Sơ lược về kỹ thuật vẽ sơn dầu pot

www.Beenvn.com

1







Nguy!n "ình "#ng





S$ l%&c v'
k! thu"t v# s$n d%u

www.Beenvn.com

2





M&c l&c

trang
L(i nói )*u 3

I) K+ thu,t quan tr-ng nh% th. nào? 4

II) Tóm t/t l0ch s1 k+ thu,t v2 s$n d*u 5

III) V,t li3u v2 s$n d*u 14
1) V,t li3u )4 14
2) Màu 17
3) Dung môi, ch5t t6o màng, ch5t trung gian, d*u bóng 24
4) Bút lông 26
5) Quy )0nh v' an toàn 27
6) Ánh sáng trong studio 28

IV) K+ thu,t v2 s$n d*u c7 )i8n 29
1) K+ thu,t Flemish 30
K! thu" t c#a Jan Vermeer 31
2) K+ thu,t Venetian 36
3) K+ thu,t v2 tr9c ti.p 37
4) "7i m:i nh( Rembrandt 37
3 nguyên t$c c% b&n c#a k! thu"t v' nhi(u l)p 37
M*t s+ công th,c pha d-u v' 38

V) Tôi v2 nh% th. nào? 40

L(i k.t 44
Tài li3u tham kh;o 45

www.Beenvn.com

3
L!i nói "#u

Nh,n l(i m(i c<a Ban M+ thu,t Hi3n )6i (Ban MTH"), ngày 8/1/2009 tôi )ã nói
chuy3n v:i sinh viên m+ thu,t, m=t s> ho6 s?, nhà l@ lu,n phê bình m+ thu,t,
phóng viên m=t s> t( báo, và nhAng ng%(i quan tâm v' k+ thu,t v2 s$n d*u t6i
"6i h-c M+ thu,t ("HMT) 42 Y.t Kiêu – Hà N=i. Bu7i nói chuy3n )ã thu hút khá
)ông ng%(i nghe. Sau khi nói chuy3n, tôi còn )%&c tr; l(i nhi'u câu hBi.

Theo yêu c*u c<a nhi'u ng%(i quan tâm, tôi )ã biên so6n bài nói chuy3n c<a tôi
thành d6ng v#n vi.t d%:i )ây cho d! )-c, )Cng th(i b7 sung m=t s> chi ti.t, cDng
nh% tr; l(i k+ h$n m=t s> câu hBi mà, do th(i gian eo hEp, tôi )ã không làm )%&c
t6i bu7i nói chuy3n.

Thâu tóm chi ti.t v' toàn b= k+ thu,t v2 s$n d*u trong 5 – 10 th. kF, l6i còn
thòng thêm cái )uôi c<a h$n 30 n#m kinh nghi3m b;n thân, là m=t )i'u không
th8 làm )%&c trong vòng 2 – 3 ti.ng )Cng hC cDng nh% trên vài chGc trang vi. t.
Vi3c này )òi hBi m=t khóa gi;ng vài h-c kH k.t h&p l@ thuy.t v:i th9c hành, nh%
)ã và )ang )%&c ti.n hành t6i các )6i h-c m+ thu,t c<a các n%:c phát tri8n, và
c*n biên so6n m= t cu>n sách dày hoIc giáo trình tJ mJ. Vì th., t6i bu7i nói chuy3n
cDng nh% trong bài vi.t này, tôi chJ có th8 )i l%:t qua ph*n l0ch s1 v:i m=t s>
danh ho6 tiêu bi8u nhKm minh ho6 cho vi3c phát tri8n k+ thu,t s$n d*u, nh5n
m=t s> chi ti.t v' ho6 phLm, nêu tóm t/t 3 k+ thu,t v2 s$n d*u c7 )i8n chính.
Cu>i cùng, )8 khBi quên mình, tôi gi:i thi3u vài nét v' k+ thu,t v2 s$n d*u c<a
b;n thân.

Ch/c ch/n bài vi.t không tránh khBi thi.u sót. Vì v,y, tôi hy v-ng nh,n )%&c góp
@ tM phía )=c gi; )8 có th8 )%a vào nhAng b7 sung và/hoIc s1a chAa c*n thi.t,
v:i mGc )ích duy nh5t là giúp ích cho t5t c; nhAng ai quan tâm t:i k+ thu,t v2
s$n d*u, )8 h- có th8 dùng bài vi.t này nh% m=t trong nhAng nguCn tham kh;o
hay tra cNu.

Nhân )ây, tôi mu>n c;m $n Ban M+ thu,t Hi3n )6i, cG th8 là bà Bùi Nh% H%$ng
và ông Ph6m Trung, )ã m(i tôi nói chuy3n, và c;m $n "HMT Hà N=i )ã )Nng ra
t7 chNc bu7i nói chuy3n này. Tôi cDng c;m $n ho6 s? Lê Huy Ti.p, ho6 s? VD
Huyên, và các thính gi; khác mà tôi không bi.t tên vì nhAng nh,n xét qu@ giá và
nhAng câu hBi sâu s/c )ã giúp tôi hoàn thi3n bài vi.t d%:i )ây. Tôi )a t6 t5t c;
các thính gi; )ã l/ng nghe tôi nói chuy3n tM ) *u ).n cu>i trong su>t g*n 3 gi(
)Cng hC hCm 8/1/2009 t6i "HMT Hà N=i, mIc dù nhi'u ng%(i hôm )ó )ã ph;i
)Nng nghe vì không có )< gh. ngCi trong h=i tr%(ng.



Nguy!n "ình "#ng

Tokyo, 16/1/2009








www.Beenvn.com

4
I) K! thu"t quan tr'ng nh( th) nào?

S2 là m=t sai l*m khi nói rKng s$n d*u là “ch.t li/u c#a n(n dân ch#” )8 rCi “ai
c0ng bi1t v' mà không nh.t thi1t thành ho2 s3”. "úng, không ai c5m b6n dùng bút
lông hay dao v2 bôi màu s$n d*u lên toile (c<a b6n). Nh%ng )i'u )ó không có
ngh?a là b6n bi.t v2 s$n d*u. CDng v,y, dùng ngón tay gõ, th,m chí cùi tay n3n
lên phim )àn piano )8 phát thành ti.ng, th,m chí thành m=t giai )i3u nào )ó
không có ngh?a là b6n bi.t ch$i )àn, và cái thN âm thanh phát ra ) ó không ph;i
bao gi( cDng là âm nh6c.

Có l2 chúng ta không nên quên rKng, trong l0ch s1 - theo Aristotle (384-322 TCN)
- tM “ngh3 thu,t” (ars ti.ng Latin, 45678 [tekhne] ti.ng Hy L6p) v>n )%&c dùng )8
chJ nhAng ho6t )=ng c<a con ng%(i d9a trên các quy t/c và ki.n thNc. Th9c s9,
trong th(i C7 )6i (t.k. 6 TCN – t.k. 4) và Trung c7 ( t.k. 5 – t.k. 15) ng%(i ta chia
ngh3 thu,t làm 7 ngành ngh3 thu,t t9 do: Trivium (tam khoa): V#n ph6m, Hùng
bi3n, Logic, và Quadrivium (tN khoa): S> h-c, Hình h-c, Thiên v#n, và Âm nh6c
(lúc )ó là môn duy nh5t c< a m+ thu,t). H=i h-a và )iêu kh/c lúc )ó chJ )%&c coi

là ngh' th< công. D*n d*n các ho6 s? và nhà )iêu kh/c xu5t chúng ) %&c ng%4ng
m= nh% nhAng ng%(i r5t giBi quy t/c và k+ thu,t )8 có th8 )0nh hình hOn mang,
t6o nên s;n phLm có giá tr0 thLm m+ tM s9 hOn lo6n. T:i kho;ng n#m 1500 các
nhà nhân v#n PhGc h%ng t6i P )ã thành công trong cu=c )5u tranh )%a h=i h-a,
)iêu kh/c và ki.n trúc thành các môn c<a ngh3 thu,t t9 do.

Dùng s$n )8 v2 nh% th. nào là ) i'u r5t quan tr-ng )>i v:i ho6 s?, liên quan ). n
vi3c t6o ra m=t hi3n th9c bKng tranh. "i'u này có th8 sánh ngang k+ thu,t ch6y
ngón tay, dùng c7 tay, c$ th8 )8 làm phát ra âm thanh )>i v:i m=t ngh3 s? piano,
hay toán h-c và k+ thu,t l,p ch%$ng trình )>i v:i nhà v,t l@ l@ thuy.t, bQi thi.u
nó m-i c;m xúc, tr9c c;m c<a ngh3 s? hay nhà khoa h-c s2 chJ dMng Q mNc
nghi3p d%, èo u=t, không m5y giá tr0. Tính t9 do trong bi:u hi/n ch; tr< thành
ngh/ thu"t ch=ng nào c&m xúc >?@c ch1 ng9 b<i ki1n th, c, lA trí và kinh nghi/m.

