Tìm hiểu nghệ thuật chạm khắc Dân gian potx

Tìm hiểu nghệ thuật chạm khắc
Dân gian
Cộng đồng các dân tộc Việt Nam đã viết nên những trang sử đẹp chống ngoại xâm
và cũng chính những bàn tay đánh giặc, cày cuốc đó lại khéo léo tạo nên những sản phẩm
giàu tính thẩm mỹ rất đặc trưng của dân tộc.Nói tới nghệ thuật tạo hình dân gian, người ta
thường nghĩ ngay đến chạm khắc, trang trí trên sập gụ, tủ chè hình chùm nho, con sóc, bộ
ghế chạm con rối, chữ Phúc-Lộc-Thọ
Bên cạnh đó, nền nghệ thuật chạm khắc dân gian đồ sộ ở người Việt còn được lưu
giữ trên các ngôi đình, chùa, đền nằm rải rác ở mỗi làng quê vây quanh bởi luỹ tre xanh
thầm lặng, mà cho đến ngày nay chúng vẫn là những gì tinh tuý nhất góp phần tạo nên
bản sắc văn hoá Việt Nam.


Nghệ thuật chạm khắc dân gian của người Việt rất đa dạng, độc đáo và luôn song
hành với chạm khắc chính thống (hay chạm khắc bác học), tức nghệ thuật chạm khắc
phục vụ cho cung đình, cho tầng lớp quý tộc. Nghệ thuật chạm khắc dân gian và nghệ
thuật chạm khắc chính thống không có sự phân định rõ rệt, có chăng chỉ ở những chi tiết
rất nhỏ như hình tượng con rồng gắn với vua chúa thì có 5 móng biểu hiện quyền hành
của vua với 5 phương, còn con rồng trong dân gian gắn với vũ trụ, với những ước vọng
của người dân nên chỉ có từ 4 móng trở xuống Hệ tư tưởng phong kiến thống trị có ảnh
hưởng rất lớn đến nghệ thuật chạm khắc, nhưng khi ảnh hưởng của nó đã suy giảm thì
nghệ thuật dân gian lại nở rộ. Khác với các loại hình nghệ thuật khác như dân ca, tục ngữ
ca dao được thể hiện bằng lời nói, chạm khắc dân gian không thể hiện qua lời nói mà
được thể hiện ở những hình chạm hoa văn về những biểu hiện của tự nhiên, của cuộc
sống và những sinh hoạt thường ngày của người dân được thể hiện một cách rõ nét. Ta có
thể nhận thấy nghệ thuật chạm khắc dân gian có một lịch sử phát triển khá phong phú với
những hình tượng độc đáo về thiên nhiên, về con người Việt Nam từng thời kỳ dưới dạng
thần linh hay con người thế tục. Từ thời sơ sử đến thời Lý-Trần, Mạc, Nguyễn mỗi thời
kỳ họa tiết chạm khắc lại mang một phong cách đặc trưng riêng. Thời kỳ này người ta
không đặt ra quan niệm rành mạch thế nào là nghệ thuật dân gian. Vào thời tiền sử, các
hoa văn được trang trí trên đồ gốm rất đơn giản dưới dạng hoa văn dập, hoa văn dấu nan

đan, hoa văn khắc vạch hình đường thẳng, hình sóng, hoa văn ấn nép vỏ sò Các hoa văn
này biểu tượng cho sức mạnh, quyền lực và thể hiện những khao khát ước mơ của người
dân thời ấy. Đến thời Đông Sơn, người Việt cổ tập trung vào trang trí hoa văn trên đồ
đồng mà tiêu biểu là trên trống đồng. Với những họa tiết hoa văn phong phú và đa dạng
hơn rất nhiều so với thời tiền sử. Hoa văn trong thời kỳ này được chia thành hoa văn hiện
thực và hoa văn hình học. Hoa văn hiện thực có thể kể đến như hoa văn tả người, động
vật hay thực vật là mảng hoa văn chủ đề mà người xưa muốn gửi gắm vào đó những suy
nghĩ, tâm tư, ước nguyện của mình về cuộc sống ấm no hạnh phúc. Còn hoa văn hình học
chỉ mang tính chất trang trí, làm nền cho hoa văn hiện thực. Nhưng chính nhờ đó mà khối
hoa văn hiện thực trở nên nổi nét hơn, đặc sắc hơn.

