Báo cáo " Tập trung kinh tế dưới góc độ của luật cạnh tranh Việt Nam năm 2004 " pptx

nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 11/2007 3





Ths. Trần Thị Bảo ánh *
p trung kinh t l xu hng phỏt trin
tt yu ca t bn trong nn kinh t th
trng. Tp trung kinh t ngy cng din ra
thng xuyờn v cú quy mụ ngy cng ln
bi nhng lớ do nh cỏc doanh nghip mun
tng hiu qu kinh t v nm v th c
quyn trờn th trng, do nhu cu u t
thờm v vn, do tỏc ng ca cnh tranh, cỏc
doanh nghip liờn kt vi nhau vt qua
cỏc cuc khng hong kinh t v nhu cu
chia s ri ro trong kinh doanh
Tp trung kinh t cú nhng tỏc ng
khỏc nhau n s phỏt trin ca nn kinh t,
nú cú th dn n vic hỡnh thnh cỏc doanh
nghip ln mnh v cú li th cnh tranh so
vi cỏc doanh nghip khỏc, cỏc doanh
nghip ny phỏt trin n mt mc nht
nh s dn n c quyn. Núi cỏch khỏc,
tp trung kinh t l "ca ngừ" to ra nhng
doanh nghip cú sc mnh th trng, tng
quyn lc th trng, to ra s c quyn v

nhng ro cn i vi vic gia nhp th
trng ca cỏc doanh nghip khỏc. Tp trung
kinh t theo chiu ngang bng cỏch sỏp nhp
cỏc doanh nghip ang bỏn cựng mt sn
phm hoc cỏc sn phm d thay th nhau
cũn lm gim i th cnh tranh c lp trờn
th trng, thỳc y nhng doanh nghip cũn
li tham gia vo cỏc tho thun hn ch cnh
tranh (b phỏp lut ngn cm) nhm chng
li sc mnh ca nhng doanh nghip c
hỡnh thnh sau khi tp trung kinh t. Mt
khỏc, tp trung kinh t cng cú nhng nh
hng tớch cc n nn kinh t, nú l gii
phỏp hu ớch giỳp cho cỏc doanh nghip va
v nh tng quy mụ kinh doanh v tng thờm
sc mnh ti chớnh, tit kim chi phớ s dng
nhõn s, thit b chuyờn mụn, tng nng sut
lao ng, chia s v gim thiu ri ro trong
kinh doanh ng thi giỳp cỏc doanh nghip
ny cú c hi thõm nhp th trng mi. Bờn
cnh ú, ỏp lc ca quỏ trỡnh hi nhp ó
kộo theo vic cỏc doanh nghip trong nc
ngy cng cú xu hng liờn kt, tp trung
kinh t vi nhau nõng cao nng lc cnh
tranh trờn th trng trong nc v quc t.
Vi nh hng hai chiu nh vy nờn
cỏc quc gia u phi cõn nhc, xem xột cỏc
trng hp tp trung kinh t no thuc phm
trự quyn t do kinh doanh ca cỏc nh u
t, trng hp tp trung kinh t no cn phi

ngn cm, kim soỏt tu theo mc tỏc
ng tớch cc hay tiờu cc n cnh tranh.
1. Khỏi nim tp trung kinh t
Di gúc kinh t theo ụng Lờ Vit
Thỏi,
(1)
tp trung kinh t cú th c hiu
nh sau:
T

* Ging viờn Khoa phỏp lut kinh t
Trng i hc Lut H Ni


nghiªn cøu - trao ®æi
4 t¹p chÝ luËt häc sè 11/2007

- Mức độ tập trung kinh tế là giá trị đo
tại một thời điểm về mức độ tập trung của
toàn bộ các đặc điểm (hay giá trị) hoặc của
một vài đặc điểm nào đó trên thị trường (ví
dụ, doanh thu, khách hàng) vào một số ít
doanh nghiệp nào đó.
- Ở khía cạnh là quá trình tập trung
kinh tế trên thị trường thì tập trung kinh tế
là quá trình mà số lượng các doanh nghiệp
độc lập cạnh tranh trên thị trường bị giảm
đi thông qua các hành vi sáp nhập (theo
nghĩa rộng) hoặc thông qua sự tăng trưởng
nội sinh của doanh nghiệp trên cơ sở mở

