Sử Dụng Tài Liệu Về Di Sản Văn Hóa Vật Thể Ở Địa Phương Trong Dạy Học Lịch Sử Việt Nam Lớp 10 Trung Học Phổ Thông.pdf

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN TIẾN DŨNG

SỬ DỤNG TÀI LIỆU VỀ DI SẢN VĂN HOÁ VẬT THỂ
Ở ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM
LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH HẢI DƯƠNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM LỊCH SỬ
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN LỊCH SỬ)
MÃ SỐ: 60 14 01 11

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Trịnh Đình Tùng

HÀ NỘI - 2014



ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN TIẾN DŨNG

SỬ DỤNG TÀI LIỆU VỀ DI SẢN VĂN HOÁ VẬT THỂ
Ở ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM
LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH HẢI DƯƠNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM LỊCH SỬ
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC

(BỘ MÔN LỊCH SỬ)
Mã số: 60 14 01 11

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. TRỊNH ĐÌNH TÙNG

HÀ NỘI - 2014

1



LỜI CẢM ƠN
Trước hết, em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Ban chủ nhiệm
khoa Lịch sử,Phòng sau đại học, các thầy (cô) giáo trong tổ bộ môn Lý luận
và Phương pháp dạy học Lịch sử trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc
gia Hà Nội đã tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình học tập, nghiên cứu và
hồn thành luận văn.
Em xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Trịnh Đình Tùng người đã tận tình hướng dẫn em trong suốt quá trình làm luận văn. Sự chỉ bảo
ân cần của thầy là nguồn động viên giúp em thực hiện đề tài này.
Cuối cùng tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn tới gia đình, người thân, bạn
bè đồng nghiệp cũng như bạn bè trong nhóm Lý luận và Phương pháp dạy
học Lịch sử đã tận tình giúp đỡ, cổ vũ, động viên tác giả trong suốt q trình
học tập và hồn thành luận văn.
Do hạn chế về kỹ năng nghiên cứu khoa học của bản thân cũng như
điều kiện khách quan không cho phép nên đề tài không thể tránh khỏi những
thiếu sót. Chính vì vậy, em rất mong nhận được sự góp ý của thầy cơ và bạn
bè để luận văn của em được hoàn thiện hơn.

Hà Nội, ngày 25 tháng 11 năm 2014
Học viên thực hiện

Nguyễn Tiến Dũng

i


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

DSVH

: Di sản văn hóa

ĐH – CĐ

: Đại học – Cao đẳng

GV

: Giáo viên

HS

: Học sinh

LSVN

: Lịch sử Việt Nam

LSDT

: Lịch sử dân tộc

PPDH

: Phương pháp dạy học

SGK

: Sách giáo khoa

THPT

: Trung học phổ thông

TP

: Thành phố

ii


MỤC LỤC
Trang
Lời cảm ơn ................................................................................................ i
Danh mục viết tắt .........................................................................................ii
Mục lục ........................................................................................................
iii
Danh mục các bảng ......................................................................................v
MỞ ĐẦU ................................................................................................ 1
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ

DỤNG TÀI LIỆU VỀ DI SẢN VĂN HÓA VẬT THỂ TRONG
14
DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .........
1.1. Cơ sở lí luận ..........................................................................................
14
1.1.1. Quan niệm về di sản văn hóa vật thể trong dạy học lịch sử ở
trường trung học phổ thông ..........................................................................
14
1.1.2. Quan niệm về tài liệu di sản văn hóa vật thể và phân loại ...................
16
1.1.3. Đặc điểm của kiến thức lịch sử trường trung học phổ thông ...............
17
1.1.4. Mối quan hệ giữa tài liệu di sản văn hóa vật thể với kiến thức của
bộ mơn ......................................................................................................................
19
1.1.5. Vai trò của việc sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể trong
dạy học lịch sử ở trường phổ thông ..............................................................
21
1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................
23
1.2.1. Thực tiễn dạy học lịch sử nói chung ...................................................
23
1.2.2. Thực tiễn sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể trong dạy
học lịch sử hiện nay ở trường phổ thông ......................................................
25
1.2.3. Những vấn đề rút ra từ thực tiễn .........................................................
34
1.2.4. Định hướng giải quyết việc sử dụng tài liệu về di sản văn hóa
vật thể địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 10 ...........................
35

