Bài giảng về bảo vệ sức khoẻ bà mẹ và trẻ em potx

TRNG I HC Y T CÔNG CNG







BÀI GING
BO V SC KHO BÀ M TR EM

(DÙNG CHO CAO HC YTCC)















HÀ NI - 2004

TRNG I HC Y T CÔNG CNG







BÀI GING
BO V SC KHO BÀ M TR EM

(DÙNG CHO CAO HC YTCC)















HÀ NI - 2004

Ch biên:
Trn Th Phng Mai
Tham gia biên son:
Vng Tin Hoà
Bùi Th Thu Hà
Trn c Thun
Nguyn c Hinh
inh Phng Hoà
Hà Vn Nh

Th ký biên son:
Trn c Thun
Lê Minh Thi








i

MC LC

DANH MC CÁC CH VIT TT vi
GII THIU V MÔN HC BO V BÀ M VÀ TR EM 1
1. S LC LCH S PHÁT TRIN CA NGÀNH BVSKBMTE TRÊN TH
GII VÀ  VIT NAM 1
1.1. S lc lch s phát trin ca ngành BVSKBMTE trên th gii 1
1.2. S lc lch s phát trin ca BVSKBMTE  Vit Nam 2
1.3. i tng ca ngành BVSKBMTE 5
1.4. S khác nhau gia Sc kho sinh sn và Bo v sc kho bà m tr em -
k hoch hoá gia ình 6
2. T!M QUAN TR"NG CA CÔNG TÁC B#O V S$C KHO% BÀ M& TR%
EM  VIT NAM 7
2.1. Thc trng sc kho ca bà m và tr em  Vit Nam 7
2.2. T'm quan tr(ng ca công tác bo v sc kho bà m và tr em 7
3. PHNG HNG PH)N )U CA NGÀNH B#O V S$C KHO% BÀ
M& TR% EM 8
3.1. Tình hình ch*m sóc Sc kho sinh sn trong khu vc 8
3.2. Thc hin các m+c tiêu ca Chin lc quc gia v, ch*m sóc sc kho
sinh sn giai on 2001-2010 9
CÁC YU T NH HNG TI SC KHO BÀ M VÀ TR EM  CÁC
NC ANG PHÁT TRIN 13
1. GII VÀ S$C KHO% 13
1.1. nh ngh-a 13
1.2. Mi liên quan gia gii và sc kho 14
1.3. Bình .ng gii 14
2. CÁC YU T/ #NH HNG TI S$C KHO% PH0 N1 18
2.1. Kinh t, v*n hoá, xã h2i và chính tr 19
2.2. Phong t+c t3p quán 20
2.3. Thích con trai 21

2.4. Tip c3n vi dch v+ ch*m sóc sc kho 21
2.5. i,u kin sng và làm vic 22
3. CHIN LC NÂNG CAO V TRÍ PH0 N1 23
SC KHO SINH SN C A PH N QUA CÁC LA TU!I 26
1. S$C KHO% SINH S#N 26

ii

2. S$C KHO% V THÀNH NIÊN 27
3. CÁC GIAI O4N PHÁT TRIN D5Y THÌ CA N1 28
3.1. Phát trin vú 28
3.2. Phát trin lông mu, lông nách và c quan sinh d+c ngoài 28
3.3. K6 hành kinh 'u tiên 29
3.4. Phát trin c quan sinh d+c trong 29
3.5. Trng thành xng và phát trin c th 29
3.6. M2t s bnh lý  tu7i d3y thì 29
3.7. Hành vi tình d+c và sinh sn trong la tu7i v thành niên 30
3.8. Nguy c v, m8t kinh t và xã h2i ca vic có thai và có con sm 32
3.9. Vit Nam 32
4. PH0 N1  TU9I SINH S#N 33
4.1. Sinh lý kinh nguyt 33
4.2. Hot 2ng n2i tit - sinh h(c trong m2t chu k6 kinh nguyt 33
4.3. M2t s b:t th;ng v, kinh nguyt 34
4.4. Thai nghén 35
4.5. Chuyn d 38
4.6. N*m tai bin sn khoa, t vong m 38
4.7. Nhng gii pháp chính 39
4.8. Nhng v:n , c'n chú ý trong la tu7i sinh sn 39
5. MÃN KINH 44
5.1. V, phng din sinh lý bnh, mãn kinh có ba h2i chng ln: 44

5.2. Ti,n mãn kinh 45
5.3. Mãn kinh thc s 45
5.4. i,u tr 46
CH"NG TRÌNH LÀM M AN TOÀN - NHNG THÀNH CÔNG VÀ
THÁCH THC 49
1. S< RA =I CA CHNG TRÌNH LÀM M& AN TOÀN 49
1.1. Tình hình t vong m trên th gii 49
1.2. S ra ;i ca chng trình Làm m an toàn 50
2. TÌNH HÌNH T VONG M&, PHÁ THAI VÀ CÁC TAI BIN S#N KHOA 
VIT NAM 54
3. N>I DUNG CA LÀM M& AN TOÀN 58
3.1. Ch*m sóc trc sinh 58
3.2. Ch*m sóc trong chuyn d 61

iii

3.3. Ch*m sóc trong th;i k6 h3u sn 61
3.4. Các b:t th;ng trong khi có thai, trong chuyn d và h3u sn 62
3.5. X trí sm và thích hp nhng bin chng sn khoa là chìa khoá  làm
gim t vong m. 62
3.6. Thc hin no hút thai an toàn. 63
4. MT S V#N  LIÊN QUAN N VIC TH$C HIN CH"NG
TRÌNH LÀM M AN TOÀN 64
4.1. Kin thc và k? n*ng ca n h2 sinh là i,u ct t trong làm m an toàn 64
4.2. ào to bà @ dân gian 65
4.3. Liên quan gia các chng trình và chính sách 65
4.4. Mi liên h ch8t chA gia ng;i cung c:p dch v+ và c2ng Bng 68
CÁC BIN PHÁP TRÁNH THAI VÀ V#N  K HOCH HOÁ GIA ÌNH 70
1. GII THIU 70
1.1. M2t s khái nim: 70

