(Luận án tiến sĩ) áp dụng hình phạt tù có thời hạn từ thực tiễn tỉnh lai châu

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THỊ HỒI THU

ÁP DỤNG HÌNH PHẠT TÙ CÓ THỜI HẠN
TỪ THỰC TIỄN TỈNH LAI CHÂU

LUẬN VĂN THẠC SĨ
LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

Hà Nội - 2019

luan an


VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THỊ HỒI THU

ÁP DỤNG HÌNH PHẠT TÙ CÓ THỜI HẠN
TỪ THỰC TIỄN TỈNH LAI CHÂU

Ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự
Mã số: 8380104

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
TS. ĐẶNG QUANG PHƯƠNG

Hà Nội - 2019

luan an


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn này là
trung thực và chưa sử dụng để bảo vệ bất cứ luận văn của một học vị nào.
Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã
được cảm ơn và các thơng tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn
gốc.
Tơi xin chịu hồn tồn trách nhiệm về lời cam đoan trên.
Hà Nội, ngày … tháng … năm 2019
Tác giả

Nguyễn Thị Hoài Thu

luan an


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ÁP DỤNG HÌNH PHẠT
TÙ CĨ THỜI HẠN ......................................................................................... 7
1.1. Khái niệm vị trí, vai trị của hình phạt tù có thời hạn ................................ 7
1.2. Khái niệm và các ngun tắc, căn cứ áp dụng hình phạt tù có thời hạn ...... 10
1.3. Các yếu tố bảo đảm áp dụng hình phạt tù có thời hạn đúng pháp luật .... 25
Chương 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VỀ ÁP DỤNG
HÌNH PHẠT TÙ CĨ THỜI HẠN VÀ THỰC TIỄN THI HÀNH TẠI
TỈNH LAI CHÂU .......................................................................................... 30

2.1. Quy định của pháp luật hình sự về áp dụng hình phạt tù có thời hạn ...... 30
2.2. Thực tiễn thi hành quy định của Bộ luật hình sự về áp dụng hình phạt tù
có thời hạn tại tỉnh Lai Châu ........................................................................... 42
Chương 3: CÁC YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM ÁP DỤNG
ĐÚNG HÌNH PHẠT TÙ CĨ THỜI HẠN .................................................. 54
3.1. Các u cầu áp dụng đúng hình phạt tù có thời hạn ................................ 54
3.2. Các giải pháp đảm bảo áp dụng đúng hình phạt tù có thời hạn ............... 57
KẾT LUẬN .................................................................................................... 66
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 68

luan an


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
BLHS

Bộ luật hình sự

HĐXX

Hội đồng xét xử

TNHS

Trách nhiệm hình sự

TAND

Tịa án nhân dân

XHCN

Xã hội chủ nghĩa

luan an


DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1: Thống kê vụ án hình sự sơ thẩm cấp tỉnh đã thụ lý và giải quyết ........ 42
Bảng 2.2: Kết quả áp dụng hình phạt tù có thời hạn trong giai đoạn 5 năm
(2014-2018) ..................................................................................................... 44
Bảng 2.3: Tỷ lệ hình phạt tù so với từng năm. ................................................ 44
Bảng 2.4 : Hình phạt tù có thời hạn áp dụng theo khung hình phạt ............... 45
Bảng 2.5. Bảng tổng hợp người chưa thành niên phạm tội qua việc xét xử của
TAND tỉnh Lai Châu giai đoạn ( 2014 – 2018) .............................................. 45

luan an


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Quyền con người trong xã hội hiện nay ngày càng được đề cao. Để đảm
bảo quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, pháp nhân
thương mại pháp luật nói chung, pháp luật hình sự nói riêng đã có hệ thống
các quy định chế tài tương ứng. Pháp luật hình sự nước ta theo tinh thần cải
cách tư pháp nâng cao hiệu quả của cơng tác phịng ngừa, đấu tranh tội phạm
đồng thời bảo đảm các quyền và lợi ích hợp pháp của cơng dân, khắc phục
tình trạng bỏ lọt tội phạm, làm oan người vơ tội. Thơng qua hình phạt phát
huy được mục đích mà Nhà nước mong muốn là bảo vệ, phòng ngừa chung
cho xã hội, phòng ngừa riêng cho cá nhân và trừng trị người phạm tội.

