Điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi theo luật tố tụng hình sự việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
KHOA LUẬT HÌNH SỰ

NGUYỄN QUẢN ANH THƯ

ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM HẠI TÌNH DỤC NGƯỜI
DƯỚI 18 TUỔI THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ
VIỆT NAM

KHĨA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT

Giảng viên hướng dẫn: Th.S PHẠM THỊ TUYẾT MAI

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2022


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
KHOA LUẬT HÌNH SỰ

KHĨA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT

ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM HẠI TÌNH DỤC NGƯỜI
DƯỚI 18 TUỔI THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ
VIỆT NAM

Giảng viên hướng dẫn: Th.S Phạm Thị Tuyết Mai
Người thực hiện: Nguyễn Quản Anh Thư
MSSV: 1853801013176
Lớp: 93 - HS43B1

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2022


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan khóa luận “Điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới
18 tuổi theo luật tố tụng hình sự Việt Nam” là cơng trình nghiên cứu khoa học do
cá nhân tơi thực hiện dưới sự hướng dẫn của Th.S Phạm Thị Tuyết Mai. Trong q
trình nghiên cứu, khóa luận cũng có sự kế thừa quan điểm, ý kiến khoa học của những
nhà nghiên cứu đã từng thực hiện các đề tài có liên quan. Những quan điểm, ý kiến
này, cũng như những thông tin mà khóa luận có tham khảo, khi được sử dụng đều
được thể hiện một cách trung thực và có trích dẫn nguồn đầy đủ.
Do chưa có nhiều kinh nghiệm tiếp xúc thực tế, cũng như vốn kiến thức còn
hạn hẹp, nên sẽ khơng tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Chính vì vậy, tác giả rất
mong nhận được sự đóng góp ý kiến từ Q Thầy, Cơ và bạn đọc, để có thể rút kinh
nghiệm tốt hơn.

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 29 tháng 6 năm 2022
Sinh viên

Nguyễn Quản Anh Thư


LỜI CẢM ƠN
Trong q trình thực hiện khóa luận “Điều tra các vụ án xâm hại tình dục
người dưới 18 tuổi theo luật tố tụng hình sự Việt Nam”, tác giả đã nhận được sự
hướng dẫn tận tình của Th.S Phạm Thị Tuyết Mai. Do đó, tác giả cũng xin gửi lời
cảm ơn chân thành đến Cô đã hỗ trợ, định hướng cho tác giả trong suốt quá trình
nghiên cứu. Sự tận tâm của Cô là động lực rất lớn giúp tác giả hồn thiện tốt hơn
khóa luận này.

Đồng thời, tác giả cũng xin chân thành cảm ơn Quý Thầy, Cơ khoa Luật Hình
sự, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh đã truyền đạt kiến thức quý báu
cho tác giả trong suốt quá trình học tập tại trường, để có thể vận dụng những kiến
thức đó vào khóa luận này.
Ngoài ra, tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn đến Trung tâm thông tin Thư viện
trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, Viện kiểm sát nhân dân Thành phố
Thuận An, Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Bình Dương, các đơn vị có liên quan và bạn
bè đã tạo điều kiện, hỗ trợ trong việc tìm kiếm thông tin, tài liệu tham khảo, số liệu
thực tiễn để tác giả có thể hồn thành khóa luận này.

Sinh viên

Nguyễn Quản Anh Thư


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Số thứ tự Ký hiệu chữ viết tắt

Chữ viết đầy đủ

1

BLHS

Bộ luật Hình sự

2

BLTTHS

3

BLTTHS năm 2015

4

LHQ

Bộ luật Tố tụng Hình sự
Bộ luật Tố tụng Hình sự
năm 2015 sửa đổi, bổ sung
năm 2021
Liên Hợp Quốc


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1
CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM
HẠI TÌNH DỤC NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI .............................................................7
Giới thiệu Chương 1 ..................................................................................................7
1.1. Một số khái niệm cơ bản ....................................................................................7
1.1.1. Xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi .....................................................7
1.1.2. Điều tra vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ..............................9
1.2. Đặc điểm điều tra vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ....................10
1.2.1. Đặc điểm của các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi .............10
1.2.2. Đặc điểm của điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi 14
1.3. Cơ sở quy định điều tra vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ..........16
1.3.1. Cơ sở pháp lý........................................................................................16
1.3.2. Cơ sở lý luận ........................................................................................16
1.3.3. Cơ sở thực tiễn .....................................................................................17

1.4. Ý nghĩa của việc điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi..18
1.5. Quy định của pháp luật một số nước về điều tra các vụ án xâm hại tình
dục người dưới 18 tuổi ............................................................................................20
1.5.1. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự Pháp về điều tra các vụ án xâm
hại tình dục người dưới 18 tuổi ......................................................................21
1.5.2. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự Thụy Sĩ về điều tra các vụ án
xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ..............................................................23
1.5.3. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự Hàn Quốc về điều tra các vụ án
xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ..............................................................24
1.5.4. Đánh giá hoạt động điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18
tuổi theo pháp luật của Pháp, Thụy Sĩ và Hàn Quốc .....................................27
Kết luận Chương 1 ..................................................................................................29
CHƯƠNG 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT
NAM VỀ ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM HẠI TÌNH DỤC NGƯỜI DƯỚI 18
TUỔI .........................................................................................................................30
Giới thiệu Chương 2 ................................................................................................30
2.1. Một số nguyên tắc tiến hành tố tụng cần tuân thủ khi điều tra các vụ án
xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi .....................................................................30


2.2. Quy định về điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi theo
luật tố tụng hình sự Việt Nam ................................................................................35
2.2.1. Chủ thể tiến hành các hoạt động điều tra vụ án xâm hại tình dục người
dưới 18 tuổi ....................................................................................................35
2.2.2. Sự có mặt của người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, người đại diện,
nhà trường, tổ chức của bị hại là người dưới 18 tuổi trong các hoạt động điều
tra 37
2.3.3. Một số hoạt động điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18
tuổi ..................................................................................................................41
Kết luận Chương 2 ..................................................................................................64

CHƯƠNG 3: THỰC TIỄN ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM HẠI TÌNH DỤC
NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI TẠI VIỆT NAM VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ HOÀN
THIỆN ......................................................................................................................65
Giới thiệu Chương 3 ................................................................................................65
3.1. Thực tiễn điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi .............65
3.1.1. Thực tiễn điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi trên
địa bàn tỉnh Bình Dương từ cuối năm 2017 đến tháng 4 năm 2022 ..............65
3.1.2. Thực tiễn điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi trên
địa bàn huyện Mỹ Xuyên từ năm 2018 – 2020 và huyện Cù Lao Dung tỉnh
Sóc Trăng từ năm 2020 - 2021. ......................................................................71
3.2. Những hạn chế, bất cập và nguyên nhân khi tiến hành điều tra các vụ án
xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ở Việt Nam .................................................77
3.2.1. Những hạn chế, bất cập khi điều tra các vụ án xâm hại tình dục người
dưới 18 tuổi ở Việt Nam ................................................................................77
3.2.2. Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập khi điều tra các vụ án xâm
hại tình dục người dưới 18 tuổi ở Việt Nam ..................................................83
3.3. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về điều tra các
vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ...........................................................86
3.4. Kiến nghị đảm bảo thực hiện quy định pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
về điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi .................................92
Kết luận Chương 3 ..................................................................................................95
KẾT LUẬN CHUNG ..............................................................................................96