1.2. Lch s phát trin các bin pháp tránh thai trên th gii 70
1.3. Quan im v, K hoch hoá gia ình ca ICPD 71
1.4. K hoch hoá gia ình và chin lc dân s Vit Nam 72
2. CÁC BIN PHÁP TRÁNH THAI PH9 BIN VÀ TÌNH HÌNH ÁP D0NG
CÁC BIN PHÁP TRÁNH THAI T4I VIT NAM 73
2.1. Các bin pháp tránh thai ph7 bin  vit nam 73
2.2. Tình hình áp d+ng các BPTT  Vit Nam trong nhng n*m g'n ây 78
3. M/I QUAN H GI1A K HO4CH HOÁ GIA ÌNH VÀ S$C KHO% PH0
N1 79
4. VAI TRÒ CA NAM GII TRONG K HO4CH HOÁ GIA ÌNH 80
5. T V)N VC K HO4CH HOÁ GIA ÌNH 81
SC KHO TR EM VÀ CÔNG TÁC CH%M SÓC BO V TR EM 84
1. TÌNH HÌNH S$C KHO% TR% EM DI 5 TU9I  CÁC NC ANG
PHÁT TRIN 84
1.1. Nguyên nhân t vong tr di 5 tu7i 85
1.2. T vong tr s sinh 86
2. TÌNH HÌNH S$C KHDE CA TR% EM NC TA 87
3. NH1NG YU T/ LIÊN QUAN N TÌNH HÌNH BNH T5T VÀ T
VONG  TR% EM 90
4. NH1NG V)N C EC TRNG VC S$C KHDE TR% EM VÀ CÔNG TÁC
CHFM SÓC B#O V S$C KHDE TR% EM 91
4.1. Giai on bào thai 91
4.2. Giai on s sinh 93

iv

4.3. Tr di 5 tu7i 97
4.4. Tr em tu7i h(c ;ng, tu7i v thành niên 101
5. M>T S/ CHG S/ S$C KHDE TR% EM VÀ M0C TIÊU S$C KHDE TR%
EM N NFM 2000 VÀ 2020 101

6. M>T S/ CHNG TRÌNH CAN THIP CHÍNH CHO S$C KHDE TR%
EM 102
6.1. Chng trình dinh d@ng 102
6.2. Chng trình sa m 103
6.3. Chng trình phòng chng nhiHm khuIn hô h:p c:p 103
6.4. Chng trình phòng bnh tiêu chy 104
6.5. Chng trình tiêm chng m r2ng 104
6.6. LBng ghép các chng trình: gii pháp hp lý cho vic x trí các bnh
th;ng g8p  tr em 104
T! CHC MÀNG LI D&CH V VÀ QUN LÝ H THNG BO V SC
KHO BÀ M TR EM 108
1. GII THIU TH<C TR4NG VC CHFM SÓC S$C KHO% BÀ M& TR% EM
 VIT NAM 108
2. T9 CH$C M4NG LI CHFM SÓC S$C KHO% BÀ M& TR% EM 109
2.1. Chc n*ng, nhim v+ ca V+ bo v sc kho bà m tr em và k hoch
hoá gia ình 109
2.2. Chc n*ng, nhim v+ và t7 chc b2 máy ca Trung tâm bo v Sc kho
Bà m tr em và KHHG thu2c S Y t tJnh, thành ph trc thu2c trung
ng (Q s 2792/1999/Q-BYT ngày 16/9/1999 ca B2 trng BYT) 111
2.3. 2i BVSKBMTE-KHHG thu2c trung tâm y t huyn, qu3n, th xã,
thành ph thu2c tJnh 113
3. NH1NG NH5N XÉT VC T9 CH$C M4NG LI DCH V0 CSSK BMTE 114
3.1. Nhng thu3n li 114
3.2. Nhng khó kh*n hin nay 115
4. M0C TIÊU CHIN LC QU/C GIA VC CHFM SÓC S$C KHO% SINH
S#N 2001-2010 116
4.1. Quan im 116
4.2. M+c tiêu 116
5. QUY NH NHIM V0 TKNG TUYN Y T TRONG CHFM SÓC S$C
KHO% SINH S#N 119

5.1. Quy nh chung 119
5.2. Quy nh c+ th 120
GIÁM SÁT H' TR( CH"NG TRÌNH SC KHO SINH SN 131
1. NH NGHLA VÀ M0C ÍCH CA GIÁM SÁT 131

v

1.1. nh ngh-a giám sát 131
1.2. M+c ích ca giám sát 131
1.3. Phân bit s khác nhau gia giám sát vi theo dõi, kim tra và ánh giá 131
2. PHONG THÁI GIÁM SÁT 132
3. KM NFNG GIÁM SÁT CÓ HIU QU# 132
3.1. Quyt nh các hot 2ng giám sát 132
3.2. Giám sát các hot 2ng lâm sàng 133
3.3. Giám sát các hot 2ng qun lý 134
3.4. Giám sát các v:n , v, cán b2: 135
4. QUI TRÌNH GIÁM SÁT 137
4.1. Bc 1. ChuIn b giám sát 137
4.2. Bc 2. H(p vi lãnh o và nhân viên c s 137
4.3. Bc 3. Tin hành giám sát 137
4.4. Bc 4. T7 chc h(p toàn th  xây dng gii pháp cho các v:n , tBn
ti 138
4.5. Bc 5. H(p vi lãnh o n v 138
4.6. Bc 6. Vit báo cáo giám sát 138
5. XÂY D<NG B#NG KIM DÙNG TRONG GIÁM SÁT CHNG TRÌNH
SKSS 138
THEO DÕI VÀ ÁNH GIÁ CH"NG TRÌNH SC KHO SINH SN 143
1. KHÁI NIM VC THEO DÕI-ÁNH GIÁ 143
2. KHI NÀO C!N THEO DÕI, ÁNH GIÁ 144
3. QUI TRÌNH THEO DÕI-ÁNH GIÁ 145

3.1. 8t m+c tiêu theo dõi- ánh giá 145
3.2. Xác nh phm vi theo dõi- ánh giá 147
3.3. La ch(n chJ s và tiêu chuIn 147
3.4. Ch(n nguBn thông tin và xây dng qui trình thu th3p thông tin 147
3.5. Thu th3p s liu 148
3.6. S lý phân tích s liu 148
3.7. Trình bày kt qu 148
3.8. Tin hành các hot 2ng c'n thit 149
4. CÁC CHG S/ C B#N DÙNG  THEO DÕI-ÁNH GIÁ CHNG
TRÌNH S$C KHO% SINH S#N 149
5. THEO DÕI-ÁNH GIÁ TH=NG KN VÀ NGON H4N 150
5.1. Theo dõi - ánh giá th;ng k6 150
5.2. Theo dõi - ánh giá ngPn hn 150

vi

DANH MC CÁC CH VIT TT
BVSKBMTE Bo v sc kho bà m tr em
CSSKSS Ch*m sóc sc kho sinh sn
FIGO Hip h2i sn ph+ khoa quc t
KHHG K hoch hoá gia ình
LMAT Làm m an toàn
LTQTD Lây truy,n qua ;ng tình d+c
SDD Suy dinh d@ng
SKSS Sc kho sinh sn
UNFPA Qu? Dân s Liên hip quc
VTN V thành niên
WHO T7 chc y t th gii
WB Ngân hàng Th gii
DCTC D+ng c+ t cung

