Báo cáo " Hợp đồng mua bán hàng hoá qua sở giao dịch hàng hoá (hợp đồng giao dịch) nhìn từ góc độ luật dân sự" pptx

nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 5/2006 67






TS. Phạm văn Tuyết *
rong xu th ton cu hoỏ, bt kỡ s thay
i no ca nn kinh t th gii cng
u nh hng n nn kinh t ni b
ca mi mt quc gia. Vit Nam ngy nay
ó cú quan h lm n, buụn bỏn vi rt nhiu
quc gia v tng bc ho nhp vo nn
kinh t th gii. Tin trỡnh ny ó em n
cho Nh nc ta nhiu thun li trong vic
phỏt trin kinh t t nc nhng theo ú
cng kộo theo khụng ớt cỏc tr ngi, khú
khn. Hin ti, nn kinh t Vit Nam vn ch
yu l kinh t nụng nghip vi hng hoỏ mi
nhn trong xut khu l cỏc sn phm nụng
nghip, vỡ th s bin ng v giỏ ca cỏc
sn phm ny s nh hng trc tip n
tỡnh hỡnh sn xut, lm cho ngi sn xut
lõm vo tỡnh trng khú khn vỡ thua l do s
rt giỏ. H s khụng dỏm u t cho nm sn
xut tip theo nu khụng nm bt c thụng
tin v giỏ c hoc khụng cú s n nh v giỏ

c trờn th trng v cú th nm sau giỏ ca
cỏc nụng sn vỡ th m li tng, h li u
t S bt n ú trong sn xut lm mt i
tớnh ch ng ca nh sn xut v d nhiờn
s nh hng n c nn kinh t ca t
nc. khc phc tỡnh trng ny ng thi
to ra s phự hp vi hot ng thng
mi cng nh phỏp lut th gii, Nh nc
ta ó xỏc nh v mt loi hp ng mi v
to cho nú mụi trng hot ng bng phỏp
lut. Lut thng mi ca Nh nc ta ó
quy nh v cỏc hnh vi thng mi c th
v trong ú cú quy nh v loi hp ng
mua bỏn hng hoỏ cú tờn gi l: Mua bỏn
hng hoỏ qua s giao dch hng hoỏ.
iu 63 Lut thng mi quy nh:
1. Mua bỏn hng húa qua s giao dch
hng húa l hot ng thng mi, theo ú
cỏc bờn tha thun thc hin vic mua bỏn
mt lng nht nh ca mt loi hng húa
nht nh qua s giao dch hng hoỏ theo
nhng tiờu chun ca s giao dch hng hoỏ
vi giỏ c tha thun ti thi im giao
kt hp ng v thi gian giao hng c
xỏc nh ti mt thi im trong tng lai.
2. Chớnh ph quy nh chi tit v hot
ng mua bỏn hng húa qua s giao dch
hng húa.
Theo quy nh ti iu 64 thỡ hp ng
mua bỏn hng hoỏ qua s giao dch hng hoỏ

bao gm hai loi:
1) Hp ng kì hạn: L tha thun, theo
ú bờn bỏn cam kt giao v bờn mua cam kt
nhn hng hoỏ ti mt thi im trong tng
lai theo hp ng. Trong hp ng ny, nu
cỏc bờn khụng cú tho thun gỡ khỏc thỡ
ngi bỏn buc phi giao hng theo hp
T

* Ging viờn chớnh Khoa lut dõn s
Trng i hc Lut H Ni


nghiªn cøu - trao ®æi
68
T¹p chÝ luËt häc sè 5/2006
đồng, bên mua có nghĩa vụ nhận hàng và
thanh toán. Trường hợp các bên có thoả
thuận về việc bên mua có thể thanh toán
bằng tiền và không nhận hàng thì bên mua
phải thanh toán cho bên bán một khoản tiền
bằng mức chênh lệch giữa giá thoả thuận
trong hợp đồng và giá thị trường do sở giao
dịch hàng hoá công bố tại thời điểm hợp
đồng được thực hiện.
Nếu các bên có thoả thuận về việc bên
bán có thể thanh toán bằng tiền và không
giao hàng thì bên bán phải thanh toán cho
bên mua một khoản tiền bằng mức chênh
lệch giữa giá thị trường do sở giao dịch hàng

