Đồi Chè Tân Cương Với những di tích lịch sử – văn hóa docx

Đồi Chè Tân Cương Với những di
tích lịch sử – văn hóa
Tân Cương là một vùng đất cổ, cách trung tâm thành phố Thái Nguyên 13km về
phía Tây Nam. Xa xưa, Tân Cương thuộc huyện Đông Hỷ, nay thuộc thành phố
Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên.

Vùng chè Tân Cương
Khi nhà Nguyễn lập tỉnh Thái Nguyên vào năm 1831 thì nơi đây vẫn là một vùng rừng
núi hoang vu thuộc địa phận tổng Thịnh Đán, dân cư rất thưa thớt. Mãi đến đầu thế kỷ 20,
một số người nguyên là lính trong lực lượng quân đội Pháp đã giải ngũ, họ không dám
trở về quê hương bản quán nữa vì sợ mang tiếng là những kẻ cầm súng đi lính đánh thuê,
mà kéo nhau vào đây khai khẩn đất rừng sinh sống, dần dà số người đến lập nghiệp đông
thêm, trong đó có ông Đội Năm vốn cũng là sĩ quan quân đội Pháp về vườn, ông tên là
Vũ Văn Hiệp cũng về mở đồn điền để quy tụ và tạo nơi ăn chốn ở, giúp đỡ cho những
người lính cùng cảnh ngộ. Cũng cùng thuở ấy, viên quan Án sát của tỉnh Thái Nguyên có
tên là Nguyễn Đình Tuân, ông Tuân xuất thân là nhà nho, đã từng thi đỗ Đình nguyên (
Tiến sĩ) khoa thi năm Tân Sửu (1901). Ông quê ở làng Trâu Lỗ, tổng Mai Đình, huyện
Hiệp Hòa, phủ Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang. Làng Trâu Lỗ có tên nôm là Sổ, bởi thế ông
còn được gọi là Nghè Sổ ( Ông Nghè làng Sổ). Nghè Sổ làm quan nhưng con đường hoạn
lộ cũng gặp nhiều trắc trở, bởi ông luôn luôn thể hiện khí phách của một người trí sĩ,
thương dân, thương cảm với tất cả những người lính đang sinh sống và lập nghiệp cùng
với Đội Năm ở chốn miền sơn cưới. Quan Án sát lập tức giúp đỡ họ thành thiện thủ tục
pháp lý để đệ trình lên Chính phủ bảo hộ và Vua Bảo Đại cho thành lập một đơn vị hành
chính cấp xã mới, lấy tên là xã Tân Cương vào năm 1926 ( Bảo Đại nguyên niên). Thành
lập xã xong, ông còn đích thân về tận Tân Cương tìm đất, chọn hướng và hưng công xây
dựng cho dân một ngôi đình làm nơi thờ thần bản thổ, thành hoàng. Vơi những công lao
của ông với Tân Cương như thế , dân Tân Cương tin vinh ông là Thành hoàng làng và
thời sống ông ngay khi ông còn ngồi trên chiếc ghế quan đầu tỉnh. Mỗi năm lễ hội , nhân
dân Tân Cương đem lễ vật ra tận công đường để cúng lễ ông, Tiếc thay đình Tân Cương
đã bị giặc Pháp ném bom, nay không còn dấu tích gì.