Gii thiu v môn hc bo v bà m và tr em



1

GII THIU V MÔN HC BO V BÀ M VÀ TR EM

MC TIÊU BÀI HC
Sau khi h(c xong bài này, các h(c viên có kh n*ng:
1. Trình bày c nhng nét c bn v lch s phát trin ngành BVSKBMTE trên
th gii và Vit Nam.
2. Xác nh c i tng ích ca ngành bo v bà m tr em
3. Gii thích c tm quan trng ca BVSKBMTE  Vit Nam
4. Mô t c xu hng chính trong lnh vc BVSKBMTE  Vit Nam và các nc
trong khu vc
NI DUNG BÀI HC
1. S" L(C L&CH S) PHÁT TRIN C A NGÀNH BVSKBMTE TRÊN
TH GII VÀ  VIT NAM
1.1. S l*c lch s+ phát tri,n ca ngành BVSKBMTE trên th gi-i
Chin tranh th gii l'n th hai kt thúc, g'n 20 triu ng;i cht, n,n kinh t ca
các nc b tàn phá n8ng n,, con ng;i vQa thoát khRi nguy c cht chóc vì bom
n li b vPt kit sc lc  khPc ph+c h3u qu chin tranh và xây dng kinh t.
Cùng vi s hBi ph+c và phát trin v, kinh t, s gia t*ng v, dân s  mSi quc gia
 bù Pp li s ng;i b cht do chin tranh cTng nh òi hRi cung c:p nhân lc
lao 2ng cho n,n kinh t mi là c'n thit. Tuy nhiên khi n,n kinh t c 7n nh
thì v:n , sc kho con ng;i c coi tr(ng và quan tâm nhi,u hn. Cùng vi s

hBi ph+c v, kinh t, nhu c'u òi hRi v, nhân lc do sinh  m2t cách t nhiên,
không c kim soát ã làm cho dân s th gií t*ng lên nhanh chóng. M2t s
quc gia ít b t7n th:t v, nhân lc và có n,n kinh t phát trin nh Anh, M? thì s
gia t*ng dân s m2t cách t nhiên ã làm phát sinh nhng nhu c'u òi hRi c:p bách
v, lng thc cTng nh nhng v:n , mi v, xã h2i Bng th;i v:n , sc kho ca
con ng;i. C'n phi có nhng chin lc toàn c'u  nâng cao sc kho ca con
ng;i trong giai on mi, vì v3y TCYTTG ã l:y ngày 7/4/1948 là ngày sc kho
th gii  c7 vT, và bo v sc kho cho m(i ng;i. Vi nh ngh-a v, sc kho là
"m2t trng thái thoi mái hoàn toàn v, th ch:t, tinh th'n và xã h2i và không chJ là
s không có bnh t3t ho8c tàn ph", m2t quan nim mi v, sc kho Bng th;i cTng
yêu c'u nhng hoch nh c+ th  bo v sc kho con ng;i cho phù hp vi
giai on phát trin mi ca th gii
'u nhng n*m 50, có nhi,u thành qu ca quá trình nghiên cu, th nghim và
ng d+ng các bin pháp tránh thai  khng ch s gia t*ng dân s. Có th coi
nhng n*m 'u ca th3p kU sáu mi là m2t mc lch s quan tr(ng ánh d:u m2t
giai on mi v, ch*m sóc sc kho, ó là s d+ng các thành qu nghiên cu khoa

Bài ging Bo v sc kho bà m tr em


2

h(c vào vic khng ch s gia t*ng dân s m2t cách n thu'n và phát trin các
bin pháp KHHG lâm sàng và không lâm sàng. Trong quá trình thc hin các bin
pháp tránh thai, ng;i ta ã th:y có m2t mi quan h ch8t chA ti sc kho ca các
bà m cTng nh nhu c'u v, ch*m sóc tr em. Tai bin cho các bà m trong quá trình
mang thai, sinh  và trong th;i k6 h3u sn ã làm t*ng tJ l bnh t3t và t vong cho
các bà m. Bng th;i th gii cTng quan tâm nhi,u n tình hình bnh t3t và t
vong ca tr em, vì v3y T7 chc y t th gii nh3n th:y sc kho ca các bà m và
tr em có nhng 8c thù riêng c'n phi quan tâm nhi,u hn. Do t'm quan tr(ng ca

vic ch*m sóc sc kho cho các bà m và tr em, khái nim bo v sc kho bà m
tr em (BVSKBMTE) ã hình thành. Vi s ra ;i ca khái nim này, sc kho ca
các bà m và tr em c quan tâm nhi,u hn và ngành BVSKBMTE cTng c
hình thành và n2i dung c+ th và rõ ràng hn vi nhim v+ ch*m sóc cTng nh thc
hin nhng nghiên cu  nâng cao sc kho cho bà m và tr em.
Vic bo v sc kho con ng;i không chJ bó hp trong bnh vin mà yêu c'u có s
tham gia ca c2ng Bng vào công tác phòng bnh, vì v3y ngày 12/9/1978, Tuyên
ngôn Alma-Ata ra ;i, kh.ng nh li l'n na quy,n ca con ng;i v, c ch*m
sóc v, sc kho và nh:n mnh n vai trò sc kho ca ph+ n cTng nh nh:n
mnh n công tác BVSKBMTE toàn th gii và c'n có s tham gia ca c2ng Bng
và ch*m sóc sc kho ban 'u. Vi tuyên b Alma-Ata, ngành BVSKBMTE ã
c quan tâm nhi,u hn và ngày càng phát trin mnh mA và r2ng khPp th gii và
góp ph'n làm gim tJ l t*ng dân s th gii và t vong bà m và tr em.
S phát trin ca th gii òi hRi phi nâng cao hn na công tác ch*m sóc sc
kho và quy,n con ng;i 8c bit là v, v:n , sinh sn. Th gii ã t c nhi,u
thành công trong công tác ch*m sóc sc kho ban 'u, tuy nhiên th gii ã ny
sinh nhng v:n , mi v, sinh sn và có nhng v:n , tr thành bc xúc, c'n phi
c gii quyt, vì v3y tháng 12/19994 H2i ngh thng Jnh v, Dân s và Phát
trin h(p ti Cairo ã a ra khái nim mi v, SKSS. Khái nim này c H2i ngh
Ph+ n th gii ti BPc kinh (9/1995) kh.ng nh vai trò ca CSSKSS trên toàn c'u
và c ng h2 mnh mA. Khái nim SKSS d'n d'n thay th cho khái nim v,
BVSKBMTE và KHHG do ý ngh-a ca nó vi m2t khái quát r2ng hn và toàn
din hn. Cho nên công tác BVSKBMTE và KHHG chJ là m2t l-nh vc trong
khái nim v, SKSS.
1.2. S l*c lch s+ phát tri,n ca BVSKBMTE . Vi/t Nam
Công tác BVSKBMTE luôn luôn gPn li,n vi công tác dân s và k hoch hoá gia
ình. Có th khái quát s phát trin ca công tác BVSKBMTE/KHHG  Vit
Nam c chia làm 4 giai on nh sau:
Gii thiu v môn hc bo v bà m và tr em