Thực tiễn chứng minh rằng áp dụng hình phạt quá nặng sẽ thiên về mục
đích trừng trị của hình phạt mà qn đi mục đích giáo dục và nhân đạo của
hình phạt dẫn đến phịng chống tội phạm khơng đạt được hiệu quả, ngược lại
áp dụng phạt quá nhẹ dẫn đến việc áp dụng án treo không đúng lại làm mất đi
tính trừng trị người phạm tội và tính giáo dục, phịng ngừa cũng khơng đạt
được. Hình phạt tù có thời hạn là một trong những hình phạt được BLHS Việt
Nam quy định. Đây là hình phạt chính được quy định ở hầu hết các điều luật
trong BLHS, là quy định của pháp luật xử phạt khi một người phạm tội mà
BLHS quy định. Hiện nay BLHS năm 2015 đã sửa đổi bổ sung và được đưa
vào thi hành.Tuy nhiên khi áp dụng hình phạt tù có thời hạn cịn có những
vướng mắc, bất cập.
Các Tòa án nhân dân thuộc hệ thống Tịa án nhân dân tỉnh Lai Châu
đang khơng ngừng hoàn thiện trong hoạt động xét xử, thực hiện tinh thần cải
cách tư pháp chung đồng thời cụ thể hóa vào trong hoạt động xét xử ở mỗi
Tòa án, nhằm đảm bảo Tịa án thực hiện cơng lý cơng bằng xã hội, không bỏ
lọt tội phạm, không làm oan cho người vô tội, xét xử công minh. Nhất là
trong xét xử án hình sự phải đưa ra bản án, quyết định đúng đắn đúng người,

1

luan an


đúng tội, đúng pháp luật, thể hiện được sự bình đẳng trước pháp luật. Liên
quan đến áp dụng hình phạt tù có thời hạn thực tiễn áp dụng ở tỉnh Lai Châu
cịn có những vấn đề chưa thống nhất. Tình hình tội phạm tại tỉnh Lai Châu
và việc áp dụng pháp luật về hình phạt tù có thời hạn cịn có những khó khăn
vướng mắc trong xét xử cần thiết phải nghiên cứu một cách có hệ thống tồn
diện về cả lý luận lẫn thực tiễn để góp phần vào việc đảm bảo quyền con
người trong hoạt động xét xử trong đó có nổi bật từ việc xét xử các vụ án hình

sự. Vì vậy, bản thân nhận thấy cần thiết làm rõ những quy định của pháp luật
hình sự, nghiên cứu áp dụng hình phạt tù có thời hạn, đặc biệt cần được nghiên
cứu áp dụng quy định của pháp luật phù hợp với thực tiễn xét xử tại Lai Châu để
từ đó có giải pháp đảm bảo áp dụng đúng hình phạt tù có thời hạn.
Người bị áp dụng hình phạt tù có thời hạn sẽ bị hạn chế đến quyền tự do
của con người; vì vậy, cần được phân tích những vấn đề pháp lý để người áp
dụng không áp dụng thiếu căn cứ, những người khác thấy được hậu quả và
nhận thức về hành vi phạm tội và phòng ngừa.
Xuất phát từ những lý do trên, với yêu cầu của luận văn thạc sỹ chuyên
ngành Luật hình sự và tố tụng hình sự, Học viên chọn đề tài “ Áp dụng hình phạt
tù có thời hạn từ thực tiễn tỉnh Lai Châu” làm luận văn thạc sỹ Luật học.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Áp dụng hình phạt tù có thời hạn là vấn đề liên quan đến quyền con
người, là vấn đề cơ bản mà hầu hết được nghiên cứu trên mặt lý luận cũng
như thực tiễn. Các quan điểm tư tưởng và quy định của pháp luật liên quan
đến áp dụng hình phạt tù có thời hạn được các nhà khoa học xã hội quan tâm
nghiên cứu. Trên lĩnh vực lý luận chung về hình phạt tù có thời hạn có nhiều
cơng trình khoa học nghiên cứu về lĩnh vực này như: Luận văn thạc sỹ “ Hình
phạt tù có thời hạn và cơng tác tái hịa nhận đối với người mãn hạn tù ở nước
ta trên cơ sở nghiên cứu địa bàn tỉnh Phú Thọ” của tác giả Đỗ Tiến Tùng;
Luận văn thạc sỹ luật học “ Căn cứ quyết định hình phạt những vấn đề lý luận

2

luan an


và thực tiễn” của tác giả Phạm Đình Dũng; luận văn thạc sỹ “ Áp dụng hình
phạt tù có thời hạn từ thực tiễn tỉnh Quảng Ninh” của tác giả Nguyễn Thành
Chung; luận văn thạc sỹ luât học của tác giả Nguyễn Mạnh Tuấn nghiên cứu