1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Những năm gần đây, tình hình người dưới 18 tuổi bị xâm hại tình dục xảy ra
ngày càng nhiều và mức độ bị xâm hại tình dục ngày càng nghiêm trọng, điều này đã

tạo nên mối lo ngại đến sự an tồn của nhóm người ở độ tuổi này. Vì vậy, việc bảo
vệ người dưới 18 tuổi trước nguy cơ bị xâm hại tình dục được đặt ra cấp bách, cần
thiết, là trách nhiệm của Việt Nam nói riêng và các quốc gia trên thế giới nói chung.
Mặc dù Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách, pháp
luật, ln ưu tiên vấn đề bảo vệ, chăm sóc và giáo dục người dưới 18 tuổi lên hàng
đầu trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của đất nước nhưng tình trạng người
dưới 18 tuổi bị xâm hại tình dục vẫn khơng có xu hướng giảm mà có chiều hướng gia
tăng mạnh. Cụ thể, theo thống kê từ Tổng đài quốc gia bảo vệ trẻ em 111, trong 6
tháng đầu năm 2021, Tổng đài đã tiếp nhận hỗ trợ 122 ca xâm hại tình dục trẻ em
(tăng hơn cùng kỳ năm trước 13 ca). Trong đó, có 71 ca hiếp dâm trẻ em, chiếm
58,2% (tăng 16 ca so với cùng kỳ năm 2020), 51 ca dâm ô trẻ em, chiếm 25,4% (tăng
21 ca so với cùng kỳ năm 2020). Tỷ lệ trẻ em bị xâm hại tình dục bởi bạn bè, người
quen chiếm 31,1%; bởi người thân trong gia đình vẫn tương đối cao, chiếm 23,8%
(tăng 5,4% so với cùng kỳ năm 2020). Năm 2020, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết
121/2020/QH14 ngày 19/6/2020 về tiếp tục tăng cường hiệu lực, hiệu quả việc thực
hiện chính sách pháp luật về phịng chống xâm hại trẻ em. Sau một năm triển khai
thực hiện, theo báo cáo của Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội vào tháng 8 năm
2021 thì tình hình xâm hại trẻ em vẫn diễn biến phức tạp, từ tháng 6/2020 – 6/2021
so với cùng kỳ năm 2019-2020 thì việc xâm hại trẻ em tăng cả về số vụ, số đối tượng,
số trẻ em bị xâm hại, lần lượt là 26,8%, 12,5%, 25,7%; nhất là hiếp dâm trẻ em tăng
13,2%. Còn theo Báo cáo của Bộ Công an, từ 15/6/2019 đến 14/6/2021, toàn quốc
phát hiện 3.874 vụ xâm hại trẻ em, với 4.440 đối tượng, xâm hại 4.009 trẻ em (357
nam, 3.652 nữ). Trong đó, hiếp dâm người dưới 16 tuổi: 1.053 vụ = 27,2%; Cưỡng
dâm người dưới 16 tuổi: 16 vụ = 0,4%; Giao cấu với người từ đủ 13 đến dưới 16 tuổi:
1.521 vụ = 39,3%; Dâm ô đối với người dưới 16 tuổi: 552 vụ = 14,3%1. Có thể thấy,
cùng với sự phát triển của kinh tế xã hội thì tình hình tội phạm xâm hại tình dục trẻ
em ngày càng diễn biến phức tạp, gia tăng theo từng năm.

T. Yến - Ng. Ngân - T. Thức, “Xâm hại tình dục trẻ em: Nỗi ám ảnh”, [ (truy cập ngày 14/04/2022).
1

2

Bên cạnh đó, việc điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi cũng
khơng thuận lợi và dễ dàng. Do người dưới 18 tuổi là những người đang trong độ tuổi
phát triển, chưa hoàn thiện về mặt thể chất và tâm sinh lý, rất dễ bị tổn thương, tự ti,
mặc cảm, ít hợp tác vì vậy cần phải xây dựng một môi trường tố tụng thân thiện, khác
với môi trường tố tụng dành cho người từ đủ 18 tuổi trở lên, tạo sự gần gũi giữa cơ
quan hay những người có thẩm quyền tiến hành tố tụng đối với người dưới 18 tuổi,
nhất là trong giai đoạn điều tra (vì đây là giai đoạn dễ xâm phạm đến quyền của người
dưới 18 tuổi nhất). Việt Nam dù đã có những văn bản quy phạm pháp luật quy định
về thủ tục điều tra dành cho người dưới 18 tuổi được nội luật hóa từ Cơng ước của
LHQ về Quyền trẻ em, tuy nhiên, việc vận dụng vào thực tiễn còn gặp nhiều bất cập,
vướng mắc, thiếu đồng bộ, chưa phù hợp với thực tế khiến cơ quan tiến hành tố tụng
gặp khơng ít khó khăn, dẫn đến cản trở việc thi hành nhiệm vụ, ảnh hưởng đến quyền
và lợi ích hợp pháp của người dưới 18 tuổi không được đảm bảo một cách tốt nhất.
Xuất phát từ những lý do nêu trên nên tác giả chọn đề tài: “Điều tra các vụ án
xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi theo luật tố tụng hình sự Việt Nam” để nghiên
cứu làm đề tài khóa luận tốt nghiệp.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Thủ tục điều tra thân thiện dành cho người dưới 18 tuổi nói chung và thủ tục
điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi nói riêng được khai thác ở khá
nhiều các cơng trình nghiên cứu khoa học. Có thể kể đến một số cơng trình nổi bật
như:
Dưới hình thức giáo trình, sách chun khảo, có các cơng trình sau: Trường
Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2019), Giáo trình Luật Tố tụng Hình sự Việt
Nam (Tái bản có sửa đổi, bổ sung), Nxb. Hồng Đức – Hội Luật gia Việt Nam; Lê
Huỳnh Tấn Duy (2018), Hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam đối với người
dưới 18 tuổi trên cơ sở khung pháp lý của Liên Hợp Quốc, Nxb. Đại học Quốc gia

Thành phố Hồ Chí Minh; Lê Nguyên Thanh, Trần Thị Quang Vinh, Phạm Thái,
Nguyễn Huỳnh Bảo Khánh (2016), Tâm lý học tư pháp, Nxb. Đại học Quốc gia Thành
phố Hồ Chí Minh. Các cơng trình này cung cấp những kiến thức cơ bản, mang tính
nền tảng, lý luận, khái quát chung về thủ tục tố tụng dành cho người dưới 18 tuổi, đặc
điểm tâm lý của các hoạt động tố tụng nói chung nhằm phục vụ cho việc học tập và
nghiên cứu của sinh viên cũng như các đối tượng khác. Mặc dù có những phần đề cập
đến hoạt động điều tra dành cho người dưới 18 tuổi, tuy nhiên vẫn chưa đi sâu vào
phân tích về thủ tục điều tra đối với vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi.


3

Dưới hình thức luận văn, khóa luận, cơng trình nghiên cứu khoa học có các
cơng trình sau: Lê Hồng Quang (2021), Hoạt động kiểm sát điều tra tội phạm xâm
hại tình dục đối với người dưới 16 tuổi trên địa bàn Thành phố Hà Nội, Luận văn
thạc sĩ, Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội; Nguyễn Phương Thảo (2018), Thủ tục tố
tụng hình sự đối với người bị buộc tội dưới 18 tuổi: Nghiên cứu so sánh và kinh
nghiệm cho Việt Nam, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí
Minh; Lị Phương Thảo (2017), Hoạt động điều tra đối với người dưới 18 tuổi phạm
tội, Khóa luận tốt nghiệp, Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội; Lý Thị Thùy Linh
(2017), Vấn đề điều tra tội phạm hiếp dâm, Khóa luận tốt nghiệp, Trường Đại học
Kiểm sát Hà Nội; Hoàng Lê Uyên Phương, Bùi Thị Thủy Tiên, Trần Quỳnh Như
(2018), Thủ tục điều tra thân thiện đối với người dưới 18 tuổi theo hướng dẫn của
Liên Hợp Quốc và kinh nghiệm cho Việt Nam, Cơng trình nghiên cứu khoa học sinh
viên cấp trường, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh; Trần Ngọc Hồng
Qn, Hồ Thị Xuân Hoàng, Nguyễn Phạm Xuân Thy (2021), Thủ tục giải quyết các
vụ án xâm hại tình dục người dưới 16 tuổi: Nghiên cứu so sánh và kinh nghiệm cho
Việt Nam, Cơng trình nghiên cứu khoa học sinh viên cấp trường, Trường Đại học
Luật Thành phố Hồ Chí Minh. Các cơng trình này hầu hết chỉ tập trung nghiên cứu
về thủ tục tố tụng hình sự nói chung và hoạt động điều tra nói riêng đối với người