3

1.2.1. Giai on k thut (1961 -1975)
Giai on này c ánh d:u bVng vic Chính ph nc Vit Nam dân ch c2ng
hoà ban hành quyt nh s 216 /CP ngày 26 tháng 12 n*m 1961 v, vic sinh  có
hng dWn vi m+c ích: “vì sc kho bà m, vì hnh phúc và hoà thu3n trong gia
ình và  nuôi dy con cái c chu áo, vic sinh  ca nhân dân c'n c
hng dWn chu áo” vì v3y ngày 26/12/1961 là mc lch s quan tr(ng v, chng
trính dân s – KHHG  Vit Nam to ti,n , cho s thành l3p và phát trin ngành
BVSKBMTE-KHHG.
Tip theo là chJ th s 99/TTg ngày 16/10/1963 ca th tng Chính ph v, công
tác hng dWn sinh  Bng th;i thành l3p Ban v3n 2ng sinh  có k hoch
(SKH) do Th tng Chính ph làm trng ban và c quan th;ng trc là là B2
Y t  T7 chc b2 máy và thc hin nhim v+ ca chính ph. Trên c s nhng
quyt nh và chJ th trên, Ngành Sn Ph+ khoa do giáo s inh V*n ThPng lãnh
o cùng các bác s? Lê Huy C3n và Tr'n Nh3t Hin ã 8t nhng n,n móng 'u
tiên cho công tác dân s, BVSKBMTE/KHHG bVng nhng bài vit gii thiu n
thu'n các bin pháp tránh thai mà lúc ó g(i là sinh  k hoch. L'n 'u tiên giáo
s inh V*n ThPng biên son cun C s khoa h(c ca các bin pháp k hoch hoá
gia ình làm n,n tng cho s phát trin sau này. Na sau ca th3p niên 70, bác s?
Lâm Bch MWu n công tác ti Vin BVBMTSS i h(c v, các bin pháp KHHG
ti Tip KhPc tr v, và bPt 'u áp d+ng trong khuôn kh7 ti Vin. Bng th;i bác s?
Lâm Bch MWu n c b7 nhim làm Phó Vin trng Vin BVBMTSS kiêm
Phó V+ trng V+ i,u tr (lúc ó g(i là V+ Qun lý sc kho), công tác KHHG
ã ra khRi Vin BVBMTSS và bc 'u phát trin vào c2ng Bng. Các gii pháp c
bn là cung c:p các dch v+ KHHG ch yu là DCTT, tuyên truy,n v3n 2ng (mà
ch yu là nóichuyn, ph7 bin bVng phim èn chiu, tranh nh), ch 2 khuyn
khích ph+ n 8t DCTC và c bao c:p hoàn toàn v, chi phí. M8c dù công tác

KHHG r:t mi m, cha có kinh nghim và có nhi,u khó kh*n vì n*m 1965 
quc M? tin hành chin tranh phá hoi mi,n BPc, nhng vi nhng c gPng và nS
lc ban 'u ban 'u, cho ti cui n*m 1975, chúng ta ã t c nhng thành qu
r:t áng khích l: ã làm gim tJ l sinh tQ 43,9%o n*m 1960 xung còn 33,2%o,
bìnhquân mSi n*m gim 0,71%o; t7ng tJ su:t sinh gim tQ 6,39 con (s con trung
bình ca m2t ph+ n trong la tu7i sinh sn) n*m 1960 xung còn 5,25 con.
Trong th;i k6 1971-1974, Chính ph thành l3p UU ban BVSKBMTE  thc hin
công tác ch*m sóc sc kho bà m tr em vi h thng là các Trm BVSKBMTE
các tJnh mà nhim v+ là giáo d+c sc kho, truy,n thông và v3n 2ng sinh  có k
hoch. N*m 1975, UU ban BVSKBMTE gii th, B2 Y t tip t+c qun lý các
chng trình quc gia v, KHHG và cung c:p các phng tin tránh thai qua h
thng y t c nc và Trm BVSKBMTE các tJnh c 7i tên thành Trm Sinh 
có k hoch.

Bài ging Bo v sc kho bà m tr em


4

1.2.2. Giai on xã hi hoá 1976 - 1990
Sau chin tranh, :t nc c thng nh:t hai mi,n, có quá nhi,u s b:t c3p gia
hai mi,n Nam BPc, ngành y t vQa phi cùng Chính ph khPc ph+c nhng khó kh*n
do chin tranh vQa phi ch*m lo sc kho cho nhân dân c nc và v3n 2ng toàn
dân hai mi,n thc hin tt công tác BVSKBMTE và KHHG. Tuy nhiên do có
nhi,u khó kh*n cho nên công tác v3n 2ng KHHG có ph'n lPng xung. Ngày
11/4/1984, H2i Bng B2 trng ra quyt nh s 58-HBT thành l3p UU ban quc
gia Dân s và sinh  có k hoch (sau này c 7i tên là UU ban quc gia Dân s
và k hoch hoá gia ình), nVm trong s qun lý ca B2 Y t. Các BPTT c ph7
bin r2ng rãi Bng th;i ã ni r2ng và cho phép no phá thai ã góp ph'n làm gim
s con bình quân cho m2t ph+ n và khng ch s gia t*ng dân s. Cùng vi khái