về chủ đề “ Quyết định hình phạt tù có thời hạn theo luật Hình sự Việt Nam
trên cơ sở số liệu thực tiễn của thành phố Hà Nội; luận văn thạc sỹ ngành luật
hình sự “Hình phạt tù và thi hành hình phạt tù - những vấn đề lý luận và thực
tiễn” của tác giả Trần Thị Thu Hằng… Ngồi ra cịn nhiều cơng trình nghiên
cứu của các tác giả đã được đăng tải trong các luận án, luận văn tốt nghiệp,
tạp chí chuyên ngành như Tạp chí Nhà nước và pháp luật, Tạp chí Tịa án
nhân dân, Tạp chí nhân lực học khoa học xã hội…
Nhìn chung, các cơng trình khoa học nêu trên đã nghiên cứu có tính chất
tổng thể liên quan về những vấn đề chung, có cả những vấn đề riêng của hệ
thống hình phạt, hoặc là về một hình phạt cụ thể nào đó, hay nghiên cứu cả về
cơng tác thi hành án hình sự và có cả những vấn đề riêng về hình phạt tù có
thời hạn. Nhưng cho đến nay chưa có một cơng trình nào nghiên cứu một
cách chuyên sâu và có hệ thống về mặt lý luận pháp lý cũng như thực tiễn áp
dụng về hình phạt tù có thời hạn trên địa bàn cơ quan các tòa án nhân dân tỉnh
Lai Châu cụ thể. Vì vậy, luận văn học viên nghiên cứu dưới đây sẽ có ý nghĩa
về mặt lý luận và thực tiễn.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1 Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu đề tài này, tác giả hướng tới mục đích là góp phần làm rõ
thêm lý luận và thực tiễn, đảm bảo áp dụng hình phạt tù có thời hạn đúng
pháp luật nói chung và trên địa bàn tỉnh Lai Châu nói riêng. Thơng qua đó đề
xuất các giải pháp thiết thực góp phần hồn thiện các quy định áp dụng hình
phạt tù có thời hạn và nâng cao hiệu quả áp dụng hình phạt này trong thực
tiễn tại tỉnh Lai Châu.
Đảm bảo quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân,

3

luan an

cơng bằng, bình đẳng trước pháp luật.
3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích nghiên cứu nêu trên, luận văn có nhiệm vụ chủ
yếu sau đây:
- Nghiên cứu vấn đề lý luận về áp dụng hình phạt tù có thời hạn theo quy định
của pháp luật hình sự Việt Nam. Cụ thể làm rõ khái niệm hình phạt tù có thời
hạn, khái niệm áp dụng hình phạt tù có thời hạn, vai trò và nguyên tắc, các
yêu tố áp dụng hình phạt tù có thời hạn đúng pháp luật; đánh giá được thực
tiễn những tồn tại về áp dụng hình phạt tù có thời hạn trên địa bàn tỉnh Lai
Châu và đưa ra những kiến nghị có cơ sở lý luận và thực tiễn nhằm đảm bảo
áp dụng hình phạt tù có thời hạn trong thời gian tới tại tỉnh Lai Châu được
đúng pháp luật.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1 Đối tượng nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu vấn đề lý luận áp dụng hình phạt tù có thời hạn.
Các nguyên tắc, yếu tố, căn cứ đảm bảo áp dụng hình phạt tù có thời hạn
đúng pháp luật trong những quy định của Bộ luật hình sự. Phân tích đánh giá
thực tiễn áp dụng hình phạt tù có thời hạn ở tỉnh Lai Châu.
4.2 Phạm vi nghiên cứu
Áp dụng hình phạt tù có thời hạn từ thực tiễn tỉnh Lai Châu là một đề tài
nghiên cứu về phương diện lý luận và hoạt động thực tiễn. Phạm vi áp dụng
hình phạt tù có thời hạn của đề tài này chủ yếu ở giai đoạn tố tụng xét xử hình
sự, đảm bảo tuyên một bản án đúng người, đúng tội đúng pháp luật.
Phạm vi nghiên cứu của luận văn được giới hạn trên các vấn đề cơ bản
sau đây:
- Cơ sở lý luận áp dụng hình phạt tù có thời hạn
- Các văn bản quy phạm pháp luật quy định về hình phạt trong hoạt động xét
xử hình sự.