dưới 18 tuổi, chưa phân tích và nghiên cứu chuyên sâu về hoạt động điều tra đối với
bị hại là người dưới 18 tuổi trong các vụ án xâm hại tình dục.
Dưới hình thức các bài báo khoa học, bài viết đăng trên các tạp chí chun
ngành, có thể kể đến các bài viết sau: Nguyễn Thị Thúy Hạnh (2021), “Kỹ năng lấy
lời khai người bị hại dưới 16 tuổi”, Tạp chí Kiểm sát, số 13; Đặng Viết Đạt (2021),
“Hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của nạn nhân bị xâm hại tình dục”, Tạp chí
Kiểm sát, số 06; Lại Kiên Cường (2020), “Lấy lời khai người bị hại là phụ nữ và trẻ
em trong các vụ án hiếp dâm – Những khó khăn, vướng mắc và giải pháp khắc phục”,
Tạp chí Khoa học Kiểm sát, số 02; Trần Phương Đạt (2019), “Lấy lời khai nạn nhân,
xây dựng giả thuyết và lập kế hoạch điều tra ban đầu vụ án xâm hại tình dục trẻ em”,
Tạp chí Khoa học Kiểm sát, số chuyên đề 01; Lại Viết Quang (2019), “Một số khó
khăn, vướng mắc trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra các
vụ án xâm hại tình dục trẻ em”, Tạp chí Khoa học Kiểm sát, số chuyên đề 01; Mai
Đắc Biên (2019), “Những khó khăn, vướng mắc trong việc tìm kiếm, thu thập, lưu
giữ chứng cứ trong các vụ án về xâm hại tình dục và bóc lột tình dục trẻ em”, Tạp chí
Khoa học Kiểm sát, số chuyên đề 01; Vũ Thị Quyên và Nguyễn Thị Kiều Anh (2017),


4

“Thủ tục tố tụng đối với bị hại là người dưới 18 tuổi theo quy định của Bộ luật Tố
tụng Hình sự năm 2015”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, Viện Nhà nước và Pháp
luật, số 01; Đinh Văn Đoàn (2017), “Thủ tục tố tụng đối với bị hại là người dưới 18
tuổi trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, Viện
Nhà nước và Pháp luật, số 06. Các bài viết này chủ yếu chỉ tập trung khai khác ở một
khía cạnh trong hoạt động điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi,
chưa khái quát, phân tích đầy đủ nội dung của hoạt động điều tra cũng như việc bảo
đảm quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại là người dưới 18 tuổi đối với loại vụ án
này.
Qua việc tìm hiểu các cơng trình nghiên cứu trên, tác giả nhận thấy đây là

những nguồn tài liệu vơ cùng q giá và hữu ích, đóng góp nhiều thông tin quan
trọng, phục vụ cho việc nghiên cứu pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về điều tra
các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi, tuy nhiên vẫn chưa có sự phân tích
tổng thể về vấn đề này. Vì vậy, việc lựa chọn đề tài: “Điều tra các vụ án xâm hại
tình dục người dưới 18 tuổi theo luật tố tụng hình sự Việt Nam” để làm khóa luận
là khơng trùng lặp với các cơng trình khoa học đã được cơng bố.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Thơng qua đề tài, tác giả mong muốn làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về hoạt
động điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi dưới góc độ phân tích
các quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự Việt Nam cũng như các văn bản hướng
dẫn, đồng thời tham khảo các văn bản hướng dẫn của Liên Hợp Quốc, pháp luật của
một số quốc gia trên thế giới và nghiên cứu thực tiễn tiến hành tố tụng của cơ quan
có thẩm quyền tiến hành tố tụng trong giai đoạn điều tra các vụ án xâm hại tình dục
người dưới 18 tuổi. Ngồi ra, dưới góc độ lý luận, tác giả đi sâu vào phân tích về đặc
điểm tâm sinh lý của đối tượng bị hại là người dưới 18 tuổi, đồng thời làm sáng tỏ
các cơ sở cho việc hình thành thủ tục điều tra dành riêng cho đối tượng này. Dưới góc
độ thực tiễn, tác giả nghiên cứu thực trạng áp dụng các quy định về thủ tục điều tra
đối với bị hại là người dưới 18 tuổi trong các vụ án xâm hại tình dục tại Việt Nam
cũng như một số nước khác trên thế giới để làm rõ những vướng mắc, bất cập khi áp
dụng các quy định trên tại Việt Nam. Từ đó đưa ra những kiến nghị, giải pháp nhằm
hoàn thiện các quy định của pháp luật Việt Nam liên quan đến hoạt động điều tra các
vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi.


5

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, tác giả đã đặt ra và giải quyết các nhiệm vụ sau:
- Làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận chung về điều tra các vụ án xâm hại tình

dục người dưới 18 tuổi và tham khảo pháp luật một số quốc gia trên thế giới.
- Nghiên cứu quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về điều tra các
vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi.
- Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của việc áp dụng các quy định
về hoạt động điều tra trong các vụ án xâm hại tình dục đối với bị hại là người dưới
18 tuổi để bảo vệ tối đa quyền và lợi ích hợp pháp của họ khi tham gia vào quá trình
giải quyết vụ án.
4. Đối tượng, phạm vi và phương pháp nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài bao gồm:
- Thứ nhất, các quy định có liên quan đến thủ tục điều tra dành cho người dưới
18 tuổi của LHQ được quy định trong các văn bản hướng dẫn và pháp luật một số
nước về điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi.
- Thứ hai, những quy định của BLTTHS năm 2015 và các văn bản quy phạm
pháp luật của Việt Nam hướng dẫn thi hành hoạt động điều tra các vụ án xâm hại tình
dục người dưới 18 tuổi. Từ đó xem xét, tìm hiểu thực tiễn điều tra các vụ án xâm hại
tình dục người dưới 18 tuổi thơng qua các số liệu thống kê.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung vào việc nghiên cứu các thủ tục tố tụng hình sự đối với bị hại
là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra các vụ án xâm hại tình dục theo quy
định của BLTTHS năm 2015, các văn bản hướng dẫn và tham khảo quy định trong
các văn bản của LHQ cũng như pháp luật của một số quốc gia về vấn đề này.
Đối với phần thực tiễn, đề tài phân tích và đánh giá thực trạng điều tra các vụ
án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi trên phạm vi tỉnh Bình Dương và 02 huyện
của tỉnh Sóc Trăng, trong khoảng thời gian từ cuối năm 2017 – 2022.
4.3. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Marx –
Lenin là phương pháp nền tảng. Bên cạnh đó, trong q trình nghiên cứu và hồn
thiện đề tài, một số phương pháp khác cũng được kết hợp vận dụng như:
- Phương pháp phân tích: nghiên cứu các văn bản, tài liệu khác nhau liên quan

đến hoạt động điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi.


6

- Phương pháp so sánh: thông qua việc nghiên cứu pháp luật nước ngoài, so
sánh, đối chiếu với pháp luật Việt Nam để đưa ra những đánh giá, kiến nghị.
- Phương pháp thống kê: thu thập và phân tích số liệu về thực tiễn điều tra các
vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi.
- Phương pháp tổng hợp: sau khi đã phân tích hệ thống quy định pháp luật nước
ngoài, lý thuyết và thực tiễn áp dụng, phương pháp này sẽ tổng hợp lại để đưa ra
những đánh giá và quan điểm cụ thể trong việc rút kinh nghiệm và kiến nghị hoàn
thiện quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về điều tra các vụ án xâm hại
tình dục người dưới 18 tuổi.
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
Khóa luận được nghiên cứu một cách nghiêm túc, có hệ thống, với những giá
trị tiến bộ, cùng với những phân tích về mặt lý luận và thực tiễn để đưa ra các định
hướng làm căn cứ nhằm góp phần hồn thiện các quy định của pháp luật tố tụng hình
sự về thủ tục điều tra dành cho người dưới 18 tuổi, có ý nghĩa quan trọng trong việc
giải quyết các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi và đấu tranh phịng chống
tội phạm xâm hại tình dục. Đây được xem là một nguồn tài liệu thiết thực để các tác
giả có định hướng nghiên cứu về nội dung này có thể tham khảo, ngồi ra có thể sử
dụng làm nguồn tài liệu để giảng dạy trong phạm vi nhà trường.
6. Kết cấu của khóa luận
Nội dung của đề tài bao gồm phần mở đầu, nội dung chính, kết luận chung và
danh mục tài liệu tham khảo. Phần nội dung chính được chia thành 03 chương, cụ thể
như sau:
Chương 1: Những vấn đề lý luận về điều tra các vụ án xâm hại tình dục người
dưới 18 tuổi
Chương 2: Quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về điều tra các

vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi
Chương 3: Thực tiễn điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi
tại Việt Nam và một số kiến nghị hoàn thiện


