Báo cáo " Hợp đồng thương mại và pháp luật về hợp đồng thương mại của một số nước trên thế giới " pptx

Vấn đề chung về hợp đồng thơng mại


tạp chí luật học số 11/2008 3






TS. Vũ Thị Lan Anh *
gy nay, trong xu th thng mi hoỏ
nn kinh t trờn phm vi ton cu, hp
ng thng mi
(1)
ngy cng khng nh
vai trũ quan trng ca mỡnh v tr thnh
cụng c phỏp lớ ch yu cỏc nh kinh
doanh thc hin cỏc hot ng kinh doanh
thu li nhun. L ch nh cú lch s phỏt
trin lõu i trong khoa hc phỏp lớ nhõn loi
v thi gian gn õy, di s tỏc ng mnh
m ca quỏ trỡnh ton cu hoỏ, ch nh hp
ng thng mi ca cỏc quc gia ó cú
nhiu nột tng ng. Bờn cnh ú, vi
nhng truyn thng phỏp lut khỏc nhau,
trỡnh phỏt trin kinh t, xó hi, tp quỏn
kinh doanh khụng ng nht, ch nh hp
ng thng mi ca cỏc nc cũn phn ỏnh
nhiu s khỏc bit, c v quan nim, ngun
iu chnh quan h hp ng cng nh mt

s ni dung c th ca ch nh ny.
1. Quan nim v hp ng thng mi
Cỏc quc gia khỏc nhau cú quan nim
khụng ging nhau v hp ng thng mi.
* Cỏc nc theo truyn thng lut chõu
u lc a
Phỏp lut cỏc nc theo truyn thng
phỏp lut chõu u lc a nh Phỏp, c v
cỏc nc chu nh hng ca truyn thng
phỏp lut ny (vớ d: B, Tõy Ban Nha, mt
s nc chõu M Latin ) phõn bit khỏ rừ
rng giao dch dõn s v giao dch thng
mi. Nhng nc ny coi hp ng l dng
ca giao dch
(2)
khi cú s thng nht ý chớ
ca hai hay nhiu ngi nờn phỏp lut khụng
a ra khỏi nim riờng v hp ng thng
mi m ch cú khỏi nim giao dch thng
mi (hay nhiu ti liu dch l hnh vi
thng mi), theo ú, mi giao dch gn lin
vi hot ng thng mi ca thng nhõn
c coi l giao dch thng mi v chu s
iu chnh riờng ca phỏp lut thng mi.
Cỏc quy nh v giao dch thng mi
thng c a vo b lut thng mi
(BLTM) (nh: c, Phỏp, Ba Lan, Sộc, Nht
Bn) hoc cỏc o lut n hnh nh LTM
(Tõy Ban Nha, B o Nha). i vi cỏc
nc thnh viờn Liờn minh chõu u cũn ỏp

dng nhng quy nh chung ca lut chõu
u iu chnh cỏc quan h hp ng nh
Nhng nguyờn tc ca lut hp ng chõu
u nm 1989.
Nhng cng cn lu ý rng cỏc nc
civil law thỡ khỏi nim hp ng thng mi
(hp ng kinh doanh) cng ch l khỏi nim
mang tớnh hc thut ch khụng phi l thut
ng chớnh thc c s dng trong phỏp lut
thc nh. Phỏp lut ca cỏc nc ny khụng
cú khỏi nim hp ng thng mi, khụng
N

* Ging viờn Khoa phỏp lut kinh t
Trng i hc Lut H Ni
VÊn ®Ò chung vÒ hîp ®ång th−¬ng m¹i

4 t¹p chÝ luËt häc sè 11/2008

phân biệt hợp đồng thương mại với hợp đồng
dân sự; mọi hợp đồng dù được xác lập giữa
các thương nhân với mục đích kinh doanh thu
lợi nhuận hay kí giữa các công dân với mục
đích sinh hoạt, tiêu dùng đều được gọi chung
là hợp đồng. Những hợp đồng nào được xác
lập từ các hành vi thương mại sẽ chịu sự
điều chỉnh của BLTM hoặc luật thương mại
(LTM); đối với những vấn đề không được
quy định trong BLTM hoặc LTM thì áp
dụng các quy định chung trong BLDS.