ChRng nhAng các ho6 s? mà các nhà l@ lu,n phê bình m+ thu,t, hay t5t c; nhAng
ai vi.t v' h=i h-a nh% các nhà báo cDng c*n bi.t v' k+ thu,t v2 s$n d*u, cho dù
Q mNc phi th9c hành. Lí do th,t )$n gi;n: N.u không hi8u k+ thu,t v2 s$n d*u
thì không th8 khen )úng hoIc chê )úng m=t bNc tranh s$ n d*u cDng nh% tác gi;
c<a nó )%&c.

Ng%(i ta th%(ng cho rKng các )6i danh ho6 bao gi( cDng hay v' m-i ph%$ng
di3n trong ngh'. "ó là m=t s9 nh*m lSn. Các thiên tài cD ng tMng m/c lOi. Thí dG
)i8n hình là Leonardo da Vinci:



Leonardo da Vinci (1452 ! 1519) ”BAa t>i cu>i cùng” (1495 ! 1498), 460 x 880 cm,
Nhà th( Santa Maria delle Grazie, Milan
www.Beenvn.com

5

BNc “BBa t+i cu+i cùng” (Il Cenacolo hay l’Ultima Cena), hBng ngay sau khi v2
xong, vì )6i danh ho6 PhGc H%ng… không hi8u k+ thu,t v2 tranh bích ho6. Ông
)ã dùng tempera (màu tr=n lòng )B trNng gà) v2 bNc “Cenacolo” lên t%(ng )á
)%&c ph< bKng gesso, mastic và h/c ín, khi.n tác phLm b0 hBng r5t nhanh.



Peter Paul Rubens, b;n chép l6i (n#m 1603) (Louvre) d9a theo m=t phiên bàn kh/c n#m 1558
c<a Lorenzo Zacchia: Nhóm c%:p c( trong “Tr,n )ánh Q Anghiari” c<a Leonardo da Vinci (1505)

Sau th5t b6i này, ông rút kinh nghi3m. L*n này ông dùng s$n d*u v2 bNc “Tr"n
>ánh < Anghiari” lên t%(ng. Ông )ã th1 nghi3m v2 l:p lót bKng encaustic – màu
tr=n v:i sáp ong - mà ông ) -c )%&c trong bách khoa toàn th% “LCch sD t9 nhiên”
c<a Pliny (vi.t n#m 77) [Xem [1]: Book 35, Chapter 41]. Theo k+ thu,t này, l:p lót
sáp ong ph;i )%&c h$ nóng )8 màu ph< phía trên có th8 d! dàng hoà v:i nhau.
Leonardo )ã cho )It m=t lò than g*n bNc t%(ng, song sNc nóng làm sáp ong
ch;y ra, r:t xu>ng sàn cùng v:i màu. Th5t v-ng, ông bB dQ bNc bích ho6.
Leonardo d%(ng nh% )ã bB qua c;nh báo c<a Pliny rKng encaustic là thN không
dùng )8 v2 lên n'n Lm (t%(ng) )%&c [Xem [1]: Book 35, Chapter 31(7)], trong khi
)ó tr(i l6i m%a to trong ngày )*u tiên khi Leonardo v2 màu lên l:p lót. Vì v,y,
sinh viên h=i h-a c*n quên cái “mác” thiên tài )i, mà c*n hi8u cIn k2 các v5n ) '
cG th8 có tính ch5t th9c hành trong ngh'.

II) Tóm t*t l+ch s, k! thu"t v# s$n d%u



Chân dung )8 táng trên xác %:p (98 – 117), encaustic trên gO

www.Beenvn.com

6
N'n v#n minh c7 x%a nh5t Q vùng "0a Trung H;i, bao gCm La Mã, Hy L6p và Ai
c,p (t.k. 6 TCN – t.k. 4) )ã bi.t tr=n các h6t màu tìm th5y trong thiên nhiên v:i
sáp ong (encaustic) )8 v2. TM cu>i th(i La Mã c7 ) 6i (t.k. 4) cho ).n )*u th(i
PhGc H%ng (th. kF 15), k+ thu,t c7 )ó d*n d*n )%&c thay th. bKng s$n d*u và
tempera (màu tr=n lòng )B trNng gà). Lúc )*u, Q Hy L6p và P ng%(i ta dùng d*u
oliu, có nh%&c )i8m là r5t lâu khô.

1) K.t qu; nghiên cNu g*n )ây nh5t cho th5y s$n d* u )ã )%&c dùng )8 v2 tM
th. kF 5 – 7 t6i Tây Afghanistan (12 trong s> 50 hang t6i Bamiyan). Các nhà khoa
h-c tM 3 trung tâm nghiên cNu c<a Nh,t, Pháp và M+ ) ã dùng các ph%$ng pháp
khác nhau )8 phân tích hàng tr#m mSu th1. H- phát hi3n ra rKng nhAng bNc h-a
trên t%(ng hang Q Bamiyan )%&c v2 bKng màu, trong )ó có vermillion (sulfide
th<y ngân) và lapis lazuli (g*n Bamyian có mB lapis lazuli), tr=n v:i d*u h6t thu>c
phi3n và d*u walnut (h6t cây óc chó), v:i m=t k+ thu,t v2 nhi'u l:p, có c; láng
màu, t%$ng t9 nh% k+ thu,t v2 s$n d*u c<a th(i Trung C7 sau này [2]. TM )ó, có
vT nh% k+ thu,t v2 s$n d*u )ã )%&c lan truy'n sang ph%$ng Tây theo con
)%(ng t$ lGa.



Tranh s$n d*u tM th. kF 5 - 7 (ph;i) tìm th5y n# m 2001 trong hang Q Bamiyan (Afghanistan) (trái)
(theo k.t qu; nghiên cNu c<a các nhà khoa h-c Nh,t - Pháp - M+ công b> 4/2008)

2) Tu s? Theophilus (~ 1070 – 1125) là ng%(i công b> cu>n sách )*u tiên )'
c,p t:i k+ thu,t v2 s$n d*u nhan )' “Schedula diversarum artium” (Latin, Danh
mGc các ngh3 thu,t khác nhau) hoIc “De diversibus artibus” (Latin, V' các ngh3

thu,t khác nhau) (kho;ng 1125). Cu>n sách vi.t bKng ti.ng Latin, gCm 3 t,p. T,p
1 vi.t v' cách ch. t6o và s1 dGng ho6 phLm nh% s$n d*u, m9c, k+ thu,t h=i
ho6. T,p 2 vi.t v' ch. t6o kính màu và k+ thu,t v2 trên kính. T,p 3 vi.t v' k+
thu,t kim hoàn, và cách ch. t6o )àn )6i phong c*m. "ó là cu>n sách )*u tiên
trong l0ch s1 )' c,p t:i s$n d*u. Trong th. kF 19 và 20 cu>n sách )ã )%&c d0ch
ra 9 thN ti.ng (Anh, Pháp, Ba Lan, Hung, "Nc, P, Nh,t, Rumania, và Nga).

3) Cennino Cennini (kho;ng 1370 – 1440) (ng%(i P) vi.t cu>n “Il libro del’arte”
(CLm nang ngh3 thu,t) (kho;ng 1437) [3]. Sách gCm 6 ch%$ng, 128 mGc, gi;i
thích chi ti.t v' các h6t màu, bút lông, b;ng gO, v;i dán trên b;ng gO, ngh3 thu,t
bích ho6, các th< thu,t, v2 lót, v2 ph< bK ng tempera trNng, k+ thu,t v2 s$n d*u,
)Ic bi3t, trong ch%$ng 4 mGc 91 và 92, ông mô t; khá k+ cách ch. t6o d*u lanh
)un trên l1a và dùng n/ng mIt tr(i. Ông cDng mô t; cách nghi'n ultramarine v:i
d*u lanh, sáp ong, và nh9a mastic.

4) Trong cu>n “Cu=c >Ei các ho2 s3, nhà >iêu kh$c và ki1n trúc s? xu.t s$c nh.t”
(Le vite de piu eccelenti pittori, scultori e architetori) [4], Giorgio Vasari (1511 –
1574) cho rKng k+ thu,t s$n d*u mà chúng ta dùng )8 v2 ).n ngày nay )ã )%&c
Jan Van Eyck (1395 – 1441) (hay John of Bruges) (phát âm: [yan van aik]) sáng
www.Beenvn.com

7
t6o ra vào kho;ng 1410. Fi(u này > ã gây ra m*t s9 ng* nh"n rGng Jan Van Eyck
là ng?Ei “phát minh” ra s%n d-u. Th9c ra, thành t9u th,t s9 c<a riêng Van Eyck
là Q chO ông )ã ch. t6o ra )%&c m=t ch5t varnish (vernis) d9a trên d*u t6o màng
(ch< y.u là lanh) dùng làm ch5 t k.t dính các h6t màu. Bí m,t c<a ông ) $n gi;n
nh% sau: Ông )ã tr=n màu v:i h6t th<y tinh, than x%$ng, và d*u lanh rCi )un sôi
lâu cho ). khi )%&c m=t h&p ch5t )Ic sánh. D*u lanh làm màu khô nhanh h$n
nhi'u. Van Eyck chJ công b> bí m,t này vào n#m 1440 ít lâu tr%:c khi ông ch.t.