nim ch*m sóc sc kho ban 'u ca Tuyên ngôn Alma-Ata, công tác ch*m sóc sc
kho ban 'u bPt 'u c , c3p n và d'n d'n c chú ý nhi,u hn. V:n , s
d+ng các BPTT ã c áp d+ng r2ng rãi và ã c a vào các phong trào thi
ua, Bng th;i gPn li,n vi các bin pháp ch*m sóc sc kho ban 'u bPt 'u mà
quan tâm nhi,u hn n sc kho ca các bà m và tr em. ó cTng là c s  xây
dng ngành BVSKBMTE. Xã h2i cTng th:y rõ mi quan h ch8t chA gia KHHG
i vi v:n , sc kho ca bà m và tr em. M+c tiêu trong giai on này là thc
hin các ngh quyt ca i h2i ng toàn quc l'n th V là h th:p tJ l phát trin
dân s xung còn 1,7% vi ba chJ tiêu là:  ít con (2 n 3 con),  mu2n (tQ 22
tu7i tr lên) và  tha (khong cách các l'n sinh tQ 3 n 5 n*m).
1.2.3. Chính thc thành lp ngành BVSKBMTE/KHHG (1991-2000)
Xã h2i ã tip c3n vi nhng khái nim mi v, dân s, s d+ng các bin pháp tránh
thai, phá thai  gim gia t*ng dân s vi thu3t ng Sinh  k hoch (SKH) d'n
c c thay th bVng thu3t ng k hoch hoá gia ình (KHHG) và nhu c'u ca
xã h2i ã òi hRi phi có nhng ch trng, ;ng li cTng nh các bin pháp
ch*m sóc tích cc hn v, sc sc kho ca các bà m và tr em  phù hp vi nhu
c'u phát trin ca :t nc cTng nh ca th gii. V:n , dân s KHHG vn lên
t'm c@ quc gia và th gii nên không th bó hp trong phm vi ca B2 Y t vì v3y
n*m 1991, UU ban quc gia Dân s và k hoch hoá gia ình tr thành c quan 2c
l3p, trc thu2c H2i Bng B2 trng (Th tng Chính ph) và ngày 19/6/1991 ban
hành Ngh nh s 193-HBT qui nh chc n*ng, nhim v+ quy,n hn, t7 chc b2
máy, và ch 2 làm vic ca UBQGDS/KHHG. TQ ây hình thành hai h thng:
 UBQGDS/KHHG tQ trung ng n tJnh, huyn và chuyên trách  xã
nhVm qun lý công tác dân s, cung c:p thông tin, giáo d+c tuy,n thông
và dch v+ tránh thai không lâm sàng.
 B2 Y t cung c:p nhng bin pháp tránh thai lâm sàng và ch*m sóc sc
kho bà m tr em.
Nhu c'u c:p bách ca công tác ch*m sóc và bo v bà m tr em và KHHG.
Gii thiu v môn hc bo v bà m và tr em

5

Ngày 16/11/1991, B2 Y t ã ra quyt nh s 1037/BYT/Q thành l3p V+
BVSKBMTE/KHHG trên c s ca Phòng chJ o công tác
BVSKBMTE/KHHG ca V+ Qun lý sc kho ca B2 Y t vi nhng nhim v+:
 Là 'u mi ca B2 Y t v, m(i v:n , và các c quan có liên quan n
công tác BVSKBMTE/KHHG.
 Ch*m sóc và bo v sc kho bà m.
 Ch*m sóc và bo v sc kho tr em.
Cùng vi s phát trin v, kinh t trong th;i k6 7i mi, xã h2i ã tip c3n vi
nhng khái nim mi và công tác BVSKBMTE/KHHG òi hRi c phát trin
sâu r2ng và có ch:t lng hn cho nên nhi,u d án ca các t7 chc th gii cTng
nh chính ph ã c 'u t  nâng cao ch:t lng ch*m sóc sc kho bà m và
tr em Bng th;i thu3t ng KHHG ã chính thc thay th cho thu3t ng SKH.
Các trm SKH ti các tJnh c 7i tên thành trung tâm BVSKBMTE/KHHG,
là n v trc thu2c s lãnh o ca s y t tJnh v, t7 chc nhng V+
BVSKBMTE/KHHG, B2 Y t lãnh o và qun lý v, chuyên môn theo ngành d(c
cho n t3n các trung tâm y t huyn và các trm y t xã nh c c:u hin nay (xem
S B mng li ch*m sóc sc kho sc kho bà m và tr em trong bài T7 chc
màng li cung c:p dch v+ BVSKBMTE).
1.2.4. Giai on t 2001 n 2010
Là giai on hoàn thin công tác t7 chc ngành BVSKBMTE/KHHG tQ trung
ng n các a phng, phát huy các BPTT, góp ph'n làm gim tJ l t*ng dân s
là 1,7% và gim s con trung bình ca ph+ n trong tu7i sinh sn xung còn 2,7
(n*m 1996).
 Thc hin các chng trình và các n2i dung v, ch*m sóc SKSS theo cng
l-nh ca H2i ngh thng Jnh v, Dân s và phát trin ti Cairo, n*m 1994.
 Thc hin các m+c tiêu v, Chin lc Dân s Vit Nam 2001-2010 và chin

lc quc gia v,ch*m sóc SKSS trong giai on 2001-2010.
1.3. 0i t*ng ca ngành BVSKBMTE
i tng trc tip ca ngành BVSKBMTE là nhng ph+ n ang mang thai, nuôi
con nhR và nhng tr vQa sinh ra cho n 5 tu7i. Tuy nhiên nhng khái nim này
cTng phi c hiu m2t cách r2ng rãi và linh hot. Mun có m2t sc kho tt 
mang thai và nuôi con thì ng;i ph+ n phi có sc kho tt trc khi mang thai và
sinh con mà tu7i sinh sn là tQ 15-49 nh v3y c'n phi ch*m sóc sc kho cho
ng;i ph+ n ngay tQ khi còn là tu7i v thành niên  tr thành ng;i có th ch:t tt
và tinh th'n chuIn b làm m vi nhng kin thc c bn v, SKSS, có thai, sinh 
và nuôi con.

Bài ging Bo v sc kho bà m tr em


6

Tu7i sinh  thích hp nh:t là tQ 23 n 35. Tuy cTng có nhng ng;i tu7i bVng
ho8c ln hn 40, vì m2t lý do nào ó mà h( mong mun có thai thì h( g8p r:t nhi,u
khó kh*n nhng vi s tin b2 ca y h(c ã có th giúp cho h( có th có thai c
nhng r:t nhi,u nguy c và bin chng c cho thai nhi lWn ng;i m. Vì v3y, công
tác ch*m sóc sc kho cho các bà m và tr em cTng phi quan tâm n nhng
tr;ng hp 8c bit  có nhng bin pháp thích hp.
1.4. S1 khác nhau gi2a Sc kho3 sinh s4n và B4o v/ sc kho3 bà m5 tr3 em -
k hoch hoá gia 6ình
Trc 1994, khi khái nim v, SKSS cha ra ;i, ng;i ta chJ nói ti ch*m sóc sc
kho bà m và tr em mà n2i dung ch yu ca vic ch*m sóc này là phi thc hin
tt KHHG vì KHHG có li cho sc khRe ca bà m và tr em và c gia ình làm
phát trin kinh t và xã h2i.