Để phân biệt hành vi thương mại với
hành vi dân sự, pháp luật của các nước theo
truyền thống luật châu Âu lục địa đã phải
dựa vào một trong hai (và nhiều trường hợp
phải dựa vào cả hai) tiêu chí: chủ thể và
khách thể. Tiêu chí chủ thể được sử dụng
rộng rãi ở Đức, Nhật, theo đó tính thương
mại của giao dịch được xác định theo dấu
hiệu chủ thể giao dịch có phải là thương
nhân hay không? Các nước này quan niệm
rằng mọi hành vi do thương nhân thực hiện
gắn liền với hoạt động thương mại của họ
đều được coi là hành vi thương mại. Điều
343 BLTM Đức coi hành vi thương mại
(Handelgeschaft) là mọi hành vi của thương
nhân gắn liền với việc tiến hành hoạt động
kinh doanh thương mại của mình. Tuy vậy,
thực tiễn thương mại của Đức đã cho thấy có
một số hành vi không do thương nhân thực
hiện nhưng vẫn mang bản chất là hành vi
thương mại, ví dụ người không có tư cách
thương nhân kí hối phiếu để thanh toán.
Chính vì vậy, Điều 1 BLTM Đức còn liệt kê
cụ thể những loại giao dịch chủ yếu được coi
là giao dịch thương mại căn cứ vào nội dung
thương mại của chúng. Điều đó có nghĩa là
BLTM Đức đã sử dụng phối hợp cả tiêu chí
khách thể để xác định hành vi thương mại.
Tiêu chí khách thể được áp dụng ở Pháp,
Bỉ, Tây Ban Nha, các nước châu Mỹ Latin,

theo đó, nội dung thương mại của hành vi là
yếu tố quyết định hành vi đó có được coi là
thương mại hay không. BLTM hoặc LTM
của các quốc gia này thường quy định rõ
những hành vi nào được coi là hành vi
thương mại (acte de commerce). Các điều
632, 633 BLTM Pháp liệt kê rõ những hành
vi được coi là hành vi thương mại, không
phụ thuộc vào chủ thể giao dịch có phải là
thương nhân hay không, bao gồm: Mua
nhằm mục đích bán lại, ủy thác, bảo hiểm,
vận chuyển, tín dụng, khai thác hầm mỏ,
công nghiệp biểu diễn, giao dịch hối phiếu…
Do e ngại không thể liệt kê hết những hành
vi được coi là hành vi thương mại nên
BLTM Pháp còn quy định chung rằng: Mọi
hành vi do các công ti, các ngân hàng thực
hiện cũng được coi là hành vi thương mại.
Điều này chứng tỏ rằng BLTM Pháp đã sử
dụng phối hợp cả tiêu chí chủ thể để xác
định hành vi thương mại.
Như vậy, các nước theo truyền thống
Civil Law đều có xu hướng sử dụng phối
hợp các tiêu chí chủ thể, khách thể để xác
định một hành vi có được coi là hành vi
thương mại hay không. Thực tiễn thương
mại cho thấy dù sử dụng tiêu chí chủ thể hay
tiêu chí khách thể thì mọi hành vi do công ti
thương mại thực hiện đều được coi là hành
vi thương mại. Bởi vậy, việc phân biệt hành

vi thương mại theo tiêu chí chủ thể hay
khách thể hay phối hợp cả hai chỉ thực sự có
ý nghĩa đối với những hành vi do thương
Vấn đề chung về hợp đồng thơng mại


tạp chí luật học số 11/2008 5

nhõn l cỏ nhõn thc hin m thụi.
* Cỏc nc theo truyn thng phỏp lut
Anh - M
Cỏc nc theo truyn thng phỏp lut
Anh - M nh Anh, M, cỏc nc chu nh
hng ca truyn thng phỏp lut ny v
mt s nc chõu u nh í, H Lan, Thy
S khụng phõn bit phỏp lut dõn s v phỏp
lut thng mi (trng phỏi nht nguyờn
trong lut t) v cng khụng phõn bit hnh
vi thng mi vi hnh vi dõn s, li cng
khụng phõn bit hp ng thng mi vi
hp ng dõn s. Cỏc quy nh ca phỏp lut
v hp ng c ỏp dng thng nht trong
mi lnh vc ca i sng con ngi, t lnh
vc dõn s thun tuý n lnh vc lao ng
hay kinh doanh thu li nhun.
(3)
Phỏp lut
cng nh thc tin thng mi khụng cú
khỏi nim giao dch thng mi hay hp
ng thng mi nhng iu ú khụng cú