"

Jan Van Eyck (1395 ! 1441):
trái: Ng%(i )àn ông )=i kh#n )B (t9 ho6?); ph& i: “Giovanni Arnolfini và v&” (1434)
81.8 x 59.7 cm, s$n d*u trên gO, London National Gallery

Minh ho6 n7i ti.ng nh5t cho k+ thu,t c<a Van Eyck (k+ thu,t Flemish hay
Flamand) là bNc tranh “Giovanni Arfnolfini và v@”. Van Eyck vSn dùng các h6t
màu khoáng ch5t nh% các ho6 s? P, song d*u lanh )ã khi. n các h6t màu trQ nên
r9c r4 h$n, màu trông trong h$n vì các h6t màu )%&c treo l$ l1ng trong l:p d*u
lanh, t6o nên hi3u qu; quang h-c, và thi.t l,p m=t tiêu chuLn trong h=i ho6 mà
cho ).n t,n ngày nay ch%a có m=t ch5t li3u v2 nào khác có th8 v%&t qua )%&c.

Sau Van Eyck, k+ thu,t ch. t6o s$n d*u )ã )%&c liên tGc phát tri8n:
- Antonello da Messina (1430 – 1479) pha oxide chì vào s$n d*u )8 làm khô
nhanh h$n. Th9c ch5t )ó là d*u h6t óc chó (walnut) )un v:i oxide chì.



Antonello da Messina
Trái: T9 ho6 (?). Ph&i: "Nc Bà Maria trong l(i truy'n tin (1476), s$n d*u trên gO, 45 x 34.5 cm, Palermo
www.Beenvn.com

8
- Leonardo da Vinci (1452-1519) thêm 5 – 10 % sáp ong vào d*u lanh rCi )un
Q 100° C )8 tránh màu quá t>i. Giorgione (1477 – 1510), Titian (1488 –
1576), Tintoretto (1518 – 1594) c;i ti.n chút ít công thNc c<a Leonardo.
- Vào th. kF 17, Rubens (1577 – 1640) dùng dàu h6t óc chó (walnut) )un v:i
oxide chì và m=t s> keo mastic hoà tan trong d*u thông )8 nghi'n màu.
- N#m 1720 Jean-Baptiste-Siméon Chardin (1699–1779) )It Charles Laclef -

cG t7 c<a gia )ình Lefranc, lúc )ó là nhà buôn các h6t màu - làm s$n d*u cho
mình. Công ngh3 s;n xu5t s$n d*u cho h=i ho6 ra )(i. "ó là hãng Lefranc &
Bourgeois ngày nay.
- N#m 1841 John Goeffe Rand - ho6 s? M+ - )#ng k@ bKng sáng ch. ra tube
bKng chì )8 chNa s$n d*u. N#m 1842 Winsor & Newton (1832) s;n xu5t các
tube s$n d*u )*u tiên có n/p ),y )8 bán cho ho6 s?.

S9 phát tri8n c<a k+ thu,t s$ n d*u g/n li'n v:i s9 ti.n tri8n c<a h=i h-a ph%$ng
Tây. Thông th%(ng s9 phát tri8n này, )%&c trình bày theo trình t9 th(i gian, )i tM
PhGc H%ng, Mannerism, Baroque, C7 )i8n, Tân C7 )i8n, ).n Lãng m6n, Un
t%&ng, H,u Un t%&ng, Hi3n )6i, H,u Hi3n )6i. Cu>n sách c<a Brian Thomas
“Vision and tecniques in European painting” (Longmans, Green & Co. , London,
1952) )ã xem xét s9 phát tri8n c<a k+ thu,t s$n d*u trên 4 ph%$ng di3n: )%(ng
nét, t6o hình, s/c )=, và màu. Tôi nh/c t:i cu>n sách )ó là vì khi tôi chuLn b0 bài
nói chuy3n này, ho6 s? Lê Huy Ti.p )ã than phi'n v: i tôi v' m=t s> bài vi.t v' k+
thu,t s$n d*u )#ng trên T6p chí M+ thu,t g*n )ây. Trong )ó có m=t b;n d0ch
ti.ng Vi3t (s> 191, tháng 11/2008, tr. 10 – 13) tM b;n g>c ti.ng Anh tóm t/t cách
trình bày c<a Brian Thomas, l5y )%&c tM internet (-painting-
techniques.com/history-of-oil-painting.html). B;n d0ch )ó, ti.c thay, m/c r5t nhi'u
lOi thông th%(ng, c; v' ti.ng Anh lSn ti.ng Vi3t, ch%a nói ).n các thu,t ngA
chuyên môn. Ngoài ra chính b;n g>c cDng m/c m=t s> lOi v' l0ch s1 h=i ho6 khi
nh,n )0nh v' nhi'u danh ho6. Vì th., tôi mu>n nhân )ây l%u @ các b6n trT rKng
ng d/ dàng tin vào b0t c1 cái gì n)u không có ch1ng minh, và cách t2t
nh0t là t3 mình ki4m ch1ng b5ng nghiên c1u, t( duy c6a chính mình.

Không th8 bóc tách s9 ti.n tri8n riêng bi3t c<a )%(ng nét, hình kh>í s/c )=, và
màu. Song, có th8 nói, k+ thu,t v2 lót và nhi'u l:p c<a các h-a s? xN Flemish )ã
)%&c phát tri8n r5t phong phú. Nh( )ó th. gi:i trong tranh )ã trQ nên ngày càng
gi>ng th9c và nhân b;n h$n. D%:i )ây tôi chJ nêu các )6i di3n tiêu bi8u nh5t cho
vi3c minh ho6 s9 phát tri8 n c<a k+ thu,t s$n d*u. "a s> tranh mà tôi ch-n tôi )ã

nhìn th5y b;n g>c.



Van Eyck, trích )o6n tM Ghent Altarpiece (1432)
www.Beenvn.com

9
Jan Van Eyck (k+ thu,t Flamand): (s' nói k! < ph-n IV-1)
- v2 lên b;ng gO lót gesso
- dùng tempera )8 t6o kh>i và lên sáng t>i )$n s/c
- láng nhi'u l:p s$n d*u mBng



Trái: Giovanni Bellini (1430 - 1516), NOi kh/c kho;i trong v%( n, tempera trên gO (~1465), 81.3 x 127 cm
Ph&i: Andrea Mantegna (1431 - 1506), NOi kh/c kho;i trong v%(n, tempera trên gO (~1460), 62.9 x 80 cm
London National Gallery

Giovanni Bellini (1430 – 1516) và Andrea Mantegna (1431-1506) )'u tMng là h-c
trò c<a Jacopo Bellini – cha c<a Giovanni. Song, trong khi Mantegna có cách ti.p
c,n mang nIng tính )iêu kh/c, v:i )%(ng chân tr(i th5p, và dùng lu,t vi!n c,n
tuy.n tính )8 t6o ra ;o giác v' không gian v:i phong c;nh khô l6nh nh% kim lo6i,
thì Bellini )ã dùng màu )8 mô t; khí quy8n trong tranh, làm m'm các )%(ng vi'n
)i, t6o nên s9 thay )7i l:n trong h=i h-a Venetian, ;nh h%Qng sâu s/c t:i 2 h-c
trò là Giorgione và Titian (Xem k! thu"t Venetian < ph-n IV-2).



Leonardo da Vinci: La Joconda hi/n nay (trái) và La Joconda > ã >?@c “gH &o” varnish (ph&i)

Leonardo da Vinci áp dGng k+ thu,t sfumato trong hình h-a mà ông h-c )%&c tM
Andrea del Verocchio vào s$n d*u )8 làm bi.n m5t )%(ng nét, t6o nên ;o giác
v' chi'u sâu. (Ti.ng P: sfumare = bi1n m.t, có liên quan ).n fumo = khói).
Verocchio )ã d6y Leonardo rKng: “Hãy v' sao cho chI sáng và t+i hoà vào nhau
mà không c-n g2ch hoJc vEn, sao cho trông nh? khói v"y”. Ông chú tr- ng vi3c
tìm hi8u c5u trúc hình, nh0p )i3u trong t9 nhiên, dùng sáng t>i áp );o màu.

www.Beenvn.com

10

Câu h$i 500 n%m: Leonardo -ã dùng màu gì v# m7t Mona Lisa?