7

CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM
HẠI TÌNH DỤC NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI
Giới thiệu Chương 1
Chương 1 trình bày và phân tích những vấn đề lý luận về điều tra các vụ án
xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi, trong đó tập trung vào việc làm rõ một số khái
niệm cơ bản, tìm hiểu đặc điểm của các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi
và hoạt động điều tra các vụ án này. Tiếp đến sẽ đưa ra những cơ sở quy định và ý
nghĩa của việc điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi. Đồng thời
phần cuối của Chương 1 sẽ trình bày quy định của pháp luật một số nước về điều tra
các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi, tạo cơ sở cho việc so sánh, đánh giá
và kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam trong các
chương tiếp theo.
1.1. Một số khái niệm cơ bản
1.1.1. Xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi
Trước tiên, để hiểu rõ hơn vấn đề xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi, cần tìm
hiểu thế nào là người dưới 18 tuổi. Theo định nghĩa tại Điều 2.2(a) của Các quy tắc
tiêu chuẩn tối thiểu của LHQ về hoạt động tư pháp đối với người chưa thành niên
(Quy tắc Bắc Kinh): “Người chưa thành niên là trẻ em hay thanh thiếu niên...”.2
Thông qua quy định này, có thể hiểu, người chưa thành niên bao gồm hai nhóm đối
tượng là trẻ em và thanh thiếu niên. Đồng thời, tại Điều 1 Công ước của LHQ về
Quyền trẻ em được thông qua ngày 20/11/1989 cũng quy định: “Trẻ em là những
người dưới 18 tuổi, trừ trường hợp luật pháp áp dụng với trẻ em đó quy định tuổi
thành niên sớm hơn”. Khái niệm này chỉ áp dụng trong phạm vi Cơng ước, cịn về

thực chất đây là một quy định mở và các quốc gia thành viên có thể quy định độ tuổi
của trẻ em ở mức thấp hơn 18 tuổi.3 Việt Nam đã tham gia ký kết, phê chuẩn Công
ước của LHQ về Quyền trẻ em ngày 20/02/1990. Trải qua q trình nội luật hóa quy
định của pháp luật quốc tế vào pháp luật quốc gia, thủ tục tố tụng hình sự dành cho
người chưa thành niên tham gia vào quá trình tư pháp hình sự lần đầu tiên được ghi
nhận chính thức thành một chương riêng của BLTTHS năm 1988.4 Sau đó, BLTTHS
United Nations Standard Minimum Rules for the Administration of Juvenile Justice (“The Beijing Rules”),
Adopted by General Assembly resolution 40/33 of 29 November 1985, Article 2.2(a): “A juvenile is a child
or young person...”
3
Lê Huỳnh Tấn Duy (2018), Hồn thiện pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam đối với người dưới 18 tuổi trên
cơ sở khung pháp lý của Liên Hợp Quốc, Nxb. Đại học quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, tr. 02.
4
Chương 31: Thủ tục về những vụ án mà bị can, bị cáo là người chưa thành niên, BLTTHS 1988.
2


8

năm 2003 tiếp tục ghi nhận thủ tục đặc biệt dành cho đối tượng này.5 Tuy nhiên,
người chưa thành niên mà hai Bộ luật này hướng đến bảo vệ chỉ bao gồm người bị
buộc tội. Mãi đến khi BLTTHS năm 2015 ra đời, đối tượng được áp dụng thủ tục đặc
biệt này được mở rộng bao gồm cả người bị hại và người làm chứng chưa thành niên.
Đặc biệt, trong BLTTHS năm 2015, cụm từ “người chưa thành niên” được sử dụng
trong các văn bản pháp lý trước đó đã được thay thế bằng cụm từ “người dưới 18
tuổi”,6 chấm dứt quá trình tranh cãi về các cách hiểu khác nhau liên quan đến khái
niệm “người chưa thành niên”. Do đó, có thể hiểu người dưới 18 tuổi trong pháp luật
tố tụng hình sự Việt Nam là tương đồng với khái niệm người chưa thành niên theo
quy định trong các văn bản pháp lý của Liên Hợp Quốc.
Thứ hai, về khái niệm xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi, theo Từ điển tiếng

Việt – Nhà xuất bản Đà Nẵng: “Tình dục là nhu cầu tự nhiên của con người về quan
hệ tính giao”7 và “Xâm hại là xâm phạm đến khiến cho bị tổn hại”. Tuy nhiên, đến
nay, vẫn chưa có văn bản nào giải thích thuật ngữ “xâm hại tình dục người dưới 18
tuổi”. Theo quy định tại Khoản 8 Điều 4 Luật Trẻ em năm 2016: “Xâm hại tình dục
trẻ em là việc dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, ép buộc, lôi kéo, dụ dỗ trẻ em tham
gia vào các hành vi liên quan đến tình dục, bao gồm hiếp dâm, cưỡng dâm, giao cấu,
dâm ô với trẻ em và sử dụng trẻ em vào mục đích mại dâm, khiêu dâm dưới mọi hình
thức”. Đồng thời tại Khoản 1 Điều 2 Nghị quyết số 06/2019/NQ-HĐTP ngày 01
tháng 10 năm 2019 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp
dụng một số quy định tại các điều 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147 của Bộ luật Hình
sự và việc xét xử vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi cũng đưa ra định nghĩa:
“Xâm hại tình dục người dưới 16 tuổi là việc dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, ép
buộc, lôi kéo, dụ dỗ người dưới 16 tuổi tham gia vào các hành vi liên quan đến tình
dục, bao gồm hiếp dâm, cưỡng dâm, giao cấu, dâm ô với người dưới 16 tuổi và sử
dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích mại dâm, khiêu dâm dưới mọi hình thức (ví
dụ: hoạt động xâm hại tình dục được thực hiện do đồng thuận với người dưới 13 tuổi);
do cưỡng bức, do hứa hẹn các lợi ích vật chất (tiền, tài sản) hay các lợi ích phi vật
chất (ví dụ: cho điểm cao, đánh giá tốt, tạo cơ hội tiến bộ...)”. Như vậy, có thể hiểu,
xâm hại tình dục người dưới 16 tuổi hay xâm hại tình dục trẻ em là hành vi có khả
năng gây tổn hại về thể chất, tình cảm, tâm lý, danh dự, và nhân phẩm của trẻ em.
Chương 32: Thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên, BLTTHS 2003.
Chương 28: Thủ tục tố tụng đối với người dưới 18 tuổi, BLTTHS 2015.
7
Từ điển tiếng Việt, Nxb. Đà Nẵng, tr. 996.
5
6