Chương 2: CÁC BIỆN PHÁP SỬ DỤNG TÀI LIỆU VỀ DI SẢN
VĂN HÓA VẬT THỂ ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH
SỬ VIỆT NAM LỚP 10 TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
40
TỈNH HẢI DƯƠNG ...................................................................................
2.1. Mục tiêu, nội dung cơ bản của Lịch sử Việt Nam lớp 10 trường
trung học phổ thông .....................................................................................
40

iii


2.1.1. Mục tiêu cơ bản của Lịch sử Việt Nam lớp 10 trường trung học phổ thông.............
40
2.1.2. Nội dung cơ bản của Lịch sử Việt Nam lớp 10 trường trung học phổ thông...............
42
2.2. Các tài liệu về di sản văn hóa vật thể cần khai thác ở tỉnh Hải Dương .............
46
2.2.1. Những lưu ý khi hhai thác sử dụng một số tài liệu về di sản văn
hóa vật thể địa phương trong dạy học Lịch sử lớp 10 trung học phổ
thông ở tỉnh Hải Dương ...............................................................................
46
2.2.2. Nội dung các tài liệu về di sản văn hóa vật thể cần khai thác ở
tỉnh Hải Dương ............................................................................................
48
2.3. Khai thác một số tài liệu di sản văn hóa vật thể địa phương phục vụ
cho việc dạy học lịch sử Việt Nam lớp 10 trung học phổ thông tỉnh Hải Dương ............
51
2.4. Một số yêu cầu khi sử dụng các tài liệu về di sản văn hóa vật thể
địa phương trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 trường trung học

phổ thông tỉnh Hải Dương............................................................................
66
2.5. Các biện pháp sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa
phương trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 trường trung học phổ
thông tỉnh Hải Dương ..................................................................................
70
2.5.1. Các biện pháp sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa
phương để tạo biểu tượng về các sự kiện lịch sử cơ bản diễn ra trên
quê hương ................................................................................................ 70
2.5.2. Các biện pháp sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa
phương để giúp học sinh hiểu sâu sắc về lịch sử dân tộc ..............................
74
2.5.3. Các biện pháp sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa
phương nhằm phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh........................
77
2.5.4. Biện pháp sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa phương
trong kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh ................................ 83
2.6. Thực nghiệm sư phạm ...........................................................................
84
2.6.1. Mục đích và yêu cầu của việc thực nghiệm sư phạm ..........................
84
2.6.2. Nội dung thực nghiệm ........................................................................
84
2.6.3. Phương pháp thực nghiệm ................................................................85
KẾT LUẬN................................................................................................89
91
TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................
PHỤ LỤC ................................................................................................94

iv

DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 1.1: Kết quả điều tra giáo viên ............................................................
25
Bảng 1.2: Kết quả điều tra học sinh..............................................................
31
Bảng 2.1. Nội dung các tài liệu về di sản văn hóa vật thể cần khai
thác ở tỉnh Hải Dương ..................................................................................
48
Bảng 2.2. Kết quả thực nghiệm sư phạm ......................................................
86
Bảng 2.3. Bảng tổng hợp tính theo phần trăm (%)........................................
86
Bảng 2.4. Độ chênh lệch điểm kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp
đối chứng ................................................................................................ 87

v



MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Lịch sử là một mơn học rất quan trọng trong việc hình thành và phát
triển nhân cách của con người. Việc học tập môn Lịch sử không những cung
cấp cho học sinh những kiến thức về khoa học cơ bản mà còn giáo dục các
em về lòng yêu nước và ý thức dân tộc. Phát biểu ý kiến tại Hội thảo Khoa
học Quốc gia về dạy học Lịch sử ở trường phổ thông Việt Nam (8/2012), GS.
NGND Phan Huy Lê cho biết: “Ngày nay, nhiệm vụ xây dựng đất nước vẫn