Vùng chè Tân Cương
Về địa lý, Tân Cương nằm ở giữa vùng chuyển của hai khu vực địa hình là nói trung bình
và đồi núi thấp (Ngân Sơn – Sóc Sơn), xen kẽ có nhiều thung lũng hẹp, bằng phẳng. Hơn
thế lại kẹp trong hai vòng cánh cung khổng lồ Tam Đảo – Ngân Sơn, tạo nên một vùng
tiểu khí hậu như vậy rất thích hợp cho cây chè phát triển, sinh trưởng tốt. Chất lượng cây
trồng hoàn toàn phụ thuộc vào hai yếu tố cơ bản đó là thổ nhưỡng và khí hậu, bơi thế cây
chè mọc ở Tân Cương có chất lượng thơm ngon hơn những nơi khác là lẽ đương nhiên.
Và chắc hẳn rằng, cây chè cũng là một giống cây bản địa tự nhiên có ở Tân Cương từ rất
lâu đời rồi, nhưng chỉ đến khi có mặt những người lính giải ngũ về đây sinh sống thì cây
chè mới được phát triển và trở thành cây trồng chính, đảm bảo cuộc sống cho họ. Đặc
biệt là từ khi xuất hiện ống “ thánh sống” Nghè Sổ và Đội Năm Vũ Văn Hiệp thì cây chè
nơi đây cũng được phát triển hơn. Và chính nhờ hai ông này mà người Việt Nam cũng
như nước ngoài mới biết đến chè Tân Cương là ngon và quý đến nhường nào. Tại cuộc
thi đấu xảo do chính quyền Pháp tổ chức vào năm 1935 ở Hà Nội, chè Tân Cương được
trao giải đặc biệt mang thường hiệu “ Cánh Hạc”. Cánh Hạc là biểu tượng của nền văn
hóa con Lạc cháu Hồng. Chữ Hạc ở đây đã bị hiểu lầm là chữ Hạc ở Việt Trì, Phú Thọ
được di thực về là do một trong hai ông Nghè Sổ hoặc Đội Năm. Vấn đề này, các nhà
khoa học nông nghiệp Việt Nam chưa có kết luận khoa học gì, nhưng dân gian nghiêng
về giả thuyết rằng cây chè Tân Cương là giống cây bản địa chứ không phải là loài cây di
thực ngoài vùng. Còn hai ông Nghè Sổ và Đội Năm chỉ là những người có công đầu phát
triển, quảng bá, giới thiệu được cây chè Tân Cương ra thị trường Việt Nam và thế giới,
để rồi trở thành một đặc sản ngọc ẩm nổi tiếng có một không hai của nước ta và được
người đời so sánh với vẻ đẹp của người con gái ở một xứ cũng có cây chè là tỉnh Tuyên
Quang “ chè Thái, gái Tuyên” ( chè ngon ở Thái Nguyên, gái đẹp ở Tuyên Quang).
Tân Cương, đến năm 1941 thống sứ Bắc Kỳ ký Nghị định số 5549 ngày 30, sát nhập
thêm địa danh Bình Định. Sau cách mạng tháng Tám năm 1945, hợp nhất với Y Na và
Cương Năng thành xã Đức Tân, năm 1953 lại tách ra thành Tân Cương và Thịnh Đức.
Tân Cương ngày nay vẫn bao gồm Y Na.
Y Na là tên một địa danh đã có trước Tân Cương, bởi thế những di tích lịch sử và văn hóa
cũng xuất hiện trước. Căn cứ vào bản hương ước của làng Y Na do Lý trưởng và Chánh

hội làng sao lập và báo cáo với triều đình vào năm 1942, thì Y Na có cả gia đình và chùa
từ rất xa xưa, hàng năm xuân thu nhị kỳ, dân vẫn tiến hành đầy đủ các nghi lễ cúng thánh,
cúng phật và cầu mùa. Đình Y Na nay chỉ còn duy nhất là dấu tích một chiếc giếng cổ và
ngôi chùa cũng đã được nhân dân phục dựng lại ngay trên nền cũ.

Vùng chè Tân Cương
Không giống như ở miền xuôi, thường thì mỗi làng có cả chùa lẫn đình. Với Tân Cương
hiện nay, cả xác chỉ còn duy nhất một ngôi chùa Y Na. Nhờ thế, dân Tân Cương vẫn còn
có chốn cửa Thiền để sớm sớm, hôm hôm, những ngày tuần tiết đến đây niệm Phật, cúng
Giàng và bay tỏ niềm tri ân tới các bậc tiền nhân đã có công tạo dựng cho hôm nay cuộc
sống hòa bình, toàn dân an lạc và một vùng chè thơm ngon làm rạng danh xứ sở Thái
Nguyên.
Để tiến tới ngày kỷ niệm 90 năm thành lập vùng chè Tân Cương, sư thầy thích Đàm Tân
(trụ trì chùa Y Na) đang đước các nhà nghiên cứu văn hóa giúp đỡ để đề xuất và tham
mưu với Đảng Ủy, Mặt trận Tổ quốc, chính quyền xã Tân Cương lập tờ trình báo cáo lên
các cấp chính quyền tỉnh Thái Nguyên cho phép tổ chức lễ kỷ niệm sự kiện hết sức có ý
nghĩa này vào năm 2016.
Cùng với việc tổ chức lễ kỷ niệm ấy là biết bao công việc phải làm đang được đặt ra cho
người dân Tân Cương. Nào là trùng tu lại ngôi chùa cổ Y Na cho xứng tầm với lịch sử
của toàn vùng, trước khi lập hồ sơ khoa học trình lên nhà nước xem xét để công nhận là
Di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia; nào là phục dựng lại ngôi đình đã có bên chiếc
giếng cổ vẫn còn ; sám hối phục thờ vong linh những người đã có công thành lập và phát
triển vùng chè Tân Cương như ông Nghè Sổ và Đội Năm… Cùng một số di tích kháng
chiến cách mạng, dấu tích một thời của những cán bộ, chiến sĩ đã hiến dâng cả cuộc đời
vì mảnh đất quanh năm bốn mùa xanh mướt những búp chè thơm.
Nói đến Thái Nguyên là nghĩ ngay đến chè thơm, ngon ngọt nổi tiếng Tân Cương. Vị
ngọt, hương thơm ấy của những búp chè là kết tinh của đất, của trời, là công lao của
những thế hệ đã từng đến đây mở đất, lập làng, nhân cây giữ giống và tạo nên truyền
thống nhân văn để hôm nay ra có cả một vùng chè nổi tiếng với bề dày gần một thế kỷ đi
qua.