B4o v/ sc kho3 bà m5 tr3 em

- k hoch hoá gia 6ình

Sc kho3 sinh s4n

Thai nghén và sinh .
Tip c3n toàn din, lBng ghép nhi,u hot 2ng
nhVm thc hin vic nâng cao và gi gìn sc kho
cho ph+ n, nam gii trong th;i k6 sinh sn.
Nuôi con và các bnh ca tr em
Ch*m sóc c hot 2ng sinh sn và không sinh sn
(tình d+c)
Các bin pháp làm h tJ l sinh.
N8ng v, hot 2ng sinh  và hn
ch sinh .
Trách nhim ca nam gii c , c3p úng mc.
Có tính ch:t s lng nhi,u hn,
cha có yu t b,n vng
Phòng ngQa nhiHm khuIn ;ng sinh sn, bnh
LTQTD, ung th sinh d+c
Phòng và cha bnh
, phòng d dng.
NhVm thc hin quy,n sinh sn ca m(i ng;i.
Ch:t lng liên t+c nâng cao, m bo tính b,n
vng.
M+c tiêu: là chc n*ng sinh sn M+c tiêu: toàn b2 h thng sinh d+c
Là m2t ph'n ca SKSS Bao trùm lên BVSKBMTE và KHHG
TQ H2i ngh Dân s và Phát trin ti Cai rô (Ai c3p), nh ngh-a v, SKSS ra ;i và
c ch:p nh3n trên toàn c'u và là m2t khái nim r2ng ln bao gBm vic ch*m sóc
ng;i ph+ n trong nhng n*m hot 2ng tình d+c và sinh .  chuIn b tt cho
các s kin trong nhng th;i gian ó, con ng;i phi ch*m sóc tQ khi còn là bào

thai, th;i kì tu7i tr, tu7i v thành niên và sau khi ht tu7i sinh , không chJ riêng
cho ph+ n mà cho c nam gii.
Gii thiu v môn hc bo v bà m và tr em



7

2. T7M QUAN TRNG C A CÔNG TÁC BO V SC KHO BÀ M
TR EM  VIT NAM
2.1. Th1c trng sc kho3 ca bà m5 và tr3 em . Vi/t Nam
Theo s liu thng kê ca B2 Y t (1995), tJ l t vong m Vit Nam là
137/100.000 tr  ra sng, ngh-a là c m2t ngày có 7 bà m cht có liên quan n
thai sn, nh v3y mSi n*m có ti 3000 ph+ n cht do thai sn. Vit Nam cTng là
m2t trong nhng nc có tJ l no hút thai cao nh:t th gii. Dù ã có r:t nhi,u c
gPng nhng tai bin sn khoa vWn ang là m2t v:n , n7i c2m và c:p bách mà
chúng ta c'n phi suy ngh- và làm th nào  gim tJ l t vong m còn 70/100.000
tr sng vào n*m 2010 nh m+c tiêu ca B2 Y t , ra.
V:n , sc kho tr em cTng còn nhi,u i,u c'n phi chú ý n. Theo ánh giá ca
ngành nhi khoa thì s phát trin v, th lc ca tr em Vit Nam hin nay ã t*ng
hn các th3p kU trc, tuy nhiên các chJ tiêu v, th lc này vWn th:p hn so vi các
nc phát trin. Tình hình sc kho tr em vWn còn yu kém là do tJ l suy dinh
d@ng vWn còn cao, còn mPc nhi,u bnh nhiHm khuIn và tJ l tr  th:p cân còn
cao. S t vong  th;i k6 chu sinh chim ti 40% t7ng s t vong tr di 5 tu7i.
TU l t vong trc 24 gi; vào vin không gim mà có xu hng t*ng, chim 43,5%
s tr t vong ti bnh vin. Mô hình bnh t3t ca tr em Vit Nam vWn là mô hình
bnh t3t ca các nc ang phát trin.
2.2. Tm quan tr8ng ca công tác b4o v/ sc kho3 bà m5 và tr3 em
Khái nim bo v sc kho bà m và tr em (BVSKBMTE) không n thu'n là chJ
ch*m sóc nhng ng;i ph+ n khi mang thai ho8c nuôi con bé mà khái nim này

bao gBm m2t ngh-a r2ng ln hn, ó là s ch*m sóc trc ho8c ngoài th;i k6 có
thai  chuIn b tt cho vic có thai và nuôi con tt. M+c tiêu ca công tác
BVSKBMTE là làm gim tJ l t vong bà m và tr em, Bng th;i có i,u kin 
nuôi con kho, dy con ngoan, phòng chng các bnh t3t cho tr bVng tiêm chng
m r2ng, chng suy dinh d@ng.
H'u ht t:t c nhng tai bin sn khoa ,u có th phòng tránh c nu nh phát
hin sm và i,u tr kp th;i. Ng;i ta cTng bit rVng: nu khong cách gia các l'n
sinh con cách nhau 2 n*m thì có th gim tJ l t vong tr em xung 20%. Vì v3y
n*m 1987 vi s hp tác ch8t chA ca WHO, UNICEF, UNPFA, WB và H2i Bng
dân s th gii, m2t khái nim mi là Làm m an toàn (LMAT) ra ;i mà m+c tiêu
là c gPng làm gim tJ l t vong m xung còn m2t na vào n*m 2000 và th gii
l:y ngày ngày 7 tháng 4 n*m 1998 làm ngày khi im v, LMAT.
Bo v sc kho tr em là ch*m sóc tr em ngay tQ khi còn là bào thai ch không
phi n thu'n là ch*m sóc khi tr ã ra ;i. Nu nói m2t cách toàn din là phi
ch*m sóc cho ng;i ph+ n  phát trin hoàn ho v, th ch:t, có sc kho tt Bng

Bài ging Bo v sc kho bà m tr em


8

th;i có c nhng hiu bit v, nhng v:n , có liên quan n thai sn, kin thc
nuôi dy con, ch*m sóc tr em trc khi h( có thai.
BVSKBMTE cTng bao hàm ý ngh-a ca vic phòng tránh thai ngoài ý mun, no
hút thai an toàn cTng nh hng dWn la ch(n th;i im sinh n và khong cách
gia các l'n sinh. KHHG là m2t trong các bin quan tr(ng nh:t  gim tJ l t
vong bà m và tr em. Làm tt công tác KHHG sA làm gim: t vong ca m, tJ l
mPc bnh, tJ l t vong ca tr s sinh và tr em.
Nói tóm li BVSKBMTE là thc hin nhng bin pháp nhVm t*ng c;ng sc kho
tt nh:t cho bà m và tr em, bo v con ng;i ngay tQ khi còn là thai nhi, lúc mi

sinh, khi còn nhR và trong sut th;i kì phát trin cho ti tu7i v thành niên; giáo d+c
các b3c cha m và bn thân tr em v, sc kho cá nhân, v, phòng bnh cTng nh
ch*m sóc tr nhR. Nh v3y công tác BVSKBMTE là gia t*ng s an toàn cho bà m
và tr em mà hàng 'u là phi làm gim t vong bà m và tr em.