9

Hành vi đó có thể tác động theo dạng cưỡng ép ý chí như việc dùng vũ lực, đe dọa
dùng vũ lực hoặc ép buộc; hoặc có sự đồng thuận ý chí từ phía nạn nhân. Người xâm
hại sử dụng sức mạnh thể chất hoặc ngôn từ để bắt buộc nạn nhân phải tuân theo
mong muốn của mình, chịu sự chi phối và kiểm sốt của mình. Điều này đồng nghĩa
với việc nạn nhân khơng có sự lựa chọn nào khác. Tuy nhiên, có những trường hợp
hành vi xâm hại tình dục có sự chấp thuận của nạn nhân, chẳng hạn như hành vi lôi
kéo, dụ dỗ. Bởi lẽ, đối tượng là trẻ em vốn chưa có sự nhận thức đầy đủ và đúng đắn
về những hành vi do mình hoặc người khác thực hiện nên dễ dàng bị thuyết phục về
mặt tư tưởng, ý chí. Thế nhưng, đây vẫn là hành vi bị nghiêm cấm, trái với đạo đức
xã hội và theo pháp luật. Hành vi xâm hại tình dục đối với nhóm nạn nhân này bao
gồm 05 hành vi: hiếp dâm, cưỡng dâm, giao cấu, dâm ô và sử dụng trẻ em vào mục
đích mại dâm, khiêu dâm dưới mọi hình thức.
Từ các phân tích nêu trên, có thể rút ra khái niệm: “Xâm hại tình dục người
dưới 18 tuổi là việc dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, ép buộc, lôi kéo, dụ dỗ người
dưới 18 tuổi tham gia vào các hành vi liên quan đến tình dục, bao gồm hiếp dâm,
cưỡng dâm, giao cấu, dâm ô với người dưới 18 tuổi và sử dụng người dưới 18 tuổi
vào mục đích mại dâm, khiêu dâm dưới mọi hình thức”.
1.1.2. Điều tra vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi
Điều tra các vụ án nói chung và các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi
nói riêng là một giai đoạn độc lập trong quá trình tố tụng hình sự. Đây là một giai
đoạn vô cùng quan trọng, giúp người tiến hành tố tụng và cơ quan tiến hành tố tụng
có thể tìm hiểu và chứng minh hành vi phạm tội, người thực hiện hành vi phạm tội,
quá trình thực hiện hành vi phạm tội cũng như các yếu tố khác liên quan đến việc xác
định sự thật vụ án thông qua việc thu thập đầy đủ chứng cứ buộc tội, chứng cứ gỡ tội,
chứng cứ xác định tình tiết tăng nặng và tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự và
chứng cứ xác định các tình tiết khác của vụ án, để từ đó có thể giải quyết vụ án một
cách hiệu quả, nhanh chóng, chính xác, xét xử đúng người đúng tội, tránh oan sai và
bỏ lọt tội phạm. Nếu không có hoạt động điều tra, Viện kiểm sát khơng có cơ sở để
truy tố, Tồ án khơng có cơ sở để xét xử vụ án. Bên cạnh đó, giai đoạn điều tra cũng
là giai đoạn tố tụng hình sự mà quyền con người nói chung và những quyền đặc biệt

của người dưới 18 tuổi nói riêng dễ bị xâm phạm nhất. Do đó các văn bản hướng dẫn
của Liên Hợp Quốc cũng như pháp luật quốc gia luôn quan tâm và chú trọng đến vấn
đề này.


10

Hoạt động điều tra vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi bao gồm các
hoạt động như trưng cầu giám định, xem xét dấu vết trên thân thể, lấy lời khai bị hại
là người dưới 18 tuổi, đối chất, nhận dạng, thực nghiệm điều tra, nhận biết giọng
nói,... Để tiến hành hiệu quả các hoạt động này đòi hỏi người tiến hành tố tụng nói
chung và cơ quan điều tra nói riêng cần xây dựng cho người dưới 18 tuổi một môi
trường điều tra thân thiện, gần gũi, nhằm tăng sự tin tưởng, hợp tác giữa bị hại và
người tiến hành tố tụng, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại, góp phần nhanh
chóng làm sáng tỏ vụ án, trả lại công bằng cho các nạn nhân của các vụ án này.
1.2. Đặc điểm điều tra vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi
1.2.1. Đặc điểm của các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi
BLHS năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 quy định các tội xâm hại tình dục
người dưới 18 tuổi bao gồm: Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi (Điều 142); Tội cưỡng
dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi (Điều 144); Tội giao cấu hoặc thực hiện
hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi (Điều 145);
Tội dâm ô đối với người dưới 16 tuổi (Điều 146); Tội sử dụng người dưới 16 tuổi vào
mục đích khiêu dâm (Điều 147); Tội mua dâm người dưới 18 tuổi (Điều 329).
Các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi có những đặc điểm pháp lý sau:
Về khách thể: người thực hiện hành vi phạm tội trong các vụ án này đã xâm
phạm đến quyền bất khả xâm phạm về thân thể, ảnh hưởng đến quyền được bảo vệ
về sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của người dưới 18 tuổi, đặc biệt, xâm phạm trực
tiếp đến quyền bất khả xâm phạm về tình dục của người dưới 18 tuổi, gây tác động
đến sự phát triển bình thường về tâm lý và thể chất của nạn nhân.
Về mặt khách quan: mỗi vụ án cụ thể sẽ có những đặc điểm pháp lý riêng

thuộc mặt khách quan tương ứng với tội phạm đó.
Đối với vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi: người phạm tội thực hiện hành vi
dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng khơng thể tự vệ được của
nạn nhân hoặc thủ đoạn khác giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác
với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi trái với ý muốn của họ. Cụ thể:
“- Giao cấu là hành vi xâm nhập của bộ phận sinh dục nam vào bộ phận sinh dục
nữ, với bất kỳ mức độ xâm nhập nào. Giao cấu với người dưới 10 tuổi được xác định
là đã thực hiện không phụ thuộc vào việc đã xâm nhập hay chưa xâm nhập.
- Lợi dụng tình trạng khơng thể tự vệ được của nạn nhân là việc người phạm tội
lợi dụng tình trạng người bị hại lâm vào một trong những hoàn cảnh sau đây để giao
cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác: Người bị hại không thể chống cự


11

được (ví dụ: người bị hại bị tai nạn, bị ngất, bị trói, bị khuyết tật... dẫn đến khơng thể
chống cự được); Người bị hại bị hạn chế hoặc bị mất khả năng nhận thức, khả năng
điều khiển hành vi (ví dụ: người bị hại bị say rượu, bia, thuốc ngủ, thuốc gây mê, ma
túy, thuốc an thần, thuốc kích thích, các chất kích thích khác, bị bệnh tâm thần hoặc
bị bệnh khác... dẫn đến hạn chế hoặc mất khả năng nhận thức, khả năng điều khiển
hành vi).
- Thủ đoạn khác bao gồm các thủ đoạn như đầu độc nạn nhân; cho nạn nhân
uống thuốc ngủ, thuốc gây mê, uống rượu, bia hoặc các chất kích thích mạnh khác
làm nạn nhân lâm vào tình trạng mất khả năng nhận thức, khả năng điều khiển hành
vi để giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác (hứa hẹn cho tốt nghiệp,
cho đi học, đi thi đấu, đi biểu diễn ở nước ngoài để giao cấu hoặc thực hiện hành vi
quan hệ tình dục khác).
- Trái với ý muốn của nạn nhân là người bị hại không đồng ý, phó mặc hoặc
khơng có khả năng biểu lộ ý chí của mình đối với hành vi quan hệ tình dục cố ý của
người phạm tội”.8

Đối với vụ án cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi: người phạm
tội dùng mọi thủ đoạn khiến người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi đang ở trong tình
trạng lệ thuộc mình (là trường hợp người bị hại bị lệ thuộc vào người phạm tội về vật
chất hoặc lệ thuộc về tinh thần, cơng việc, giáo dục, tín ngưỡng) hoặc trong tình trạng
quẫn bách (là trường hợp người bị hại đang lâm vào hồn cảnh khó khăn, bức bách
nhưng khơng tự mình khắc phục được mà cần có sự hỗ trợ, giúp đỡ của người khác)
phải miễn cưỡng giao cấu hoặc miễn cưỡng thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác
với họ.
Đối với vụ án giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người
từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi: người phạm tội cùng giới tính hay khác giới tính với
nạn nhân, sử dụng bộ phận sinh dục nam, bộ phận khác trên cơ thể (ví dụ: ngón tay,
ngón chân, lưỡi...), dụng cụ tình dục xâm nhập vào bộ phận sinh dục nữ, miệng, hậu
môn của người khác với bất kỳ mức độ xâm nhập nào, bao gồm một trong các hành
vi sau đây: Đưa bộ phận sinh dục nam xâm nhập vào miệng, hậu môn của người khác;
Dùng bộ phận khác trên cơ thể (ví dụ: ngón tay, ngón chân, lưỡi...), dụng cụ tình dục
xâm nhập vào bộ phận sinh dục nữ, hậu môn của người khác.
Điều 3 Nghị quyết số 06/2019/NQ-HĐTP ngày 01 tháng 10 năm 2019 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân
dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định tại các điều 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147 của Bộ luật Hình
sự và việc xét xử vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi.
8


