Skkn một số biện pháp tổ chức hoạt động khởi động nhằm gây hứng thú học tập môn lịch sử cho học sinh khối 10 trường thpt hậu lộc 4

1. Mở đầu
1.1. Lý do chọn đề tài.
Nghị quyết hội nghị lần thứ 8 của ban chấp hành trung ương Đảng khóa XI
với nội dung đổi mới căn bản, tồn diện giáo dục và đào tạo, trong đó giáo dục
trung học phổ thơng phải tập trung phát triển trí tuệ, hình thành những phẩm
chất năng lực cơng dân, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo
dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức. Dạy học lịch sử ở trường trung học phổ
thông không chỉ trang bị cho học sinh những kiến thức cơ bản về lịch sử thế giới
và lịch sử dân tộc, mà còn phát triển năng lực và phẩm chất cho các em. Trên cơ
sở đó, các em sẽ được phát triển một cách toàn diện. Song muốn thực hiện được
chức năng, nhiệm vụ đó cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy học theo tinh
thần phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo tư duy của học sinh, bồi
dưỡng cho học sinh năng lực tự học, khả năng thực hành và lòng say mê, ý chí
vươn lên trong học tập.
Nhưng trên thực tế hiện nay, phần lớn các giáo viên dạy lịch sử ở các
trường trung học phổ thông chỉ chú ý truyền thụ kiến thức lịch sử, ít quan tâm
đến nhu cầu tìm hiểu, khám phá lịch sử của học sinh nên không tạo được hứng
thú học tập lịch sử cho các em. Đó là một trong những nguyên nhân dẫn đến học
sinh không quan tâm học lịch sử, tâm lý nhàm chán, đối phó trong học lịch sử.
Hậu quả là phần lớn học sinh không nắm được kiến thức lịch sử cơ bản, mơ hồ
về sự kiện, nhầm lẫn kiến thức, điều này thể hiện rõ trong kết quả các kì thi
trung học phổ thơng quốc gia những năm gần đây, phổ điểm mơn Lịch sử ln
thuộc nhóm các mơn thấp điểm nhất cùng với môn tiếng Anh
Vậy, vấn đề đặt ra là làm sao khôi phục được bức tranh lịch sử sinh động
trước mắt các em? làm thế nào để học sinh có hứng thú, ấn tượng sâu sắc về bài
học lịch sử? Đây là một câu hỏi lớn cho nghành giáo dục, đặc biệt là đội ngũ
giáo viên dạy lịch sử. Bản thân tôi cũng rất trăn trở trong việc tìm ra những
phương pháp dạy học tích cực. Thông qua thực tiễn dạy học, tôi nhận thấy dạy
học theo hướng đổi mới ở các trường trung học phổ thơng có vai trị và ý nghĩa
to lớn, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử, đồng thời góp phần phát
triển năng lực và phẩm chất học sinh. Giáo viên không dạy học chỉ bằng cách

truyền thụ kiến thức mà chủ yếu là hướng dẫn học sinh tự lực tìm kiếm thơng
tin, sử dụng kiến thức vào giải quyết các nhiệm vụ có ý nghĩa thực tiễn.
Trong những năm qua, thực hiện chủ trương của Bộ Giáo dục và Đào tạo
về định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thơng, Sở Giáo dục và Đào
tạo Thanh Hóa đã tổ chức nhiều lớp tập huấn cho giáo viên nhằm đổi mới mạnh
mẽ phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng
lực, phẩm chất học sinh. Tuy nhiên, từ thực tế giảng dạy của bản thân cũng như
đồng nghiệp, tôi thấy việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực, phẩm
chất vẫn chưa đạt được hiệu quả cao.
Qua quá trình giảng dạy, tôi nhận thấy tầm quan trọng của hoạt động khởi
động có ảnh hưởng lớn đến tồn bộ tiến trình tiết dạy, khởi động có một vai trị
quan trọng trọng việc thu hút sự tập trung, chú ý của người học, tạo ra tâm thế
nhập cuộc tốt nhất, gây nên hứng thú và nhu cầu nhận thức ở người học, giúp
quá trình khám phá, tiếp thu bài học thuận lợi và dễ dàng hơn, không những thế
1

skkn


hoạt động khởi động còn ảnh hưởng lớn đến việc chủ động sẵn sàng tiếp nhận
và thực hiện nhiệm vụ học tập của học sinh. Chính vì vậy trong các năm học vừa
qua tôi đã nghiên cứu và đưa ra “Một số biện pháp tổ chức hoạt động khởi
động nhằm gây hứng thú học tập môn lịch sử cho học sinh khối 10 trường
THPT Hậu Lộc 4” để chia sẻ với đồng nghiệp nhằm nâng cao chất lượng dạy
học môn lịch sử trong chương trình lớp 10, làm sao để khơi gợi được hứng thú
học tập cho học sinh đối với môn học, truyền cho học sinh sự say mê và hình
thành ở các em nhu cầu tìm hiểu, khám phá kiến thức một cách tự giác, chủ
động. Có thể nói, việc tạo ra và duy trì được hứng thú học tập cho học sinh trong
giờ học, mơn học chính là sự thành công đầu tiên của người giáo viên, đồng thời
hứng thú học tập còn giữ vai trò rất lớn, thậm chí quyết định đến chất lượng, kết