ngha l phỏp lut cỏc nc ny vng búng
cỏc quy nh v hp ng thng mi. Vớ d,
BLTM thng nht Hoa K (UCC) cha ng
nhiu iu khon quy nh v hp ng gia
cỏc thng nhõn nh: Giao kt hp ng,
iu kin mua bỏn, cỏc bin phỏp m bo
cho ngi bỏn, chuyn quyn s hu vt.
Anh cú hng lot o lut cha ng nhng
quy nh ỏp dng cho cỏc hp ng do nh
kinh doanh kớ kt nh Lut v cỏc iu kin
bt cụng bng ca hp ng nm 1977, Lut
v quỏ hn thanh toỏn cỏc ngha v thng
mi nm 1998, Lut v vn chuyn hng hoỏ
bng ng bin nm 1992, Lut bo v
ngi tiờu dựng nm 1987 v.v Thy S,
cỏc quy nh v giao dch thng mi cú th
tỡm thy trong Lut ngha v nm 1883, sa
i, b sung vo nm 1911 (iu 190 v 215
v bỏn hng thng mi; iu 124, 212,
423-430 cú dn chiu n tp quỏn thng
mi). Trong BLDS í nm 1942 cú cỏc iu
khon v mt s hp ng thng mi thun
tỳy trong ú cú hp ng gúp vn (iu
1548-1551), hp ng tớn dng ngõn hng
(iu 1834-1860).
Phỏp lut ca cỏc nc theo truyn thng
phỏp lut Anh - M hon ton khụng cú khỏi
nim hp ng, hp ng thng mi, hp
ng dõn s. Ngay khỏi nim hp ng núi
chung cng ch c hỡnh thnh t ỏn l. H

thng ỏn l Anh quan nim hp ng l mt
hoc nhiu cam kt (promise) m nu bờn
a ra cam kt vi phm thỡ phi chu cỏc ch
ti. C s hỡnh thnh hp ng chớnh l mt
hoc nhiu li cam kt t nguyn nhn v
mỡnh nhng ngha v phỏp lớ nht nh. Cũn
theo h thng ỏn l Hoa K thỡ hp ng
c hiu l mt hoc nhiu cam kt m
vic thc hin chỳng c phỏp lut coi l
ngha v; nu vi phm thỡ phỏp lut quy nh
cỏc ch ti. B lut thng mi thng nht
Hoa K a ra nh ngha hp ng l tng
hp ngha v phỏp lớ phỏt sinh t tha thun
gia cỏc bờn (iu 1-201-12).
* Cỏc nc cú nn kinh t chuyn i
nh Liờn bang Nga, Trung Quc
Khoa hc phỏp lớ Xụ-vit trc õy phõn
bit khỏ rừ Lut kinh t vi Lut dõn s v
coi Lut kinh t l ngnh lut c lp, gm
tng hp cỏc quy phm phỏp lut iu chnh
nhng quan h xó hi phỏt sinh t hot ng
sn xut, kinh doanh cng nh t hot ng
qun lớ nh nc v kinh t. Thm chớ trong
giai on 1920 - 1950, Liờn Xụ cũn ban hnh
Vấn đề chung về hợp đồng thơng mại

