TIE u LUA n MO n LI CH SU TRIE t HO c TA

TIỂU LUẬN MÔN LỊCH SỬ TRIẾT HỌC TÂY PHƯƠNG

Ý NIỆM VỀ THƯỢNG ĐẾ THEO BOÈCE


MỤC LỤC


Dẫn nhập
Trong thời kỳ triết học Trung cổ, sự phát triển mạnh của các triết gia có tính cách thần học
về hộ giáo: “Khởi điểm tư tưởng của họ nằm trong sự tin tưởng ở Thiên chúa và sự tự mặc khải
của Ngài1”. Các nhà hộ giáo đã cố gắng bảo vệ niềm tin lý tưởng của mình trong đó có Boèce.
Trong bài tiểu luận ngắn này, xin giới thiệu khái quát về Boèce và những tư tưởng chứa đựng
trong tác phẩm nói về Thượng đế của ơng.

I.
1.

Giới thiệu
Bối cảnh lịch sử
Dưới sự cai trị của Theoderic vương quốc Ostrogoth đã đạt đến đỉnh cao của nó. Vương

quốc Ostrogoth được “người Ostrogoth”2 thiết lập nên ở Ý và các vùng đất lân cận, nó tồn tại từ
năm 493 tới năm 538. Người Ostrogoth theo giáo phái Arian và những thần dân tin thuyết Ba
Ngôi của họ (là nguyên nhân gây ra tình trạng căng thẳng ở quốc gia châu Phi của họ 3.

2.

Tác giả
Boèce sinh năm 480 và mất 524. Ông tên thật là Anicius Manlius Severinus Boèce, sinh tại

La Mã. Ông được huấn luyện từ bé và tỏ ra là một thiên tài rất sớm; đã tham gia chính trị ngay
lúc thiếu thời dưới triều vua Théodorie người Ostrogoth4.
Năm 510 ơng giữ chức lãnh sự và khoảng 522 thì bị bắt vì tội làm phản nhưng khơng biết
rõ tội ấy là tội gì; bị lưu đày và xử tử vào năm 524. Tại Pavie, Boèce được tôn sùng như một vị

1 LÊ TÔN NGHIÊM, Lịch sử Triết học Tây phương, tập III: Triết học thời Trung cổ, Nxb thành phố Hồ Chí Minh,
năm 2000, trang 11
2 Vương quốc Ostrogoth, />%91c_Ostrogoth, truy cập ngày 15 tháng 11 năm 2021: “Người Ostrogoth là một nhánh của người Goth, họ di cư
vào Đế quốc La Mã trong Giai đoạn di cư. Dưới sự lãnh đạo của Theodoric Đại đế, họ đã đánh bại Odoacer vào
năm 476”.

3 Ibid.
4 LÊ TÔN NGHIÊM, Lịch sử Triết học Tây phương, tập III: Triết học thời Trung cổ, Nxb thành phố Hồ Chí Minh,
năm 2000, trang 70


thánh, do đó ơng đã được Giáo hội phong làm thánh tử đạo 5. Thế nhưng cũng có nhiều ý kiến về
việc nhầm lẫn ơng với ai đó và vấn đề đã được giải quyết xong khi ông H. Usener trưng dẫn
những bằng chứng chính xác rằng Boèce thực sự là tác giả của những trước tác phẩm thần học
vào năm 18776.

3.

Tác phẩm
Mục đích học thuật của Boèce là dịch sang tiếng Latinh những tác phẩm hoàn chỉnh

của Aristote với bình luận và tất cả các tác phẩm của Platon “có lẽ với bình luận”, tiếp theo là
“phục hồi các ý tưởng của họ thành một sự hài hòa duy nhất” 7.
“Trong chốn lao tù, ông viết kiệt tác De consolatione philosophiae luận về thời vận, sự
chết, và các vấn đề khác, sẽ trở thành một trong những tác phẩm triết học quan trọng có nhiều