Tháng 4/2008 hai nhà nghiên cNu Pháp là M. Elias và P. Cotte )ã công b> k.t qu; phân tích
ph7 ánh sáng ph;n chi.u tM 100 tri3u )i8m khác nhau trên mIt Mona Lisa (La Joconda) [5].
H- )ã phân lo6i )%&c hi3u Nng khúc x6 ánh sáng gây bQi l:p varnish, l:p s$ n phía trên và
l:p lót phiá d%: i. Nh( )ó h- chJ ra )%&c chính xác pigment nào )ã )%&c dùng. H- phát hi3n
ra rKng l:p ph< phía trên có )= bão hòa r5t cao c<a pigment umber (nâu )en). "i'u )ó có
ngh?a là l:p màu phía trên )%&c v2 bKng láng umber - k+ thu,t Flemish tr%:c )ó ch%a )%&c
dùng Q P. Sau )ó h- so sánh ph7 )ã )o )%&c v:i ph7 mSu thu )%&c trên các pigments dùng
trong th. kF 16 có ph< vanirsh )ã )%&c làm cD )i bKng ph%$ng pháp nhân t6o. Nh( )ó h- có
th8 “r1a ;o” l:p varnish bKng k+ thu,t s>, và xác )0nh chính xác rKng l:p màu phía d%:i
cDng )%&c v2 láng v:i tJ l3 1% )B vermillion và 99% tr/ng chì. "ây là công thNc láng các ho6
s+ P th(i )ó th%(ng dùng, song chJ )8 v2 l:p b' mIt chN không )8 láng l:p d%:i.
Ng%(i ta cho rKng Leonardo và các ho6 s? P )%$ng th(i )ã h-c )%&c k+ thu,t láng s$n
d*u tM Atonello da Messina, ng%(i ph7 bi.n k+ thu,t Flemish vào n%:c P vào kho;ng 1450.
Các nhà khoa h-c Pháp cDng dùng ph%$ng pháp nói trên )8 phân tích bNc “Ng?Ei >àn bà
và con chKn” )%&c Leonardo v2 tr%:c )ó (1490), song không tìm th5y l:p láng nào.

Titian )ã k.t h&p tài tình c<a màu s/c cGc b= (local color) v:i sáng t>i
(chiaroscuro) t6o nên s9 hài hoà giAa cái )Ep (beauty) (th8 hi3n qua màu s/c) và
s9 hùng v?, bí Ln (sublimity and mystery) (th8 hi3n qua sáng t>i). Joshua
Reynolds coi tr%(ng phái Venetian là tr%(ng phái l=ng lSy nh5t v' vT tao nhã [6] .



Trái: Giorgione (1477 ! 1510) “V3 NA ng< ” (1510), s$n d*u trên v;i, 108.5 x 175 cm,
B;o tàng m+ thu,t Dresden
Ph&i: Titian (1485 - 1576) “V3 NA Urbino” (1538), s$n d*u trên v;i, 119 x 165 cm,
Galleria degli Uffizi


B1c “Venus Urbino” th8 hi3n m=t phG nA trT nKm trong quang c; nh n=i th5t m=t cung )i3n
th(i PhGc H%ng. Tuy th. nKm khá gi>ng “Venus ng#” c<a Giorgione (1510) - bNc tranh )*u
tiên trong l0ch s1 v2 nude nKm nh% m=t ch< th8 duy nh5t (Titian là ng%(i v2 n>t bNc tranh
c<a Giorgione sau khi ông này ch.t), song khác v:i vT xa x#m c<a Venus c<a Giorgione,
Venus c<a Titian không có m=t tí gì là th*n thánh, mà trông )*y vT khêu g&i nhGc dGc, m/t
nhìn thRng vào ng%(i xem. Con chó th%(ng là bi8u t%&ng c<a lòng trung thành, nh%ng Titian
)ã v2 con chó ng< nh% mu>n )It d5u hBi v' s9 chung th<y c<a ng%(i phG nA trong tranh.

Mark Twain khi nhìn th5y bNc tranh này vào n#m 1880 )ã cho rKng )ây là bNc ho6 “tLc t3u
nh.t th1 gi)i”, rKng có l2 nó )ã )%&c v2 cho m=t nhà chNa, nh%ng rCi b0 tM ch>i vì quá “nJng
kA”, rKng nó “quá m2nh” )8 treo t6 i b5t cN )0a )i8m công c=ng nào trM b;o tàng m+ thu,t.

BNc Venus Urbino )ã gây c;m hNng cho Manet v2 “Olympia” vào n#m 1863 trong )ó nA
th*n ái tình )ã )%&c m=t cô gái )i.m th. chân.

www.Beenvn.com

11


Caravaggio (1571 ! 1610) #BAa t>i t6i Emmaus$ (1601)
s$n d*u, 141 x 196.2 cm, London National Gallery

Caravaggio mQ màn cho h=i ho6 baroque v:i phong cách v2 hi3n th9c ).n mNc
kinh ng6c, )%a sáng t>i (chiaroscuro) thành m=t k+ thu,t xác )0nh, t6o nên bi k0ch
và bí m,t trong tranh (tenebrism) [tenebra (ti.ng P) = s9 t+i tMm]. Ông v2 r5t
nhanh, luôn tM mSu th9c, không bao gi( v2 hình ho6 chuLn b0 mà dùng cán bút
lông phác luôn hình lên toile. R5t nhi'u ho6 s? trT )%$ng th(i b/t ch%:c
Carravaggio. H- )%&c g-i là caravaggisti hay tenebrosi. Caravaggio có ;nh
h%Qng l:n t:i toàn b= h=i ho6 sau ông v:i Rubens, Rembrandt, Vermeer,
Velasquez, Georges de La Tour, Delacroix, Courbet, và Manet.



Rembrandt (1606 ! 1669) #"i tu*n )êm$ (1642)
s$n d*u, 363 x 437 cm, Rijksmuseum, Ansterdam

Rembrandt )Ly ch5t bi k0ch và ch5t th$ c<a Caravaggio l.n )Jnh )i8 m, c;m thG
v' hình r5t sâu s/c.
www.Beenvn.com

12

Trái: Jan Vermeer (1632-1675) #Ng%(i )àn bà rót sAa”, s$n d*u, 45.5 x 41 cm, 1660, Rijksmuseum,
Amsterdam
Ph&i: Joshua Reynolds (1723 -1792) “Th*n ái tình cQi dây l%ng Venus”, s$n d*u, 127.5 x 101 cm, 1788,
Hermitage

Jan Vermeer (phát âm [yan ph$mia]) là tr%(ng h&p )Ic bi3t c<a h=i h-a baroque,
ng%(i ti'n thân c<a h=i h-a 5n t%&ng và hi3n )6i [7]. Tôi s2 trQ l6i v:i Vermeer Q
ph*n IV-1.

Reynolds có bi3t tài dùng s/c )= trang trí, hoà s/c trông giàu có, phong phú.
Cách ông dùng màu nguyên ch5t )ã mQ )%(ng cho Constable và các ho6 s?
Pháp sau này. Tuy nhiên các th1 nghi3m v' k+ thu,t s$n d*u c<a ông ph*n l:n
th5t b6i và ông b0 mang ti.ng là m=t ho6 s? ki3t xu5t nh%ng l6i d>t v' ch5t li3u.
Các tranh c<a ông v2 b0 nNt r5t nhi'u.



Trái: J. Turner (1775 ! 1851) “N%:c c6 n trên bãi bi8n Calais" (1835), s$n d*u, 73 x 107 cm, London
National Gallery
Ph&i: C. Monet (1840 -1926) “Un t%&ng - MIt tr(i m-c” (1872 ! 1873), 48 x 63 cm, b;o tàng Marmottan,
Paris

Sang th. kF 19, các ho6 s? d*n d*n hy sinh s9 chính xác c<a )%(ng nét và s/c
)=. H- )It hài hoà (harmony) làm mGc tiêu, và )6t mGc tiêu )ó bKng cân bKng
trong hoà s/c, màu nóng màu l6nh, màu c%(ng )= m6nh v: i c%(ng )= y.u. Các
bNc tranh v2 n=i th5t t>i t#m d*n d*n nh%(ng chO cho các tranh phong c;nh
sáng s<a. Turner có th8 )%&c coi là tiên phong cho trào l%u này. Ti.p theo là
www.Beenvn.com

13

Constable, các ho6 s? Pre-Raphaelites, Corot, Courbet, Manet, các ho6 s? 5n
t%&ng và h, u 5n t%&ng. Có th8 nói, v:i các bNc tranh phong c;nh c<a mình, nh%
bNc “N?)c c2n trên bãi bi:n Calais”, Turner m:i xNng )áng là ng%(i khai sinh ra
phong cách 5n t%&ng, tr%:c Claude Monet g*n 4 th,p kF.