Cùng với thời gian, nhiều biểu tượng hoa văn đã mất đi, nhưng cũng nhiều biểu
tượng vẫn còn được lưu lại trong nền mỹ thuật tạo hình thời đại sau. Sang đến thời Lý-
Trần từ thế kỷ 11 đến thế kỷ 14 là thời kỳ Phật giáo, Đạo giáo và tín ngưỡng bản địa
thịnh hành, nên nghệ thuật chạm khắc dân gian đa phần là những đề tài phục vụ cho tôn
giáo và thờ thần nông nghiệp như: rồng chầu lá đề, một biểu tượng của nhà Phật, tiên nữ
dâng hương, hoa cúc, hoa sen tượng trưng cho ý nghĩa nhân quả của Phật-Pháp ở thời
kỳ này, những họa tiết hoa văn xuất hiện trên rất nhiều chất liệu như gốm, đá, gỗ nhưng
tiêu biểu cho thời kỳ này là tác phẩm chạm khắc trên bệ đá hoa sen hình hộp thời Trần ở
chùa Thầy, chùa Bá Khê, chùa Dương Liễu. Bệ đá cao khoảng 1 mét, chiều ngang 2,5
mét, rộng 1,5 mét, được chia 5 phần và chạm khắc theo những đề tài khác nhau như: rồng
chầu lá đề, hoa sen, chim thần, con dê, hoa cúc, cây cỏ, hình sóng nước người nghệ sỹ
xưa đã biết tìm tòi, sáng tạo, những đường nét tuy đơn giản nhưng sống động, hấp dẫn.
Họ đã gửi gắm vào trong đó bao tâm huyết, ước nguyện từ cuộc sống hàng ngày, về cách
sống và đạo lý làm người. Mỹ thuật thời Lý - Trần có mối quan hệ chặt chẽ với dân tộc,
gần gũi với dân gian, đường nét dứt khoát, hình khối mạnh chắc thể hiện phong cách
chạm khắc độc đáo, riêng biệt mà không thể nhầm lẫn với bất kỳ phong cách chạm khắc
của thời kỳ nào. Nhà Mạc thay nhà Lê, chấm dứt thời hoàng kim của ý thức hệ Nho giáo.
Con người được tự do hơn, mọi xu hướng mỹ thuật dân gian trước kia được phát triển
mạnh mẽ. Những nét kế thừa mỹ thuật thời Trần còn in đậm trên các trang trí kiến trúc

chùa Cói, đình Tây Đằng với những hình rồng, hoa lá, hình sóng, hình bông hoa sen
được chạm điêu luyện, và điều đáng chú ý là những vân ốc lớn như đứng trung tâm cả
mảng trang trí. Vào thời kỳ này, trên kiến trúc đình làng, chùa làng xuất hiện nhiều chạm
khắc dân gian rất đặc sắc. Tiêu biểu cho trang trí trên kiến trúc là đình Tây Đằng thuộc
huyện Ba Vì, Hà Tây. Nét độc đáo ở đình Tây Đằng là những bức chạm khắc trong các
cấu kiện kiến trúc với những đề tài về thiên nhiên, hoa cỏ và đặc biệt là mảng đề tài thiên
về hoạt động của con người ở làng xã Việt Nam thế kỷ 16 như: cảnh thầy đồ dạy học, mẹ
gánh con, lễ hội, bơi thuyền, uống rượu tất cả đều tự nhiên, mộc mạc bộc lộ cá tính của
tác giả và mang đậm tính chất dân tộc.

Vào thế kỷ 16, nghề buôn bán trên biển tương đối phát triển và tượng Phật Quan
Âm Nam Hải như một yêu cầu của nghề sông nước để cầu cho các thương thuyền ở
phương Nam được thuận buồm xuôi gió. Tượng phật Quan Âm Nam Hải ngồi trên đài
sen được chạm khắc tinh xảo, sống động. Đài sen gồm 4 tầng cánh sen xếp kên nhau, các
cánh sen đều múp phồng và được trang trí hoa văn. Dưới nữa là thân bệ gồm 3 tầng với
những hoa văn chạm nổi hình rồng, hình hổ phù và hình hoa lá, sóng nước với những nét
chạm phóng khoáng, tự do mang cá tính, phong cách cá nhân chìm lẫn trong các hình
tượng thần Phật và được duy dưỡng bởi cộng đồng làng xã Việt Nam. Có thể nói mỹ
thuật dân gian thế kỷ VII đã trỗi dậy mạnh, nhưng cho đến khoảng cuối thế kỷ 17 mới
phát triển, thời kỳ này đạo Phật, đạo Lão, đạo Khổng đã tan về làng xã và đây là giai
đoạn điêu khắc tượng tròn phát triển khá mạnh mẽ. Vào thế kỷ 17, 18 chạm khắc dân
gian phát triển khá mạnh và phổ biến với những chất liệu như gỗ, đá, đồng Một loại hoa
văn hầu như không thể thiếu vắng trên các bia đá thời kỳ này là hình hoa dây kiểu tay
mướp leo. Ngoài ra còn có những hình hoa lá, cây cỏ, chim muông tạo nên không khí
sinh động và vui nhộn. Bên cạnh chạm khắc trên đá, chạm khắc trên gỗ có phần đa dạng
hơn. Hình trang trí trong thời kỳ này rất vui nhộn với nhiều loại thú như hổ, voi, ngựa,
rồng chơi tung tăng, đùa nghịch. Những hình tượng rồng, phượng, hoa lá, đặc biệt là
chim thú, con người được thẩm mỹ dân gian chấp nhận để trở thành mẫu mực trang trí.