quả học tập cuối cùng của học sinh trong mơn học đó. Rất khó để nói rằng một
học sinh hồn tồn khơng u thích, hào hứng gì với mơn học nào đó mà lại có
thể học tốt, đạt kết quả cao trong mơn học đó được.
1.2 Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tổ chức hoạt động khởi
động trong mỗi tiết học nói chung và tiết học mơn Lịch sử nói riêng ở trường
THPT Hậu Lộc 4 làm cơ sở cho các giải pháp đổi mới trong việc thực hiện hoạt
động khởi động của tiết học để phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo
trong lĩnh hội kiến thức của học sinh.
Đề xuất các giải pháp đổi mới trong tổ chức hoạt động khởi động ở các tiết
dạy Lịch sử trong trường THPT nhằm nâng cao hiệu quả dạy học theo hướng
tích cực và hình thành năng lực cho học sinh.
Vì vậy, tơi đã mạnh dạn chọn đề tài “Một số biện pháp tổ chức hoạt động
khởi động nhằm gây hứng thú học tập môn lịch sử cho học sinh khối 10
trường THPT Hậu Lộc 4” làm đề tài nghiên cứu với mục đích phát triển năng
lực tư duy tổng hợp cho học sinh và giúp học sinh có sự u thích đối với mơn
học nhằm góp phần thiết thực nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử ở
trường trung học phổ thông.
1.3. Đối tượng nghiên cứu
Với đề tài này, tôi sẽ tập trung nghiên cứu và đưa vào phần “ khởi động”
những tình huống có vấn đề, những hình ảnh, những câu chuyện đạo đức mang
ý nghĩa giáo dục cao, để nâng cao hứng thú học tập cho học sinh.
Đối tượng để thực hiện đề tài là học sinh lớp 10 ở trường trung học phổ
thông Hậu Lộc 4. Tôi chọn ngẫu nhiên 3 lớp cuối của khối 10A8, 10A10,
10A11.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
- Phân tích và tổng hợp lý thuyết
- Phương pháp điều tra giáo dục
- Phương pháp trực quan, hình ảnh
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm.

- Phương pháp so sánh – đối chiếu.
- Phương pháp tổng hợp, thống kê số liệu.
2. Nội dung của sáng kiến kinh nghiệm
2.1.Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
2

skkn


2.1.1. Giải thích một số khái niệm:
- Phương pháp dạy học:
Là những hình thức và cách thức hoạt động của giáo viên và học sinh
trong những điều kiện dạy học xác định nhằm đạt mục đích dạy học. Phương
pháp dạy học là hình thức và cách thong qua đó bằng cách nào đó giáo viên và
học sinh lĩnh hội những hiện thực tự nhiên và xã hội xung quanh trong những
điều kiện học tập cụ thể.
- Phương pháp dạy học tích cực:
Là phương pháp dạy học hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt
động nhận thức của người học, tập trung vào phát huy tính tích cực, chủ động
của người học, nhấn mạnh hoạt động học và vai trị của học sinh trong q trình
dạy học.
- Tính tích cực của học sinh:
Có nhiều cách hiểu khác nhau về tính tích cực của học sinh, có thể là tích cực
trong hoạt động vui chơi, trải nghiệm sáng tạo, tích cực trong học tập…Trong
phạm vi đề tài này tôi chỉ xin đề cập đến khái niệm tích cực học tập của học sinh
trong nhận thức học tập. Theo GS. TSKH Thái Duy Tiên (Viện Khoa học giáo
dục) “Tính tích cực nhận thức biểu hiện sự nỗ lực của chủ thể khi tương tác với
đối tượng trong quá trình học tập, nghiên cứu; thể hiện sự nỗ lực của hoạt động
trí tuệ, sự huy động ở mức độ cao các chức năng tâm lí (như hứng thú, chú ý, ý
chí...) nhằm đạt được mục đích đặt ra với mức độ cao”

- Khởi động:
Theo từ điển Tiếng Việt, “khởi động” được hiểu là “thực hiện những động
tác nhẹ nhàng trước khi bắt đầu”. Như vậy, hoạt động khởi động được hiểu là:
một hoạt động nhằm thực hiện những thao tác cơ bản, nhẹ nhàng trước khi bắt
đầu một công việc cụ thể nào đó.
- Hoạt động khởi động có mục đích:
Là làm bộc lộ những hiểu biết, quan niệm sẵn có của học sinh, tạo mối
liên tưởng giữa kiến thức đã có với kiến thức mới cần sẽ lĩnh hội trong bài học
mới; giúp học sinh huy động những kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm của bản
than, kích thích sự tị mị, mong muốn tìm hiểu bài học mới, rèn luyện cho học
sinh năng lực cảm nhận, hình thành những biểu tượng ban đầu về các khái niệm,
sự hiểu biết, khả năng biểu đạt, đề xuất chiến lược, năng lực tư duy, xác định
nhiệm vụ học bài học mới, đồng thời giúp giáo viên t́m hiểu xem học sinh có
hiểu biết như thế nào về những vấn đề trong cuộc sống có liên quan đến nội
dung bài học.
- Khởi động trong tiết học:
Mỗi tiết học được coi là một hoạt động tổng thể diễn ra trong thời gian 45
phút đối với bậc THPT. Trong đó bao gồm các hoạt động của thầy và hoạt động
của trị một cách nhịp nhàng để hình thành được kiến thức, kỹ năng và các năng
lực cần thiết.
Trước thực trạng đổi mới căn bản, toàn diện của ngành giáo dục, người
giáo viên trong quá trình thực hiện nhiệm vụ giảng dạy cần có sự đổi mới trong
phương pháp tổ chức hoạt động để kích thích sự sáng tạo, khơi dậy nhu cầu
khám phá, tìm hiểu kiến thức của các em học sinh. Sự đổi mới đó khơng phải
3

skkn


chỉ thể hiện trong đổi mới phương pháp hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức

bài học mà còn thể hiện qua hoạt động khởi động để các em có được điểm xuất
phát tốt nhất trước khi tìm hiểu kiến thức mới.
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
Cùng với xu thế phát triển của xã hội, việc lựa chọn xu hướng nghề nghiệp
của học sinh đã tác động không nhỏ đến sự lựa chọn môn học, khối thi ngay từ
đầu cấp THPT. Nhiều học sinh ngày nay không muốn học các môn khoa học xã
hội nói chung, trong đó có mơn Lịch sử nói riêng bởi các ngành nghề đào tạo và
tuyển dụng lao động, việc làm ít hơn so với học các mơn khoa học tự nhiên hay
ngoại ngữ. Bên cạnh đó cũng phải thấy rằng học sinh không hào hứng học lịch
sử cũng còn do người dạy chưa thực sự tạo ra được sự lôi cuốn, hấp dẫn đối với
các em trong môn học, trong mỗi giờ lên lớp. Qua quan sát, qua tìm hiểu trên
các phương tiện truyền thơng, qua thăm dị các đồng nghiệp ở nhiều trường khác
nhau, tơi nhận thấy một điều: Dường như và gần như chắc chắn một điều học
sinh không đam mê môn Lịch sử, thậm chí là quay lưng lại với mơn học, các em
ngại đọc, ngại nhớ, học vì thi cử là nhiều chứ ít khi vì đam mê. Điểm thi tốt
nghiệp trung học phổ thông quốc gia môn Lịch sử cùng với môn tiếng Anh ln
là những mơn có phổ điểm bình qn thấp nhất.Thực tế cũng cho thấy trong giờ
học lịch sử, bên cạnh nhiều giáo viên rất tâm huyết, đầu tư cho tiết dạy rất công
phu từ đầu đến cuối, đặc biệt làm sao sinh động, hấp dẫn nhất thì cũng cịn
khơng ít giáo viên đã xem nhẹ một số bước trong tiến trình một bài học trên lớp,
nhất là ở khâu khởi động. Ngay cả bản thân tôi, trong khoảng 3 năm trở về trước
cũng chủ yếu tập trung đầu tư sâu vào nội dung bài học mà chưa thực sự chú ý,
xem trọng bước khởi động trong các giờ dạy của mình. Thơng thường tơi ln
dùng phương pháp thuyết trình, giới thiệu vài dịng ngắn gọn để vào bài, và
nhiều lí do khác nhau chẳng hạn như sự giới hạn về thời gian, sự xem nhẹ bước
khởi động, có giáo viên bắt đầu bài học chỉ bằng một thông báo trực tiếp và
ngắn gọn đến học sinh: “Hôm nay chúng ta học bài A, bài B…” chẳng hạn.
Nhiều khi sự đầu tư tỉ mỉ cho hoạt động này chỉ có ở các giờ thao giảng, hội
thi… cịn hằng ngày chưa được quan tâm đúng mức. Hoặc cũng có tình trạng
bước khởi động được tiến hành không liên tục, không hệ thống, tùy hứng giáo

viên, bài nào thích thì làm bài nào khơng thích thì thơi, dẫn đến hứng thú học tập
của học sinh bị gián đoạn, không được duy trì thường xun để tạo thành niềm
u thích đối với môn học.
Từ những hạn chế nêu trên dẫn đến điều dễ thấy nhất trong mỗi giờ học lịch
sử cách đây 3 năm trở về trước, đó là hứng thú học tập của học sinh chưa cao,
chưa đồng đều hoặc chưa được duy trì dài lâu. Các em đã khơng có được tâm lý
nhập cuộc ngay từ đầu, thậm chí nhiều em bước vào giờ học với trạng thái uể
oải, hoặc thờ ơ, hờ hững..Hệ quả là giờ học không mấy hứng thú với các em,
việc tiếp thu kiến thức trở nên mệt mỏi hơn, khơng khí lớp học cũng kém đi
phần sôi nổi. Về dài lâu, học sinh dần mất đi sự chủ động, tích cực, nhiều em
đến giờ học là chỉ biết nghe giảng, chép lại lời thầy cô, nắm bắt máy móc nội
dung bài học…
Tơi cũng đã tiến hành phát phiếu thăm dò tới 415 học sinh lớp 10 năm học
2020-2011 với nội dung tìm hiểu ba vấn đề:
4

skkn


1. Giáo viên có thường xuyên dẫn dắt mở đầu giờ học văn bằng các trò
chơi, hoặc đặt câu hỏi tạo tình huống, hoặc nhập vai, hoặc bằng các phương
tiện nghe nhìn.....khơng?( Rất thường xun, khơng thường xun, rất ít, khơng
có.)
Kết quả: 22,4% trả lời: Rất thường xun; 51,8% trả lời: Khơng thường
xun; 19% trả lời : Rất ít; 6,8 % trả lời: Khơng có.
2. Các em thường bắt đầu giờ học lịch sử với tâm trạng như thế nào?
( Rất háo hức, tị mị; Khơng hứng thú; Tùy là bài gì và cách giáo viên dạy như
thế nào; Lo lắng, Chán nản, ngại học.)
Kết quả:16,5% cảm thấy háo hức; 10% cảm thấy không hứng thú; 41,3% tùy
thuộc vào bài học gì và cách Gv dạy thế nào; 23,3% thấy lo lắng, chán nản

hoặc ngại học.
3. Nếu mỗi giờ học lịch sử, giáo viên sẽ cho các em tham gia hoạt động
khởi động như chơi trò chơi, nhập vai, giải quyết tình huống.v.v. em có nghĩ giờ
học đó sẽ hấp dẫn em hơn khơng? ( Có, khơng, khơng chắc chắn)
Kết quả: 85,4% cho rằng Có; 2,9% cho rằng Khơng; 11,7% cho rằng Không
chắc chắn.
Với kết quả thu được từ thăm dị học sinh, qua thống kê, phân tích, tơi nhận
thấy rõ hơn thực trạng cũng như vai trò tác động của hoạt động khởi động trong
mỗi giờ học lịch sử, trên cơ sở đó, tơi đã nghiên cứu và tìm kiếm, thử nghiệm
những biện pháp mới nhằm cải tiến chất lượng giáo dục của môn học.
Nguyên nhân của thực trạng.
* Nguyên nhân về phía giáo viên giảng dạy:
- Nguyên nhân chủ quan:
+ Nội dung một số bài học còn dài, giáo viên gặp khó khăn trong việc phân phối
chương trình, phân phối thời gian cho phù hợp để dành nhiều thời gian cho hoạt
động khởi động.
+ Chương trình kiểm tra, thi hiện nay còn phân bố số điểm tương đối nhiều cho
việc ghi nhớ, do đó giáo viên khi dạy còn áp lực nhiều về việc cung cấp đủ kiến
thức cho học sinh, để học sinh có đủ kiến thức cơ bản đáp ứng cho việc kiểm tra
kiến thức thường xuyên và định kỳ.
Dạy học phát huy tính tích cực của học sinh là phương pháp dạy học đã
được nói đến trong vài năm trở lại đây, tuy nhiên hiện nay, để có được những
tiết học thực sự đổi mới theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh để giáo
viên tham khảo và học hỏi còn hạn chế. Giáo viên chủ yếu dựa trên vốn hiểu
biết, kiến thức, kỹ năng của bản thân kết hợp với nghiên cứu lý thuyết, dự giờ
đồng nghiệp nên việc đổi mới của giáo viên trong hoạt động dạy học, đặc biệt là
hoạt động khởi động còn hạn chế.
- Nguyên nhân khách quan:
+ Lượng giáo viên bộ mơn Lịch sử ở trường cịn ít và đa số là trẻ, chưa có nhiều
kinh nghiệm nên việc đầu tư đổi mới phương pháp còn hạn chế.