gắn chặt với nhiệm vụ bảo vệ đất nước, giữ gìn chủ quyền và toàn vẹn lãnh
thổ Tổ quốc. Thế hệ trẻ lớn lên qua nền giáo dục phổ thông mà không yêu
mến lịch sử dân tộc, khơng có một vốn hiểu biết cần thiết về lịch sử, văn hóa
dân tộc và nhân loại, khơng có một niềm tin dân tộc, khơng kế thừa các giá trị
truyền thống dân tộc, thì làm sao có thể hồn chỉnh được phẩm chất của
người cơng dân Việt Nam. Từ đặc điểm đó, mơn Lịch sử càng phải đặt đúng
vị thế và chức năng của nó trong hệ thống giáo dục phổ thơng”. [39]
Trong chương trình lịch sử ở trường phổ thông, bên cạnh những kiến
thức trong sách giáo khoa, người giáo viên cần cung cấp cho học sinh kiến
thức từ những nguồn tài liệu tham khảo liên quan đến môn học. Một trong
những nguồn kiến thức vô cùng quý giá đối với học sinh đó là tài liệu di sản
văn hóa ngay tại chính địa phương. Nguồn kiến thức từ tài liệu di sản văn hóa
địa phương là biểu hiện cụ thể của lịch sử dân tộc. Nó chứng minh cho sự
phát triển hợp quy luật của các địa phương trong sự phát triển chung của đất
nước. Nó ghi lại những thành quả lao động, những chiến công oanh liệt của
nhân dân địa phương trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ dân tộc, quốc gia.
Việc sử dụng tài liệu di sản văn hóa địa phương trong dạy học lịch sử dân tộc
có vai trị và ý nghĩa to lớn đối với học sinh.

1


Di sản có vai trị to lớn trong việc bảo tồn, giữ gìn và phát huy bản sắc
dân tộc. Đưa di sản vào giảng dạy giúp bài học thêm sinh động, cảm xúc, có ý
nghĩa và hướng học sinh đến những giá trị về chân, thiện, mỹ đang được Bộ
GD-ĐT khuyến khích các trường học sử dụng.
Di sản văn hóa, dù dưới dạng vật thể hay phi vật thể đều có thể sử dụng
trong q trình dạy học dưới hình thức tạo môi trường, công cụ hoặc là nguồn
cung cấp chất liệu để xây dựng nội dung bài học. Khi thầy cơ giáo đưa di sản
với vai trị là một phương tiện trực quan trong giảng dạy. Điều này sẽ làm bài

giảng sinh động, giúp học sinh dễ tiếp thu, liên hệ thực tiễn, phát triển kỹ
năng học tập, tự chiếm lĩnh kiến thức, phát triển trí tuệ và kỹ năng sống. Một
số phương pháp dạy học tích cực sử dụng di sản; các hình thức dạy học, tổ
chức hoạt động giáo dục với di sản như: khai thác sử dụng tài liệu về di sản để
tiến hành bài học, tiến hành bài học nơi có di sản, tổ chức tham quan học tập
nơi có di sản, tổ chức tham quan ngoại khóa trải nghiệm di sản…
Hải Dương là một tỉnh thuộc đồng bằng Bắc Bộ. Ở thời kì phong kiến,
địa bàn tỉnh Hải Dương ngày nay còn được gọi là trấn Hải Đơng, một trấn ở
phía Đơng của kinh thành Thăng Long, hạt nhân của xứ Đông – một vùng
văn hóa rộng lớn phía đơng đồng bằng Bắc Bộ. Chính với vị trí như vậy mà
tỉnh Hải Dương có nhiều di sản văn hóa vật thể: đền Kiếp Bạc, khu di tích
Cơn Sơn, đền thờ Chu Văn An, đền thờ Nguyễn Thị Duệ, đền Cao, văn miếu
Mao Điền… Bên cạnh đó là các di sản văn hóa phi vật thể: lễ hội Kiếp Bạc,
lễ hội Côn Sơn, lễ hội đền Quát… các loại hình văn nghệ dân gian như: nghệ
thuật tuồng, múa rối nước, xiếc, hát ca trù, hát trống quân, hát đối… Dựa
trên những di sản văn hóa trên nhiều nguồn tài liệu đã được biên soạn nhằm
phục vụ cho quá trình lưu giữ, bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa trên
địa bàn tỉnh Hải Dương. Đó là nguồn tài liệu quan trọng để liên hệ giữa lịch
sử dân tộc và lịch sử địa phương trong quá trình dạy học lịch sử dân tộc ở
trường phổ thông.
2