Edouard Manet (1832 - 1883) #Olympia$ (1863) , s$n d*u, 130.5 x 190 cm, b;o tàng Orsay


Olympia c6a Manet: "i'u gây schock )>i v(i ng%(i )%$ng th(i không ph;i là
s9 tr*n truCng c<a cô mSu, mà là cái nhìn tr9c di3n, và m=t lô các chi ti.t chNng
tB cô gái là m=t gái bao hay gái )i.m. Trong khi Venus c<a Titian che chO kín
c<a mình m=t cách thanh nhã, Olympia c< a Manet b;o v3 c<a qu@ c<a mình
m=t cách c%$ng quy.t nh% th8 )8 khRng )0nh tính )=c l,p và %u th. tình dGc
c<a mình )>i v:i )àn ông. Manet thay con chó - bi8u t%&nig c<a s9 chung th<y
- trong tranh c<a Titian bKng con mèo - bi8u t%&ng c<a m6i dâm. Olympia
không thèm )8 @ ).n bó hoa trong tay ng%(i h*u, có th8 do m=t khách hàng
nào )ó tIng. M=t s> ng%(i còn suy di!n rKng cô ta nhìn v' phía c1a, n$i ng%(i
khách )ang xông vào mà không báo tr%:c. L@ do sâu xa c<a ph;n Nng quy.t
li3t c<a công chúng là s9 s& hãi t3 n6n )? )i.m trong xã h=i. ">i v:i h-,
Olympia là m=t s9 sJ nhGc v' )6o )Nc.
Manet là ho6 s+ )%&c )ào t6o hàn lâm, song ông )ã tM bB l>i v2 c<a ho6
vi3n th(i )ó, mà v2 Olympia bKng nhAng v3t bút r=ng. Công chúng th(i )ó coi
ki8u v2 này là c<a trT con, vô h-c. Nh% v,y bNc tranh gây “s>c” v' c; 3 ph%$ng
di3n: hình thNc, )' tài, )6o )Nc. V:i Olympia, Manet )ã b%:c qua v6ch gi:i h6n
c<a nhAng gì )%&c ch5p nh,n trong ngh3 thu,t )%$ng th(i chN ch%a nói trong
xã h=i.
"i'u )áng ng6c nhiên là h=i )Cng m+ thu,t c<a Salon n#m 1865 l6i ch5p
nh,n bNc tranh. Nhi'u nhà nghiên cNu cho rKng )ó là do h=i )Cng không mu>n

b0 mang ti.ng là )ã ki8m duy3t do bNc tranh “Nn sáng trên cO” c<a Manet b0 chJ
trích m6nh 2 n#m tr%:c. Ng%&c l6i, h- mu>n )8 cho bNc tranh và ho6 s? ch0u
búa rìu d% lu,n.


Th& k' 20
".n )*u th. kF 20 có vT nh% s9 phát tri8n v' k+ thu,t s$n d*u )ã h.t. NhAng
ho6 s? th(i th%&ng bây gi( không còn n>i gót ti'n b>i nAa, coi làm nh% th. là t*m
th%(ng, thi.u cá tính (derivative), là thN c5p. V' mIt k+ thu,t s$n d*u, th9c s9
không có gì nhi'u )8 h-c Q )ây, ngo6i trM xu h%:ng làm s>ng l6 i k+ thu,t c<a
www.Beenvn.com

14
các b,c th*y c7 )i8n nh% trong các tác phLm c<a Salvador Dalí, k+ thu,t c<a m=t
s> ít ho6 s? thu=c fauvism (dã thú) [8] nh% Georges Rouault - )Ly impasto ).n
)= dày t>i )a - hay photorealism (ví dG Richard Estes).



T= trái sang:
Salvador Dalí (1904 ! 1989) “Gi5c m$ gây bQi con ong bay quanh qu; l9u m=t giây tr%:c khi tJnh gi5c”
(1944) 51 x 40.5 cm;
Georges Rouault (1871-1958) “Sarah”, 1956, 55 x 42 cm;
Richard Estes (1932) “Hình ph;n chi.u c<a xe bus”, 1972, 101.6 x 132.1 cm



III) V"t li8u v# s$n d%u

1) V(t li)u "* (t+m d,ch t- “support”)

Th%(ng support )%&c chia làm 3 nhóm:
- V,t li3u có m,t )= trung bình: b;ng gO ép t> t h$n (>) b;ng gO; b;ng gO t>t
h$n b;ng gO dán.
- V,t li3u nhE: v;i (toile hay canvas): linen > cotton > v;i bao b> (gai). Toile
b.ng cotton (v/i s0i bông) không gi1 s2n t3t, hút 4m m+nh, l+i d5 co
giãn khi&n m6t s2n d5 b, n7t, không nên dùng cho nhAng tác phLm
quan tr-ng.
- V,t li3u mBng: gi5y s&i bông > gi5y th%(ng > bìa > gi5y bCi
MIt ph; i )< ráp ) 8 s$n dính vào nh%ng l6i không )%&c hút s$n )8 khBi b0 xu>ng
màu, không )%&c co giãn nhi'u quá khi nhi3t )= thay )7i ) 8 s$n khBi nNt v4. Vì
th. v,t li3u ph;i )%&c x1 l@ (preparer, hay size (ph<) và prime (lót)).

TM th. kF 15 Q châu Âu làm support )8 v2 )ã )%&c coi là m=t ngh' riêng. Ho6 s?
)%&c gi;i phóng khBi công vi3c nIng nh-c )ó, và chJ c*n mua support do th&
làm sVn. Ngày nay cDng v,y, t>t nh5t là mua toile )ã )%&c ph< lót sVn ngoài
hi3u.

Toile bán sVn th%(ng )%&c chia làm 3 lo6i: m0n, trung, thô. Toile m0n có giá cao
nh5t, k. ).n toile trung, rCi toile thô.


thô trung mCn

Sizing (ph#):
Có th8 dùng acrylic priming dùng cho m-i b' mIt và cho m-i ch5t li3u.
www.Beenvn.com

15
N.u không có th8 t9 chuLn b0 theo công thNc sau:

- tJ l3: 45 ~ 60 gr keo da trâu (hay da thB) / 1 lit n%:c l6nh
- vMa )un nhB l1a vMa qu5y trong nCi, nh%ng không )8 sôi
- khi keo )ã tan h.t )%&c dung d0ch lB ng nh% th6ch, thì )8 ngu=i ).n
nhi3t )= trong phòng (24 – 25 )= C)
- hâm lên cho thành lBng
- dùng bút bEt to b;n ph.t lên toile )ã c#ng trên khung sao cho ch5t ph<
chui vào t5t c; các chO lõm
- )8 khô


Keo da (trâu hay th9) ng:n không cho linolenic acid trong d%u lanh :n
th6ng toile. Nh(ng keo da có nh(;c -i4m là hút <m khi)n l=p lót b+ co ho7c
r>p d?n -)n n1t s$n ph6 phía trên. Ngày nay nhi'u ng%(i thay bKng acrylic
gesso (Xem bên d%:i).

Làm lót (priming) (ground)
N'n (ground) là l:p ng#n cách giAa support và s$n )8 s$n có th8 dính t>t và
b'n, không b0 xu>ng màu. Ch5t lót t>t nh5t và thông dGng nh5t là dung d0ch
gesso, có bán sVn ngoài hi3u. Dung d0ch gesso gCm b=t th6ch cao (calcium
carbonate) tr=n v:i keo casein (phosphorprotein c<a sAa, ti.ng Latin caseus có
ngh?a là pho-mat. "un sAa v:i acid hoIc dùng acid lactic làm chua sAa )8 )%&c
casein) hoIc keo da trâu. N#m 1995 hãng Liquitex (1933, USA) ch) t@o ra
acrylic gesso (titanium dioxide + ch5t k.t dính acrylic) dùng dung d0ch n%:c,
)%&c nhi'u ho6 s? %a chu=ng vì có th8 dùng cho m-i ch5t li3u (s$n d*u,
tempera, gouache, acrylic, v.v.) và lót m-i b' mIt.

Liquitex primer







www.Beenvn.com

16


Công th1c -$n giAn làm gesso:
- Ngâm qua )êm 85 gr keo keo da trâu vào 0.8 lit n%:c.
- "un cách th<y, không )8 sôi, qu5y tM tM )8 tránh s<i b-t, cho ).n khi )%&c m=t
dung d0ch s'n s3t. Thêm n%:c cho )%&c 1 lit dung d0ch.
- Trong khi vSn ti.p tGc )un, r/c vào kho;ng 450 ~ 500 gr b=t ph5n (th6ch cao)
- Có th8 thêm b=t tr/ng titanium hay màu khác vào theo tJ l3
b=t tr/ng titanium : ph5n = 1: 9.
- Khi dung d0ch còn 5m, dùng bút bEt to b;n ph< m=t l%&t lên toile.
! Chú @: Quét bút v' m=t h%:ng
- "8 khô (ít nh5t 1 ti.ng). "ánh gi5y ráp. Lau s6ch bGi.
- Ph< l%&t hai (Quét theo h%:ng vuông góc v:i h%:ng l%&t tr%:c).
- Có th8 ph< t:i 5 l%&t tùy theo (n.u dùng tr/ng titanium: 2 l%&t, n.u dùng tr/ng
k2m: 3 – 5 l%&t) .
- "8 khô (qua )êm).

Chú B: Trên )ây là công thNc cho support cNng, ví dG gO. "8 dùng cho toile ph;i
thêm vào, khi )un cách th<y, kho;ng 20% dLu lanh )Ic ()ã qua x1 l@ nhi3t)W.

Công th1c -$n giAn làm l=p lót s$n d%u:
- Dùng dao v2 tr=n b=t s$n tr/ng v:i d*u lanh ép l6nh )8 )%&c m=t h&p ch5t
sánh lBng.
- Thêm gesso vào và tr=n ).n d6ng nhão )Ic.
- Pha loãng bKng d*u thông tùy theo @ mu>n.


Khung cMng toile (stretcher bars, châssis):
- Dùng khung ghép m=ng, có nêm thì càng t>t.