12

Đối với vụ án dâm ô đối với người dưới 16 tuổi: những người cùng giới tính
hoặc khác giới tính tiếp xúc về thể chất trực tiếp hoặc gián tiếp qua lớp quần áo vào
bộ phận sinh dục, bộ phận nhạy cảm, bộ phận khác trên cơ thể của người dưới 16 tuổi
có tính chất tình dục nhưng khơng nhằm quan hệ tình dục, gồm một trong các hành
vi như: Dùng bộ phận sinh dục, bộ phận nhạy cảm tiếp xúc (ví dụ: đụng chạm, cọ xát,
chà xát...) với bộ phận sinh dục, bộ phận nhạy cảm, bộ phận khác của người dưới 16

tuổi; Dùng bộ phận khác trên cơ thể (ví dụ: tay, chân, miệng, lưỡi...) tiếp xúc (ví dụ:
vuốt ve, sờ, bóp, cấu véo, hơn, liếm...) với bộ phận sinh dục, bộ phận nhạy cảm của
người dưới 16 tuổi; Dùng dụng cụ tình dục tiếp xúc (ví dụ: đụng chạm, cọ xát, chà
xát...) với bộ phận sinh dục, bộ phận nhạy cảm của người dưới 16 tuổi; Dụ dỗ, ép
buộc người dưới 16 tuổi dùng bộ phận khác trên cơ thể của họ tiếp xúc (ví dụ: vuốt
ve, sờ, bóp, cấu véo, hơn, liếm...) với bộ phận nhạy cảm của người phạm tội hoặc của
người khác; Các hành vi khác có tính chất tình dục nhưng khơng nhằm quan hệ tình
dục (ví dụ: hơn vào miệng, cổ, tai, gáy... của người dưới 16 tuổi).9
Đối với vụ án sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích khiêu dâm: người thực
hiện hành vi phạm tội lôi kéo, dụ dỗ, ép buộc người dưới 16 tuổi trình diễn khiêu dâm
(là hành vi dùng cử chỉ, hành động, lời nói, chữ viết, ký hiệu, hình ảnh, âm thanh
nhằm kích thích tình dục người dưới 16 tuổi; phô bày bộ phận sinh dục, bộ phận nhạy
cảm, khỏa thân, thoát y hoặc thực hiện các động tác mơ phỏng hoạt động tình dục)
hoặc trực tiếp chứng kiến việc trình diễn khiêu dâm dưới mọi hình thức.
Đối với vụ án mua dâm người dưới 18 tuổi: người thực hiện hành vi phạm tội
dùng tiền hoặc lợi ích vật chất khác để trả cho người dưới 18 tuổi nhằm được giao
cấu với người đó.
Các tội xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi đều có cấu thành hình thức, vì vậy
hậu quả do hành vi phạm tội gây ra không là dấu hiệu bắt buộc trong yếu tố khách
quan của tội phạm.
Thực tế cho thấy, nạn nhân của các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi
khơng phải chỉ là nữ mà cịn xảy ra đối với cả nam. Nếu nội hàm của khái niệm xâm
hại tình dục cịn hẹp trong BLHS năm 1999 thì BLHS năm 2015, sửa đổi, bổ sung
năm 2017 đã mở rộng nội hàm này. Việc thay đổi này là hợp lý, giúp bảo vệ trẻ em
một cách tối đa và đưa ra cơ chế xử lý thích hợp. Bởi lẽ, xuất phát từ thực tiễn, các
tội xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ngày càng gia tăng và diễn biến phức tạp với
9

Điều 3 Nghị quyết số 06/2019/NQ-HĐTP.

13

nhiều hành vi phạm tội đa dạng, vượt quá phạm vi tội phạm quy định trong BLHS
năm 1999. Theo quy định BLHS năm 1999, nếu những bé nam hoặc nam giới bị giao
cấu trái ý muốn thì các cơ quan chức năng chỉ có thể xử lý được một hành vi là “dâm
ô trẻ em” hoặc “làm nhục người khác”. Điều đó có nghĩa là chủ thể của tội hiếp dâm
chỉ có thể là nam giới và nạn nhân chỉ có thể là nữ giới, từ đó dẫn đến việc nạn nhân
dưới 18 tuổi là nam giới sẽ không được bảo vệ khi bị xâm hại tình dục.10 Chính vì
vậy, việc mở rộng nội hàm này đã góp phần bảo vệ cả quyền và lợi ích hợp pháp dành
cho những nạn nhân dưới 18 tuổi là nam giới bị xâm hại tình dục. Qua đó có thể nhận
thấy rằng, giới tính khơng phải là đặc điểm để phân biệt tính chất của các vụ án xâm
phạm tình dục và nạn nhân dù là giới tính nào đều phải được bảo vệ tối đa như nhau.
Về mặt chủ quan: chủ thể thực hiện hành vi phạm tội với lỗi cố ý.
Về mặt chủ thể: bất kỳ người nào có năng lực trách nhiệm hình sự (có thể là
nam, cũng có thể là nữ) và đủ tuổi chịu trách nhiệm theo quy định của pháp luật. Thực
tế, người phạm tội thường rất trẻ và có mối quan hệ thân quen với nạn nhân. Thông
qua 300 bản án và 315 đối tượng xâm phạm tình dục trẻ em tại khu vực miền Đơng
Nam Bộ, đa số người phạm tội ở độ tuổi từ 18 đến dưới 30 tuổi chiếm 54,8% (174/315
người), từ 16 đến dưới 18 tuổi chiếm 21,4% (67/315 người). Số phạm nhân dưới 16
tuổi và từ 30 tuổi trở lên cùng chiếm tỷ lệ 11,9% (37/315 người).11 Mặc dù, độ tuổi
của người phạm tội không cố định nhưng tỷ lệ người rất trẻ, đang trong độ tuổi lao
động phạm tội có xu hướng tăng dần qua các năm.
Mặt khác, đa số các đối tượng phạm tội đều có mối quan hệ với nạn nhân, có
thể là người thân thích, người quen, hàng xóm hoặc người có quan hệ tình cảm với
nạn nhân. Theo thống kê của Quỹ dân số LHQ Việt Nam, 93% đối tượng xâm hại
tình dục trẻ em là người thân quen. Trong đó, 47% người xâm hại tình dục đối với trẻ
chính là người trong gia đình hoặc họ hàng. Điều này dẫn đến việc các vụ án xâm hại
tình dục vẫn diễn ra nhưng khơng được tố giác. Các vụ án xâm hại tình dục mang tính
cá nhân nên chỉ một số ít người biết bao gồm nạn nhân và những người thân của nạn

nhân. Để bảo vệ danh tiếng, giữ thể diện, nạn nhân và người thân của nạn nhân thường

Cổng thông tin điện tử Bộ Tư pháp, “Tìm hiểu các tội phạm về xâm phạm tình dục trẻ em trong Bộ luật Hình sự 2015”,
[ (truy cập ngày 10/05/2022).
11
Trần Văn Thưởng (2018), Các tội xâm phạm tình dục trẻ em trên địa bàn miền Đơng Nam Bộ: Tình hình, ngun nhân
và giải pháp phịng ngừa, Luận án Tiến sĩ Luật học, Viện hàn lâm khoa học Việt Nam, tr. 48.
10