Xuất phát từ những lí do trên, chúng tơi quyết định lựa chọn đề tài: “Sử
dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa phương trong dạy học Lịch sử
Việt Nam lớp 10 trường trung học phổ thông tỉnh Hải Dương.”. Với mong
muốn cơng trình của mình sẽ bổ sung phần nào nguồn tư liệu và những gợi ý
về biện pháp sử dụng cho giáo viên đang giảng dạy ở tỉnh nhà.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
2.1. Tài liệu nước ngoài

Tác giả A. A. Vaghin trong giáo trình “Phương pháp dạy học lịch sử ở
trường phổ thơng” đã khẳng định nguồn tài liệu lịch sử chiếm một vị trí quan
trọng trong q trình dạy học lịch sử ở trường phổ thơng. Ơng cũng cho rằng,
việc lĩnh hội tài liệu là điều kiện cần thiết làm cho HS có quan điểm đúng đắn
về lịch sử.
Tác giả N. G. Đai ri trong cuốn “Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào”
cũng đã chỉ ra rằng thầy giáo bắt buộc phải biết rõ những thành tựu của khoa
học lịch sử và các khoa học giáo dục, những vấn đề mà khoa học đang giải
quyết, phải biết tất cả những hiện tượng quan trọng nhất của đời sống chính
trị xã hội và văn hóa. Muốn vậy “phải sử dụng khơng ngừng và có hệ thống
tất cả mọi nguồn tư liệu mn hình mn vẻ: tác phẩm kinh điển, văn kiện
của Đảng và Nhà nước, sách chuyên khảo, sách giáo khoa, sách báo tạp chí,
tác phẩm hội họa, những cuộc tham quan” và khẳng định “tồn bộ cơng tác
dạy học sẽ vơ cùng có lợi, nếu thầy giáo hiểu mơn học trên cơ sở tất cả những
nguồn tư liệu có liên quan đến sự kiện…” [7, tr.10]. Từ việc nhấn mạnh đến
vai trò của việc sử dụng tài liệu trong dạy học lịch sử, ông đã đề xuất phương
pháp sử dụng sách giáo khoa, tài liệu tham khảo, chỉ rõ mối quan hệ giữa sách
giáo khoa, tài liệu tham khảo với bài giảng giáo viên trên lớp.
Tác giả F. Kharlamốp trong cuốn “Phát huy tính tích cực học tập của
học sinh như thế nào?” khẳng định: “vấn đề sử dụng sách giáo khoa và tài
liệu học tập… có lịch sử của nó mà theo chúng tơi có những điều bổ ích đáng
3


học hỏi…” bởi vì “ …trong quá trình làm việc với sách giáo khoa và tài liệu
học tập, học sinh nắm vững và củng cố được kiến thức, đồng thời các em tiếp
thu được kĩ năng, kĩ xảo” [8, tr.37]. Ông cũng khẳng định “tài liệu học tập tự
nó đã chứa đựng nhiều yếu tố kích thích, động viên tính ham hiểu biết và tính
tích cực tư duy học sinh. Đó là tính chất mới lạ của tri thức khoa học, tính
sáng tỏ của các sự kiện, tính độc đáo của các kết luận, phương pháp đặc sắc