X các n%:c phát tri8n nh% châu Âu, M+, Nh,t, sát-xi (châssis) )%&c bán sVn
theo kích th%:c th> ng nh5t qu>c t. (xem b;ng bên d%:i, trong )ó )$n v0 )o kích
th%:c là cm). Các kh7 )%&c phân lo6 i thành F (figure = hình), P (paysage =
phong c;nh), và M (marine = bi8n) theo tJ s> giAa 2 c6nh dài và ng/n c<a
châssis. TJ s> )ó t#ng khi )i tM F ).n P rCi M, tNc kh7 tranh M thì dài h$n P, P
dài h$n F. Ví dG khi nói bNc tranh này có kích th%:c F100 (hay 100 F) có ngh?a
là ~ 162 x 130 cm, P100 tNc là ~ 162 x 112 cm, M100: ~ 162 x 97 cm. Ngoài ra
còn kh7 vuông, k@ hi3u là S (square), v:i hai chi'u có )= dài bKng nhau và bKng
c6nh dài c<a c4 F, ví dG S100 tNc là 162 x 162 cm.

www.Beenvn.com

17



2) Màu

a) Các h+t màu (pigments):
Các h6t v,t ch5t khô có màu )%&c g-i là h6t màu (pigments), hAu c$ (organic)
tNc có chNa carbon, hoIc vô c$ (inorganic), th%(ng không có tính thLm th5u
hoIc thLm th5u r5t y.u trên các b' mIt v,t ch5t mà chúng ti.p xúc. Vì th. c*n
ch5t k.t dính )8 giA chúng trên các b' mIt )ó (trên gi5y, toile, gO, v.v.). Chúng
không b0 hoà tan trong các ch5t k.t dính, song s2 )%&c phân tán treo l$ l1ng
trong ch5t k. dính. M=t s> h6t màu có nguCn trong thiên nhiên (ví dG umbers
and siennas là )5t). Các h6t khác là do ch. t6o (ví dG các màu cadmiums).

C*n phân bi3t h6t màu v:i phLm nhu=m. PhLm nhu=m hoà tan )%&c và thLm
th5u )%&c. Có th8 bi.n phLm nhu=m thành các h6t màu bKng ph%$ng pháp
hóa h-c, tNc tách chúng ra khBi dung môi sau )ó hãm chúng bKng m=t ch5t vô
c$ không màu (th%(ng là mu>i kim lo6i nh% barium sulfate, calcium sulfate,
aliminium hydroxide, aluminium oxide) )8 chúng không b0 hoà tan. NhAng h6t
màu lo6i này )%&c g-i là lake. Ví dG:
- Indigo (chàm) lake )%&c ch. t6o tM th(i Ai C,p c7 )6i tM lá cây tùng lam
(woad), sau )ó )%&c nh,p tM Un "=;
- HCng madder lake )%&c l5y tM cây thiên th&o (madder). Màu t7ng h&p
(synthetic) )%&c g-i là Azarin crimson;
- Carmine lake )%&c chi.t tM xác khô con r/p son (phLm yên chi) (có Q các
n%:c nhi3t ):i, c,n nhi3t ):i, Q Nam M+ và Mexico)

Các h6t màu ch. tM phLm nhu=m th%(ng b0 phai màu.

www.Beenvn.com

18
Các h6t màu hAu c$ (organic) th%(ng nhE, trong, có )= nhu=m cao (high
tinting strength). Các h6t màu vô c$ th%(ng là các h&p ch5t kim lo6i, )Gc
(opaque), nIng, và )Ic (nh% cobalt, iron, zinc, …).

- Các h6t màu vô c$ trong t9 nhiên nh% ochre, umber, sienna có trong )5t
có màu do oxide s/t, hydroxides, k.t h&p v:i )5t sét, ph5n, và silica t6o
ra.
- Các h6t màu vô c$ )%&c t7ng h&p trong công nghi3p th%(ng là kim lo6i.
CDng có các h6t màu vô c$ t7ng h&p thay th. cho các màu t9 nhiên nh%
)B mars và vàng mars.
- Các h6t màu hAu c$ trong t9 nhiên th%(ng )%&c chi.t tM th;o m=c hoIc
)=ng v,t (thiên th;o, ngà voi, x%$ng, cây nho)
- Các h6t màu hAu c$ t7ng h&p là các h&p ch5t chNa carbon nh%
quinacridone ()B - tím)

Các h6t màu )%&c phân tích theo:

- >* nhu*m (tinting strength): "%&c th1 bKng tr=n màu v:i màu tr/ng theo tJ
l3 1:10. Các h6t màu hAu c$, )Ic bi3t hAu c$ t7ng h&p, th%(ng có )=
nhu=m cao h$n các h6t màu vô c$;
- >* >Lc – trong: M=t s> h6t màu hAu c$ hoàn toàn trong do c5u trúc phân t1,
vì th. )%&c dùng làm màu láng;
- >* b(n >+i v)i ánh sáng: M=t s> h6 t màu b'n khi v2 )Ic, nh%ng l6i không
b'n khi v2 loãng;
- t+c >* khô: Vermillion ()B son, )B th*n sa, sulfide th<y ngân HgS) khi hoà
v:i d*u thì làm d*u khô ch,m h$n, trong khi cobalt làm d*u khô nhanh h$n.
- >* h.p thL d-u: M=t s> h6t màu c*n nhi'u d*u h$n. Càng nhi'u d*u thì
càng d! nNt.

b) 86c tính c9a màu s2n d#u:
PhG thu=c vào hãng s;n xu5t. Vì v,y c*n )-c chJ dSn trên tMng tube màu. M=t
s> hãng n7i ti.ng: Lefranc & Bourgeois (1720) [9], Winsor & Newton (1832)
[10], Talens (1899) [11], Holbein (1900) [12], Kusakabe (1996), Matsuda.

Tr/ng:
- Tr*ng chì (carbonate chì PbCO
3
): là lo6 i tr/ng c7 x%a nh5t, r0t ->c, có )=
ph< cao ()Gc), s/c 5m, và nhi'u )= chuy8n, khô nhanh, nh%ng b0 )en
(ch.t, bLn) theo th(i gian. Vì )=c nên ngày nay tr/ng chì khá hi.m,
th%(ng chJ )%&c bán cho ho6 s? trong tube nhB.

- Tr*ng b@c: [flake white (tr#ng vLy) hay Cremnitz white]: carbonate chì +
hydrate chì 2PbCO
3
· Pb(OH)
2
, b0 )en khi gIp sulphur hoIc khói. Tên g-i
“tr/ng v;y” (flake white) b/t nguCn tM cách s;n xu5t các h6t màu tr/ng chì
(Xem bên d%:i). Kremnitz hay Cremnitz là m=t )0a danh Q biên gi:i
Hungary – Slovakia, n$i có mB chì, còn Krems l6i là m=t )0a danh Q Áo
n$i ng%(i ta làm ra carbonate chì.

- Tr*ng k#m (oxide k2m ZnO): )= ph< y.u (bán )Gc semi-opaque), không
dùng )8 v2 lót )%&c, nh%ng t>t cho v2 trong, hoIc vi!n c,n không khí.
S/c 5m, lâu khô, khi khô t6o thành màng giòn nên d! b0 nNt n.u v2 dày.

- Tr*ng titan (titanium dioxide TiO
2
) )%&c phát hi3n n#m 1821, )%&c dùng
thay th. tr/ng chì tM 1921 do công ty M+ s;n xu5t )6i trà cho ho6 s?, có )=
www.Beenvn.com

19

ph< r5t cao, b'n màu, khô nhanh, không )=c, s/c l6nh h$n tr/ng chì
nh%ng 5m h$n tr/ng k2m, ng; vàng theo th(i gian, và k.t s&i trong d*u, vì
th. th%(ng )%&c tr=n v:i 15 – 20 % tr/ng k2m )8 kh/c phGc; )%&c coi là
màu tr/ng c<a th. kF 20. Không nên dùng quá nhi'u vì tr/ng titan có xu
h%:ng át các màu khác.

- Tr*ng óng ánh (tr*ng xà c.) (iridescent white = blanc nacré): vLy mica
(khoáng ch5t silicate) ph< tr/ng titan, bán ) Gc, ph< lên n'n tr/ng )Gc cho
m=t màng tr/ng óng ánh nh% )i3p.

- Tr*ng s1 (ceramic white) (titanic acid strontium): m:i )%&c s;n xu5t g*n
)ây (Holbein), không ng; vàng.


Ph($ng pháp sAn xu0t tr*ng chì (flake white) cC truyDn [13]

Tôi t6m d0ch ph%$ng pháp này là “hun d5m & < phân” ki8u Hà Lan (“stack”
Dutch method). Các lá chì )%&c ) It kê trên )áy các th> )5t nung có khoang
)áy riêng )8 chNa d5m (acetic acid) (ng,p kho;ng 1/3 th>). Các th> chì sau
)ó )%&c )It ng,p trong phân ng9a và < trong nhà kín. Phân ng9a phân h<y
s;n ra nhi3t và khí CO
2
. Sau kho;ng 3 tháng, h$i acetic acid và carbonic acid
ph;n Nng v:i chì t6o thành carbonate chì và hydrate chì 2PbCO
3
· Pb(OH)
2

bám trên các lá chì d%:i d6ng m=t l:p cùi màu tr/ng. L:p cùi này )%&c c6o
ra thành các v;y tr/ng chì (flakes), ph$i khô, và nghi'n thành b=t tr/ng.