6 tạp chí luật học số 11/2008

B lut kinh t tn ti song song vi BLDS.
Sau khi Liờn Xụ tan ró, Cng ho liờn bang

Nga (nay l Liờn bang Nga) ó ban hnh
BLDS mi vo nm 1994,
(4)
iu chnh thng
nht c cỏc quan h xó hi phỏt sinh t hot
ng kinh doanh thu li nhun. Tuy khụng
ban hnh BLTM riờng, khụng cú khỏi nim
hnh vi thng mi, hp ng thng mi
nhng trong BLDS Nga cha ng rt nhiu
quy nh riờng, khỏ chi tit v cỏc cụng ti
thng mi, chng khoỏn, phỏ sn (cỏ nhõn,
phỏp nhõn), hp ng trong lnh vc kinh
doanh. Cỏc quy nh trc tip v hp ng,
trong ú cú cỏc hp ng c kớ kt trong
lnh vc thng mi c tỡm thy trong
phn I v phn II BLDS Liờn bang Nga. Phn
I quy nh chung v giao dch v hp ng;
phn II quy nh v tng loi hp ng c
th vi dung lng cỏc iu khon rt ln.
Cng ho nhõn dõn Trung Hoa trc õy
cú 3 o lut quy nh v hp ng l Lut
hp ng kinh t (1993), Lut hp ng kinh
t i ngoi (1985) v Lut hp ng k
thut (1987). Tuy nhiờn ti nm 1999 Trung
Quc ó thụng qua Lut hp ng, thng
nht iu chnh mi loi hp ng cho dự
chỳng phỏt sinh t sinh hot tiờu dựng hay
hot ng kinh doanh.
* Quan nim v hp ng thng mi
Vit Nam

Trc ngy 01/01/2006 cỏc hp ng
mang yu t ti sn c phõn bit thnh hai
loi: Hp ng dõn s v hp ng kinh t,
theo ú hp ng kinh t l cỏc hp ng
c kớ bng vn bn gia cỏc phỏp nhõn
vi nhau hoc gia phỏp nhõn vi cỏ nhõn cú
ng kớ kinh doanh, phỏp nhõn vi t hp
tỏc, h gia ỡnh vi mc ớch kinh doanh thu
li nhun; cỏc hp ng khụng phi l hp
ng kinh t c coi l hp ng dõn s.
Quan h hp ng kinh t c iu chnh
bng Phỏp lnh hp ng kinh t nm 1989;
quan h hp ng dõn s c iu chnh
bng Phỏp lnh hp ng dõn s nm 1991
v t ngy 01/7/1996 c iu chnh bng
BLDS nm 1995. T ngy 01/01/2006,
BLDS nm 2005 bt u cú hiu lc, thay
th cho BLDS nm 1995 v Phỏp lnh hp
ng kinh t nm 1989. K t thi im ny,
khỏi nim hp ng kinh t khụng cũn tn
ti; mi hp ng, dự c kớ kt gia cỏc
nh kinh doanh vi nhau phc v cho
mc ớch kinh doanh thu li nhun hay c
kớ kt gia cỏc cỏ nhõn vi nhau phc v
cho mc ớch sinh hot, tiờu dựng u gi
chung l hp ng dõn s v chu s iu
chnh chung ca BLDS nm 2005.
2. Ngun iu chnh quan h hp ng
thng mi
Vic xỏc nh chớnh xỏc ngun iu

chnh cỏc quan h xó hi cú ý ngha quan
trng trong khoa hc lut so sỏnh. Ngun
iu chnh quan h hp ng núi chung, hp
ng thng mi núi riờng cỏc nc trờn
th gii ht sc phong phỳ, a dng m cỏc
b lut hay o lut thnh vn ch l mt
trong nhng b phn cu thnh m thụi.
Nhỡn mt cỏch tng th thỡ ngun iu chnh
quan h hp ng bao gm cỏc b phn cu
thnh c bn nh: Phỏp lut quc gia (cỏc
quy nh thnh vn trong cỏc b lut, o
lut v vn bn di lut); cỏc iu c quc
t; cỏc tp quỏn thng mi; ỏn l (hay thc
tin xột x) v ụi khi c cỏc hc thuyt
Vấn đề chung về hợp đồng thơng mại


tạp chí luật học số 11/2008 7

phỏp lớ. i vi tng hp ng c th thỡ
nhiu khi thúi quen trong hot ng thng
mi (nu gia cỏc bờn kớ kt ó hỡnh thnh
thúi quen) cng c coi l c s xỏc
nh quyn v ngha v cho cỏc bờn tham gia
quan h hp ng.
- Phỏp lut quc gia: Nhiu nc, nht l
cỏc nc theo truyn thng lut chõu u lc
a ban hnh cỏc quy nh thnh vn trong
cỏc b lut, o lut hoc cỏc vn bn di
lut iu chnh quan h hp ng, trong