4

luan an


- Về thực trạng xét xử áp dụng hình phạt tù có thời hạn ở tỉnh Lai Châu.
- Giải pháp nhằm đảm bảo áp dụng hình phạt tù có thời hạn đúng pháp luật
của người tiến hành tố tụng trên cơ sở nêu những bất cập qua thực tiễn áp
dụng và tìm ra giải pháp tại Tịa án nhân dân tỉnh Lai Châu.
Kết quả nghiên cứu áp dụng hình phạt tù có thời hạn dựa trên số liệu
thực tiễn tại Tòa án nhân dân tỉnh Lai Châu giai đoạn năm (2014 - 2018).
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
5.1 Cơ sở lý luận
Đề tài nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận chủ nghĩa Mác – Lê Nin, tư
tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, quan điểm của Đảng và Nhà
nước ta về chính sách hình sự và đấu tranh phịng, chống tội phạm.
5.2 Các phương pháp nghiên cứu
Đồng thời, luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu cụ thể:
Phương pháp phân tích và tổng hợp; phương pháp so sánh, thống kê, đối
chiếu; diễn dịch; quy nạp, phương pháp khảo sát thực tiễn trong xét xử án
hình sự để tổng hợp các tri thức khoa học và luận chứng các vấn đề tương ứng
được nghiên cứu trong luận văn.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Kết quả nghiên cứu đề tài đóng góp cho các cơ quan tiến hành tố tụng
nói chung, cho ngành Tịa án nói riêng thực hiện nhiệm vụ tiến hành tố tụng
xét xử vụ án hình sự một cách nhìn đích thực về “ Áp dụng hình phạt tù có
thời hạn” trong thực thi pháp luật.
Luận văn sẽ đóng góp một phần lý luận và kinh nghiệm thực tiễn cho
việc áp dụng có hiệu quả hình phạt tù có thời hạn trong xét xử hình sự, đảm
bảo quyền con người khi các cơ quan tiến hành tố tụng nói chung và cơ quan

Tịa án nói riêng trong việc áp dụng hình phạt.
Kết qủa của luận văn có giá trị tham khảo cho cơng tác nghiên cứu, giảng
dạy ở các trường chuyên ngành Luật và những ai quan tâm đến lĩnh vực này.

5

luan an


7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
của luận văn gồm có ba chương:
Chương 1. Những vấn đề lý luận về áp dụng hình phạt tù có thời hạn.
Chương 2. Quy định của pháp luật Hình sự Việt Nam về áp dụng hình phạt tù
có thời hạn và thi hành tại tỉnh Lai Châu.
Chương 3. Các yêu cầu và Giải pháp bảo đảm áp dụng đúng hình phạt tù có
thời hạn.

6

luan an


Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ÁP DỤNG HÌNH PHẠT TÙ
CĨ THỜI HẠN
1.1. Khái niệm vị trí, vai trị của hình phạt tù có thời hạn
1.1.1 Khái niệm hình phạt tù có thời hạn
Nhà nước thiết lập pháp luật để quản lý xã hội và bảo vệ lợi ích và quyền
hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức trong xã hội. Bảo vệ của pháp luật

thông qua nhiều góc độ khơng chỉ là những cơng dân bị xâm phạm mà ở một
góc độ khác cịn bảo vệ những người thực hiện hành vi xâm phạm bất hợp
pháp đến người khác cần được pháp luật đối xử công bằng, cần được tương
xứng, phù hợp. Khi một hành vi pháp luật xâm phạm đến khách thể của luật
hình sự bảo vệ là chủ quyền quốc gia, an ninh của đất nước, chế độ xã hội chủ
nghĩa, quyền con người, quyền cơng dân, quyền bình đẳng giữa các dân tộc,
lợi ích của Nhà nước, tổ chức…thì phải chịu trách nhiệm hình sự. Họ phải
chịu sự trừng phạt của pháp luật bằng hình phạt được Bộ luật hình sự quy
định. Điều 30 BLHS 2015 đưa ra khái niệm về hình phạt và quy định cơ quan
có thẩm quyền áp dụng hình phạt đó chính là Tịa án nhằm làm hạn chế hoặc
tước bỏ quyền và lợi ích của người phạm tội. Đề cập đến hình phạt Mác cũng
cho rằng hình phạt là thủ đoạn tự vệ nhằm chống lại sự vi phạm.[7,tr .73 ]
Hình phạt theo luật hình sự nước ta quy đinh gồm những hình phạt chính
và những hình phạt bổ sung sẽ được áp dụng tương xứng với hành vi xâm
phạm mà người phạm tội sẽ phải chịu. Một trong các hình phạt chính đó là
phạt cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo khơng giam giữ, tù có thời hạn, trục xuất, tử
hình…ngồi ra họ cịn có thể phải chịu thêm các hình phạt bổ sung khác.
Hình phạt tù có thời hạn là hình phạt chính được áp dụng hầu như ở tất cả các
tội phạm quy định trong Bộ luật hình sự. Hình phạt tù có thời hạn đã tồn tại
rất lâu trong truyền thống luật hình sự nước ta. Từ năm 1945 đến trước khi
ban hành Bộ luật hình sự hiện hành nước ta đã trải qua những văn bản quy

