pháp
nghiệp vụ cần thiết theo quy định của
pháp luật tố tụng hình sự, có khi phải sử
dụng kết quả của việc giám định khoa
học hình sự, giám định pháp y v.v. mới có
đủ căn cứ kết luận bị can phạm tội gì,
thuộc điều khoản nào của Bộ luật hình sự.
Nếu qua quá trình điều tra mà thấy vụ án
thuộc trờng hợp quy định tại Điều 139
BLTTHS thì cơ quan điều tra ra quyết

định đình chỉ điều tra. Nếu đ kết thúc
điều tra mà thấy vụ án thuộc trờng hợp
quy định tại Điều 143b BLTTHS thì viện
kiểm sát ra quyết định đình chỉ vụ án.
Trong khi đó, khoản 1 Điều 88 BLTTHS
quy định: chỉ đợc khởi tố vụ án khi có
yêu cầu của ngời bị hại. Quy định nh
vậy là có tính chất bắt buộc, nghĩa là đối
với các tội nêu ở khoản 1 Điều 88
BLTTHS thì phải có yêu cầu của ngời bị
hại mới đợc khởi tố vụ án. Trong 6 tội
nêu ở khoản 1 Điều 88 BLTTHS thì chỉ
có tội xâm phạm quyền tác giả, quyền
phát minh, sáng chế (đợc quy định tại
Điều 126 BLHS) là không có tình tiết
định khung tăng nặng, 5 tội còn lại đều là
tội có tình tiết định khung tăng nặng.
Đ



nghiên cứu - trao đổi
28 - tạp chí luật học

Khung tăng nặng của các tội này phải căn
cứ vào tính chất hoặc hậu quả do hành vi
phạm tội của bị can gây ra. Vì vậy, khi có
dấu hiệu tội phạm xảy ra là tội nêu ở
Điều 88 BLTTHS, nếu không có yêu cầu
của ngời bị hại mà cơ quan có thẩm

quyền muốn khởi tố vụ án cho đúng pháp
luật, không vi phạm khoản 1 Điều 88
BLTTHS thì buộc cơ quan có thẩm quyền
phải tiến hành điều tra xác định hậu quả
của tội phạm gây ra để xem xét có thuộc
trờng hợp chỉ đợc khởi tố vụ án khi có
yêu cầu của ngời bị hại hay không? sau
đó mới khởi tố vụ án cho đúng pháp luật.
Nh vậy, cũng có nghĩa là nếu cơ quan có
thẩm quyền muốn thực hiện nghiêm
khoản 1 Điều 88 BLTTHS thì buộc cơ
quan đó phải hoạt động trái pháp luật tố
tụng hình sự là điều tra vụ án để xác định
hậu quả của việc phạm tội rồi mới khởi tố
vụ án.
Về thời điểm xuất hiện yêu cầu của
ngời bị hại, trong thực tế nhiều khi cơ
quan điều tra, viện kiểm sát, tòa án cha
thực sự quan tâm vấn đề yêu cầu của
ngời bị hại có trớc hoặc có sau thời
điểm ra quyết định khởi tố vụ án để quyết
định khởi tố vụ án theo đúng quy định tại
Điều 88 BLTTHS. Theo tinh thần quy
định tại Điều 88 BLTTHS, thời điểm xuất
hiện yêu cầu của ngời bị hại phải có
trớc thời điểm ra quyết định khởi tố vụ
án. Vì đối với các vụ án khởi tố theo yêu
cầu của ngời bị hại nếu tòa án tuyên bố
bị cáo không phạm tội thì ngời bị hại
phải chịu án phí. Do vậy, yêu cầu của

ngời bị hại trong trờng hợp này phải là
yêu cầu khởi tố vụ án hình sự đối với
hành vi phạm tội đ gây ra thiệt hại cho
họ chứ không đợc xem các yêu cầu khác
của ngời bị hại là yêu cầu khởi tố. Điều
bắt buộc là ngời bị hại phải yêu cầu rõ
ràng, phải chịu trách nhiệm trớc pháp
luật về những điều mình yêu cầu. Yêu
cầu của ngời bị hại phải đợc thể hiện
bằng văn bản hoặc lời nói đ đợc nhà
chức trách ghi lại bằng văn bản, có chữ kí
hoặc điểm chỉ của ngời bị hại mới đợc
xem là yêu cầu đúng pháp luật. Trong
thực tế vẫn có tình trạng khi tội phạm xảy
ra là tội nêu ở khoản 1 Điều 88 BLTTHS,
nhất là loại tội cố ý gây thơng tích, lúc
đó có thể ngời bị hại đang đợc cấp cứu
ở bệnh viện hoặc đợc đa đi điều trị ở
xa. Tuy cơ quan có thẩm quyền cha thể
xác định đợc tội phạm xảy ra có thuộc
trờng hợp chỉ đợc khởi tố vụ án khi có
yêu cầu của ngời bị hại hay không
nhng vì để đảm bảo cho quá trình điều
tra vụ án đợc thuận lợi nên cơ quan này
vẫn ra quyết định khởi tố vụ án để làm
các thủ tục tạm giam, tạm giữ bị can để
tránh việc kẻ phạm tội bỏ trốn sẽ gây khó
khăn cho quá trình điều tra, sau đó mới
triệu tập ngời bị hại đến lấy lời khai, hỏi
họ về yêu cầu khởi tố vụ án, yêu cầu bồi