+ Tâm lý giáo viên còn nặng về truyền thụ kiến thức bài học mới, sợ dành nhiều
thời gian cho hoạt động khởi động sẽ bị “cháy” giáo án hoặc không đủ thời gian
cho việc khai thác kiến thức mới.
5

skkn


+ Một số giáo viên bộ mơn cịn chưa tích cực, chủ động trong việc học hỏi, tiếp
thu phương pháp và kỹ năng dạy học tích cực để vận dụng trong q trình dạy
học.
+ Việc ứng dụng cơng nghệ thơng tin của giáo viên trong một số tình huống
chưa tốt nên còn ngại trong việc thiết kế giáo án theo phương pháp đổi mới.
* Về phía học sinh:
- Nhiều học sinh có tâm lý coi thường mơn Lịch sử, xem đây là một phụ, đặc
biệt là các em học ban KHTN đa số chưa có sự đầu tư, quan tâm và chuẩn bị bài
chu đáo dẫn đến tiết học còn thụ động.
- Một phần do kiến thức khơ khan, khó hiểu và do giáo viên giảng bài thiếu hấp
dẫn nên học sinh ít có sự đầu tư cho tiết học.
2.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề nhằm phát huy tính tích
cực của học sinh qua hoạt động khởi động trong các giờ học môn Lịch sử
Để hoạt động khởi động diễn ra một cách nhẹ nhàng theo đúng nghĩa là
“khởi động”, thu hút được sự quan tâm, chú ý của học sinh , tạo động lực cho
học sinh tích cực khám phá kiến thức của bài học mới và không gây áp lực về
mặt thời gian cho các hoạt động hình thành kiến thức tiếp theo thì khi thiết kế
phần khởi động, giáo viên cần chú ý một số vấn đề sau:
2. 3.1. Xác định mục tiêu khởi động:
Việc thay đổi hình thức khởi động từ việc chỉ dùng một vài câu để dẫn dắt
vào bài thay bằng việc tổ chức khởi động thành một hoạt động để học sinh được
tham gia trực tiếp giải quyết vấn đề khởi động. Hoạt động khởi động phải xác

định rõ mục tiêu cần đạt, phương pháp và kỹ thuật tổ chức, phương tiện cần
dùng, giao nhiệm vụ cho học sinh một cách rõ ràng. Nhiệm vụ chuyển giao cho
học sinh trong hoạt động khởi động cần kiểm tra lại kiến thức của học sinh xem
học sinh đã có những kiến thức gì liên quan đến bài học, tạo hứng thú cho học
sinh, tạo ra các tình huống có vấn đề để dẫn dắt học sinh vào phần hình thành
các kiến thức mới.
2.3.2. Các kỹ thuật cơ bản khi xây dựng hoạt động khởi động.
Với phương pháp dạy học truyền thống, khởi động chỉ bằng một vài câu
dẫn nhập nên khơng mất nhiều thời gian. Với hình thức đổi mới phương pháp
dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh ngay từ hoạt động khởi
động, do đó khởi động cần tổ chức thành một hoạt động để học sinh trực tiếp
tham gia nên sẽ cần lượng thời gian nhiều hơn. Dó đó khi xây dựng kịch bản cho
hoạt động khởi động, giáo viên cần lưu ý không lấy những nội dung không thiết
thực với bài học, tránh lấy những nội dung mang tính chất minh họa mà cần cụ
thể: Sử dụng nội dung bài học để khởi động sao cho trong nội dung khởi động sẽ
bao quát được nội dung bài học, qua đó giúp giáo viên biết được học sinh đã có
kiến thức gì trong bài mới và chưa biết gì để khai thác sâu vào những nội dung
học sinh chưa biết.
Hoạt động khởi động là bước thực hiện các động tác nhẹ nhàng trước khi
thực hiện công việc nên việc khởi động cũng cần nhẹ nhàng và sinh động để tạo
sự hấp dẫn cho học sinh. Việc đặt ra câu hỏi hay tình huống khởi động cần chú ý
tạo được hứng thú cho học sinh để học sinh được thực hiện nhiệm vụ, được
tham gia trả lời câu hỏi hoặc tham gia vào các tình huống khởi động. Câu hỏi/
6

skkn


tình huống đưa ra ở phần này cũng cần có nhiều mức độ trong đó nhất thiết phải
có câu dễ để học sinh nào cũng trả lời được. Khi các em trả lời được sẽ phần nào

cảm thấy vui vẻ, thích thú để tạo tâm lý tốt khi vào bài học.
Ở mỗi hoạt động khởi động đều xuất phát từ nội dung bài học, nhưng nếu
tình huống nào đưa ra học sinh cũng giải quyết được thì các em sẽ khơng hứng
thú tìm hiểu kiến thức mới, khơng kích thích được trí tị mị và nhu cầu học tập
một cách chủ động và tích cực của các em. Do đó bên cạnh câu hỏi dễ cần có
một lượng nhất định các câu hỏi khó liên quan đến nội dung bài học, đòi hỏi học
sinh phải tư duy, phải chủ động khai thác kiến thức mới thì mới trả lời được. Do
đó, trong hoạt động khởi động nếu giáo viên tìm ra được tình huống khó nhưng
lại hấp dẫn, kích thích trí tị mị của các em thì dù là học sinh khá giỏi, học sinh
trung bình hay học sinh yếu cũng sẽ có nhu cầu tìm hiểu để trả lời. Từ đó dẫn
các em vào bài học một cách tự nhiên, khơng gị bó mà các em tự giác, tích cực
học tập để giải quyết các khúc mắc đã được đưa ra từ tình huống ban đầu.
Khi áp dụng hoạt động tổ chức hoạt động khởi động cho tất cả các tiết học
ở các lớp thì giáo viên nên lưu ý: Kế hoạch hoạt động đã xây dựng cần có sự
điều chỉnh cho phù hợp với đặc điểm học sinh của từng lớp, tránh việc xây dựng
một tình huống cố định dùng chung cho tất cả các lớp trong cùng một khối.
Phương án xay dựng tình huống khởi động giữa các tiết, các bài học nên có sự
đổi mới về hình thức, phương pháp, tránh sự nhàm chán cho học sinh khi tiết
học nào cũng tổ chức hoạt động khởi động theo kiểu “đến hẹn lại lên” với các
bước tuần tự như nhau.
2.3.3. Ví dụ minh họa cho biện pháp phát huy tính tích cực của học sinh
qua hoạt động khởi động trong giờ học mơn lịch sử
Ví dụ 1: Lồng ghép câu chuyện lịch sử để vào bài giảng
Đây cũng là một cách tuyệt vời để thay đổi “khẩu vị” bài giảng. Vì sao học
sinh thường rất thích nghe kể chuyện? Đơn giản vì điều đó làm giải tỏa những
căng thẳng trong quá trình học tập. Học sinh được phép tưởng tượng theo những
gì thầy cơ kể thay vì nhìn chằm chằm vào sách, vào vở hay chiếc bảng đen,
những thứ đôi khi khiến chúng nhàm chán. Nhưng phải kể gì và phải kể như thế
nào? Điều này phụ thuộc vào cách linh hoạt của mỗi thầy cô khi lồng ghép
chuyện kể vào bài giảng của mình