7

luan an


phạm pháp luật mang tính đơn lẻ quy định hình phạt tù có thời hạn chưa
thống nhất, thiếu chặt chẽ, thiếu hồn chỉnh. Bộ luật hình sự năm 1985 ra đời
tạo một bước tiến thành công trong công cuộc phát triển pháp luật hình sự

nước ta. Tổng kết những kinh nghiệm đấu tranh chống phòng ngừa tội phạm ở
nước ta trong mấy chục năm trước, lần đầu tiên các loại tội phạm và hình phạt
được quy định thống nhất trong một văn bản là Bộ Luật hình sự. Trong các
văn bản pháp lý , đa số đều ghi nhận rằng “ Tù có thời hạn là buộc người bị
kết án phải cách ly khỏi xã hội trong một thời gian nhất định để học tập, lao
động, cải tạo” [34] . Bộ luật hình sự nước ta hiện hành quy đinh tại Điều 38
về tù có thời hạn buộc người phạm tội đã bị kết án phải chấp hành hình phạt
tù có thời hạn tại cơ sở giam giữ theo mức án bị Tòa án tuyên. Tòa án buộc
người bị kết án phải thi hành bản án, cải tạo tại những cơ sở giam giữ như trại
giam, trại tạm giam, tước đi quyền tự do đi lại và một số quyền khác của họ.
Nhà nước đặt ra hình phạt tù có thời hạn và quy định các mức hình phạt tù có
thời hạn nặng nhẹ khác nhau tùy thuộc vào tính chất mức độ hành vi nguy
hiểm cho xã hội do người phạm tội thực hiện. Quy định mức nặng nhẹ đó
theo thời gian cải tạo ngắn hoặc dài tại cơ sở giam giữ. Tù có thời hạn đối với
người phạm một tội phải chịu cách ly khỏi xã hội ít nhất là 03 tháng và mức
nhiều nhất là 20 năm. Nếu như người phạm tội đã bị tạm giam, tạm giữ sẽ
được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù có thời hạn. Bị tước đi quyền tự
do trong một thời gian nhất định là đặc điểm pháp lý chính mà hình phạt này
mang. Trong thời gian cải tạo giam giữ, bị án thực hiện đây đủ các quy định
của cơ sở giam giữ. Họ sẽ được tham gia sinh hoạt văn hóa, học tập các cơng
việc lao động, các nghề do cơ sở giam giữ tổ chức để từ đó nhận thức bản
thân phải có ý thức trong xã hội và tôn trọng pháp luật. Nhà nước sẽ ân giảm
cho những người cải tạo tốt về thời gian cải tạo để họ sớm được hòa nhập xã
hội hơn. Từ đây mục đích phịng ngừa chung của hình phạt tù có thời hạn
được tuyên truyền đến những xung quanh. Việc người phạm tội bị cải tạo

8

luan an

giam giữ thì họ vừa được rèn luyện cả ý thức và đồng thời ngăn ngừa họ
khơng cịn cơ hộ để gây ảnh hưởng đến quyền lợi ích hợp pháp của Nhà nước, cá
nhân, tổ chức an toàn xã hội. Hình phạt tù có thời hạn so sánh với các hình phạt
chính có chế tài khơng tước quyền tự do. Và thời hạn bị tước quyền tự do của
hình phạt tù có thời hạn cũng là cơ sở để phân biệt với hình phạt tù chung thân.
Từ sự phân tích trên có thể đưa ra khái niệm: Hình phạt tù có thời hạn là
một trong các biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc của Nhà nước được quy
định trong BLHS, do Tòa án quyết định đối với người phạm tội, buộc người bị
kết án phải chấp hành hình phạt tại cơ sở giam giữ trong một thời hạn nhất
định từ 03 tháng đến 20 năm. Trong trường hợp tổng hợp hình phạt tù có thời
hạn thì mức tối đa là 30 năm.
1.1.2 Vị trí, vai trị của hình phạt tù có thời hạn
Xét về mức độ nghiêm khắc, hình phạt tù có thời hạn đứng vị trí trước
các hình phạt chính khơng bị cải tạo giam giữ và có vị trí đứng sau hình phạt
cải tạo giam giữ khơng có thời hạn, hình phạt tử hình. Sự nghiêm khắc của
hình phạt tù có thời hạn là người bị kết án bị tước quyền tự do, bị cách ly với xã
hội, họ phải cải tạo lao động trong trại giam dưới sự quản lý và giám sát của lực
lượng cảnh sát. Chế độ cải tạo và việc chấp hành hình phạt tù có thời hạn theo
Luật thi hành án hình sự quy định và nghị định hướng dẫn của chính phủ.
Hình phạt tù có thời hạn tuy là biện pháp nghiêm khắc nhưng chưa phải
là biện pháp nghiêm khắc nhất. Hình phạt tù có thời hạn mang tính chất cải
tạo, giáo dục người phạm tội thành cơng dân có ích chứ khơng mang tính chất
trả thù, hành hạ. Trong thời gian chấp hành hình phạt tù nếu họ tiến bộ sẽ
được xét giảm thời gian chấp hành án. Toà án áp dụng hình phạt tù có thời
hạn với mức hình phạt cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng đối với
người phạm tội. Trong quá trình áp dụng luật hình sự sẽ có sự cân nhắc để áp
dụng hình phạt tù có thời hạn. Thẩm quyền quyết định hình phạt được Hiến
pháp và Bộ luật Hình sự nước ta quy định là cơ quan Tịa án. Từ đó, Tồ án