để phát hiện ra các khái niệm đã được hình thành, sự thâm nhập sâu xa vào
bản chất của hiện tượng” [8, tr.88]. Việc xử lý mối quan hệ giữa sử dụng tư
liệu và bài giảng mà ơng nêu ra vẫn cịn có giá trị thực tiễn, được nhiều giáo
viên lịch sử ở trường phổ thông nước ta thừa nhận và sử dụng.
Qua việc nghiên cứu các tài liệu nước ngồi, chúng tơi rút ra kết luận:
Thứ nhất, tất cả các tác giả đều nhấn mạnh đến sự cần thiết phải sử
dụng tài liệu trong dạy học ở trường phổ thông. Nguồn tài liệu nếu được sử
dụng hợp lý cịn góp phần nâng cao kiến thức, bồi dưỡng tư tưởng, tình cảm
và phát huy được năng lực nhận thức độc lập, sáng tạo cho học sinh.
Thứ hai, các cơng trình nghiên cứu nói trên đã ra những cơ sở lý luận
cho việc nghiên cứu, sử dụng tài liệu trong dạy học lịch sử dân tộc ở trường
phổ thơng.
Thứ ba, các cơng trình nghiên cứu đã cung cấp những kinh nghiệm
thực tiễn quý báu cho việc sử dụng tài liệu học tập phù hợp với đối tượng, cấp
học, đặc trưng vùng miền .
2.2. Tài liệu trong nước
Trong giáo trình “Phương pháp dạy học lịch sử” xuất bản các năm
1976, 1980, 1992, 1998, 2002, các tác giả đã nhấn mạnh đến việc cần phải
gắn công tác học tập bộ môn lịch sử trong nhà trường với thực tiễn xã hội,
xem việc nghiên cứu, giảng dạy lịch sử địa phương và xem tài liệu lịch sử địa
phương như một nguồn tài liệu thành văn trong dạy học, sử dụng chúng là
một trong những biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học. “Với đặc
4


trưng của việc học tập lịch sử, các loại tài liệu tham khảo, học tập khác (ngồi
sách giáo khoa) góp phần nhất định vào việc khơi phục, tái hiện hình ảnh quá
khứ. Các loại tài liệu tham khảo là căn cứ khoa học, bằng chứng về tính chính
xác, tính cụ thể, phong phú của sự kiện lịch sử mà học sinh cần thu nhận; nó
giúp các em khắc phục việc “hiện đại hóa” lịch sử, hoặc “hư cấu sai sự thực”.

Là một nguồn kiến thức quan trọng, tài liệu tham khảo cần được thẩm định,
phân tích nội dung và lựa chọn những phần chính xác, phù hợp với trình độ là
yêu cầu học tập của HS. Việc sử dụng tài liệu tham khảo cịn giúp HS có thêm
cơ sở để nắm vững bản chất các sự kiện, hình thành khái niệm, hiểu rõ những
quy luật, bài học quan trọng của lịch sử, rèn luyện cho HS thói quen nghiên
cứu khoa học, phát triển tư duy lịch sử. Tài liệu tham khảo là phương tiện có
hiệu quả để hiểu rõ hơn sách giáo khoa, góp phần nâng cao chất lượng dạy
học.”[17, tr.66]
Trong cuốn “Sơ thảo phương pháp giảng dạy lịch sử ở trường phổ
thông cấp II, III” xuất bản năm 1961, các tác giả Lê Khắc Nhãn, Hoàng
Triều, Hoàng Trọng Hanh đã dành chương III: “Ngoại khóa, thực hành
trong bộ mơn lịch sử” trong đó các tác giả đã nêu lên thực trạng và một số
giải pháp thực hiện như sưu tầm, thu thập và ghi chép tài liệu lịch sử.
Trong cuốn “Phương pháp giảng dạy lịch sử” (phần đại cương) tập II
xuất bản năm 1966 của Trần Văn Trị, Phan Ngọc Liên, Nguyễn Cao Lũy,
Nguyễn Tiến Cường, ở chương II “Các phương châm giảng dạy lịch sử ở
trường phổ thông”. Các tác giả một lần nữa khẳng định: “Dạy lịch sử gắn
liền với cuộc sống và cần phải liên hệ tri thức lịch sử trong sách vở với cuộc
sống, liên hệ lịch sử toàn quốc với lịch sử địa phương”.
Cũng trong cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử”, tập II, chương XV,
tác giả Nguyễn Thị Côi tiếp tục khẳng định vị trí, ý nghĩa trong việc giáo
dưỡng, giáo dục và phát triển của nguồn tài liệu lịch sử địa phương. Đồng
thời trong đó cũng chỉ ra rằng các nguồn tài liệu lịch sử địa phương: “Một là,
5


tài liệu thành văn hay sử viết gồm các loại địa phương chí, văn bia, thần tích,
gia phả… Hai là, tài liệu hiện vật hay tài liệu vật chất gồm di vật khảo cổ
học, cơng trình kiến trúc nghệ thuật, các di tích lịch sử… Ba là, tài liệu dân
tộc. Bốn là, tài liệu ngôn ngữ học. Năm là, tài liệu truyền miệng”[17, tr. 231].