Chẳng hạn đối với mơn Lịch Sử, mơn học khiến khơng ít học sinh ngáp ngắn
ngáp dài vì đối với đó là mơn phụ, khơng quan trọng lại có q nhiều mốc thời
gian và sự kiện khơ khan, khó nhớ. Vì vậy chuyện không hứng thú trong học tập
môn này là lẽ đương nhiên. Vậy phải làm sao để thu hút được học sinh có hứng
thú và chun tâm hơn trong học mơn lịch sử? Lồng ghép các câu chuyện minh
họa chính là một trong những cách mà chúng ta nên lưu tâm. Có nhiều giai
thoại, nhiều câu chuyện lịch sử nhưng điều quan trọng là giáo viên phải xác định
đúng những câu chuyện có liên quan đến các sự kiện mà bài học cần đáp ứng
Trong bài 1: Tích hợp chủ đề: Xã hội nguyên thủy
A. MỤC TIÊU HOẠT ĐỘNG
- Tạo tâm thế hứng khởi, tò mò cho học sinh để bắt đầu bài học thuận lợi hơn.
- Rèn luyện khả năng tư duy, suy luận lơgic
- Giúp học sinh có định hướng đúng khi tiếp cận nội dung bài học
7

skkn


B. CÁCH THỨC TỔ CHỨC
- Thời gian: 5 phút
- Hình thức: Trình chiếu hình ảnh, kể chuyện.
Với việc học sinh quan sát một số hình ảnh: Thuyết địa đàng; Lạc Long Qn –
Âu Cơ; Thuyết tiến hố, các em có thể biết được những quan điểm khác nhau về
nguồn gốc loài người, nhưng chưa biết được đâu là quan điểm chính xác về
nguồn gốc lồi người. Từ đó kích thích sự tị mị, lịng khát khao mong muốn
tìm hiểu những điều chưa biết ở hoạt động hình thành kiến thức mới của bài học.
Giáo viên giao nhiệm vụ cho học sinh: Quan sát hình ảnh trả lời các câu hỏi

Thuyết Địa đàng

Lạc Long Quân - Âu Cơ

Thuyết tiến hóa

1. Có những quan điểm nào về nguồn gốc của loài người?
2. Quan điểm nào là chính xác? Nêu hiểu biết của em về nguồn gốc của loài
người.
Học sinh hoạt động các nhân, giáo viên quan sát và hỗ trợ thông qua câu chuyện
kể: Có nhiều quan điểm khác nhau về nguồn gốc lồi người: Tơn giáo, truyền
thuyết, khoa học, mỗi một quốc gia lại có cách lý giải rất riêng về nguồn gốc
lồi người. Ví dụ: Về tơn giáo trong kinh thánh của đạo Ki tô nhắc đến con
người do chúa trời sinh ra qua câu chuyện A đam và E va, với các quốc gia dân
tộc lại có quan điểm như Trung Quốc hay Ấn Độ và câu chuyện cha Lạc Long
Quân- mẹ Âu Cơ của người Việt, nhưng chỉ có quan điểm khoa học giải thích về
nguồn gốc lồi người là chính xác, vì nó dựa trên những chứng cứ có thật. Trên
8

skkn


cơ sở đó chúng ta sẽ tìm hiểu về xã hội đầu tiên của loài người: Xã hội nguyên
thuỷ. Vậy:
Nguồn gốc xuất hiện của lồi người?
Q trình tiến hố của loài người diễn ra như thế nào?
Những tiến bộ trong đời sống con người thời đá mới?
Để trả lời các câu hỏi trên chúng ta sẽ cùng tìm hiểu bài học hơm nay
Ví dụ 2: Khởi động bằng hình thức trò chơi.
Với thời gian hạn chế ( từ 3-5 phút) giáo viên có thể thiết kế một số trị chơi
phù hợp với mục tiêu bài học, mục tiêu của hoạt động khởi động, tạo khơng khí
và tâm thế để vào bài. Các trị chơi như Ơ chữ bí mật, hiểu ý đồng đội… Các

trò chơi này sẽ giúp học sinh vận động trí não, hợp tác tập thể, vừa vui vẻ, vừa
trí tuệ để bắt đầu việc tiếp thu bài học mới. Trị chơi cũng kích thích trí tị mị,
khả năng suy đoán của học sinh. Để tăng thêm sự hấp dẫn cho các trị chơi tơi
thường khuyến khích bằng điểm, đôi khi bằng những phần thưởng nho nhỏ như
chiếc bút, quyển sách…điều đó khiến học sinh thích thú, hào hứng hơn trong
hoạt động.
* Tổ chức trò chơi “Hiểu ý đồng đội”
Bài 3: Các quốc gia cổ đại phương Đông.
A. MỤC TIÊU HOẠT ĐỘNG
Giúp học sinh kết nối kiến thức của phần học trước làm cơ sở tiếp nhận kiến
thức mới
B. CÁCH THỨC TỔ CHỨC
- Thời gian: 5 phút
- Chuẩn bị: 10 từ khóa kiến thức
- Cách tiến hành:
+ Giáo viên mời 2 học sinh tham gia trò chơi này (HS hỏi sẽ nhìn lên máy chiếu;
học sinh trả lời sẽ quay mặt xuống lớp).
+ HS hỏi sẽ quan sát các từ khóa, vận dụng kiến thức để gợi ý sát với đáp án
(lưu ý: không được sử dụng các từ có trong từ khóa).
+ Số lượng câu hỏi và trả lời chính xác sẽ là số điểm tương ứng hai em nhận
được