Với sự phát triển mạnh mẽ thẩm mỹ dân gian, những hình chạm thế kỷ 17, 18 đã đạt

đến đỉnh cao của nghệ thuật tạo hình Việt Nam. Khi mà phép vua không hạn chế được lệ
làng, giai cấp thống trị cũng cảm thấy bấp bênh và tìm đến Phật giáo, Đạo giáo. Điều đó
đã tạo điều kiện cho mỹ thuật phát triển trên nhiều dạng di tích khác nhau như đình, chùa,
đền, miếu Vào thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, song hành giữa chạm khắc dân gian là chạm
khắc chính thống. Thời kỳ này, chạm khắc trang trí trên kiến trúc đình làng, chùa làng
dường như chững lại ở những hoa văn hình rồng, ngựa, rùa, hoa sen, hoa cúc Khác với
trang trí trên kiến trúc, ở thời Nguyễn, các phù điêu độc lập và đồ ứng dụng được phát
triển rộng rãi. Như phù điêu Quốc tổ Lạc Long Quân tại đình Bình Đà, Thanh Oai, Hà
Tây, với nội dung ca ngợi và ghi nhớ công đức của Người. Hay bức phù điêu Thập điện
Diêm Vương tại chùa Huyền Kỳ, Thanh oai, Hà Tây, mang ý nghĩa dăn dạy người đời
phải sống nhân hậu hơn và cư xử với nhau tốt hơn. Cũng trong thời Nguyễn, chạm khắc
trên các đồ ứng dụng bày biện trong đình, chùa, đền như hương án, bát bửu, hoành phi
câu đối, kiệu, ngai phát tiển rất mạnh. Họa tiết hoa văn trang trí trên các đồ ứng dụng
chủ yếu là hình hoa lá, cây cỏ và đặc biệt trang trí với hình tượng con vật được các nghệ
nhân thực sự quan tâm. Nếu họa tiết hoa lá, cây cỏ chỉ bao gồm hình sóng nước, hình hoa
sen, hoa cúc thì hình tượng các con vật lại rất đa dạng như: con rồng, nghê, phượng, voi
Mỗi hình tượng, đường nét chạm khắc được thể hiện tinh xảo, sâu sắc mang đậm phong
cách dân gian đặc trưng của thời kỳ nhà Nguyễn.

Hoa văn cây cỏ là đề tài xuyên suốt trong nghệ thuật tạo hình của người Việt. Sự hỗ
trợ của cây cỏ đã làm cho ngôi đền, ngôi chùa, ngôi đình cổ trở nên ấm áp hơn, linh
thiêng hơn. Cây cỏ trong tạo hình của thời nào cũng vậy, nó phản ánh đúng tư tưởng, tình
cảm của người đương thời, phản ánh những mơ ước cháy bỏng về một cuộc sống yên
bình, no đủ.

Những con vật trong chạm khắc dân gian chủ yếu là linh vật, còn được gọi là những
con vật trong vũ trụ như rồng, phượng, lân, nghê Người đời đã gán cho chúng những
khả năng siêu phàm có thể chi phối đến cuộc sống nhân thế ở những mức độ khác nhau.
Linh vật không mang hình tượng nhân cách nhưng lại hội tụ những chức năng cụ thể
nhằm tất cả vì con người, vì mối quan hệ nhân sinh, vũ trụ. Nối tiếp hình tượng con

người từ thời kỳ đồ đồng, các thời kỳ tiếp theo đề tài này luôn được người Việt quan tâm
để có một vị trí xứng đáng.

Trong trang trí, tính chất dân dã thể hiện qua đề tài con người là sâu đậm nhất. Hầu
như trong bất kể hình thức nào tính chất đó cũng được bộc lộ rõ ràng. Và khi đi vào cuộc
sống thường nhật như: cảnh đánh cờ, chèo thuyền, đấu vật, ôm gà tất cả đều nói lên một
giá trị điêu khắc rõ rệt với các khối được diễn tả căng no đủ trong một hình thức đơn
giản, khái quát cao, thể hiện tinh thần vui chơi, hồn hậu của truyền thống dân tộc.