hoá công bố tại thời điểm hợp đồng được
thực hiện và giá thoả thuận trong hợp đồng.
2) Hợp đồng quyền chọn: Hợp đồng về
quyền chọn mua hoặc quyền chọn bán là thỏa
thuận, theo đó bên mua quyền có quyền được
mua hoặc được bán một hàng hóa xác định
với mức giá định trước (gọi là giá giao kết) và
phải trả một khoản tiền nhất định để mua
quyền này (gọi là tiền mua quyền). Bên mua
quyền có quyền chọn thực hiện hoặc không
thực hiện việc mua hoặc bán hàng hóa đó.
Trong hợp đồng này thì bên mua quyền
chọn mua hoặc quyền chọn bán phải trả tiền
mua quyền chọn để được trở thành bên giữ
quyền chọn mua hoặc giữ quyền chọn bán.
Số tiền phải trả cho việc mua quyền chọn do
các bên thoả thuận. Bên giữ quyền chọn mua
có quyền mua nhưng không có nghĩa vụ phải
mua hàng hoá đã giao kết trong hợp đồng.
Trường hợp bên giữ quyền chọn mua quyết
định thực hiện hợp đồng thì bên bán có
nghĩa vụ phải bán hàng hoá cho bên giữ
quyền chọn mua. Trường hợp bên bán không
có hàng hoá để giao thì phải thanh toán cho
bên giữ quyền chọn mua một khoản tiền
bằng mức chênh lệch giữa giá thoả thuận
trong hợp đồng và giá thị trường do sở giao
dịch hàng hoá công bố tại thời điểm hợp
đồng được thực hiện. Bên giữ quyền chọn
bán có quyền bán nhưng không có nghĩa vụ

phải bán hàng hoá đã giao kết trong hợp
đồng. Trường hợp bên giữ quyền chọn bán
quyết định thực hiện hợp đồng thì bên mua
có nghĩa vụ phải mua hàng hoá của bên giữ
quyền chọn bán. Trường hợp bên mua không
mua hàng thì phải thanh toán cho bên giữ
quyền chọn bán một khoản tiền bằng mức
chênh lệch giữa giá thị trường do sở giao
dịch hàng hoá công bố tại thời điểm hợp
đồng được thực hiện và giá thoả thuận trong
hợp đồng. Trường hợp bên giữ quyền chọn
mua hoặc giữ quyền chọn bán quyết định
không thực hiện hợp đồng trong thời hạn
hợp đồng có hiệu lực thì hợp đồng đương
nhiên hết hiệu lực.
Theo nội dung của các điều luật trên thì
hợp đồng mua bán hàng hoá qua sở giao
dịch hàng hoá được quy định trong Luật
thương mại của nước ta giống với hợp đồng
giao sau đã được nhiều quốc gia trên thế giới
quy định. Đây là một loại hợp đồng đã tồn
tại và rất phát triển trong thực tiễn hoạt động
thương mại của nhiều quốc gia trên thế giới
và cũng được ghi nhận và điều chỉnh bằng
pháp luật của các quốc gia đó.
Trên thế giới hiện đã có trên 40 quốc gia
có thị trường giao sau là môi trường giao
dịch cho các bên trong hợp đồng giao sau
với sự quy định chặt chẽ của pháp luật để
điều chỉnh nó.