14

tự thỏa thuận và bồi thường về mặt dân sự với người phạm tội. Điều này vơ hình làm
các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ngày càng có xu hướng gia tăng.12
1.2.2. Đặc điểm của điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18
tuổi
Hoạt động điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi có những
đặc điểm sau:
Thứ nhất, hoạt động điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi
được tiến hành theo trình tự, thủ tục đặc biệt do pháp luật quy định. Vụ án xâm hại
tình dục người dưới 18 tuổi có những đặc điểm pháp lý riêng biệt nên trình tự thủ tục
tố tụng đối với loại án này cũng phải tuân theo những quy định đặc thù. Xuất phát từ
đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi của bị hại là người dưới 18 tuổi, BLTTHS năm 2015 đã
dành riêng Chương XXVIII để quy định thủ tục tố tụng nói chung cũng như thủ tục
điều tra nói riêng đối với bị hại là người dưới 18 tuổi. Các quy định này mang tính
“thân thiện” hơn so với thủ tục dành cho người đủ 18 tuổi trở lên. Như vậy, việc điều
tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi vừa đảm bảo tuân thủ chặt chẽ theo
quy định của pháp luật tố tụng hình sự, vừa đảm bảo được việc bảo vệ quyền và lợi
ích hợp pháp của người dưới 18 tuổi khi họ tham gia quá trình tố tụng.
Thứ hai, chủ thể tiến hành hoạt động điều tra các vụ án xâm hại tình dục người

dưới 18 tuổi phải là người có kinh nghiệm và hiểu biết chuyên sâu về đặc điểm tâm
lý, khoa học về người dưới 18 tuổi.13 Để hoạt động điều tra trong những vụ án có sự
tham gia tố tụng của người dưới 18 tuổi diễn ra hiệu quả, trước hết người tiến hành
tố tụng phải có kiến thức về tâm lý học nói chung và tâm lý người dưới 18 tuổi nói
riêng. Trên cơ sở đó, người tiến hành tố tụng mới có thể xác định được hướng tiếp
cận và tác động tâm lý đối với bị hại là người dưới 18 tuổi, tạo được lòng tin, thái độ
hợp tác, cầu thị từ người dưới 18 tuổi trong hoạt động điều tra. Như vậy, khi tiếp xúc
với người dưới 18 tuổi, ngoài yêu cầu có trình độ nghiệp vụ cao, cịn phải có kinh
nghiệm, sự nhiệt tình, hiểu biết tâm lý và nhận thức đúng các quy định của pháp luật
về người dưới 18 tuổi nhằm có biện pháp điều tra phù hợp và hiệu quả với đối tượng
này.

12

Trần Ngọc Hoàng Quân, Hồ Thị Xuân Hoàng, Nguyễn Phạm Xuân Thy (2021), Thủ tục giải quyết các vụ
án xâm hại tình dục người dưới 16 tuổi: Nghiên cứu so sánh và kinh nghiệm cho Việt Nam, Cơng trình nghiên
cứu khoa học sinh viên cấp trường, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, tr. 07.
13
Điều 415 Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015.


15

Thứ ba, hoạt động điều tra đối với người dưới 18 tuổi là bị hại của các vụ án
xâm hại tình dục phải phù hợp với tâm lý, lứa tuổi, mức độ trưởng thành, khả năng
nhận thức của người dưới 18 tuổi; bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp, lợi ích tốt nhất,
bảo đảm giữ bí mật cá nhân, tơn trọng quyền được tham gia, trình bày ý kiến của
người dưới 18 tuổi.14 Theo quy định tại Khoản 1 Điều 414 BLTTHS năm 2015, một
trong những nguyên tắc khi tiến hành các hoạt động tố tụng cũng như khi tiến hành
các hoạt động điều tra đối với bị hại là người dưới 18 tuổi phải phù hợp với tâm lý,

lứa tuổi, mức độ trưởng thành, khả năng nhận thức của người dưới 18 tuổi vì họ là
những người chưa phát triển đầy đủ về thể chất, tâm sinh lý, nhận thức cịn non nớt,
thiếu chính chắn, khả năng nhận thức về pháp luật cịn hạn chế, đặc biệt, vì là nạn
nhân của các vụ án xâm hại tình dục nên họ còn chịu những tổn thương về mặt thể
xác và tinh thần, tâm lý dễ hoảng loạn, e dè, sợ sệt, lo lắng, ngại tiếp xúc và trò chuyện
với người khác, chính vì vậy việc tiến hành các hoạt động điều tra phải phù hợp với
họ. Bên cạnh đó, người dưới 18 tuổi thuộc nhóm đối tượng đặc biệt, điều này dẫn đến
địa vị pháp lý của họ có những điểm khác biệt so với người trên 18 tuổi với việc hạn
chế hoặc gia tăng một số quyền và nghĩa vụ pháp lý.
Thứ tư, hoạt động điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi phải
bảo đảm quyền tham gia tố tụng của người đại diện của người dưới 18 tuổi, nhà
trường, Đoàn thanh niên, người có kinh nghiệm, hiểu biết về tâm lý, xã hội, tổ chức
khác nơi người dưới 18 tuổi học tập, lao động và sinh hoạt.
Thứ năm, bảo đảm việc tham gia tố tụng của người bảo vệ quyền và lợi ích
hợp pháp của bị hại là người dưới 18 tuổi trong các vụ án xâm hại tình dục. Cơ quan
có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải thông
báo cho người bị hại dưới 18 tuổi, người đại diện hoặc người thân thích của họ về
việc mời người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp
cho họ khi tham gia tố tụng.15

Lò Phương Thảo (2017), Hoạt động điều tra đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, Khóa luận tốt nghiệp,
Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội, tr. 11.
15
Điều 10 Thông tư liên tịch số 06/2018/TTLT-VKSNDTC-TANDTC-BCA-BTP-BLĐTBXH ngày 21 tháng
12 năm 2018 của Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao, Bộ Công an, Bộ Tư pháp, Bộ Lao
động – Thương binh và Xã hội về phối hợp thực hiện một số quy định của BLTTHS về thủ tục tố tụng đối với
người dưới 18 tuổi.
14

16

1.3. Cơ sở quy định điều tra vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi
1.3.1. Cơ sở pháp lý
Với sự ra đời và thực hiện những văn bản của LHQ như: Công ước của LHQ
về Quyền trẻ em năm 1989; Các quy tắc tiêu chuẩn tối thiểu của LHQ về hoạt động
tư pháp đối với người chưa thành niên (Quy tắc Bắc Kinh); Những quy tắc của LHQ
về việc bảo vệ người chưa thành niên bị tước quyền tự do 1990 (Quy tắc Havana);
Hướng dẫn tư pháp đối với những vấn đề liên quan đến nạn nhân là trẻ em và nhân
chứng của tội phạm 2005; Hướng dẫn tư pháp đối với những vấn đề liên quan đến
nạn nhân và nhân chứng của tội phạm là trẻ em - Phiên bản thân thiện với trẻ em năm
2006; Luật mẫu về tư pháp đối với những vấn đề liên quan đến nạn nhân và nhân
chứng của tội phạm là trẻ em 2009;... Hoạt động điều tra thân thiện đối với bị hại là
người dưới 18 tuổi trong các vụ án hình sự nói chung và các vụ án xâm hại tình dục
nói riêng là một trong những hoạt động tố tụng quan trọng của cơ quan có thẩm quyền
để thu thập chứng cứ, hướng đến làm sáng tỏ sự thật khách quan của vụ án, chính vì
vậy, Liên Hợp Quốc đã lồng ghép các nguyên tắc, tiêu chuẩn chung và những hướng
dẫn cụ thể vào nội dung những văn bản pháp lý trên nhằm đảm bảo tốt nhất lợi ích
của người bị hại. Việt Nam chính thức trở thành quốc gia thành viên của LHQ vào
tháng 9/1977. Để có nền tảng quan trọng trong việc xây dựng khung pháp lý cho hoạt
động điều tra các vụ án có sự tham gia của bị hại người dưới 18 tuổi, Việt Nam đã ký
kết, phê chuẩn và nội luật hóa nội dung của Công ước và các văn bản hướng dẫn của
Liên Hợp Quốc vào hệ thống pháp luật quốc gia, hướng đến mục đích, thiết lập mơ
hình điều tra thân thiện, cân nhắc nhu cầu, độ tuổi, giới tính, mức độ trưởng thành
của bị hại là người dưới 18 tuổi trong các vụ án xâm hại tình dục, cải thiện công tác
quan hệ với nạn nhân tốt hơn, khiến họ sẵn sàng hợp tác khai báo, tin tưởng và ủng
hộ hoạt động điều tra.16
1.3.2. Cơ sở lý luận
Cơ sở để quy định thủ tục điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18
tuổi bắt nguồn từ đặc điểm đặc thù của người dưới 18 tuổi như dễ bị tổn thương, cần

