Báo cáo "Cơ sở pháp lý của quyền tự định đoạt của đương sự trong tố tụng dân sự " pptx

nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học - 37

cơ sở pháp lí của
quyền tự định đoạt của đơng sự
trong tố tụng dân sự

ThS. Nguyễn Tiến Trung *
ghiên cứu quyền tự định đoạt của
đơng sự trong tố tụng dân sự, trớc
hết cần nghiên cứu cơ sở x hội và cơ
sở pháp lí của việc pháp luật quy định
quyền tự định đoạt của đơng sự. Trong
phạm vi bài viết này, chúng tôi chỉ xin đề
cập cơ sở pháp lí của những quy định của
pháp luật về quyền tự định đoạt của đơng
sự trong tố tụng dân sự.
Trong khoa học pháp lí, luật tố tụng dân
sự là luật hình thức, là cơ chế bảo đảm của
luật nội dung
(1)
. Luật tố tụng dân sự quy
định cách thức, trình tự tố tụng để giải quyết
quan hệ pháp luật về nội dung đang bị tranh
chấp hay vi phạm hoặc giải quyết yêu cầu
của đơng sự theo quy định của pháp luật
để bảo vệ quyền về dân sự, về hôn nhân và
gia đình mà luật nội dung đ quy định. Nh
vậy, quyền tự định đoạt của đơng sự trong

tố tụng dân sự có cơ sở về nội dung của nó
là quy phạm pháp luật dân sự, hôn nhân và
gia đình.
Lời nói đầu của Bộ luật dân sự đợc
Quốc hội khóa IX kì họp thứ VIII thông qua
ngày 28/11/1995 đ nêu rõ: Pháp luật dân
sự Việt Nam là công cụ pháp lí thúc đẩy
giao lu dân sự, tạo môi trờng thuận lợi
cho sự phát triển kinh tế - x hội của đất
nớc. Bộ luật dân sự có vị trí quan trọng
trong hệ thống pháp luật nớc nhà, tạo cơ
sở pháp lí nhằm tiếp tục giải phóng mọi
năng lực sản xuất, phát huy dân chủ, bảo
đảm công bằng x hội, quyền con ngời về
dân sự. Đơng sự là chủ thể của quan hệ
pháp luật nội dung. Các chủ thể theo
quy định của pháp luật có quyền tham
gia vào các quan hệ pháp luật dân sự,
hôn nhân và gia đình, những quan hệ
pháp luật đó đợc ghi nhận và bảo đảm
thực hiện. Luật nội dung có nhiệm vụ
bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của
cá nhân, tổ chức, lợi ích của Nhà nớc,
lợi ích công cộng, bảo đảm sự bình
đẳng và an toàn pháp lí trong quan hệ
pháp luật dân sự, góp phần tạo điều
kiện đáp ứng nhu cầu vật chất và tinh
thần của nhân dân, thúc đẩy sự phát
triển kinh tế - x hội. Luật nội dung
quy định địa vị pháp lí của các chủ thể,

khi tham gia vào các quan hệ x hội do
luật đó điều chỉnh; quy định quyền,
nghĩa vụ của các chủ thể trong các
quan hệ về tài sản, quan hệ nhân thân,
trong giao lu dân sự Luật cũng quy
định các chuẩn mực pháp lí cho cách
ứng xử của các chủ thể khi tham gia
quan hệ dân sự.
Các quan hệ dân sự, hôn nhân và
gia đình là những quan hệ đa dạng và
phong phú, nó tác động đến mọi mặt
của đời sống x hội. Vì vậy, việc ứng
xử của chủ thể trong những quan hệ đó
vô cùng phức tạp và đa dạng. Quy
phạm pháp luật nội dung tạo ra khả
năng cho phép chủ thể tham gia quan
hệ pháp luật đó đợc hởng quyền mà
luật quy định. Điều 9 Bộ luật dân sự
N

* Ban tổ chức cán bộ Chính phủ



nghiên cứu - trao đổi
38 - tạp chí luật học

quy định: Trong quan hệ dân sự, các bên
phải thiện chí, trung thực, không chỉ quan
tâm, chăm lo đến quyền, lợi ích hợp pháp