Hình 1. S 69 liên quan gi2a KHHG v-i gi4m t: l/ t+ vong m5 và con

3. PH"NG HNG PH#N #U C A NGÀNH BO V SC KHO BÀ
M TR EM
3.1. Tình hình chm sóc Sc kho3 sinh s4n trong khu v1c
K H H G 

B
4o v/ tr3 em

B
4o v/ b
à m
5

Gi

4m t+ vong m5

Gi
4m t+ vong con

Gii thiu v môn hc bo v bà m và tr em



9

B4ng 1. So sánh v-i m;t s0 n-c trong khu v1c v< tình hình chm sóc SKSS
Nc
T vong
m
T vong s
sinh/1000
tr  sng
T vong
tr em < 5
tu7i
(Nam/N)
S sinh
/1000 ph+
n tu7i 15-
49
S d+ng
các BPTT
Campuchia 590 73 110/98 97 13
Indonesia 470 40 55/43 53 57

Lào 650 88 144/137 91 19
Malaysia 39 10 15/11 18 55
Myanmar 170 87 141/124 29 33
Philippin 240 29 40/30 33 46
Singapore 9 5 6/6 7 74
Thái lan 44 21 32/19 51 72
Vit Nam 95 34 52/37 20 75
NguBn: Tình trng dân s th gii, 2001- UNFPA.
3.2. Th1c hi/n các m=c tiêu ca Chin l*c qu0c gia v< chm sóc sc kho3
sinh s4n giai 6on 2001-2010
 T7ng tJ su:t sinh t: 2 con
 TU su:t cht m: 70/100.000 tr  sng
 TU su:t cht tr em di 1 tu7i: 25 %
o

 TU l t vong chu sinh: 18 %
o

 TU l s sinh n8ng di 2500 g: 6%
 TU l suy dinh d@ng  tr em di 5 tu7i: 20%.


Bài ging Bo v sc kho bà m tr em


10

B4ng 2. M;t s0 ch: tiêu c b4n v< chm sóc tr3 em 6n nm 2010

Ch: tiêu 2005 2010

TU l cht tr em < 1 tu7i 30%o 25%o
TU l cht tr em < 5 tu7i 36%o 32%o
TU l tr  nh cân < 2500g 7% 6%
TU l tr em < 5 tu7i suy dinh d@ng 25% 20%
TU l bu c7 tr em 8-12 tu7i 5% 3%
TU l cht tr em trc 24 gi; 20% 15%
T7ng tJ su:t sinh 2,2 2,1
TU l cht chu sinh 20%o 18%o

Trong ó các chng trình u tiên c'n phi trin khai c chú tr(ng n bao gBm:
 Chng trình làm m an toàn
 Nâng cao ch:t lng dch v+ KHHG
 Iy mnh các hot 2ng nhVm thc hin m+c tiêu phòng chng suy dinh
d@ng
 Gim no hút thai và no hút thai an toàn
 Thc hin chng trình phòng chng các bnh lây truy,n qua ;ng sinh
d+c
 Thc hin tt các chng trình y t quc gia nhVm nâng cao sc kho tr em
bao gBm chng trình tiêm chng m r2ng, phòng chng SDD, nuôi con
bVng sa m, phòng chng thiu vitamin A, thiu iod, chng nhiHm khuIn và
chng th:p tim cho tr em và các chng trình y t h(c ;ng nh nha h(c
;ng, mPt h(c ;ng, phòng chng giun sán v.v
Thc hin 10 n2i dung v, ch*m sóc SKSS:
 Thông tin, giáo d+c truy,n thông v, SKSS.
 Thc hin tt KHHG.
 Làm m an toàn.
 Gim no phá thai và no hút thai an toàn.
 Phòng chng các bnh nhiHm khuIn ;ng sinh sn.
 Phòng chng các bnh LTQTD.
Gii thiu v môn hc bo v bà m và tr em

11

 Giáo d+c sc khRe sinh sn VTN.
 Phòng chng nguyên nhân vô sinh.
 Phòng chng ung th vú và ung th sinh d+c.
 Giáo d+c v, tính d+c, sc kho ng;i cao tu7i, bình .ng gii.



Bài ging Bo v sc kho bà m tr em


12

TÀI LIU THAM KHO
1. i h(c Y t công c2ng. 1999. Bài ging Sc kho bà m tr em. Nhà xu:t bn Y h(c.
2. World health organization. 2001. Maternal and child health care: A read book. World
health organization, Regional office for western pacific, Manila.


Các yu t nh hng ti sc kho bà m và tr em  các nc ang phát trin



13

CÁC YU T NH HNG TI SC KHO BÀ M VÀ TR EM 

CÁC NC ANG PHÁT TRIN

MC TIÊU BÀI HC
Sau bài h(c này, h(c viên có kh n*ng:
1. Phân bit c s khác bit gia gii và gii tính.
2. Trình bày c mi liên quan gia gii, gii tính và sc kho ph n  các
nc ang phát trin.
3. Trình bày các yu t nh hng ti sc kho ca bà m  các nc ang phát
trin: kinh t, vn hoá, xã hi, môi trng, giáo dc, ngh nghip, sinh lý và các
yu t khác nói chung và ti Vit Nam nói riêng.
4. Trình bày mt s chin lc c bn nhm nâng cao sc kho ph n, bao gm
c dch v sc kho, hp tác a ngành và trao quyn cho ph n.
NI DUNG BÀI HC
1. GII VÀ SC KHO
1.1. nh ngh>a
Hiu bit v, các v:n , sc kho ca ph+ n không th tách r;i c vi nh3n bit
v, gii và vai trò ca gii trong vic duy trì sc kho và phòng bnh. Gii là m2t
thu3t ng dùng  chJ vai trò xã h2i, hành vi ng x xã h2i và nhng k6 v(ng liên
quan n nam và n.
Gender: refers to women’s and men’s roles and responsibilities that are socially
determined. Gender is related to how we are perceived and expected to think and
act as women and men because of the way society is organized, not because of our
biological differences (WHO, 1998)
Gii tính là nhng 8c tính v, m8t di truy,n/ sinh lý ho8c sinh h(c ca con ng;i
quy nh xem ng;i ó là n hay nam.
Sex: genetic/physiological or biological characteristics of a person which indicates
whether one is female or male (WH0, 1998)
Ph+ n và nam gii có nhng im khác nhau v, m8t sinh h(c, nhng m(i v*n hoá
,u lý gii và quy nh chi tit nhng khác bit sinh h(c, ó thành m2t h thng
nhng k6 v(ng xã h2i v, nhng hành vi và hot 2ng c coi là thích hp, và

nhng quy,n hn nguBn lc hay quy,n lc mà h( có.
Tuy nhng k6 v(ng trong các xã h2i khác nhau thì có s khác nhau nhng vWn có
nhng im tng Bng nh:t nh. Ví d+, h'u nh t:t c các xã h2i ,u coi ph+ n