nghiªn cøu - trao ®æi
T¹p chÝ luËt häc sè 5/2006 69

Hợp đồng giao sau là cam kết pháp lí của
các bên được lập thông qua sở giao dịch để
mua hoặc bán một lượng hàng hoá ở một mức
giá xác định tại thời điểm đã được định trước
trong tương lai, hợp đồng có thể được thanh
toán bù trừ trước ngày đáo hạn hợp đồng.
Theo định nghĩa trên thì hợp đồng giao
sau được chia thành hai loại:
Thứ nhất, hợp đồng giao sau được chấm
dứt sau khi giao hàng và trả tiền: Là hợp
đồng mà người bán hàng phải giao hàng một
cách thực sự cho người mua theo đúng thời
điểm đã xác định trong hợp đồng.
Thứ hai, hợp đồng giao sau được chấm
dứt trước ngày giao hàng ghi trong hợp đồng:
Là loại hợp đồng không có sự giao hàng thực
sự trong thực tế, các bên chấm dứt nghĩa vụ
của mình đối với bên kia bằng cách các bên
mua hoặc bán lại chính loại hàng hoá đó để
đảo ngược vị thế trong hợp đồng của mình
trước đó và thực hiện nghiệp vụ thanh toán bù
trừ thông qua hoạt động của sở giao dịch.
Sự tăng giảm đột biến về giá cả của hàng
hoá luôn mang đến rủi ro cho người sản xuất
cũng như cho người buôn bán. Nếu hàng hoá

rớt giá, người mua có cơ hội ép giá và người
sản xuất gánh chịu rủi ro và ngược lại, nếu
hàng hoá tăng giá thì người sản xuất có cơ
hội giữ lại hàng hoá để tăng thêm giá thì rủi
ro lại thuộc về người mua. Trên thế giới, để
tránh tình trạng trên, thương gia và nông dân
đã tìm đến với nhau trước đó để thoả thuận
trước về giá cả. Các thoả thuận đó được gọi
là hợp đồng giao sau. Tuy nhiên, các hợp
đồng này ở giai đoạn khởi thuỷ của nó chỉ
đơn thuần là sự thoả thuận trước về giá cả
cho một loại sản phẩm sẽ hình thành vào
một thời điểm trong tương lai. Vì thế, hợp
đồng này chỉ có tác dụng nhỏ bé là phần nào
định hướng và giữ sự ổn định trong sản xuất,
kinh doanh. Còn nếu giá cả tăng thì người
bán vẫn chịu thiệt, giá cả giảm thì người mua
chịu thiệt. Dần dần, người ta nghĩ đến việc
mua đi, bán lại các hợp đồng đó để kiếm lời
hoặc tránh thua lỗ lớn. Thương nhân không
muốn mua sản phẩm thì có thể bán lại cho
người khác để hưởng một khoản lời nếu giá
cả tiệm cận với thời điểm giao sản phẩm cao
hơn giá cả được thoả thuận trước đó hoặc để
giảm bớt khoản lỗ nếu giá cả ở thời điểm
tiệm cận thấp hơn giá đã thoả thuận. Hoặc
người sản xuất nếu không muốn giao hàng
thì có thể bán lại hợp đồng cho người khác
cũng với một trong hai mục đích nói trên.
Hoạt động mua đi bán lại các hợp đồng này

đã làm hình thành trong thực tế một thị
trường có tên gọi là thị trường giao sau.
Ở nước ta đã từng hình thành và tồn tại
rất nhiều các hợp đồng giữa người sản xuất
và thương gia (người buôn bán) hoặc với
nhà sản xuất khác với nhiều tên gọi khác
nhau như: “Bán lúa non” (một loại hợp
đồng mua bán các sản phảm nông nghiệp
khi chưa đến vụ thu hoạch nhưng các bên
đã thoả thuận trước về giá cả), “hợp đồng
bao tiêu” (một loại hợp đồng, trong đó bên
mua cam kết sẽ mua sản phẩm mà bên bán
sẽ tạo ra trong tương lai nhưng giá cả sẽ
được xác định theo thời giá thị trường vào
thời điểm giao sản phẩm đó). Các hợp đồng
này chỉ có tác dụng là giúp người sản xuất
định hướng ổn định về đầu ra của sản phẩm
nhưng không giúp được họ về những rủi ro
khi giá của sản phẩm tăng, giảm. Trong các