ú cú hp ng thng mi. õy c coi l
ngun ch yu iu chnh cỏc hp ng
trong lnh vc thng mi. cỏc nc cú s
phõn bit rừ hnh vi thng mi vi hnh vi
dõn s thỡ cỏc quy nh v hp ng thng
mi cú th ng thi tỡm thy trong BLDS
v BLTM (hoc LTM). BLDS ch quy nh
cỏc vn chung, mang tớnh nguyờn tc v
hp ng, cũn BLTM quy nh cỏc vn
mang tớnh c thự ca cỏc hp ng c kớ
kt v thc hin trong lnh vc thng mi.
Trong vic iu chnh quan h hp ng c
th thỡ cỏc quy nh ca BLTM c coi l
cỏc quy nh chuyờn ngnh (riờng) v hp
ng v bao gi cng c u tiờn ỏp dng
trc so vi cỏc quy nh ca BLDS theo
nguyờn tc ca Lut La Mó: Lex specialis
derogat generali (Lut chuyờn ngnh thay
th cho Lut chung). Mt s nc khụng ban
hnh BLTM m cú nhng o lut riờng v
hp ng nh Lut v ngha v ca Thy S,
Lut hp ng ca Trung Quc. Liờn bang
Nga khụng cú BLTM m ch cú BLDS,
trong ú cú rt nhiu quy nh c th liờn
quan n hp ng trong hot ng thng
mi nh ó trỡnh by phn trờn. Trong khi
ú, cỏc nc theo truyn thng phỏp lut
Anh - M, do khụng cú lut thnh vn nờn
ngun lut ch yu l cỏc ỏn l. Ngay c
BLTM thng nht M cng khụng phi l

vn bn phỏp lut do c quan lp phỏp liờn
bang xõy dng v thụng qua m ch l sn
phm ca cỏc nh lut hc ỳc kt thc tin
xột x v c cỏc bang chp thun ỏp dng
ton vn hoc cú chnh lớ.
- Cỏc iu c quc t: Bờn cnh h
thng phỏp lut quc gia, cỏc iu c quc
t cng l ngun lut quan trng iu chnh
hot ng thng mi, bao gm cỏc cụng c
quc t v hip nh song phng. Trong s
cỏc cụng c quc t iu chnh trc tip
quan h hp ng phi k n Cụng c Viờn
v hp ng mua bỏn hng hoỏ quc t, Cụng
c Gi-ne-v v hp ng vn chuyn hng
hoỏ quc t bng ng b v.v
- Tp quỏn thng mi v thúi quen
trong hot ng thng mi: Riờng i vi
quan h hp ng trong lnh vc thng mi
thỡ tp quỏn v thúi quen trong hot ng
thng mi l ngun cú ý ngha c bit
quan trng. c, tp quỏn c coi ngang
vi lut (iu 2 Dn lut ca BLDS). Lut
v tp quỏn thng mi ca Phỏp quy nh
tp quỏn thng mi c ỏp dng vi mi
giao dch mua bỏn thng mi. Ngay c
trong BLTM thng nht Hoa K, ngoi vic
a ra nh ngha v tp quỏn thng mi
(iu 1-205), cũn quy nh thúi quen trong
hot ng thng mi l mt phn ca tha
thun gia cỏc bờn. Cũn Anh, tp quỏn v

thúi quen trong hot ng thng mi cú ý
ngha ln trong vic gii thớch iu kin hp
ng, nu cỏc bờn khụng phn i thỡ cũn
VÊn ®Ò chung vÒ hîp ®ång th−¬ng m¹i