Bài ging Bo v sc kho bà m tr em


14

có vai trò chính trong vic ch*m sóc gia ình và con cái, còn vic tham gia các công
vic chính tr xã h2i là ca nam gii. H'u ht các xã h2i ,u không có s thiên lch
v, gii. Nhng s thiên lch ó c'n có th;i gian mi thay 7i c.
1.2. M0i liên quan gi2a gi-i và sc kho3
Trên th gii nói chung ph+ n sng lâu hn nam gii. M2t trong nhng lý do dWn
n tu7i th( ca ph+ n cao hn nam là do c:u to sinh h(c ca c th. Sc chu
ng do dai ca n cao hn so vi nam, k tQ lúc còn là bào thai cho n lúc tu7i
già. Nam gii có nguy c t vong cao hn n do phi nhiHm nhi,u hn vi các yu
t nguy c v, sc kho nh ngh, nghip, tai nn, hút thuc, nghin chích, nghin
ru v.v.
S khác bit v, tu7i th( bình quân gia nam và n cao nh:t là  ông Âu và Trung
Á.  nc Nga, ph+ n sng lâu hn nam gii ti 12 n*m. Ti các nc khác, s
chênh lch có th:p hn, trung bình là 3 n*m. Vào nhng n*m 1960, tu7i th( trung
bình ca c nam và n là 40, hin nay ã t*ng lên ti 75  nhng nc phát trin.
Riêng  Uganda và Zambia tu7i th( ang gim i do nh hng ca AIDS.  Vit
Nam, tu7i th( bình quân ca n là 71 và nam là 66.
Tuy rVng ph+ n sng lâu hn nam gii nhng không có ngh-a là h( có cu2c sng
tt hn. TU l mPc bnh  ph+ n th;ng cao hn nam gii, 8c bit là  ng;i già.
Ph+ n ln tu7i th;ng hay mPc các bnh nh viêm khp, loãng xng và m:t trí
nh hn là nam gii. Nguy c mPc các bnh liên quan n c quan sinh sn ca ph+
n cao hn, 8c bit trong la tu7i sinh .

Các tác 2ng v*n hoá xã h2i, 8c bit là m:t công bVng gii làm t*ng kh n*ng phi
nhiHm bnh ho8c làm bnh n8ng hn  ng;i ph+ n. Tr em gái suy dinh d@ng
khi trng thành sA tr nên còi c(c vi khung xng ch3u hp. Nu không có c
ch*m sóc sn khoa kp th;i có th nguy him ti tính mng ng;i ph+ n. Hàng
n*m, có khong na triu ph+ n cht do các nguyên nhân liên quan n thai nghén
và khong 100.000 ng;i cht do phá thai không an toàn. Ngoài ra, ph+ n  nhi,u
ni trên th gii còn nh hng sc kho lâu dài do các t3p t+c lc h3u nh cPt âm
v3t ph+ n. Ph+ n còn hay b các triu chng tr'm cm hn nam gii.
1.3. Bình 6?ng gi-i
Bình .ng gii là s bình .ng v, lu3t pháp, v, c h2i (bao gBm c s bình .ng
trong thù lao cho công vic và vic tip c3n n nguBn vn con ng;i và các nguBn
lc sn xu:t khác cho phép m ra các c h2i này), và bình .ng v, “ting nói” (kh
n*ng tác 2ng và óng góp cho quá trình phát trin).
Gender equity: fairness and justice in the distribution of benefits and responsibilities
between women and men. The concept recognizes that women and men have
Các yu t nh hng ti sc kho bà m và tr em  các nc ang phát trin



15

different needs and power and these differences should be identified and addressed
in a manner that rectifiles the imbalance between the sexes.
Không có ni nào trên th gii, ph+ n và nam gii li có quy,n bình .ng v, kinh
t, xã h2i và pháp lu3t. Có ti 2/3 s ng;i không bit ch trên th gii là ph+ n,
và i a s  khu vc nông thôn. S n*m i h(c ca n ít hn ca nam là 4.4 n*m
cho ti th;i im 18 tu7i. Tuy nhiên trong vòng nhng th3p kU cui th kU 20, ã có
nhng s tin b2 vt b3c trong a v ca ng;i ph+ n. Ví d+ tJ l h(c tiu h(c
ca các bé gái ã t*ng g'n g:p ôi  Nam Á, khu vc c3n Sahara, Trung ông và
BPc Phi. Tu7i th( bình quân ca ph+ n ã t*ng thêm tQ 15 n 20 n*m  các nc

ang phát trin. L'n 'u tiên  Nam Á, ph+ n có tu7i th( trung bình cao hn nam
gii vào nhng n*m 1990. Ph+ n tham gia nhi,u hn vào các lc lng lao 2ng.
Khong cách gii v, ti,n lng ã thu hp d'n.
Tuy s khác bit v, trình 2 v*n hoá có gim i, nhng ph+ n vWn còn thua kém
nam gii nhi,u  các khu vc châu Phi và Nam Á. Có ti 2/3 s ng;i không bit
ch trên th gii là ph+ n, và tJ l này sA không gim i trong vòng hai th3p kU ti.
Ti Vit Nam, theo kt qu t7ng i,u tra dân s n*m 1999, có ti 12% s em gái
cha bao gi; c n tr;ng trong khi tJ l ó chJ là 7,5% i vi em trai. Nhi,u
ph+ n còn thiu nhng kin thc và k? n*ng c bn  có th tip c3n và c3p nh3t
thông tin qua h thng Internet.

Hình 2. T@ l/ nhp h8c ca nam và n2 1996. Ngu9n CIDA 2001

Tuy rVng ã có s tin b2 vt b3c trong nhi,u l-nh vc, s phân bit gii vWn còn
tBn ti  t:t c các nc.  nhi,u ni trên th gii nh vùng c3n Sahara, châu Phi
ph+ n chJ có quy,n s hu :t ai thông qua ng;i chBng, và sA b m:t ngay quy,n
này khi h( li d hay chBng cht. S phân bit quy,n hn này ã hn ch nhng c
h2i la ch(n dành cho ph+ n tham gia ho8c hng li tQ s phát trin ca h(.
S phân bit gii có xu hng diHn ra gay gPt nh:t trong nhóm ng;i nghèo, 8c
bit trong l-nh vc y t và giáo d+c. M2t nghiên cu v, tJ l n tr;ng ca các em
nhR ti 41 nc ã cho th:y tJ l i h(c  nhóm nhng ng;i giàu cao hn nhóm
ng;i nghèo nhi,u l'n. TU l t vong ca tr di 5 tu7i  nhóm ng;i giàu cTng