Các lá chì Các lá chì trong th> chNa d5m Nhà < phân


Y phân Tr/ng chì bám trên các lá chì V;y tr/ng chì


Màu ch.t (màu v2 lót) (dead colors):
- Dùng )8 ph< các vùng r=ng trên tranh, tr%:c khi v2 chi ti.t: )en mars ,
tr/ng titanium , )B Un "= (Indian red) , vàng )5t (ochre) , vàng
Naples sáng , lGc ng-c (emerald green) , xanh lam Sevres (Sevres
blue) .

www.Beenvn.com

20

Màu ch.t trong bNc
“Thánh Jerome” (~1480) c<a Leonardo da Vinci, 102.8 x 73.5 cm,
s$n d*u & tempera trên gO, Vatican
Màu láng (glazes):
- Trong hoI c bán trong: Alizarin crimson hay madder lake , gold ochre ,
nâu raw sienna , vàng chanh , vàng Un "= (Indian yellow) , lGc )5t
(terre verte) , burnt umber (nâu )en cháy) , raw umber (nâu )en s>ng)
, tr/ng trong và tr/ng k2m.

Màu trong (transparent):
- Aureolin (vàng cobalt)
- Permanent rose (hCng)

- Permanent magenta (tím hCng)
- Scarlet lake ()B t%$i)
- Lam cobalt (cobalt blue)
- Ultramarine (xanh n%:c bi8n thSm)
- Viridian (xanh lGc chrome)
- Light red ()B nâu)
- Gold ochre (vàng )5t kim)
- Burnt sienna (nâu Sienna nung)
- Burnt umber (nâu )en cháy)

Màu ) Gc (opaque):
- Naples yellow (vàng Naples)
- Cadmium yellow light (vàng cadmium sáng)
- Cadmium yellow (vàng cadmium)
- Cadmium orange (da cam cadmium)
- Cadmium red ()B cadmium)
- Cadmium red deep ()B cadmium t>i)
- Cerulean blue (xanh tr(i)
- Chromium oxide green (lGc oxide chrome)
- Indian red ()B Un "=)
- Yellow ochre (vàng )5t)
- Mars black

www.Beenvn.com

21

KB hi8u màu trong - -&c:

Màu trong: T (transparent)

Màu )Gc: O (opaque),
Màu bán trong: ST (semi-transparent),
Màu bán )Gc: SO (semi-opaque).



E> -&c – trong c6a màu -(;c xác -+nh nh( th) nào?

"= )Gc - trong c<a h6t màu (pigments) )%&c )o bKng chJ s> khúc x6 ánh sáng
(chi.t su5t) và kích th%:c c<a các h6t màu.

1) Chi.t su5t c<a m=t ch5t là kh; n#ng làm l3ch h%:ng ánh sáng khi ánh sáng
chi.u vào ch5t )ó. ">i v:i màu tr/ng, chi.t su5t càng cao và kích th%:c h6t
màu càng g*n kích th%:c t>i %u thì màu càng )Gc. Pigment tr/ng titan có chi.t
su5t cao nh5t, vì th. )Gc nh5t, sau ).n chì rCi k2m. Tuy nhiên, khi tr=n v:i các
d*u t6o màng có chi.t su5t khác nhau, ng%(i ta có th8 bi.n màu có pigment
)Gc thành trong, vì )= )Gc bây gi( )%&c )o bKng hi3u s> giAa chi.t su5t c<a
h6t màu và chi.t su5t c<a ch5t k.t dính. Các h6t màu vô c$ (không chNa
carbon) có chi.t su5t cao, trong khi các h6t màu hAu c$ (chNa carbon) có chi.t
su5t th5p h$n nhi'u, vì th. các màu vô c$ th%(ng )Gc, trong khi các màu hAu
c$ th%( ng trong.

D%:i )ây là b;ng chi.t su5t c<a m=t s> h6t màu và ch5t k.t dính:


Ch0t trung gian:
Không khí
N%:c
D*u t6o màng

H@t màu:
Talc (magnesium silicate)
Calcium carbonate (th6ch cao)
Oxide k2m (tr/ng k2m)
Carbonate chì (tr/ng chì)
Titanium dioxide (tr/ng titan)
Chi)t su0t

1
1.33
1.4 – 1.6


1.55
1.58
2.01
2.09
2.55 – 2.76


2) Kích th%:c c<a h6t màu cDng là m=t nhân t> quan tr-ng ;nh h%Qng t:i )= )Gc
c<a màu. Khi kích th%:c c<a h6t màu t#ng lên, )*u tiên kh; n#ng tán x6 ánh
sáng c<a màu t#ng lên, )6t ).n c9c )6i t6i m=t kích th%:c nh5t )0nh - g-i là
kích th%:c t>i %u. Sau )ó kh; n#ng tán x6 ánh sáng l6i gi;m xu>ng khi kích
th%:c h6t màu ti.p tGc t#ng. Vì v,y )= )Gc c< a màu )*u tiên t#ng theo kích
th%:c h6t màu, )6t t:i giá tr0 c9c )6i ()Gc nh5t) t6i kích th%:c t>i %u, sau )ó
gi;m xu>ng khi kích th%:c h6t màu to h$n nAa.


Kích th% :c

Vì th., trong khi không th8 thay )7i chi.t su5t c<a h6t màu và ch5t k.t dính,
nhà s;n xu5t còn có th8 )i'u chJnh )= )Gc - trong bKnhg cách thay )7i kích
th%:c các h6t màu.
"= tán x6
www.Beenvn.com

22
Ví dG, hãng Winsor & Newton có 2 lo6i tr/ng: (a) tr/ng b6c (silver white) 242,
và (b) tr/ng trong (transparent white) 655. C; hai lo6i )'u có thành ph*n là tr/ng
titanium (PW6) và tr/ng k2m (PW4) trong d*u rum (safflower oil hay huile de
carthame), nh%ng lo6i thN nh5t (a) thì )Gc còn lo6i thN hai (b) thì bán trong (semi-
transparent). Tr/ng b6c H411 (blanc d’argent hay silver white, còn g-i là flake
white hay Cremnitz white) c<a Holbein )%&c làm tM carbonate chì (PW1) là bán
trong, còn tr/ng b6c c<a hãng Maimeri (Italia), cDng )%&c làm tM carbonate chì
(PW1), thì l6i )Gc.
Ngoài ra, tr/ng b6c 2 PbCO
3
· Pb(OH)
2
gCm kho;ng 70% carbonate chì PbCO
3

và 30% hydrate chì Pb(OH)
2
. Hydrate chì làm cho d*u lanh bi.n thành linoleate chì
th%(ng )%&c g-i là xà-phòng chì, làm cho s$n trQ nên trong h$n theo th(i gian.
Nh% v,y, mIc dù titanium dioxide và carbonate chì là )Gc, song do cách
nghi'n v:i d*u t6o màng, ch5t trung gian khác nhau, và thay )7i kích th%:c các
h6t màu, ng%(i ta có th8 làm ra các màu bán )G c hoIc bán trong tM các pigment

)ó. Vì v,y khi mua màu ph;i chú @ ).n các k@ hi3u trong, )Gc, bán trong, và bán
)Gc ghi trên tube màu (Xem ;nh chGp m=t s> tube tr/ng bên d%:i)




T= trái sang: tr/ng titan (dioxide titanium: PW6, ":c) c<a Holbein, tr/ng b6c (carbonate chì: PW1 và oxide
k2m: PW4, ":c) c<a Maimeri, tr/ng v2 lót (khô nhanh) (PW6 và PW4, ":c) c<a Winsor & Newton, tr/ng
trong (PW6 và PW4, bán trong) c<a Winsor & Newton, tr/ng óng ánh (xà cM) (mica và PW6, bán ":c) c<a
Winsor & Newton.