8 t¹p chÝ luËt häc sè 11/2008

được coi là một phần của hợp đồng.
(5)
BLDS
Nga cũng coi tập quán và thói quen là căn cứ
quan trọng để xác định các quyền và nghĩa
vụ theo hợp đồng.
- Thực tiễn xét xử (án lệ) và học thuyết
pháp lí: Thực tiễn xét xử đối với các nước
theo truyền thống luật châu Âu lục địa không
có nhiều ý nghĩa như đối với các nước theo
truyền thống luật Anh - Mỹ và thường không
được coi là nguồn luật mà chủ yếu được sử
dụng trong việc toà án giải thích pháp luật và
bổ sung những khiếm khuyết của luật thực
định. Trái lại, ở các nước thuộc hệ thống
thông luật, các phán quyết của toà án lại giữ
vai trò là nguồn luật chủ yếu, tạo nên luật án
lệ. Luật hợp đồng, vì thế, được xây dựng dựa
trên các phán quyết của toà án. Bên cạnh đó,
ở các nước này đôi khi các học thuyết pháp
lí cũng được sử dụng rộng rãi và trở thành
nguồn luật, ví dụ học thuyết “cam kết” hay
“lời hứa” (promise), “hứa thực hiện nghĩa vụ

đối ứng” (consideration)
Việt Nam là nước chịu ảnh hưởng sâu
sắc của truyền thống luật thành văn nên
nguồn điều chỉnh quan hệ hợp đồng nói
chung, hợp đồng trong lĩnh vực thương mại
nói riêng chủ yếu là các quy định trong các
văn bản luật (bộ luật, luật) và dưới luật (nghị
định, thông tư ). Bên cạnh đó, các điều ước
quốc tế mà Việt Nam kí kết hoặc gia nhập;
các tập quán (không trái với các nguyên tắc
của luật) cũng được coi là nguồn điều chỉnh
quan hệ hợp đồng. Đặc biệt, Luật thương
mại năm 2005 của Việt Nam còn quy định
thói quen trong hoạt động thương mại cũng
được coi là căn cứ để xác định quyền và
nghĩa vụ của các bên khi tham gia hợp đồng
(Điều 12). Ở Việt Nam, thực tiễn xét xử của
toà án không được coi là nguồn điều chỉnh
quan hệ hợp đồng và chỉ có giá trị tham khảo
đối với hoạt động xét xử của thẩm phán.
3. Một số điểm đặc thù của hợp đồng
thương mại
Ở những nước có sự phân biệt rõ ràng
giữa pháp luật thương mại với pháp luật dân
sự; hành vi thương mại với hành vi dân sự,
tuy quan niệm về hợp đồng thương mại
không hoàn toàn đồng nhất nhưng về cơ bản,
hợp đồng thương mại phản ánh những đặc
thù, tạo nên sự khác biệt với hợp đồng dân
sự thuần túy. Nét đặc trưng nhất của hợp

đồng thương mại là thành phần chủ thể đặc
biệt của nó: Các bên hoặc ít nhất một bên
của hợp đồng phải là thương nhân. Theo
BLTM Đức, chỉ cần một bên của hợp đồng
là thương nhân thực hiện hoạt động thương
mại thì có thể áp dụng pháp luật thương mại
đối với hợp đồng này. Còn BLTM Pháp coi
hợp đồng có cả hai bên chủ thể là thương
nhân là hợp đồng thương mại; nếu chỉ có
một bên là thương nhân, bên kia không phải
là thương nhân thì đó là hợp đồng hỗn hợp
và nếu có tranh chấp xảy ra từ hợp đồng này
thì bên không phải là thương nhân được
quyền lựa chọn kiện thương nhân tại toà dân
sự thẩm quyền chung hoặc toà thương mại,
trong khi nếu thương nhân kiện bên không
phải là thương nhân thì chỉ có thể kiện tại toà
dân sự thẩm quyền chung mà thôi.
Đặc trưng thứ hai của hợp đồng thương
mại thể hiện qua tính bồi hoàn. Pháp luật của
hầu hết các nước đều quy định hợp đồng
thương mại phải mang tính bồi hoàn. Ngay
cả khi trong hợp đồng không có thỏa thuận
Vấn đề chung về hợp đồng thơng mại