Trong đó, loại thứ nhất và thứ hai cũng có thể được gọi là các tài liệu về
DSVH vật thể ở địa phương.
Phương pháp sử dụng tài liệu trong dạy học lịch sử đã được các nhà
khoa học, nhà giáo dục quan tâm nghiên cứu nhằm vạch ra bản chất, vai trò
của phương pháp này trong q trình dạy học. Các tác giả đã có nhiều những
nghiên cứu khác trong nhau trong việc sử dụng tài liệu: tài liệu lịch sử địa
phương, tài liệu văn học, tài liệu bảo tàng lịch sử, tài liệu di tích lịch sử….
Mặc dù đi theo những hướng nghiên cứu khác nhau nhưng các tác giả
đều khẳng định phương pháp sử dụng tài liệu tham khảo trong dạy học lịch sử
góp phần nâng cao hiệu quả trong việc trợ giúp người học hình thành khả
năng tư duy sâu sắc, liên hệ lý thuyết với thực hành, và do đó, kích thích hứng
thú học tập của học sinh, đồng thời rèn luyện tính chủ động sáng tạo trong đổi
mới phương pháp dạy học của giáo viên. Những cơng trình nghiên cứu trên là
một gợi ý về mặt lý luận rất quý báu cho chúng tôi nghiên cứu đề tài: “Sử
dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể ở địa phương trong dạy học Lịch sử
Việt Nam lớp 10 trường trung học phổ thơng tỉnh Hải Dương.”.
Hiện nay đã có nhiều hội thảo, hội nghị khoa học trong nước và quốc tế
được tổ chức để thống nhất các chủ trương và biện pháp nhằm tăng cường
hơn nữa việc sử dụng di sản văn hóa trong q trình dạy học. Nhiều cơng
trình nghiên cứu, nhiều bài viết được đăng tải trên các báo, các tạp chí đề cập
đến vấn đề này. Bên cạnh đó, nhằm đổi mới nội dung, chương trình, phương
pháp, hình thức tổ chức dạy học ở giáo dục phổ thơng và giữ gìn, phát huy giá
trị của di sản văn hóa, Bộ VHTTDL đã phối hợp với Bộ GD-ĐT ban hành văn

6


bản số 73 /HD - BGDĐT-BVHTTDL hướng dẫn sử dụng di sản trong dạy
học ở trường phổ thông, trung tâm giáo dục thường xuyên.
Tại Hội nghị giao ban sử dụng di sản trong dạy học ở trường phổ thông

do Bộ GD-ĐT đã tổ chức (20-8-2013) Thứ trưởng Nguyễn Vinh Hiển đã nhấn
mạnh: “Trong quá trình đưa di sản vào dạy học ở trường phổ thông, GV cần
tận dụng các cơ hội, điều kiện cho HS tiếp cận với di sản. Điều đó góp phần
đẩy mạnh, hướng dẫn hoạt động nhận thức, kích thích hứng thú, giúp học
sinh phát triển kỹ năng học tập, tự chiếm lĩnh kiến thức.”
Trong bài viết “Tạo biểu tượng về văn hóa vật chất trong dạy học lịch
sử thế giới thời nguyên thủy, cổ đại và trung đại (lớp 10 THPT – chương
trình chuẩn)” của tác giả Trần Viết Thụ - Lê Thị Ngọc đã nhấn mạnh đến
việc tạo biểu tượng về văn hóa vật chất trong dạy học Lịch sử ở trường phổ
thơng có ý nghĩa quan trọng trên cả ba mặt: giáo dưỡng, giáo dục và phát triển
HS. “Tạo biểu tượng về văn hóa vật chất sẽ giúp HS hứng thú lĩnh hội kiến
thức, hình thành khái niệm và rút ra quy luật lịch sử nhanh chóng hơn, đồng
thời tránh được những sai lầm trong học tập như hiện đại hóa lịch sử hay nhận
thức lịch sử một cách phiến diện. Biểu tượng về văn hóa, nhất là biểu tượng
về văn hóa vật chất, có sức lơi cuốn mạnh mẽ đối với HS, gây hứng thú học
tập bộ mơn. Vì vậy, tạo biểu tượng về văn hóa nói chung, văn hóa vật chất nói
riêng khơng chỉ có tác dụng trong việc hình thành tri thức lịch sử cho HS mà
cịn có ưu thế to lớn trong việc bồi dưỡng tư tưởng, tình cảm cho HS. Trên cơ
sở những hiểu biết về các thành tựu văn hóa vật chất, HS nhận ra vai trị của
quần chúng nhân dân trong các hoạt động sáng tạo văn hóa, từ đó các em có
thái độ trân trọng đối với quần chúng nhân dân. Bên cạnh đó, HS hiểu được
đóng góp của các danh nhân văn hóa, những nghệ nhân đã sáng tạo nên các
tuyệt tác văn hóa cho nhân loại. Những kiến thức về các thành tựu văn hóa vật
chất cịn có tác dụng giáo dục quan điểm và cảm xúc thẩm mỹ đúng đắn cho
HS. Trong dạy học lịch sử, việc tạo biểu tượng nói chung, biểu tượng về văn
7