Các hoà tr=n gây m5t màu (màu bLn, ch.t):
- Cerulean (xanh tr(i) + Indian red ()B Un "=) hay ivory black ()en ngà voi)
- Cadmium yellow (Vàng cadmium sáng) + red earth ()B )5t) , colbalt violet
(tím cobalt)
- Cadmium orange (da cam cadmium) + burnt sienna (nâu Sienna cháy)
- Ultramarine (xanh bi8n thSm) + aureolin (vàng colbalt)
- Ultramarine (xanh bi8n thSm) + zinc white (tr/ng k2m): b6c màu, b3nh
“ultramarine ch.t”.
- N'n có màu nâu )5t hoIc )B )5t th%(ng làm các n1a bóng (mid-shade) t>i
)i d*n.
- Viridian (xanh lGc) + cadmium yellow (vàng cadmium) chJ b'n n.u )%&c tr=n
v:i zinc white (t/ng k2m)
- Naples yellow (vàng Naples) và colbalt violet (tím colbat) b0 bLn khi ti.p xúc
v:i kim lo6i (dao v2).
- Vermillion ()B son hay )B th*n sa) ng; )en theo th(i gian vì Z-HgS ()B)
(sulfide th<y ngân) bi.n thành [-HgS ()en). Vermillion trong t9 nhiên có
trong tinh th8 cinnabar (th*n sa) tNc quIng th<y ngân, th%(ng th5y Q các
m6ch khoáng ch5t thu=c vùng núi l1a hay su>i khoáng.

www.Beenvn.com

23


Tinh th8 cinnabar trên quIng dolomite

C;!ng "< chia theo t3c "< khô:
Khô nhanh (trong vòng 2 ngày):
- Umber (nâu )en): b'n, dTo lBng (flexible)
- Aureolin (vàng cobalt)
- Burt sienna (nâu Sienna nung): khá m6nh
- Tr/ng chì: d! hoà h&p

Khô v? à (kho&ng 5 ngày):
- Cerulean (xanh tr(i): khá dTo lBng
- Raw sienna (nâu Sienna s>ng): b'n, khá m6nh
- Xanh cobalt (cobalt blue): giòn
- Tím colbalt (cobalt violet): khá giòn
- "B oxide s/t: m6nh
- LGc chromium oxide: khá dTo lBng
- Vàng Naples: m6nh

Khô ch"m (nhi(u h%n 5 ngày – 1 tu-n):
- LGc )5t (terre verte): m'm, dTo lBng
- Vàng )5t (yellow ochre): khá m6nh
- "en ngà voi (Ivory black): m'm, giòn
- Vàng cadmium: dT o lBng
- Tr/ng titanium: giòn

Khô r.t ch"m:
- Tr/ng k2m: giòn
- "en mu=i )èn (Lamp black): m'm


- Tránh dùng )en ngà voi (ivory black) )8 v2 lót hoIc phác vì r5t lâu khô;
- NhAng màu có chNa chì, cobalt, manganese làm t#ng t>c )= khô, vì th. có
th8 tr=n v:i các màu khác )8 làm khô nhanh lên, ví dG khi v2 lót;
- "Mng bao gi( )8 tranh khô trong t>i vì màng d*u b0 n7i lên trên b' mIt và b0
vàng.


E> bDn (v=i ánh sáng):
Phân lo2i cu& Winsor & Newton:
AA: r5t b'n, A: b'n, B, C. v.v.
(i): ‘A’ có th8 b0 b6c m*u n.u dùng v:i màu có (i)
(ii): Không ch/c )ã ch0u )%&c Lm
(iii): B0 tLy )i khi ti.p xúc v:i môi tr%(ng có acid (ví dG trong không khí)
(iv): Màu dao )=ng: )8 ra sáng thì b0 b6c )i, nh%ng khi )8 vào chO t>i thì
l6i hCi phGc l6i
(v): Không dùng )%&c v:i tr/ng chì pha loãng vì s2 b6c )i
(vi): Lo6i ‘A’ v:i màu hãm
www.Beenvn.com

24

Phân lo2i c#a M!:
ASTM (American Standard Test Measure): I (tuy3t), II (r5t t>t), III (khá), IV (trung
bình), V (kém)

Phân lo2i c#a Anh:
Blue Wool Standard: 1 ! 3 (b6c màu trong 20 n#m), 4 ! 5 (20 ! 100 n#m), 6 (r5t
t>t), 7 - 8 (tuy3t).

M=t s> hãng nh% Lefranc & Bourgeois, Holbein v.v. dùng sao (*) )8 chJ )= b'n
ph$i sáng. Màu càng nhi'u sao càng b'n.

Giá c<a màu phG thu=c vào giá c<a h6t màu (pigments), )%&c x.p theo series
number, tM 1 ).n 6. S> series càng cao giá càng )/t. Màu s$n d*u ch5t l%&ng
cao nh5t, và giá thành cDng )/t nh5t, th%(ng )%&c g-i là “Artists’ Oil Color”.

3) Dung môi, dàu t+o màng, ch=t trung gian, dàu bóng

a) Dung môi (solvent)
Dung môi là dung d0ch )8 hoà tan s$n d*u trong khi v2, và r1a bút và palette sau
khi v2. Dung môi tinh khi.t ph;i có kh; n#ng bay h$ i hoàn toàn, không )8 l6i d5u
v.t.

- d%u thông (turpentine hay pinen): dung môi )=c h6i nh5t và nIng mùi nh5t,
bay h$i ch,m, không th8 thi.u khi v2 vì là dung môi duy nh5t có kh; n#ng
hòa tan nh9a Dammar;

- x:ng tr*ng (t6m d0ch tM “white spirit”): ít )=c h$n turpentine, th%(ng )%&c
dùng )8 r1a bút và palette. White spirit là s;n phLm dùng )8 tLy r1a s$n, thu
)%&c sau m=t chu trình ch%ng c5t phân )o6n d*u mB. "*u tiên ng%(i ta
ch%ng d*u thô (crude oil hay petroleum) thành d*u tây (kerosene) và naphtha
(tên g-i chung cho nhi'u h&p ch5t lBng cháy )%&c chNa hydrocarbons).
NhAng s;n phLm )ó l6i )%&c tr;i qua 2 - 3 b%:c ch%ng c5t nAa )8 cu>i cùng
thu )%&c các s;n phLm có nhi.t )= sôi khác nhau và )ã )%&c x1 l@ theo
nhi'u ki8u khác nhau.

- dung môi không mùi (sansodor hay orderless solvent): dùng khi không
ch0u )%&c mùi d*u thông, nh%ng không t>t bKng, bay h$i ch,m h$n d*u
thông;

- dung môi r,a tranh (picture cleaner): dùng )8 lau vec-ni cD bL n khBi tranh
c7. Ph;i r5t cLn th,n khi dùng và ph;i dMng l6i ngay n.u màu cDng b/t )*u
thôi ra. T>t nh5t không nên t9 làm mà nh( c,y chuyên gia phGc ch

b) D#u t+o màng (drying oils)
D*u th9c v,t dùng )8 tr=n h6t màu (pigments) làm nên màu s$n d*u, ch< y.u
gCm

• dàu lanh (linseed oil = huile de lin),
• d%u thu2c phi8n (poppy oil = huile d'œillette ),
• d%u rum (safflower oil = hulie de carthame),
• d%u h@t óc chó (walnut oil = huile de noix).
www.Beenvn.com

25


(1) (2) (3) (4)

(5) (6)
1: lanh, 2: thu>c phi3n, 3: rum, 4: óc chó, 5: mastic, 6: dammar

D*u lanh th%(ng )%&c )un lên, khi.n d*u )%&c cao phân t1 hoá (polymerized)
và ô-xi hoá, trQ nên )Ic sánh h$n và khô nhanh h$n. Tuy nhiên, ngày nay
“boiled linseed oil” (d*u lanh )un) th9c ra chJ là m=t h&p ch5t c<a d*u lanh s> ng,

dung môi d*u tây và hoá ch5t làm khô. D*u lanh )%&c x1 l@ nhi3t bKng cách )un
trong xoong ),y kín (không ti.p xúc v:i oxy) )%&c g-i là stand oil, )Ic sánh nh%
m,t ong, và khô ch,m. Stand oil t6o cho s$n m=t l:p men bóng. Thêm quá nhi(u
stand oil s' gây ra hi/n t?@ng mJt s%n bC nhMn nheo (gPi là da cá s.u).
- d%u lanh nguyên ch0t (refined linseed oil): thông dGng nh5t, song lâu
khô;
- d%u lanh ép l@nh (cold-pressed linsed oil): h$i vàng, khô nhanh h$n, lBng
h$n, )%&c ép tM h6t lanh không qua x1 l@ nhi3t ()un);
- d%u lanh -(;c t<y (bleached linseed oil): h$i )Gc, )= nh:t cao h$n m=t
chút, khô nhanh h$n, )%&c ch. bKng x1 l@ nhi3t ph$i n/ng nh%ng ),y kín
)8 không bay h$i;
- d%u lanh -7c (thickened linseed oil): )Gc, )Ic nh% syrup, rút ng/n th(i
gian khô, t#ng )= bóng và b'n c<a màng, )%&c ch. bKng ph$i n/ng
nh%ng )8 hQ )8 bay h$i;
- d%u lanh -un (stand oil): khô ch,m song t6o nên màng )àn hCi và dai, và
không b0 ng; vàng, ti3n cho láng (glazing) và tJa chi ti.t.
- d%u thu2c phi8n (poppy oil): trong, không b0 ng; vàng, khô ch,m, h&p v:i
các hoà s/c sáng.
- d%u h@t óc chó (walnut oil): t%$ng t9 d*u lanh, nh%ng không b0 vàng,
)%&c dùng tM t.k. 5, khô ch,m h$n d*u lanh, thêm chì và d*u khô nhanh
thì )%&c d*u )en (black oil).

c) Ch=t trung gian (medium)
Thêm vào )8 t6o hi3u qu; (thay )7i )= bóng, )= dày, t6o ra k.t c5u, v.v.):

- Painting medium: làm loãng m*u, t6o )= b'n, ch>ng ng; vàng, t#ng th(i
gian khô;
- Impasto medium: dùng )8 v2 )/p, khô nhanh, không b0 vàng, n1a bóng;
- Oleopasto medium: dùng )8 v2 )/p, khô nhan, không b0 vàng, n1a m(.