thờng thiệt hại Thậm chí có lúc cơ
quan điều tra cũng không hỏi họ về yêu
cầu khởi tố vụ án. Theo chúng tôi những
việc khởi tố vụ án nh trên đều vi phạm
khoản 1 Điều 88 BLTTHS. Vì vậy, chúng
tôi thấy đối với tất cả các tội nêu ở khoản
1 Điều 88 BLTTHS, nếu khi thụ lí vụ án
mà tòa án thấy rằng thời điểm khởi tố vụ
án hình sự trớc thời điểm xuất hiện yêu
cầu của ngời bị hại thì tòa án ra quyết
định trả hồ sơ vụ án cho viện kiểm sát để
giải quyết theo thẩm quyền. Có nh thế
mới phát huy đợc tác dụng của Điều 88
BLTTHS, buộc cơ quan có thẩm quyền
phải nghiên cứu kĩ điều luật trớc khi
khởi tố vụ án, tránh tình trạng sau khi
khởi tố vụ án thấy việc khởi tố vi phạm
khoản 1 Điều 88 BLTTHS thì cơ quan có


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học - 29

thẩm quyền có thể hợp thức hóa bằng
hình thức yêu cầu ngời bị hại làm đơn
hợp lí với thời gian ra quyết định khởi tố
vụ án. Trong thực tế có nhiều vụ án khi
ngời bị hại có yêu cầu khởi tố vụ án, cơ
quan có thẩm quyền thấy có dấu hiệu tội
phạm xảy ra và ra quyết định khởi tố vụ

án ngay nên có khi quyết định khởi tố vụ
án cùng ngày với ngày có yêu cầu của
ngời bị hại. Nhng trong trờng hợp
này, thời điểm xuất hiện yêu cầu của
ngời bị hại vẫn có trớc thời điểm ra
quyết định khởi tố vụ án.
Vấn đề cần quan tâm nữa là nếu vụ án
về loại tội nêu ở khoản 1 Điều 88
BLTTHS nhng không thuộc trờng hợp
chỉ đợc khởi tố vụ án khi có yêu cầu của
ngời bị hại thì cơ quan có thẩm quyền
chủ động khởi tố vụ án. Qua quá trình
điều tra đa đến kết quả là vụ án chỉ đợc
khởi tố khi có yêu cầu của ngời bị hại
nhng ngời bị hại vẫn không yêu cầu
khởi tố vụ án, vậy quyết định khởi tố vụ
án trong trờng hợp này cũng lại đi đến
hậu quả là vi phạm khoản 1 Điều 88
BLTTHS. Nhng khi nghiên cứu các quy
định của BLTTHS về việc xử lí các quyết
định khởi tố vụ án chúng tôi thấy tại Điều
139 quy định cơ quan điều tra ra quyết
định đình chỉ điều tra trong trờng hợp có
một trong những căn cứ quy định tại Điều
89 BLTTHS hoặc trong trờng hợp đ hết
thời hạn điều tra mà không chứng minh
đợc bị can đ thực hiện tội phạm. Còn
tại Điều 143b BLTTHS quy định: Viện
kiểm sát ra quyết định đình chỉ vụ án khi
có một trong những căn cứ quy định tại

Điều 89 Bộ luật này hoặc Điều 16, khoản
1 Điều 48 và khoản 3 Điều 59 Bộ luật
hình sự chứ không có điều luật nào quy
định việc đình chỉ điều tra hoặc đình chỉ
vụ án đối với các quyết định khởi tố vụ án
vi phạm khoản 1 Điều 88 BLTTHS. Điều
này thiết nghĩ các nhà làm luật nên
nghiên cứu bổ sung vào BLTTHS điều
luật quy định việc xử lí các quyết định
khởi tố vụ án vi phạm khoản 1 Điều 88
BLTTHS. Trong khi BLTTHS cha đợc
sửa đổi bổ sung, đề nghị Tòa án nhân dân
tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao,
Bộ công an cần có văn bản hớng dẫn áp
dụng thống nhất, tránh tình trạng cơ quan
có thẩm quyền đùn đẩy trách nhiệm cho
nhau trong việc xử lí các quyết định khởi
tố vụ án vi phạm khoản 1 Điều 88
BLTTHS. Đồng thời văn bản hớng dẫn
(nếu có) cũng cần thiết để làm cơ sở pháp
lí cho các cơ quan chức năng khi trả lời
khiếu nại của công dân đối với các quyết
định khởi tố vụ án vi phạm khoản 1 Điều
88 BLTTHS.
Để đảm bảo nguyên tắc mọi hành vi
phạm tội đều phải bị xử lí nghiêm minh
trớc pháp luật, mọi tội phạm xảy ra đều
phải qua quá trình điều tra xác định tính
chất, hậu quả để có căn cứ xử lí theo pháp
luật, chúng tôi đề nghị bỏ Điều 88

BLTTHS. Và đề nghị bổ sung vào
BLTTHS điều luật mới nh sau:
Điều Đình chỉ vụ án khi không có
yêu cầu của ngời bị hại
1. Đối với những vụ án về các tội
phạm đợc quy định tại khoản 1 Điều
109; đoạn 1, khoản 1 Điều 112; đoạn 1,
khoản 1 Điều 113; khoản 1 Điều 116,
khoản 1 Điều 117 và Điều 126 Bộ luật
hình sự nếu không có yêu cầu của ngời
bị hại thì phải đình chỉ vụ án.
2. Giữ nguyên khoản 2 Điều 88
BLTTHS hiện hành./.