9

luan an


nhân danh Nhà nước thực hiện quyền của mình trên cơ sở căn cứ vào quy
định của BLHS hiện hành tuyên bố áp dụng hình phạt đối với người bị kết án.
Đây, thể hiện hành vi vi phạm pháp luật hình sự sẽ bị sự kết án, lên án của
Nhà nước đối với coi thường pháp luật. Áp dụng hình phạt tù có thời hạn có
vai trị to lớn, bởi suy cho cùng, các hoạt động tố tụng hình sự trước đó (từ
khởi tố, điều tra, truy tố, kể cả việc tranh tụng tại phiên tồ) sẽ khơng có nhiều
ý nghĩa nếu Tồ án khơng làm tốt việc áp dụng hình phạt cụ thể đối với người
phạm tội. Khi áp dụng hình phạt tù có thời hạn đúng theo quy định của pháp
luật và xem xét cả tính cơng bằng, hợp lý sẽ đạt được hiệu quả cao của mục
đích hình phạt. Nếu hình phạt tù có thời hạn q nhẹ sẽ khơng thể hiện được
tính răn đe người phạm tội vì họ thấy hành vi của mình khơng sợ chịu trách
nhiệm hình sự, coi thường pháp luật và sẽ tiếp tục có ý định phạm tội. Nhưng
tun mức hình phạt tù có thời hạn quá nặng đối với người phạm tội sẽ có thái
độ ốn hận Nhà nước, họ cảm thấy không được đối xử công bằng và dẫn đến
khơng tin tưởng pháp luật. Ngồi ra, áp dụng hình phạt tù có thời hạn có vai
quan trọng trong việc tuyên truyền pháp luật đến người dân ý thức học tập
sinh hoạt trong khuôn khổ pháp luật không cấm. Người nào xâm phạm đến
quyền và lợi ích hợp pháp của người khác thì chịu hình phạt thích đáng. Vì
vậy, hình phạt tù có thời hạn cần được tuyên đúng người, đúng tội, đúng pháp
luật để làm tròn vai trò mà bản thân hình phạt này mang.
1.2. Khái niệm và các ngun tắc, căn cứ áp dụng hình phạt tù có thời hạn
1.2.1 . Khái niệm áp dụng hình phạt tù có thời hạn
Khi tìm hiểu về khái niệm áp dụng hình phạt cần phải hiểu sâu xa nguồn
gốc, bản chất của áp dụng hình phạt. Áp dụng hình phạt là “Rễ” của “ Cây”
thực hiện pháp luật. Một trong các hình thức của thực hiện pháp luật đó chính

là áp dụng pháp luật. Trong chuyên nghành tìm hiểu Luật hình sự và tố tụng
hình sự cụ thể được nghiên cứu về áp dụng hình phạt trong áp dụng pháp luật.
Dựa trên sự kiện pháp lý để xác định trường hợp cụ thể, xác định được tính

10

luan an


chất mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội từ đó sẽ thu thập thơng tin, kiểm
tra và lựa chọn áp dụng pháp luật. Từ đây người áp dụng pháp luật căn cứ để
quyết định hình phạt nào, cụ thể mức hình phạt đó như thế nào. Như vậy, áp
dụng hình phạt là khái niệm rộng, bao hàm cả quyết định hình phạt. Quyết
định hình phạt là dựa trên những căn cứ có sẵn mà áp dụng hình phạt đã tổng
hợp để đưa ra hình phạt tương xứng, phù hợp. Áp dụng hình phạt tù có thời
hạn cũng vậy, dựa trên nội dung thông tin đã được nghiên cứu tổng hợp của
áp dụng hình phạt để từ đó áp dụng cụ thể đối với hình phạt tù có thời hạn.
Tịa án lựa chọn hình phạt trên cơ sở quy định của BLHS buộc người bị kết án
phải chấp hành loại hình phạt nào, cụ thể mức phạt bao nhiêu. Bình luận
BLHS năm 2015 của tác giả Đinh Văn Quế có nêu “Nếu định tội là tiền đề, là
cơ sở cho quyết định hình phạt thì quyết định hình phạt là kết quả cuối cùng
của hoạt động xét xử” [18, tr.215 ]. Vậy để đưa ra quyết định hình phạt thì
trước đó phải có q trình lựa chọn áp dụng hình phạt hay nói cách khác là
hoạt động áp dụng pháp luật hình sự sau khi xác định tội danh của hành vi
phạm tội. Áp dụng hình phạt là hoạt động áp dụng pháp luật hình sự do Tịa
án thực hiện nhằm xác định các tình tiết của vụ án để lựa chọn biện pháp trách
nhiệm hình sự đối với người bị kết tội theo căn cứ, phạm vi BLHS quy định
với thủ tục theo luật định. Học viên đồng ý với khái niệm áp dụng hình phạt
rõ hơn của một tác giả, theo đó được hiểu “ Là một hình thức áp dụng pháp
luật do tịa án tiến hành, thể hiện ở việc Tòa án vận dụng các quy phạm pháp