ảnh hưởng nhất thời. Là tác giả của nhiều sổ tay và là dịch giả từ Platon and Aristote, Bce
đóng vai trị như cây cầu nối chính từ cổ đại cổ điển sang những thế kỷ tiếp theo”8.
Boèce đã cho ra đời một tác phẩm tuyệt vời trong chốn lao tù đó là: “Sự an ủi là tác phẩm
cá nhân nhất trong các tác phẩm của Boèce, đỉnh cao cho những nỗ lực triết học của
ơng. Phong cách của nó, một sự thay đổi đáng hoan nghênh so với thành ngữ Aristote vốn đã
tạo cơ sở cho thuật ngữ của Chủ nghĩa Học thuật thời trung cổ, dường như đối với nhà sử học
người Anh thế kỷ 18 Edward Gibbon “không xứng đáng với sự thư thái của Plato hay Tully”9”.
5 Boethius, truy cập ngày 04 tháng 11 năm 2021: “Boéce được ghi nhận là
một thánh tử đạo trong Martyrologium Romanum. Lễ kính vào ngày 23 tháng 10. Tên của ông được đặt cho tiểu
hành tinh 6617 Boethius”
6 LÊ TÔN NGHIÊM, Lịch sử Triết học Tây phương, tập III: Triết học thời Trung cổ), op.cit., trang 71

7 BÁCH KHOA TOÀN THƯ ĐIỆN TỬ, Anicius Manlius Severinus Boethius- Học giả, triết gia và chính khách La
Mã, e/vi/tri%E1%BA%BFt-h%E1%BB%8Dc-ton-giao/cac-quan-di%E1%BB%83m-h
%E1%BB%8Dc-gi%E1%BA%A3-v%E1%BB%81-ton-giao/anicius-manlius-severinus-boethius, truy cập ngày 04
tháng 11 năm 2021
8 Boethius, truy cập ngày 04 tháng 11 năm 2021

9 BÁCH KHOA TOÀN THƯ ĐIỆN TỬ, Anicius Manlius Severinus Boethius- Học giả, triết gia và chính khách La
Mã, e/vi/tri%E1%BA%BFt-h%E1%BB%8Dc-ton-giao/cac-quan-di%E1%BB%83m-h
%E1%BB%8Dc-gi%E1%BA%A3-v%E1%BB%81-ton-giao/anicius-manlius-severinus-boethius, truy cập ngày 04
tháng 11 năm 2021


4.

Tư tưởng
Bằng cách “sử dụng thuật ngữ của các phạm trù của Aristote, Boèce đã mô tả sự thống

nhất của Thượng đế về bản chất và Ba ngôi vị thần thánh về mối quan hệ. Ông cũng cố gắng

giải quyết những tình huống khó xử phát sinh từ mơ tả truyền thống về Chúa Kitô vừa là con
người vừa là thần linh, bằng cách triển khai các định nghĩa chính xác về “bản chất”, “bản
chất” và “con người”10”.

II.
1.

Ý niệm về thượng đế của Boèce
Thượng đế ngôi vị
Một trong những vấn đề chính đã thu hút Boèce chính là ý niệm về Thượng đế. Ông cho

rằng Thượng để là một Hữu thể có ngơi vị 11. Ơng “đã tỏ ra tin tưởng mãnh liệt vào Thiên hựu,
nhưng sự tin tưởng này lại không mấy phù hợp tinh thần một Thiên Chúa ngôi vị, ngược lại sự
tin tưởng ấy rất thường xuyên đi đến biên giới của Phiếm thần 12”. Những tư tưởng này của ông
là nguồn cảm hứng cho rất nhiều cho nền văn chương và triết học Thiên Chúa phương Tây từ thế
kỷ VIII đến thế kỷ XIV.

2.

Thượng đế xét như tồn tại
Ông cho rằng: “Thượng đế là bản thân Tồn tại hay Thượng đế là Mô thức/Mô thể. Nhưng

bản thể thần linh chính là mơ thể hơn thức (form) mà khơng có chất thể/ chất liệu (matter), và vì
thế là một đồng thời là bản chất của chính nó. Nhưng những sự vật khác không đơn giản là
những bản chất của chính chúng, vì mỗi sự vật lại có được sự tồn tại của mình từ những gì nó
hợp thành, tức là, từ những bộ phận. Sự phân biệt này đã có tác động lớn lao đổi với thời Trung
đại”13.

3.