rộng năng lực sản xuất.
Dưới góc độ pháp lí, tập trung kinh tế
thuộc phạm trù của quyền tự do kinh doanh
đã được ghi nhận trong pháp luật về doanh
nghiệp như Luật doanh nghiệp và các văn
bản hướng dẫn thi hành Luật doanh nghiệp.
Theo đó, các doanh nghiệp được quyền sáp
nhập, hợp nhất, liên doanh hợp tác với nhau
nhằm mở rộng quy mô kinh doanh, lợi thế
cạnh tranh trên thị trường.
Theo Luật cạnh tranh được Quốc hội
thông qua ngày 3/12/2004 thì tập trung kinh
tế được ghi nhận là hành vi của doanh
nghiệp, bao gồm:
+ Sáp nhập doanh nghiệp;
+ Hợp nhất doanh nghiệp;
+ Mua lại doanh nghiệp;
+ Liên doanh giữa các doanh nghiệp;
+ Các hành vi tập trung kinh tế khác theo
quy định của pháp luật.
Cần lưu ý là dưới góc độ pháp lí thì tập
trung kinh tế phải là hành vi liên kết giữa các
doanh nghiệp, dẫn đến sự thay đổi cơ cấu
chủ sở hữu của doanh nghiệp nên sự tăng
trưởng nội sinh của doanh nghiệp để mở
rộng quy mô kinh doanh không được coi là
tập trung kinh tế. Đây là điểm khác biệt khi
xem xét tập trung kinh tế dưới góc độ kinh tế
và góc độ pháp lí.
Tóm lại, dù xem xét ở các góc độ khác

nhau nhưng hiểu theo nghĩa chung nhất thì
tập trung kinh tế là kết quả của quá trình tích
tụ, tập trung tư bản và thường diễn ra theo ba
cách sau:
- Liên kết ngang: Là hình thức liên kết
giữa các doanh nghiệp cùng ngành nghề,
cùng lĩnh vực kinh doanh.
- Liên kết dọc: Là hình thức liên kết giữa
các doanh nghiệp theo các khâu, các công
đoạn của quá trình sản xuất kinh doanh.
- Liên kết thành một khối: Là hình thức
liên kết giữa các doanh nghiệp thuộc nhiều
ngành nghề, nhiều lĩnh vực khác nhau hợp
thành một tổ chức để duy trì lợi ích chung.
2. Tập trung kinh tế theo quy định của
Luật cạnh tranh năm 2004
Ví dụ: Có ba công ti A, B, C đều sản xuất
hàng mây tre và ba công ti trên có ý định sáp
nhập với nhau. Vậy các công ti đó có được
quyền sáp nhập không? Cơ sở pháp lí nào để
ba công ti A, B, C thực hiện hành vi sáp
nhập?
Giả dụ công ti A chiếm 40% thị phần
trên thị trường, công ti B chiếm 20% thị
phần, công ti C chiếm 25% thị phần; như


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 11/2007 5

vy tng th phn kt hp trờn th trng liờn
quan ca cỏc doanh nghip nu c tham
gia tp trung kinh t s l 85%; cỏc cụng ti
ú khụng thuc din doanh nghip va v
nh theo quy nh ca phỏp lut.
Nu cuc sỏp nhp trờn thnh cụng s
to ra mt doanh nghip mi cú tim lc ti
chớnh v t l th phn quỏ ln trờn th
trng liờn quan. Doanh nghip sau cuc
sỏp nhp ú s cú nhng li th cnh tranh
so vi cỏc doanh nghip cũn li trờn th
trng liờn quan (ch chim 15% th phn).
Liu sau v sỏp nhp doanh nghip ny s
cú nhng hnh vi lm dng v trớ thng lnh,
cn tr s phỏt trin ca cỏc doanh nghip
cũn li khụng?
Mc dự t do kh c v t do kinh
doanh l nguyờn tc cn bn ca kinh t th
trng song duy trỡ cnh tranh, mi s
hp nht, sỏp nhp doanh nghip u phi
c giỏm sỏt. Mt trong nhng cỏch giỏm
sỏt tp trung kinh t hu hiu nht l cỏc
quc gia ban hnh phỏp lut cnh tranh.
Phỏp lut cnh tranh kim soỏt tp trung
kinh t bng cỏch yờu cu cỏc bờn tham gia
tp trung kinh t phi thụng bỏo v vic ny
khi cỏc doanh nghip tham gia tp trung kinh
t t n "ngng" nht nh m
"ngng" ny nu cỏc doanh nghip hon
thnh vic tp trung kinh t cú th tỏc ng

n th trng, lm bin i c cu kinh t,
gõy ra nhng tỏc ng tiờu cc, hn ch cnh
tranh "Ngng" kim soỏt tp trung
kinh t cú th c xỏc nh trờn c s t l
th phn nht nh (Vit Nam) hoc da trờn
tiờu chớ doanh thu ca cỏc bờn tham gia tp
trung kinh t (Phỏp).
(2)