hoa vật chất nói riêng làm cho hoạt động trí tuệ và năng lực nhận thức của HS
không ngừng phát triển. Để có được những hiểu biết đúng đắn về các thành tựu

văn hóa vật chất, HS cần phải biết nguyên nhân xuất hiện, quá trình phát sinh,
phát triển của chúng, xác định được điều kiện, hoàn cảnh lịch sử, mối quan hệ,
tác động qua lại giữa văn hóa với các lĩnh vực khác của con người trong xã
hội… Muốn vậy, HS phải huy động nhiều các thao tác tư duy như: phân tích,
tổng hợp, so sánh, khái qt hóa, trừu tượng hóa… nhờ đó mà tư duy các em có
điều kiện phát triển.” [36, tr. 134]
Trong báo cáo khoa học “Đổi mới dạy học Lịch sử địa phương với các
hình thức ngoại khóa thơng qua di sản” của tác giả Nguyễn Thị Minh
Nguyệt có đề cập đến vấn đề giáo dục di sản cho HS. “Trong dạy học Lịch sử
địa phương, giáo dục di sản chính là phương thức giáo dục truyền thống từ
thực tế địa phương, góp phần giữ gìn và phát huy những giá trị tốt đẹp của
con người. Giáo dục di sản có thể vận dụng nhiều phương pháp dạy học tích
cực, người học có thể học tập ở nhiều môi trường khác nhau trong một chủ
thể. Dạy và học kiến tạo, học theo nhóm, tự học… là những yếu tố quan trọng
của giáo dục di sản.” [36, tr.163]
Trong bài viết “Dạy học lịch sử thông qua các di sản” của tác giả
Phạm Mai Hùng đã chỉ ra những tiềm năng của di sản văn hóa Việt Nam. Căn
cứ nguồn tài liệu lưu trữ của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, cả nước hiện
có 40.000 di tích Lịch sử - văn hóa, 217 bảo tàng trưng bày trên 3 triệu hiện
vật. Bên cạnh đó, bài viết còn đưa ra các lưu ý trong việc giáo dục qua các di
sản. “Thứ nhất, giáo dục qua di sản là trách nhiệm của toàn xã hội, của cả một
hệ thống chính trị và trước hết là các gia đình. Ngành giáo dục sử dụng
phương pháp dạy và học thông qua các di sản như một phương pháp bổ trợ
tích cực nhằm củng cố và mở rộng kiến thức cho HS. Thứ hai, giáo dục thông
qua di sản là phương pháp giáo dục vừa có tính phổ biên, vừa không phụ
thuộc vào độ tuổi của người học và đạt hiệu quả cao, góp phần tạo lập, phát
8