Thượng đế xét như cái Thiện
Chúng ta “không thể nghĩ đến bất kỳ điều gì vĩ đại hơn hay tốt đẹp hơn, nên thật hiển

nhiên và hợp lôgic dẫn đến việc Thượng đế đồng nhất với cái thiện. Vì khơng thể tưởng tượng
10 Ibid.
11 JOHANNES HIRSCHBERGER, Lịch sử triết học, tập I: Triết học Cổ đại và Trung đại, Chủ trương và hiệu đính
BÙI VĂN NAM SƠN, Nxb Tri thức, 2020, trang 418
12 LÊ TÔN NGHIÊM, Lịch sử Triết học Tây phương, tập III: Triết học thời Trung cổ), op.cit., trang 79
13 Ibid.


được điều gì thiện hảo hơn Thượng đế, nén khơng cịn nghi ngờ gì nữa, Ngài chính là cái thiện
mà khơng điều gì có thể thiện lành hơn!”14 Đối với bản tính của ta thì “sự khiếm khuyết của các
giác quan khơng biện chính cho sự phủ nhận trí tưởng tượng cũng không thể lấy sự khiếm
khuyết của lý luận để phủ nhận trí khơn”15.
Ngài cho rằng: “Cái Thiện tự thân chính là ngun mẫu và sự tồn vẹn của tồn tại, đến
mức mà mọi thứ đều có thể suy từ nó ra một cách biện chứng, thì ở Bce, mọi thứ được chứa
đựng trong Thượng đế16”. Mặc khác ông cũng quan niệm: “thực tại được gắn liền với ý niệm về
Thượng đế. Ngài là cái nguyên lý tối hậu và Ngài là bản thân Tồn tại, Tồn tại duy nhất17”.

4.

Thuộc tính của thượng đế theo Boèce

a.

Tính vĩnh cửu và bất biến
Tính vĩnh cửu của Thiên Chúa theo định nghĩa nổi tiếng của Boèce: “Thiên Chúa là hiện

thể thuần tuý. Ngài khơng thể thay đổi bao giờ vì khơng dính bóng một tiền thể nào. Thiên Chúa

là vĩnh cửu nghĩa là không lệ thuộc thời gian, không đầu không cuối, khơng có trước có sau. Vì
Ngài là hữu thể tự hữu. Nếu Ngài có trước có sau thì Ngài khơng cịn là hiện thể thuần t nữa.
Khơng những Thiên Chúa khơng lệ thuộc thời gian mà hơn nữa Ngài cịn chiếm hữu một cách
trọn vẹn và hoàn hảo một cuộc sống không cùng18”.
b.

Thông minh
Nơi Thiên Chúa mọi sự đều là vơ cùng. Trí khơn Ngài là vơ cùng. Trí thức của Ngài cũng

là vơ cùng: khơng có gì nằm ngồi sự hiểu biết, dù là những sự tương lai hay những sự khả hữu

14 JOHANNES HIRSCHBERGER, Lịch sử triết học, tập I: Triết học Cổ đại và Trung đại, Chủ trương và hiệu đính
BÙI VĂN NAM SƠN, op.cit., trang 419
15 LÊ TÔN NGHIÊM, Lịch sử Triết học Tây phương, tập III: Triết học thời Trung cổ), op.cit., trang 77
16 JOHANNES HIRSCHBERGER, Lịch sử triết học, tập I: Triết học Cổ đại và Trung đại, Chủ trương và hiệu đính
BÙI VĂN NAM SƠN, op.cit., trang 419
17 Ibid., trang 419
18 Vấn Đề Thượng Đế Dưới Nhãn Quan Triết Học (4), truy cập ngày 04 tháng 11 năm 2021


cũng thế. Vậy Thiên Chúa là Đấng toàn tri 19. Sự biết của Thiên Chúa là một sự biết “vô thời
gian”. Thiên Chúa là “một hiện diện đời đời nhìn tất cả những hành dộng con người luôn như
hiện tại. Chúng ta phải chấp nhận rằng Thiên Chúa có một trí óc siêu việt vơ tận hơn trí óc của
con người”20.
Thiên Chúa không lệ thuộc đối tượng nhận thức. Ngài khơng ra khỏi chính mình để biết
mọi sự, nhưng Ngài biết mọi sự trong chính yếu tính của Ngài. Chẳng những Ngài không lệ
thuộc thực tại mà thực tại tuỳ thuộc tư tưởng Ngài như nguyên nhân kiểu mẫu của nó. Chính
Ngài biết nó mà nó hiện hữu, vì mọi thụ tạo đều là những mô phỏng những sự tham dự hữu hạn
vào bản tính vơ cùng của Ngài21.
Thiên Chúa biết mọi sự, Ngài là bao quát mọi sự trong một hiện tại đời đời vì Ngài là vĩnh

cửu. Chính vì Thiên Chúa muốn, mà ta được tự do. Ý muốn ấy khơng huỷ hoại sự tự do, trái lại
nó làm nên sự tự do 22. Vì đối với Thiên Chúa “thì khơng thể có gì trong bàn tay của tình cờ được
và sự tiền định bất khả sai lầm của Thiên Chúa lại có thể dung hịa được với tự do của con
người” 23.
c.