Hin ti, Vit Nam cú hai ngun vn
bn phỏp lut l phỏp lut v doanh nghip v
phỏp lut v cnh tranh cựng iu chnh hnh
vi sỏp nhp ca ba cụng ti A, B, C. tr li
cõu hi cỏc cụng ti ú cú quyn sỏp nhp
khụng cn phi xỏc nh th phn hoc doanh
thu ca cỏc cụng ti A, B, C trờn th trng
liờn quan (thụng thng th trng liờn quan
c xỏc nh bao gm th trng sn phm
liờn quan v th trng a lớ liờn quan).
Khon 1 iu 20 Lut cnh tranh quy
nh: Cỏc doanh nghip tham gia tp trung
kinh t cú th phn kt hp t 30% n 50%
trờn th trng liờn quan thỡ i din hp
phỏp ca cỏc doanh nghip ú phi thụng
bỏo cho c quan qun lớ cnh tranh trc khi
tin hnh tp trung kinh t. Trng hp th
phn kt hp ca cỏc doanh nghip tham gia
tp trung kinh t thp hn 30% trờn th
trng liờn quan hoc doanh nghip sau khi
thc hin tp trung kinh t vn thuc loi

doanh nghip nh v va theo quy nh ca
phỏp lut thỡ khụng phi thụng bỏo.
Theo iu 18 Lut cnh tranh thỡ cm
tp trung kinh t nu th phn kt hp ca
cỏc doanh nghip tham gia tp trung kinh t
chim hn 50% trờn th trng liờn quan,
(3)

tr trng hp quy nh ti iu 19 Lut
cnh tranh hoc trng hp doanh nghip
sau khi thc hin tp trung kinh t vn thuc
loi doanh nghip nh v va theo quy nh


nghiªn cøu - trao ®æi
6 t¹p chÝ luËt häc sè 11/2007

của pháp luật.
Theo quy định của Luật cạnh tranh thì
không áp dụng thủ tục kiểm soát tập trung
kinh tế đối với mọi trường hợp. Cụ thể, việc
kiểm soát tập trung kinh tế được thực hiện
theo bốn biện pháp sau:
Thứ nhất, tập trung kinh tế được thực
hiện tự do, không phải thông báo khi:
- Thị phần kết hợp của các doanh nghiệp
tham gia tập trung kinh tế thấp hơn 30% trên
thị trường liên quan.
- Thị phần kết hợp của các doanh
nghiệp tham gia tập trung kinh tế từ 30%

đến 50% trên thị trường liên quan nhưng
sau khi thực hiện tập trung kinh tế vẫn thuộc
loại doanh nghiệp nhỏ và vừa theo quy định
của pháp luật.
(4)

Thứ hai, tập trung kinh tế có thể được
xem xét, chấp nhận và các bên tham gia tập
trung kinh tế phải thông báo khi các doanh
nghiệp tham gia tập trung kinh tế có thị phần
kết hợp từ 30% đến 50% trên thị trường liên
quan. Trong trường hợp này đại diện hợp
pháp của các doanh nghiệp đó phải thông
báo cho cơ quan quản lí cạnh tranh trước khi
tiến hành tập trung kinh tế. Sau khi xem xét,
cơ quan quản lí cạnh tranh sẽ trả lời bằng
văn bản, trong đó phải xác định tập trung
kinh tế thuộc một trong các trường hợp sau:
- Tập trung kinh tế không thuộc trường
hợp bị cấm;
- Tập trung kinh tế bị cấm theo quy định
tại Điều 18 Luật cạnh tranh; lí do cấm phải
được nêu rõ trong văn bản trả lời.
Thứ ba, cho hưởng miễn trừ. Miễn trừ
đối với tập trung kinh tế được hiểu một cách
khái quát là việc cơ quan có thẩm quyền cho
phép các doanh nghiệp nằm trong những
trường hợp tập trung kinh tế bị cấm được
phép tham gia tập trung kinh tế trên cơ sở
đáp ứng một số tiêu chí về hiệu quả kinh tế -