nghiên cứu - trao đổi
70
Tạp chí luật học số 5/2006
loi hp ng trờn thỡ hp ng bỏn lỳa
non cú nhiu tớnh cht tng t vi dng
hp ng giao sau ó xut hin cỏc quc
gia khỏc trờn th gii.
trỏnh c tỡnh trng trờn nh sn
xut cn c cp nht cỏc thụng tin v giỏ

c trờn th gii cng nh cn ti mt bin
phỏp no ú m bo v giỏ tiờu th sn
phm. Vỡ th, xỏc nh mụi trng phỏp lớ
cho s tn ti ca th trng giao sau Vit
Nam l mt cụng vic ht sc cn thit.
Trong hai loi hp ng mua bỏn hng
hoỏ qua s giao dch hng hoỏ ó c quy
nh trong Lut thng mi ca nc ta thỡ
hp ng kỡ hn cú tớnh cht tng t vi
loi giao dch th nht ca hp ng giao
sau, hp ng quyn chn cú tớnh cht
tng t vi loi giao dch th hai ca hp
ng. Trong hai loi giao dch ny thỡ loi
th hai l loi giao dch th cp v chớnh vỡ
cú loi ny nờn mi hỡnh thnh th trng
giao sau v vic hp ng giao dch nhn
nhp trong th trng ny l do cỏc giao
dch th cp to ra. Chớnh vỡ th loi hp
ng giao sau ny mang nng tớnh thng
mi, ti chớnh. Tuy nhiờn, bờn cnh ú, loi
hp ng giao sau th nht li hon ton ch
mang tớnh cht dõn s.
phự hp vi thc t ca s hỡnh thnh
loi hp ng ny cng nh xu hng ghi
nhn v iu chnh nú bng phỏp lut nờn
loi ti sn l vt c quy nh trong BLDS
nm 1995 (vn l i tng ch yu ca cỏc
hp ng) ó c sa li trong BLDS nm
2005 vi ni dung nh sau: Trong BLDS
nm 1995 quy nh vt ch l ti sn nu ú

l mt vt cú thc (iu 172). Nh vy,
theo quy nh ny, phỏp lut ch tha nhn l
ti sn i vi cỏc vt hin hu v vỡ th, cỏc
bờn ch c giao kt hp ng thc hin
vic trao i, lu thụng cỏc vt ó cú mt
cỏch thc t vo thi im giao kt hp
ng. Quy nh trờn khụng cũn phự hp vi
xu th hỡnh thnh v tn ti ca hp ng
mua bỏn hng hoỏ tng lai (hay hp ng
giao sau). Vỡ lớ do ú, BLDS sa i nm
2005 quy nh nh sau: Ti sn bao gm
vt, tin, giy t cú giỏ v cỏc quyn ti
sn (iu 163). Nh vy, theo quy nh
ca BLDS nm 2005 thỡ cỏc ch th cú th
giao kt vi nhau cỏc hp ng mua bỏn
trao i cỏc vt cha cú trong thc t v vỡ
vy, mt gúc nht nh thỡ hp ng
giao sau l mt loi hp ng ó c lut
dõn s tha nhn.
Theo chỳng tụi, xột v bn cht v hu
qu phỏp lớ thỡ loi hp ng ny ch khỏc
hp ng mua bỏn ti sn ch ti sn mua
bỏn cha cú vo thi im hp ng c
giao kt. T cỏc hp ng ny s lm phỏt
sinh mt th trng giao dch qua s giao
dch hng húa vi cỏc hnh vi thng mi
ca cỏc thng nhõn, trong khi cỏc hnh vi
thng mi c iu chnh bng lut
thng mi cũn hp ng mua bỏn ti sn
luụn c iu chnh bng lut dõn s, bờn

cnh ú, phm vi iu chnh ca B lut dõn
s nm 2005 cũn bao gm cỏc quan h
thng mi. Vỡ th, khi giao kt v thc hin
hp ng mua bỏn hng húa qua s giao
dch hng hoỏ ngoi vic phi tuõn th cỏc
quy nh ca Lut thng mi, cỏc ch th
cũn phi tuõn th cỏc nguyờn tc chung v
hp ng m B lut dõn s ó quy nh./.