Tính duy nhất:
Tính duy nhất bao gồm tính đơn thuần và tính độc nhất. Thiên Chúa không thể là “một hợp

thể, không thể bao gồm những thành phần, bởi vì nếu thế thì Ngài sẽ là hữu thể có giới hạn và
Ngài sẽ khơng phải là nguyên lý đệ nhất cho vạn vật nữa, như các chứng cớ trong phần một đã

19 Vấn Đề Thượng Đế Dưới Nhãn Quan Triết Học (4), truy cập ngày 04 tháng 11 năm 2021
20 LÊ TÔN NGHIÊM, Lịch sử Triết học Tây phương, tập III: Triết học thời Trung cổ), op.cit., trang 77
21 Vấn Đề Thượng Đế Dưới Nhãn Quan Triết Học (4), truy cập ngày 04 tháng 11 năm 2021
22 Ibid.
23 LÊ TÔN NGHIÊM, Lịch sử Triết học Tây phương, tập III: Triết học thời Trung cổ), op.cit., trang 77


chứng minh24”. Giống như “Nguyên nhân Đệ nhất”25 của Aristote thì Cái Độc Nhất được Bce
đồng hóa là Thiên Chúa26.
d.

Tính vô cùng
Thiên Chúa là vô cùng. Thiên Chúa ở khắp mọi nơi, hiện diện nơi mọi hữu thể, bởi vì Ngài

là nguyên nhân tác thành vạn vật. Thiên Chúa “là hiện diện đời đời nhìn tất cả những hành động
của con người luôn như hiện tại 27”. Không phải là Thiên Chúa “chỉ dựng nên mọi sự một lần rồi
thôi, nhưng tác động của Ngài vẫn thường xuyên liên tục trên mọi sự, nếu khơng, vạn vật sẽ
khơng cịn hiện hữu nữa. Tất cả những gì hiện hữu đều lệ thuộc vào hữu thể tự hữu là nguyên

nhân làm cho chúng hiện hữu28”.

III. Kết luận
Chúng ta đã nắm được ý niệm về Thiên Chúa qua cái nhìn của Boèce. Những điểm khái
quát về Thiên Chúa cho ta thấy Thiên Chúa là nguyên nhân hiện hữu của mọi sự, Ngài có đặc
tính cao siêu vượt lên trên hết mọi lồi. Tất cả mọi sự đều quy hướng về Thiên Chúa, những
hạnh phúc của ta và cả những đau khổ tai họa, cái ác của chúng ta nữa. Tuy nhiên về những sự
ác, đau khổ thì chúng ta cần phải hiểu sâu sắc về nó để tránh khỏi những nhầm lẫn về những ý
niệm Thiên Chúa. Điều này địi chúng ta tìm hiểu chuyên sâu hơn và cần đi sâu giải thích cách
thức Thiên Chúa làm mọi sự nữa.

24 Vấn Đề Thượng Đế Dưới Nhãn Quan Triết Học (4), truy cập ngày 04 tháng 11 năm 2021
25 Nguyên nhân Đệ nhất trong ngũ đạo, truy cập ngày 20 tháng 11 năm 2021: “Nguyên nhân đệ nhất là nguyên nhân của mọi sự chuyển động.
Đồng thời nguyên nhân đệ nhất này không bị tác động hay chuyển động bởi bất kỳ một vật nào khác”
26 NGUYỄN HỮU THY, Những tuyệt tác tiêu biểu trong lịch sử triết Tây, 2011, trang 82
27 LÊ TÔN NGHIÊM, Lịch sử Triết học Tây phương, tập III: Triết học thời Trung cổ), op.cit., trang 77
28 Vấn Đề Thượng Đế Dưới Nhãn Quan Triết Học (4), truy cập ngày 04 tháng 11 năm 2021