luật tố tụng hình sự và quy phạm pháp luật hình sự để áp dụng loại và mức
hình phạt đối với người bị kết tội nhằm giải quyêt vụ án hình sự thuộc thẩm
quyền và được tiến hành ở giai đoạn xét xử vụ án hình sự” [13, tr.8-9] của tác
giả luận văn thạc sỹ Nguyễn Ngọc Thương Hiền.
Lựa chọn biện pháp trách nhiệm hình sự ở đây trước hết là lựa chọn một
trong các hình phạt chính để áp dụng cho người phạm tội. Áp dụng hình phạt
tù có thời hạn là một trong những lựa chọn đó. Căn cứ vào bản chất của áp

11

luan an


dụng hình phạt đã phân tích trên, có thể định nghĩa: Áp dụng hình phạt tù có
thời hạn là hoạt động áp dụng pháp luật hình sự do Tịa án thực hiện lựa
chọn hình phạt tù có thời hạn đối với người phạm tội, lựa chọn khung hình
phạt và mức hình phạt như thế nào theo căn cứ, phạm vi BLHS quy định với
thủ tục theo luật định ở giai đoạn xét xử vụ án hình sự.
1.2.2. Các nguyên tắc và các căn cứ áp dụng hình phạt tù có thời hạn
1.2.2.1. Các nguyên tắc áp dụng hình phạt tù có thời hạn
Các ngun tắc của pháp luật hình sự được thể hiện trong Bộ luật hình
sự. Khi giải quyết vụ án hình sự, các nguyên tắc áp dụng hình phạt sẽ được áp
dụng để giải quyết và xử lý người phạm tội đảm bảo quyền con người. Các
nguyên tắc cơ bản của luật hình sự chi phối hoạt động áp dụng hình phạt tù có
thời hạn. Các ngun tắc này là những tư tưởng chỉ đạo toàn bộ quá trình xây
dụng và áp dụng pháp luật hình sự thể hiện quan điểm đường lối chính sách
của hình sự của nước ta trong đấu tranh phòng chống tội phạm. Tòa án tun
hình phạt cơng bằng, tương xứng là cơ sở để làm nổi bật được mục đích hình
phạt được. Do đó, Tịa án phải dựa trên các ngun tắc và căn cứ cơ bản. Áp
dụng hình phạt tù có thời hạn hình thành cơ sở từ áp dụng hình phạt. Vì vậy,

khi áp dụng hình phạt tù có thời hạn cũng phải dựa trên các nguyên tắc và căn
cứ giống như áp dụng hình phạt. Thực chất áp dụng hình phạt, áp dụng hình
phạt tù có thời hạn có cội nguồn từ áp dụng pháp luật hình sự: “Áp dụng pháp
luật hình sự cần được đảm bảo bằng nhiều yếu tố khác nhau đặc biệt là yếu tố
nhận thức lý luận, chất lượng của quy phạm pháp luật hình sự, khả năng và
năng lực của chủ thể áp dụng pháp luật hình sự, mơi trường xã hội, mơi
trường pháp luật với sự hiện diện của các giá trị xã hội khác nhau nhất là
pháp chế, công lý, công bằng xã hội, nhân đạo…” [18, tr.5]. Thông qua nội
dung áp dụng pháp luật hình sự trên để nhận thức rõ về các nguyên tắc và căn
cứ áp dụng hình phạt, rút ra trường hợp riêng nguyên tắc áp dụng hình phạt
phạt tù có thời hạn cụ thể dưới đây.