tạp chí luật học số 11/2008 9

v giỏ c thỡ mt bờn trong hp ng thng
mi cú quyn yờu cu thanh toỏn bng tin

hoc bng cỏc hỡnh thc khỏc do vic thc
hin cỏc ngha v theo hp ng.
Hp ng thng mi cũn mang c
im ni bt to nờn s khỏc bit so vi hp
ng dõn s thun tỳy khỏc, ú l mc ớch
tỡm kim li nhun mt cỏch thng xuyờn
ca mt hoc cỏc bờn tham gia hp ng.
BLTM c nhn mnh rng hp ng thng
mi l nhng hp ng c thc hin trong
khuụn kh ngh thng mi mt cỏch h
thng, chuyờn nghip v nhm mc ớch
kim li. BLTM Phỏp coi hp ng thng
mi l hp ng do thng nhõn thc hin
trong quỏ trỡnh thc hin hot ng thng
mi, tc l hot ng kinh doanh nhm tỡm
kim li nhun thng xuyờn.
Ngoi ra, s khỏc bit gia hp ng
thng mi v hp ng dõn s cũn th hin
ch i vi hp ng thng mi, bờn
cnh vic cao t do hp ng, phỏp lut
thng mi cỏc nc cũn cú nhng yờu cu
kht khe hn i vi thng nhõn tham gia
quan h hp ng. Vớ d, thng nhõn phi
ỏp ng yờu cu v s trung thc, cn trng
khi giao kt v thc hin hp ng (iu
347 BLTM c). Nguyờn tc hp lớ v tn
tõm cng c quy nh trong phỏp lut ca
cỏc nc theo truyn thng phỏp lut Anh -
M. BLTM thng nht Hoa K nh ngha
tn tõm l s trung thc v tuõn th cỏc tiờu

chun thng mi hp lớ khi tin hnh cỏc
thng v mt cỏch trung thc.
Trong nhiu vn phỏp lớ liờn quan ti
hp ng, phỏp lut thng mi cng quy
nh theo hng tng trỏch nhim ca
thng nhõn trong quan h hp ng. Phỏp
lut ca hu ht cỏc nc khụng phõn bit h
thng phỏp lut u buc thng nhõn phi
chu trỏch nhim do khụng thc hin hay
thc hin khụng ỳng hp ng thng mi
m khụng ph thuc vo li. Bờn cnh ú,
nu thng nhõn vi phm ngha v thanh
toỏn theo hp ng thng mi thỡ mc lói
sut quỏ hn thng cao hn so vi hp
ng dõn s ( c 5%/nm so vi 4%,
Phỏp 6% so vi 4%, Nht Bn 6% so vi
5%). Ti c, khi thc hin ngha v kim
tra cht lng hng hoỏ, thng nhõn phi
khiu ni ngay nu cht lng hng hoỏ
khụng t yờu cu, trong khi ú i vi hp
ng dõn s thi hn khiu ni l 6 thỏng.
Bờn cnh s khỏc bit v lut ni dung
liờn quan n th tc giao kt hp ng,
quyn v ngha v cỏc bờn, lut hỡnh thc
cng cú nhng quy nh c bit v th tc
t tng gii quyt tranh chp phỏt sinh t
loi hp ng ny so vi nhng hp ng
dõn s thụng thng khỏc. nhng nc cú
s phõn bit LTM vi lut dõn s thỡ cỏc
tranh chp phỏt sinh t hp ng thng mi

thuc thm quyn gii quyt ca to ỏn
chuyờn trỏch nh to ỏn thng mi (Phỏp,
B) hay Phõn to thng mi trong to ỏn
dõn s (c, H Lan). Anh cng cú to
thng mi thuc To cụng lớ. Tuy Liờn
bang Nga khụng phõn bit hnh vi thng
mi vi hnh vi dõn s nhng cỏc tranh chp
phỏt sinh t hp ng c kớ kt gia cỏc
cụng ti thng mi c gii quyt bng To
ỏn trng ti - h thng to ỏn c bit tn ti
song song vi h thng to ỏn thm quyn
chung vi chc nng gii quyt cỏc tranh
VÊn ®Ò chung vÒ hîp ®ång th−¬ng m¹i