xã hội nhất định.
Trước hết phải xác định mục tiêu của
Luật cạnh tranh để xây dựng các nguyên tắc
và tiêu chí miễn trừ cụ thể. Tuỳ thuộc vào
điều kiện kinh tế - xã hội của từng quốc gia
trong từng giai đoạn nhất định mà luật cạnh
tranh các nước xác định những mục tiêu
khác nhau. Có quốc gia chú trọng đến mục
tiêu hiệu quả kinh tế, lợi ích người tiêu dùng
(Algeria), có quốc gia lại đặt ra các mục tiêu
đảm bảo phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ
(Canada)
(5)
Các trường hợp tập trung kinh
tế được miễn trừ ở Việt Nam được quy định
tại Điều 19 Luật cạnh tranh. Đó là các
trường hợp tập trung kinh tế bị cấm theo quy
định tại Điều 18 Luật cạnh tranh nhưng có
thể được xem xét miễn trừ trong các trường
hợp sau đây:
- Một hoặc nhiều bên tham gia tập trung
kinh tế đang trong nguy cơ bị giải thể hoặc
lâm vào tình trạng phá sản. Bộ trưởng Bộ
thương mại (nay là Bộ công thương) xem
xét, quyết định việc miễn trừ bằng văn bản
đối với trường hợp này.
Uỷ ban thường vụ Quốc hội giải thích
quy định trên như sau: Doanh nghiệp đang
trong nguy cơ giải thể hoặc lâm vào tình

nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 11/2007 7

trng phỏ sn l doanh nghip gp khú khn
v ti chớnh hoc mt kh nng thanh toỏn
ch hon ton khụng ng ngha vi vic
doanh nghip dng hot ng v khụng cú
ngha l xó hi khụng cú nhu cu s dng
sn phm ca doanh nghip. Doanh nghip
vn cú h thng phõn phi v uy tớn ca sn
phm, c bit l vn cú th phn trờn th
trng do s trung thnh ca khỏch hng vi
sn phm ca doanh nghip. Vỡ vy, mt
trong cỏc bờn ca v tp trung kinh t ang
trong nguy c gii th hoc lõm vo tỡnh
trng phỏ sn vn l i tng m c quan
qun lớ cnh tranh xem xột, cho hng min
tr c tp trung kinh t.
(6)

- Vic tp trung kinh t cú tỏc dng m
rng xut khu hoc gúp phn phỏt trin kinh
t - xó hi, tin b k thut, cụng ngh. Th
tng Chớnh ph s quyt nh vic min tr
bng vn bn i vi trng hp ny.
Trng hp min tr th hai cú kh nng
gõy tranh cói gia doanh nghip v c quan
nh nc cú thm quyn vỡ vic ỏnh giỏ
trng hp tp trung kinh t cú gúp phn phỏt

trin kinh t - xó hi, tin b k thut hay
khụng li ph thuc nhiu vo quan im ch
quan ca c quan nh nc cú thm quyn v
doanh nghip. Vỡ vy, cn phi xõy dng
nhng tiờu chớ c th xỏc nh khi no tp
trung kinh t s gúp phn phỏt trin kinh t -
xó hi, tin b k thut, cụng ngh v cú i
ng chuyờn gia am hiu cỏc lnh vc cú liờn
quan n mt d ỏn tp trung kinh t c th
ỏnh giỏ nhng tỏc ng khỏc nhau ca
d ỏn ú i vi nn kinh t.
Th t, tp trung kinh t b cm hon
ton ú l cm tp trung kinh t nu th phn
kt hp ca cỏc doanh nghip tham gia tp
trung kinh t chim hn 50% trờn th trng
liờn quan v nm ngoi nhng bin phỏp
kim soỏt k trờn.
Quay tr li vớ d trờn, cỏch gii quyt
õy c xỏc nh nh sau:
- Trc ht phi ỏp dng cỏc quy nh
ca Lut cnh tranh cn c vo th phn
kt hp ca cỏc cụng ti ó chim 85% th
phn trờn th trng liờn quan v cỏc cụng
ti ú khụng thuc loi doanh nghip va v
nh nờn cỏc cụng ti ú khụng c sỏp
nhp vi nhau;
- Nu cỏc cụng ti ú thy mỡnh cú kh
nng c hng min tr thỡ phi c i
din lm th tc ngh hng min tr.
Ngi cú thm quyn s xem xột vic sỏp

nhp ny cú thuc din c hng min
tr khụng ra quyt nh chp thun
hoc khụng chp thun cho cỏc bờn c
hng min tr.
Tuy nhiờn, lu ý rng vic xỏc nh th
trng liờn quan luụn l nhim v vụ cựng
khú khn i vi cỏc c quan qun lớ cnh
tranh trong vic kim soỏt tp trung kinh t.
Tt c cỏc ỏnh giỏ v tp trung kinh t v
tỏc ng ca nú n cnh tranh u phi da
vo vic xỏc nh th trng liờn quan. Phm
vi ca th trng liờn quan v th phn ca
tng doanh nghip trờn th trng luụn bin
i khụng ngng, do vy ti thi im hnh