* Bài 9: Vương quốc Campuchia và vương quốc Lào
9

skkn


A. MỤC TIÊU HOẠT ĐỘNG
Giúp học sinh kết nối kiến thức của phần học trước làm cơ sở tiếp nhận kiến

thức mới
B. CÁCH THỨC TỔ CHỨC
- Thời gian: 5 phút
- Chuẩn bị: các ô chữ, các câu hỏi và đáp án
- Cách tiến hành: Ô chữ gồm 8 từ hàng ngang và 1 từ hàng dọc. Cách chơi như
sau:
Cả lớp chia thành 4 đội chơi. Các đội chơi lần lượt chọn từ hàng ngang, giáo
viên sẽ đọc gợi ý về các từ hàng ngang, đội chơi nhanh chóng đưa ra câu trả lời.
Nếu sai hoặc sau 30 giây khơng có câu trả lời thì đội khác được quyền đốn.
Mỗi từ hàng ngang được 10 điểm, từ hàng dọc được 30 điểm. Trị chơi kết thúc
khi có đội tìm ra từ hàng dọc. Đội nào có điểm cao hơn thì đội đó thắng.

Nội dung câu hỏi cho từng ơ chữ
Câu 1: Văn hoá ĐNÁ chịu ảnh hưởng nhiều của văn hoá nước nào ?
Câu 2: Ngành kinh tế bổ trợ ở khu vực ĐNÁ là gì?
Câu 3: Nguyên nhân nào dẫn tới sự sụp đổ của các vương quốc cổ ở ĐNÁ ?
Câu 4: Ngành kinh tế chính ở khu vực ĐNÁ là gì ?
Câu 5: Vương quốc nào được hình thành ở hạ lưu sông Mê Công thế kỷ đầu sau
công nguyên?
Câu 6: Trong khoảng 10 thế kỷ đầu sau cơng ngun, quốc gia nào hình thành ở
miền Bắc Việt Nam?
Câu 7: Trong khoảng 10 thế kỷ đầu sau công nguyên, vương quốc nào hình
thành ở trung bộ Việt Nam ?
Câu 8: Thế kỷ XIII do sự tấn công của người Mông Cổ, bộ phận cư dân nào di
cư ồ ạt xuống lưu vực sông Mê Nam, lập nước Xu khô thay ?

10

skkn

Sau đó, giáo viên giới thiệu về hai nước và bắt vào nội dung bài học

Quốc kì nước Cam pu chia.

Quốc kì nước Lào

Ví dụ 3: Khởi động với một đoạn thơ
* Bài 15: Thời bắc thuộc và các cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc (từ
thế kỉ II TCN đến đầu thế kỉ X)
A. MỤC TIÊU HOẠT ĐỘNG
- Giúp học sinh ôn tập lại kiến thức đã học đồng thời biết nhìn nhận một vấn đề
văn học trong mối quan hệ với các lĩnh vực khác như lịch sử, văn hóa, xã hội…
- Tạo hứng thú học tập cho học sinh.
- Rèn luyện kỹ năng trình bày, thái độ tự tin.
B. CÁCH THỨC TỔ CHỨC
- Thời gian: 3 phút
- Chuẩn bị: máy chiếu.
11

skkn


- Hình thức: phát vấn, gợi dẫn
GV đọc trích đoạn trong bài “Tâm sự” của Tố Hữu
“Tôi kể ngày xưa chuyện Mỵ Châu
Trái tim lầm chỗ để trên đầu
Nỏ thần vô ý trao tay giặc
.
Nên nỗi cơ đồ đắm biển sâu…”

Sau đó GV phân tích ý của đoạn thơ và hoàn cảnh nước Âu Lạc lúc bấy giờ rồi
kết nối vào bài
* Bài 19 “Những cuộc kháng chiến chống ngoại xâm ở các thế kỷ X- XV”
Vì là một bài giảng vận dụng kiến thức liên môn để nên để tạo hứng thú, say mê
học tập của học sinh , tôi sẽ bắt đầu tiết học bằng một bài thơ đồng thời cũng
đưa các em vào bài học.
“Tiên phát chế nhân” là gì?
Một câu hỏi nhỏ khó chi trị hiền
Học hành có lúc như tiên
“Vườn khơng nhà trống” đi liền thành công
Cuộc đời đôi lúc cho không
“ Thể đức hiếu sinh” ngóng trơng ngày về
Học hành ta phải đam mê
Học xong ta sẽ cùng về vui tươi”
Và từ bài thơ trên, tôi sẽ khơi dậy nhận thức của các em bằng việc đặt ra câu
hỏi: Trong bài thơ trên Cô đã nhắc tới những chiến thuật và tư tưởng nào?
Học sinh sẽ trả lời được: Chiến thuật “ tiên phát chế nhân”, “ Vườn không nhà
trống” và tư tưởng “ thể đức hiếu sinh”.
Từ việc học sinh trả lời được ý trên tôi sẽ dẫn dắt để đưa các em tiếp cận vào bài
học bằng việc vận dụng kiến thức liên mơn, có sử dụng sơ đồ tư duy.
Ví dụ 4: Khởi động bằng các hình ảnh, hoặc một thước phim
* Bài 11: Tây Âu thời hậu kì trung đại (tiết 2)
A. MỤC TIÊU HOẠT ĐỘNG
- Gíup học sinh: kết nối kiến thức của tiết học trước, làm cơ sở tiếp nhận kiến
thức mới.
- Tạo và duy trì hứng thú học tập
- Rèn luyện thái độ tự tin, kỹ năng trình bày trước tập thể.
B. CÁCH THỨC THỰC HIỆN
- Thời gian: 5 phút
- Chuẩn bị: Câu hỏi tình huống, đoạn tư liệu

- Hình thức: Tạo tình huống có vấn đề, học sinh thảo luận nhóm, trình bày.