10 t¹p chÝ luËt häc sè 11/2008

chấp phát sinh từ hoạt động kinh doanh (kể
cả các tranh chấp phát sinh từ quan hệ hành
chính liên quan đến hoạt động kinh doanh)
và tuyên bố phá sản doanh nghiệp. Thời hiệu
khởi kiện đối với những tranh chấp hợp
đồng thương mại thường ngắn hơn những
tranh chấp dân sự khác, ví dụ ở Pháp - 10
năm, Nhật - 5 năm trong khi thời hiệu khởi
kiện tranh chấp hợp đồng dân sự ở các nước
tương ứng là 30 năm và 10 năm.
Qua việc nghiên cứu khái quát về hợp
đồng thương mại và pháp luật về hợp đồng
thương mại của một số nước trên thế giới có
thể rút ra một số nhận xét sơ bộ như sau:

Thứ nhất, pháp luật của phần lớn các
nước (kể cả các nước có sự phân biệt rõ LTM
với luật dân sự, hành vi thương mại với hành
vi dân sự) đều không đưa ra khái niệm hợp
đồng thương mại với nội hàm riêng biệt.
Thuật ngữ hợp đồng thương mại hay hợp
đồng trong lĩnh vực thương mại chỉ mang
tính tương đối, chủ yếu được sử dụng trong
hoạt động nghiên cứu, giảng dạy để chỉ về
các hợp đồng được kí kết giữa các nhà kinh
doanh với nhau và với người liên quan để
triển khai các hoạt động kinh doanh thu lợi
nhuận. Tuy vậy, so với hợp đồng trong lĩnh
vực dân sự thuần tuý thì hợp đồng thương
mại có nhiều đặc thù về thành phần chủ thể,
nội dung và mục đích kí kết hợp đồng.
Thứ hai, nguồn điều chỉnh quan hệ hợp
đồng thương mại của các nước trên thế giới
rất đa dạng, bên cạnh các quy định pháp luật
quốc gia còn có các quy định của pháp luật
quốc tế, tập quán thương mại, thói quen
trong hoạt động thương mại, thực tiễn xét xử
và học thuyết pháp lí. Các nguồn này vừa bổ
sung, vừa tác động lẫn nhau và phụ thuộc
vào từng truyền thống pháp luật mà mang
giá trị áp dụng khác nhau. Giữa các nguồn
điều chỉnh quan hệ hợp đồng thương mại thì
pháp luật giữ vai trò quan trọng. Nhiều nước
ban hành BLTM, LTM hoặc các đạo luật
chuyên ngành khác, trong đó chứa đựng các

quy định về hợp đồng thương mại để áp
dụng thay thế cho các quy định mang tính
chất nguyên tắc trong BLDS, theo đó, các
quy định trong BLTM, LTM được ưu tiên áp
dụng trước so với các quy định trong BLDS;
đối với những vấn đề không được quy định
trong BLTM, LTM thì áp dụng các quy định
của BLDS.
Thứ ba, hợp đồng thương mại với những
đặc thù riêng đòi hỏi phải có cơ chế điều
chỉnh riêng biệt, vừa linh hoạt để các bên kí
kết không bỏ lỡ cơ hội kinh doanh, vừa chặt
chẽ để đảm bảo một cách tốt nhất quyền lợi
(Xem tiếp trang 18)

(1). Khái niệm mang tính tương đối được sử dụng
trong bài viết này để chỉ các hợp đồng được kí kết
nhằm triển khai hoạt động thương mại của các tổ
chức, cá nhân.
(2). Theo pháp luật dân sự các nước thuộc hệ thống
luật châu Âu lục địa, giao dịch là sự thể hiện ý chí của
một hay nhiều chủ thể nhằm xác lập, thay đổi hoặc
chấm dứt quyền và nghĩa vụ dân sự.
(3). Xem: Коммерческое право зарубежных стран.
Giáo trình của Khoa Luật Trường đại học Tổng hợp
quốc gia Saint Peterburg. Chủ biên Попондопуло В.
Ф. SP, 2005, tr. 235.
(4). BLDS Liên bang Nga gồm 4 phần lớn, được ban
hành vào các thời điểm khác nhau: Phần I ban hành
năm 1994; phần II ban hành năm 1996; phần III ban

hành năm 2001; phần IV ban hành năm 2006.
(5). Roy Goode. Commercial law. Second edition.
Penguin Books, 1995. P.145-146.