nghiên cứu - trao đổi
8 tạp chí luật học số 11/2007

vi tp trung kinh t c thc hin thỡ phm
vi th trng liờn quan cú th rng hoc hp
hn vi thi im tin hnh iu tra sau ú,
vỡ vy khi nhn dng th trng liờn quan
khụng ch thụng qua vic xỏc nh th trng
liờn quan v khụng gian v i tng m cũn
phi cõn nhc v thi im xỏc nh th
trng liờn quan. Nờn xem xột th trng ti
thi im cỏc bờn thc hin hnh vi tp
trung kinh t vỡ nú s tớnh toỏn c chớnh
xỏc th phn kt hp ca cỏc doanh nghip

tham gia tp trung kinh t, t ú m bo
c vic kim soỏt cỏc hnh vi tp trung
kinh t m khụng xõm phm vo quyn t do
kinh doanh ca cỏc doanh nghip.
Qua cỏc quy nh ca phỏp lut iu
chnh hnh vi tp trung kinh t cú th nhn
xột nh sau: Hin nay, khi cỏc doanh nghip
thc hin quyn t do kinh doanh liờn
doanh, hp nht, sỏp nhp, mua li doanh
nghip cn phi lu ý ti cỏc quy nh ca
phỏp lut cnh tranh v giỏm sỏt tp trung
kinh t tu tng trng hp cn c vo t
l th phn kt hp ca cỏc doanh nghip sau
v tp trung kinh t m cỏc doanh nghip s
cú nhng "ng x" ỳng quy nh ca phỏp
lut, c th hn l doanh nghip s t xỏc
nh hnh vi tp trung kinh t ú l quyn t
do liờn kt kinh doanh theo phỏp lut doanh
nghip hay doanh nghip phi xin phộp c
quan qun lớ cnh tranh theo quy nh ca
phỏp lut cnh tranh. i vi nhng trng
hp tp trung kinh t thuc din phi thụng
bỏo thỡ doanh nghip ch c lm th tc
tp trung kinh t theo quy nh ca phỏp lut
v doanh nghip sau khi c c quan qun
lớ cnh tranh tr li bng vn bn v vic tp
trung kinh t khụng thuc trng hp b
cm; i vi cỏc doanh nghip tham gia tp
trung kinh t thuc din c hng min
tr ch c lm th tc tp trung kinh t

theo quy nh ca phỏp lut v doanh nghip
sau khi cú quyt nh cho hng min tr
ca Th tng Chớnh ph hoc B trng
B thng mi (nay l B cụng thng)./.

(1).Xem: Lờ Vit Thỏi, Hnh vi tp trung kinh t v
vn kim soỏt tp trung kinh t Vit Nam.
(2).Xem: Chớnh sỏch v thc tin phỏp lut cnh
tranh ca Cng ho Phỏp, tp 1, Nxb. Chớnh tr
quc gia, H Ni, 2005.
(3). T l ny theo gii trỡnh ca U ban thng v
Quc hi l phự hp vi iu kin nn kinh t ang
chuyn i, cn thit tp trung kinh t mc thớch
hp nc ta trong bi cnh hi nhp kinh t quc t.
Xem: Bỏo cỏo gii trỡnh tip thu, chnh lớ D tho
Lut cnh tranh trỡnh Quc hi thụng qua ca U ban
thng v Quc hi s 265/UBTVQH 11 ngy
13/10/2004.
(4). Theo quy nh ti iu 3 Ngh nh s
90/2001/N-CP ngy 23/11/2001 v tr giỳp doanh
nghip va v nh thỡ doanh nghip va v nh l:
- Doanh nghip kinh doanh c lp,
- Cú vn ng kớ khụng quỏ 10 t ng, hoc
- Cú s lao ng trung bỡnh hng nm khụng quỏ
300 ngi.
(5).Xem: Lut mu v cnh tranh, lot cụng trỡnh
nghiờn cu ca UNCTAD v cỏc vn c cp
trong lut v chớnh sỏch cnh tranh, T chc thng
mi v phỏt trin Liờn hp quc (2003).
(6).Xem: Bỏo cỏo gii trỡnh tip thu, chnh lớ D tho

Lut cnh tranh trỡnh Quc hi thụng qua ca U ban
thng v Quc hi s 265/UBTVQH 11 ngy
13/10/2004.