12

skkn


2.3. Hiệu quả của biện pháp đối với yêu cầu nâng cao chất lượng công tác
giảng dạy, phù hợp với đối tượng học sinh, thực tiễn nhà trường, địa
phương.
2.3.1. Về phía học sinh
Từ việc áp dụng những cách làm mới như đã nêu ở trên, bản thân tôi nhận thấy
một điều là hứng thú học tập trong giờ học Lịch sử của học sinh tăng lên rõ rệt.
Thái độ học tập của các em trở nên nghiêm túc, say mê hơn. Nhiều em khơng
cịn cảm thấy mệt mỏi, chán ngán hay ái ngại trong giờ học sử nữa. Có em còn
tỏ ra háo hức, vui vẻ mỗi khi bắt đầu giờ học. Cũng thông qua hoạt động thực
tiễn, các em được trải nghiệm, được nhập cuộc thực sự vào bài học, do đó mức
độ nắm kiến thức, hiểu bài cũng tăng lên. Trong một số lớp, đã có nhiều học
sinh tiến bộ rõ rệt từ thái độ đến kết quả học tập môn học này. Tôi nhận thấy các
13

skkn


trị chơi, các dụng cụ trực quan mà tơi sử dụng khi khởi động đã thu hút được cả
các em vốn lười học, ngại học lâu nay. Kết quả đáng mừng là chất lượng học
môn Lịch sử của các em đó nói riêng, của cả lớp đã được nâng cao. Các con số
thống kê điểm thi học kỳ, điểm tổng kết và chất lượng học sinh giỏi cấp trường
đã thể hiện rõ điều đó.
2.3.2. Về phía giáo viên.

Thực hiện báo cáo này bản thân tôi cũng tự nâng cao cho mình những kiến
thức cả về phương diện lý luận lẫn thực tiễn về hứng thú học tập; về vai trò, ý
nghĩa và cách thức tổ chức hoạt động khởi động trong giờ học lịch sử nhằm
nâng cao hứng thú học tập cho học sinh. Thông qua những thiết kế cụ thể đã đưa
vào thử nghiệm, giảng dạy trong vài năm gần đây, bản thân tôi càng rút ra được
những kinh nghiệm cho bản thân mình để cơng tác giảng dạy môn học đạt hiệu
quả tốt hơn. Tôi cũng mạnh dạn chia sẻ những kinh nghiệm ấy với đồng nghiệp
trong tổ chun mơn, góp thêm một cách làm mới để góp phần làm cho môn học
trở nên sinh động, hấp dẫn hơn với học sinh.
2.4. Các kết quả, minh chứng về sự tiến bộ của học sinh khi áp dụng biện
pháp
2.4.1.Kết quả khảo sát giáo viên.
Để khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp đưa ra, tôi đã phối hợp với
nhóm chun mơn tiến hành lấy phiếu điều tra về hiệu quả thực tế đối với học
sinh khi tôi thực hiện các biện pháp đổi mới hình thức tổ chức hoạt động khởi
động theo hướng phát huy tính tích cực và sự hứng thú học tập của học sinh.
Bảng khảo sát giáo viên dự giờ tiết dạy
Nội dung khảo sát
Kết quả
Tỉ lệ %
khảo sát
GV đánh
giá
Thực hiện khởi động
1 - Có
x
100
- Không
Cơ sở tiến hành khởi động
- Xuất phát từ nội dung bài học

x
100
2 - Từ nội dung liên quan đến nội dung bài
- Từ các nội dung liên quan đến tên bài
- Từ các nguồn khác
Mục tiêu của khởi động
3 - Kiểm kê kiến thức của học sinh
x
100
- Tạo ra hứng thú cho học sinh
x
100
- Tạo ra “tình huống có vấn đề” để vào bài
x
100
Hinh thức tổ chức khởi động thường dùng
4 - Tổ chức thành hoạt động
x
100
- Dẫn dắt
- Khác
Người thực hiện khởi động
5 - Học sinh
x
40
14

skkn

6

7

- Giáo viên
- Cả học sinh và giáo viên
Mức độ thu hút học sinh của khởi động
- Mức độ cao
- Mức độ TB
- Mức độ thấp
Hiệu quả của hoạt động khởi động
- Hiệu quả cao
- Hiệu quả TB
- Hiệu quả thấp

x

60

x
x

80
20

x
x

80
20

2.4.2. Kết quả khảo sát học sinh:
Tôi tiến hành khảo sát 130 học sinh của 3 lớp: 10A8, 10A10,10A11
trường THPT Hậu Lộc 4. Kết quả khảo sát như sau:
Bảng kết quả khảo sát học sinh
Nội dung khảo sát

1

2

3

4

5

Số học
sinh khảo
sát
Em có học bài và chuẩn bị bài trước khi
130
đến lớp khơng?
- Thường xun
89
- Thỉnh thoảng
28
- Khơng
13
Em có quan tâm đến khởi động tiết học

130
không
- Mức độ cao
102
- Mức độ TB
20
- Mức độ thấp
8
Khởi động có giúp em định hướng được
130
kiến thức cần tìm hiểu khơng
- Định hướng tốt
98
- Chưa rõ ràng
32
- Khơng định hướng được
Em có chủ động tìm hiểu kiến thức để giải
130
quyết vấn đề đặt ra trong khởi động khơng
- Có
116
- Khơng
14
Nếu khởi động tạo cho em tị mị, em có
130
muốn tìm hiểu bài học để giải đáp vấn đề
khơng
- Có
126
- Khơng