trieenrm hồn thiện nhân cách con người và khơng địi hỏi quá nhiều chi phí,

“chơi mà học, học mà chơi”. Thứ ba, dạy và học lịch sử thông qua các di sản
văn hóa là phương pháp trực quan, sinh động và thực sự có hiệu quả. Do mục
tiêu đào tạo, do khối lượng kiến thức cần phải truyền thụ cho HS các cấp,
chúng ta hiện chưa thể đưa việc dạy, học lịch sử thơng qua các di sản văn hóa
vào chương trình bắt buộc, mà mới chỉ dựng lại ở chương trình ngoại khóa, ở
các giờ tự học, hoặc sinh hoạt tập thể. Dạy học lịch sử thông qua di sản chỉ
đạt kết quả cao khi được tổ chức có kế hoạch, có sự liên kết chặt chẽ giữa nhà
trường với ban quản lý các di tích, ban giám đốc các bảo tàng; xác định rõ chủ
đề dạy học. Di sản quanh chúng ta, rất gần gũi với chúng ta, nên trước hết cần
khai thác các di sản có sẵn tại địa phương. Mọi di sản đều có thể được khai
thác nhiều lần trong giảng dạy, trong học tập. Cuối cùng, tác giả nhấn mạnh:
Dạy học thông qua các di sản, hay giáo dục thông qua các di sản là phương
pháp tối ưu không chỉ giúp cho HS củng cố, mở rộng các kiến thức đã được
truyền thụ trên lớp, mà còn bồi dưỡng trực tiếp cho các em năng lực cảm nhận
cái đẹp, cái hay qua các cơng trình kiến trúc, các mảnh chạm khắc lộng lẫy ở
các đình, chùa…; qua các làn điệu dân ca; qua các cảnh quan thiên nhiên gần
gũi, vừa say đắm lòng người. Đồng thời giúp HS tích lũy vốn sống, kỹ năng
lao động, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng ứng sử, tôn trọng quá khứ để vững bước
vào tương lai.”[36, tr. 30]
Ngoài ra, việc sử dụng di sản văn hóa trong dạy học lịch sử còn là đề
tài luận án tiến sĩ của tác giả Hồng Thanh Hải: “Sử dụng di tích lịch sử
trong dạy học lịch sử dân tộc ở trường THCS”, luận văn thạc sĩ của tác giả
Lê Thị Hài: “Sử dụng di tích lịch sử địa phương trong dạy học lịch sử Việt
Nam ở trường THPT tỉnh Hưng Yên”, luận văn thạc sĩ của tác giả Phạm
Văn Mạo: “Tổ chức học tập với di sản văn hóa vật thể ở địa phương trong
dạy học lịch sử Việt Nam lớp 10 trường THPT tỉnh Hải Dương”… Đề tài
của các tác giả nói trên, đặc biệt là đề tài của tác giả Phạm Văn Mạo đi sâu vào

9

việc nghiên cứu đưa các di sản văn hóa trở thành công cụ, tài liệu hiện vật, đồ
dùng trực quan… hoặc là địa điểm để đi thực địa phục vụ cho q trình học tập
lịch sử của học sinh. Chính vì vậy, thực hiện đề tài “Sử dụng tài liệu về di sản
văn hóa vật thể địa phương trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 trường
trung học phổ thông tỉnh Hải Dương.” chúng tôi sẽ đi sâu vào nghiên cứu
nguồn tài liệu thành văn về các di sản văn hóa vật thể địa phương của tỉnh Hải
Dương, góp phần hình thành một hệ thống lý luận hồn chỉnh về việc sử dụng di
sản văn hóa trong dạy học lịch sử Việt Nam.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu: Quá trình sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật
thể địa phương trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 trường trung học phổ
thơng tỉnh Hải Dương (chương trình chuẩn).
3.2. Phạm vi nghiên cứu: Tài liệu thành văn về di sản văn hóa vật thể tỉnh
Hải Dương có mối liên hệ với Lịch sử Việt Nam lớp 10 trường trung học phổ
thông (chương trình chuẩn); tập trung vào bài học nội khóa; tiến hành thực
nghiệm sư phạm một bài lịch sử cụ thể ở trường trung học phổ thơng.
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu về di
sản văn hóa vật thể địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam, luận văn
nhằm: Khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu về di sản văn hóa
vật thể địa phương trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 ở các trường trung
học phổ thông tỉnh Hải Dương; lựa chọn những tài liệu về di sản văn hóa vật
thể địa phương Hải Dương phù hợp để sử dụng trong dạy học Lịch sử Việt
Nam lớp 10 và đề xuất hình thức, biện pháp sử dụng tài liệu về di sản văn hóa
vật thể địa phương địa phương đã sưu tầm được trong dạy học Lịch sử Việt
Nam lớp 10.

10