12

luan an


Ngun tắc áp dụng hình phạt hiện nay chưa có một văn bản pháp luật
nào đưa ra khái niệm pháp lý chính thống. Xét góc độ chung nhất, trong q
trình xây dựng và áp dụng pháp luật của ngành nào sẽ có những tư tưởng chỉ
đạo, xuyên suốt của ngành luật đó. Theo lý luận về nghiên cứu khoa học chế
định quyết định hình phạt của T.S Dương Tuyết Miên định nghĩa “ Các
nguyên tắc quyết định hình phạt là những tư tưởng chỉ đạo trong quá trình
xây dựng và áp dụng các quy phạm pháp luật hình sự để Tịa án quyết định
hình phạt đúng đắn đối với người phạm tội”[17, tr.66]. Từ bản chất pháp lý
đó rút ra khái niệm nguyên tắc áp dụng hình phạt là những tư tưởng chỉ đạo
trong quá trình xây dựng và áp dụng các quy phạm pháp luật hình sự để Tịa
án áp dụng hình phạt đúng đắn đối với người phạm tội. Căn cứ vào bản chất
của vấn đề áp dụng hình phạt, Học viên cho rằng nguyên tắc áp dụng hình
phạt tù có thời hạn là những tư tưởng chỉ đạo dựa trên ngun tắc áp dụng

hình phạt để Tịa án áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người phạm tội
một cách đúng đắn. Với các nguyên tắc dưới đây:
Nguyên tắc pháp chế
Nguyên tắc pháp chế XHCN là nguyên tắc được áp dụng trong toàn bộ
các hoạt động lập pháp pháp luật hình sự và cả trong hoạt động áp dụng pháp
luật hình sự. Nguyên tắc này được thể hiện tại Điều 7 Bộ luật Tố tụng hình
sự hiện hành quy định về hướng tổ chức và hoạt động tố tụng trong quá trình
giải quyết vụ án hình sự. Ngun tắc này địi hỏi phải thực hiện các bảo đảm
để tăng cường pháp chế khi tiến hành các hoạt động tố tụng hướng tới mục
đích xác định sự thật khách quan vụ án; tôn trọng, bảo vệ quyền con người;
bảo vệ trật tự pháp luật; bảo vệ quyền lợi ích của thể nhân, pháp nhân, nhà
nước và xã hội.Với nguyên tắc này mang những tư tưởng chủ đạo, cơ bản
mang tính xuất phát điểm về sự triệt để tuân thủ pháp luật hình sự một cách
nghiêm chỉnh thống nhất của cơ quan tiến hành tố tụng, các cơ quan tổ chức
xã hội và mọi công dân trong việc xây dựng và thực hiện pháp luật hình sự.

13

luan an


Nguyên tắc pháp chế trong chế định áp dụng hình phạt tù có thời hạn phản
ánh những nội dung cơ bản sau: Bộ luật hình sự quy định rõ “ Chỉ người nào
phạm một tội đã được Bộ luật hình sự quy định mới phải chịu trách nhiệm
hình sự”. Nguyên tắc pháp chế XHCN được quy định chặt chẽ trong luật và
chỉ có luật thì mới có thể xác định hình phạt cho mỗi tội phạm.Văn bản quy
phạm pháp luật quy định tất cả các nội dung liên quan đến hình phạt và áp
dụng các loại hình phạt trong đó có hình phạt tù có thời hạn rõ ràng, minh
bạch các nội dung như điều kiện, phạm vi áp dụng, giới hạn tối thiểu, giới hạn
tối đa của hình phạt. Văn bản quy phạm pháp luật là cơ sở quan trọng đảm

bảo tính thống nhất, đảm bảo các quyền cơ bản của công dân không bị xâm
phạm tùy tiện của cơ quan tiến hành tố tụng hình sự. Tội phạm là cơ sở pháp
lý và là cơ sở thực tế duy nhất cho phép áp dụng hình phạt, trong đó có hình
phạt tù có thời hạn. Do đó, những hành vi khơng phải là tội phạm hình sự
được BLHS quy định sẽ khơng được phép áp dụng hình phạt tù có thời hạn và
càng được áp dụng hình phạt tù có thời hạn, khi hình phạt này khơng được
quy định trong chế tài của điều luật trong một tội phạm cụ thể được quy định
ở phần các tội phạm trong BLHS.
Nguyên tắc nhân đạo
Quan điểm đạo đức mang giá trị nhân văn, thể hiện đạo lý về tình thương
con người bao trùm trên các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội. Trong
việc xây dựng nền tảng của hệ thống pháp luật nói chung và pháp luật hình sự
nói riêng, tư tưởng nhân đạo càng được thể hiện sâu sắc hơn bao giờ hết.
Trong BLHS năm 2015 có thể thấy tư tưởng nhân đạo được phản ánh rõ nét,
là tư tưởng xuyên suốt trong quan điểm, đường lối đấu tranh phòng chống tội
phạm của Đảng và Nhà nước ta. Tư tưởng này được xác định là kim chỉ nam
trong suốt lịch sử lập pháp qua các thời kỳ khác nhau. Trong BLHS năm
2015, tư tưởng nhân đạo một lần nữa được thể hiện rõ nét và sâu sắc, thể hiện
được bản chất giai cấp của nhà nước ta trong từng chế định pháp luật cụ thể.

14

luan an