4

Tỉ lệ %

68,5
21,5
10,0
78,5
15,4
8,8
6,1
75,4
24,6

89,2
10,8

96,9
3,1
15

skkn


2.4.3. Phân tích số liệu khảo sát:
Ưu điểm:
Hình thức khởi động tổ chức thành hoạt động, đa dạng về hình thức tổ chức
thu hút được sự chú ý tham gia của học sinh.Thông qua việc các em được tham
gia trực tiếp vào hoạt động, được học tập tích cực và kích thích sự sáng tạo ằng
các tình huống “có vấn đề” giúp các em chú ý hơn vào bài học,học tập một cách

chủ động và tích cực hơn.
Hạn chế:
Trong các hoạt động khởi động đã xây dựng, dù ít nhưng vẫn có hoạt động
học sinh ít tích cực trong tiết học. Quá trình thực hiện cần tiếp tục bổ sung, tìm
tịi và đưa ra những hoạt động đa dạng hơn giúp thu hút học sinh một cách tối
đa hơn.
3. Kết luận và kiến nghị.
3. 1. Kết luận.
Với việc soạn giảng theo phương pháp và kĩ thuật tổ chức hoạt động học
theo nhóm và hướng dẫn học sinh tự học, trong q trình giảng dạy mơn Lịch
sử, tơi đã nhận thấy được những hiệu quả nhất định không chỉ là kết quả về điểm
số mà cả về tinh thần, thái độ học tập của học sinh.
Việc vận dụng các giải pháp nhằm phát huy tính tích cực của học sinh qua
hoạt động khởi động trong giờ học môn Lịch sử ở trường THPT cùng với quá
trình khảo nghiệm và thu thập kết quả, tôi nhận thấy các biện pháp đưa ra đã
mang lại hiệu quả thiết thực vào việc đổi mới phương pháp giảng dạy môn Lịch
sử. Từ kết quả và ý nghĩa của các biện pháp, tôi đưa ra một số kinh nghiệm của
bản thân như sau:
Thứ nhất: Muốn học sinh hứng thú với nội dung tiết học giáo dục công dân giáo
viên cần sử dụng nhiều phương pháp dạy học, đặc biệt có sự liên hệ thực tế
phong phú, biết đưa những hình ảnh, những vấn đề có sức lôi cuốn, khám phá…
phù hợp vào phần khởi động bài học.
Thứ hai: Giáo viên phải biết tìm tịi suy nghĩ, biết lựa chọn từng hình ảnh, vấn
đề phù hợp với nội dung kiến thức, phù hợp với đối tượng học sinh.
Thứ ba: Khi sử dụng hình ảnh, vấn đề giáo viên phải biết kết hợp với từng
phương pháp phù hợp để đem lại hiệu quả cao nhất và ý nghĩa lớn nhất.
Thứ tư: Khi sử dụng hình ảnh, vấn đề… vào phần khởi động bài học, giáo viên
đưa hệ thống câu hỏi phù hợp để học sinh có thể tự tìm tịi, khám phá trí thức và
giáo viên phải nhận xét, kết luận, dẫn dắt vào nội dung bài học.
Thứ năm: Trong phạm vi phần khởi động bài học ( từ 3 đến 5 phút) giáo viên

phải biết chắt lọc những hình ảnh, vấn đề phù hợp để vừa đảm bảo về mặt thời
gian nhưng cũng vừa có tính gợi mở khám phá, vừa phù hợp với nội dung chính
của bài học.
3. 2. Kiến nghị.
Từ kết quả nghiên cứu của đề tài và thực tiễn dạy học môn Lịch Sử ở trường
trung học phổ thông hiện nay, tôi xin đề xuất một vài kiến nghị như sau:
Thứ nhất, về việc xây dựng chương trình sách giáo khoa mơn Lịch Sử:
Trong chương trình hiện hành số tiết dành cho mơn Lịch Sử cịn ít. Trong khi
vai trị của bộ mơn là rất quan trọng trong việc giáo dục tinh thần yêu nước, ý
16

skkn


thức cơng dân, gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc cho học sinh ở
trường trung học phổ thông. Việc tăng thêm số giờ học là cần thiết đặc biệt
trong hoàn cảnh hiện nay học sinh dường như đang thờ ơ với môn Lịch Sử.
Sách giáo khoa hiện hành đã có nhiều đổi mới về cả nội dung và hình thức trình
bày. Tuy nhiên để hướng vào việc phát triển năng lực, phẩm chất cho người học
cần cải tiến thêm cấu trúc nội dung sách giáo khoa theo hướng tích cực hóa hoạt
động học tập của học sinh, bổ sung thêm phần hướng dẫn học sinh phương pháp
học tập bộ môn ở đầu sách giáo khoa; tăng cường các loại bài tập, phần hình ảnh
sinh động kích thích tư duy, tính tị mị hay óc sáng tạo của học sinh.
Thứ hai, về công tác tập huấn thường xuyên cho giáo viên: Thực tế hàng
năm giáo viên ở trường trung học phổ thông đều được tham dự các đợt tập huấn
chuyên môn do Sở giáo dục và đào tạo tổ chức điều này là cần thiết cho giáo
trong việc cập nhật kiến thức chuyên môn cũng như phát triển kĩ năng nghề
nghiệp. Tuy nhiên cần có những chuyên đề chuyên sâu hướng dẫn giáo viên xây
dựng quy trình, cách thức dạy học sinh , thiết kế các công cụ hướng dẫn học
sinh tự kiểm tra đánh giá kết quả học tập.

Đối với các cấp quản lý giáo dục: Cần quan tâm, chỉ đạo sát sao việc
thực hiện mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục, kịp thời khen thưởng, động
viên những giáo viên đã có sáng tạo và thu được kết quả cao trong giảng dạy.
Cần có những tiết dạy mẫu của các giáo viên có nhiều kinh nghiệm trong giảng
dạy bộ môn
Đối với Sở Giáo dục và đào tạo: Cần phối hợp các trường THPT tổ chức
thường xuyên các đợt tập huấn để nâng cao chất lượng bộ môn, tạo điều kiện
cho các giáo viên trong tỉnh trao đổi kinh nghiệm lẫn nhau.
Đối với giáo viên bộ mơn Lịch sử: Thường xun học hỏi, tích cực đổi
mới phương pháp dạy học, tích cực dự giờ thăm lớp, trau dồi chun mơn, sử
dụng hợp lý có hiệu quả đồ dùng dạy học, ứng dụng công nghệ thong tin hợp lý
và hiệu quả, phát huy năng lực tư duy của học sinh, góp phần chung thực hiện
nhiệm vụ giáo dục của ngành
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG
ĐƠN VỊ

Thanh hóa ngày 15 tháng 5 năm 2022
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của
mình viết, khơng sao chép nội dung
của người khác.
Người viết sáng kiến

Trần Thị Hạnh

17

skkn