được bảo vệ, là cơ sở để thiết lập mơ hình điều tra thân thiện nhằm bảo vệ quyền và
lợi ích hợp pháp tốt nhất cho họ trong quá trình tham gia tố tụng. Về yếu tố tâm sinh
lý, người dưới 18 tuổi vẫn còn đang trong giai đoạn phát triển, chưa hoàn thiện về thể

Lê Minh Thắng (2011), “Điều tra thân thiện đối với người chưa thành niên”, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp,
số 23, tr. 35-36.
16


17

chất lẫn tinh thần, chưa có đầy đủ nhận thức và năng lực để tự bảo vệ bản thân khỏi
những tổn thương, xâm hại từ bên ngồi. Vì thế đối tượng này được xem là “con mồi”
hoàn hảo cho tội phạm xâm hại tình dục. Đặc biệt khi người phạm tội là người quen
hoặc người thân thích. Trong khi đó, các hành vi xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi
là những hành vi nguy hiểm và gây ảnh hưởng nghiêm trọng, có thể làm tổn thương
cơ quan sinh dục, gây rối loạn tiêu hóa, bệnh phụ khoa thậm chí lây bệnh qua đường
tình dục, đồng thời, nỗi ám ảnh sẽ kéo dài trong quá trình phát triển của người dưới
18 tuổi là nạn nhân của các vụ án xâm hại tình dục.
Bên cạnh đó, bản chất của giai đoạn điều tra vụ án xâm hại tình dục người dưới
18 tuổi là việc các cơ quan điều tra căn cứ vào những quy định của pháp luật tố tụng
hình sự để sử dụng các biện pháp cần thiết, nhằm thu thập và củng cố các chứng cứ,
nghiên cứu các tình tiết của vụ án, phát hiện nhanh chóng và đầy đủ tội phạm, cũng
như người có lỗi trong việc thực hiện tội phạm nhằm truy cứu trách nhiệm hình sự,
làm sáng tỏ vụ án, trả lại công bằng cho bị hại. Tuy nhiên, điều tra cũng là giai đoạn
tố tụng hình sự mà quyền con người nói chung và những quyền đặc biệt của người
dưới 18 tuổi nói riêng dễ bị xâm phạm nhất.17 Chính vì vậy, q trình điều tra vụ án
xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi đòi hỏi những đặc điểm đặc biệt nhất định, phù
hợp với lứa tuổi, trình độ nhận thức và sự phát triển về mặt tâm sinh lý của họ, vừa
phải đảm bảo việc giải quyết vụ án được diễn ra hiệu quả nhưng đồng thời cũng phải

bảo vệ được người dưới 18 tuổi trước những khó khăn của q trình tư pháp, hướng
dẫn họ để được bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp tốt nhất của mình.
1.3.3. Cơ sở thực tiễn
Hiện nay, tội phạm về xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi diễn ra ngày càng
nhiều, thường xuất hiện ở các khu vực kém phát triển, trình độ văn hóa của dân cư
khơng cao, do sự phân hóa giàu nghèo và mức sống chênh lệch trong nền kinh tế thị
trường, những rạn nứt tình cảm trong gia đình. Hoặc xuất phát từ việc người dưới 18
tuổi là nạn nhân của các vụ án xâm hại tình dục thường ít nhận được sự quan tâm của
gia đình và nhà trường. Đây vốn là hai chủ thể gần gũi với họ nhưng lại thiếu nhận
thức về nguy cơ và sự quan tâm tới vấn đề giới tính dẫn đến việc người dưới 18 tuổi
thiếu hiểu biết về tâm sinh lý, về kiến thức và kỹ năng phịng tránh xâm hại tình dục
là điều dễ hiểu. Thực tế, người dưới 18 tuổi là nạn nhân của các vụ án xâm hại tình
Hồng Lê Uyên Phương, Bùi Thị Thủy Tiên, Trần Quỳnh Như (2018), Thủ tục điều tra thân thiện đối với
người dưới 18 tuổi theo hướng dẫn của Liên Hợp Quốc và kinh nghiệm cho Việt Nam, Cơng trình nghiên cứu
khoa học sinh viên cấp trường, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, tr. 08.
17


18

dục thường gặp trở ngại khi giao tiếp với bố mẹ. Với áp lực kinh tế hầu như khiến
nhiều phụ huynh chỉ tập trung đáp ứng các nhu cầu vật chất cho con cái mà không
quan tâm đúng mực về sự phát triển tâm sinh lý của con. Bên cạnh đó, nhà trường
cũng chưa giáo dục kỹ lưỡng về giới tính, thiếu các lớp kỹ năng để giúp trẻ hiểu biết
rõ về xâm hại tình dục.18 Điều này dẫn đến việc khi những vụ án xâm hại tình dục
xảy ra, nạn nhân là người dưới 18 tuổi thường mang tâm lý sợ sệt, tự ti, ngại chia sẻ
với gia đình, không thoải mái khi đối mặt với cơ quan chức năng và tham gia vào quy
trình tố tụng. Do khơng hiểu cũng như không nhận thức được tầm quan trọng và mức
độ nghiêm trọng của việc hợp tác để điều tra nên họ thường cung cấp thông tin hời
hợt, thậm chí khơng hợp tác giải quyết vụ án, gây khó khăn cho cơ quan có thẩm

quyền tiến hành tố tụng. Chính vì vậy, để giải quyết được các vụ án này, địi hỏi pháp
luật quốc gia phải xây dựng mơ hình điều tra mang tính riêng biệt dành cho đối tượng
bị hại là người dưới 18 tuổi. Đặc biệt, muốn nhận được sự hợp tác từ bị hại là người
dưới 18 tuổi nhằm giúp cho hoạt động điều tra vụ án có hiệu quả, cần phải có quy
trình thu thập chứng cứ, lấy lời khai mang tính “thân thiện”, khơng làm tổn hại đến
tinh thần đối với nạn nhân, tránh khoét sâu hơn những tổn thương và nỗi đau mà nạn
nhân đã chịu đựng, như vậy sẽ làm tăng tỷ lệ nạn nhân khai báo vụ việc với cơ quan
chức năng, đồng thời giảm tỷ lệ nạn nhân bỏ cuộc giữa chừng. Do vậy, việc xây dựng
những quy định về thủ tục điều tra đặc biệt đối với vụ án xâm hại tình dục người dưới
18 tuổi vừa tạo sự thuận lợi cho việc giải quyết vụ án này, vừa bảo vệ được quyền và
lợi ích hợp pháp của bị hại, đồng thời cũng góp phần phịng chống tội phạm xâm hại
tình dục gia tăng trong tương lai.
1.4. Ý nghĩa của việc điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi
Thứ nhất, điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi là nhiệm vụ
quan trọng trong hoạt động tư pháp hình sự của cơ quan và người tiến hành có thẩm
quyền đối với mỗi hành vi phạm tội nhằm trực tiếp chứng minh hành vi phạm tội và
người có lỗi trong việc thực hiện tội phạm thông qua các chứng cứ đã thu thập được,
làm cơ sở cho việc truy tố. Đồng thời, việc tiến hành thủ tục điều tra thân thiện có thể
góp phần xoa dịu tổn thương, giảm tự ti, mặc cảm, tiếp thêm động lực cho người bị
hại hồi phục sau sang chấn, dễ dàng hợp tác trong quá trình tố tụng, nhanh chóng làm
sáng tỏ vụ án. Thơng qua đó, quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại là người dưới 18

18

Trần Ngọc Hoàng Quân, Hồ Thị Xuân Hoàng, Nguyễn Phạm Xuân Thy, tlđd (12), tr. 06.