của mình mà còn phải tôn trọng, quan tâm
đến lợi ích của Nhà nớc, lợi ích công cộng,
quyền, lợi ích hợp pháp của ngời khác,
giúp đỡ, tạo điều kiện cho nhau thực hiện
quyền, nghĩa vụ dân sự, không bên nào
đợc lừa dối bên nào; nếu một bên cho rằng
bên kia không trung thực thì phải có chứng
cứ. Nh vậy, trong quan hệ dân sự đòi hỏi
của pháp luật là các bên khi tham gia quan
hệ phải đảm bảo sự thiện chí, trung thực
chăm lo đến lợi ích của mình nhng đồng
thời phải chăm lo đến quyền và lợi ích của
ngời khác. Đó là một trong những nguyên
tắc mà luật dân sự quy định, là sự đòi hỏi
của pháp luật đối với các chủ thể khi tham
gia quan hệ pháp luật dân sự.
Các quy phạm pháp luật dân sự còn tạo
ra cho các chủ thể khả năng tự định đoạt.
Khi chủ thể tham gia vào các quan hệ dân
sự thì bản thân chủ thể bằng hành vi của
mình, tự quyết định mọi vấn đề về nội dung
trong quan hệ pháp luật mà mình đ tham
gia. Trong luật dân sự, các quy phạm pháp
luật tùy nghi tạo ra cho các chủ thể khả
năng tự lựa chọn, thỏa thuận và chỉ trong
trờng hợp không có thỏa thuận thì nghĩa vụ
dân sự đợc xác định bởi quy định của pháp
luật. Ví dụ: Điều 426 Bộ luật dân sự quy
định về địa điểm giao tài sản nh sau: Các
bên thỏa thuận về địa điểm giao tài sản;

nếu không có thỏa thuận thì áp dụng quy
định tại Điều 289 của Bộ luật này.
Quyền tự định đoạt các chủ thể trong
quan hệ pháp luật dân sự có liên quan chặt
chẽ với quy phạm pháp luật bảo đảm quyền
tự do lựa chọn mà chủ thể tham gia quan hệ
đợc sử dụng trong cách ứng xử của mình.
Ví dụ: Khoản 1 Điều 312 BLDS quy định:
Trong trờng hợp ngời có nghĩa vụ không
thực hiện một công việc phải làm thì ngời
có quyền có thể tự mình làm hoặc giao
ngời khác làm công việc đó và yêu
cầu ngời có nghĩa vụ thanh toán mọi
chi phí và bồi thờng thiệt hại. Nh
vậy, theo quy định trên bản thân chủ
thể quan hệ pháp luật dân sự trong
trờng hợp này đợc tùy ý lựa chọn
cách ứng xử của mình, họ có thể tự
mình làm hay cũng có thể giao cho
ngời khác làm công việc đó và có
quyền yêu cầu ngời có nghĩa vụ thanh
toán mọi chi phí và bồi thờng thiệt
hại.
Quyền tự định đoạt của chủ thể
trong quan hệ pháp luật dân sự cũng
còn bị chi phối bởi quy phạm pháp luật
mang tính mệnh lệnh. Quy phạm pháp
luật mệnh lệnh là quy phạm pháp luật
buộc các chủ thể trong quan hệ phải
thực hiện cách ứng xử nhất định hoặc

cấm không đợc thực hiện cách ứng xử
nhất định. Quy phạm này chi phối
quyền tự định đoạt của các chủ thể
trong các quan hệ pháp luật nội dung.
Ví dụ: Khoản 3 Điều 287 Bộ luật dân
sự quy định chỉ có những tài sản có
thể đem giao dịch đợc và những công
việc có thể thực hiện đợc mà pháp
luật không cấm, không trái đạo đức x
hội mới là đối tợng của nghĩa vụ dân
sự. Hoặc Điều 522 Bộ luật dân sự quy
định về đối tợng của hợp đồng dịch vụ
phải là công việc có thể thực hiện đợc,
không bị pháp luật cấm, không trái đạo
đức x hội.
Quyền tự định đoạt của đơng sự
trong quan hệ dân sự gắn bó chặt chẽ
với quy phạm pháp luật tùy nghi và quy
phạm pháp luật mang tính mệnh lệnh.
Nh vậy, quy phạm pháp luật nội dung
đ mở ra khả năng nhất định để chủ thể
tham gia vào quan hệ pháp luật. Khi
tham gia vào quan hệ pháp luật đó, chủ


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học - 39

thể có những quyền và phải gánh chịu nghĩa
vụ nhất định theo quy định của pháp luật.

Quyền và nghĩa vụ của các chủ thể đều liên
quan đến quyền tự định đoạt của họ.
Điều 264 Bộ luật dân sự quy định quyền
đòi lại tài sản, trong đó quy định chủ sở
hữu, ngời chiếm hữu hợp pháp có quyền
yêu cầu ngời chiếm hữu, ngời sử dụng tài
sản, ngời đợc lợi về tài sản không có căn
cứ pháp luật đối với tài sản thuộc quyền sở
hữu hoặc thuộc quyền chiếm hữu hợp pháp
của mình phải trả lại tài sản đó. Điều 265
Bộ luật dân sự cũng quy định về quyền yêu
cầu ngăn chặn hoặc chấm dứt hành vi cản
trở trái pháp luật đối với việc thực hiện
quyền sở hữu, quyền chiếm hữu hợp pháp.
Bộ luật dân sự cũng quy định về quyền yêu
cầu bồi thờng thiệt hại, theo đó chủ sở hữu,
ngời chiếm hữu hợp pháp có quyền yêu
cầu ngời có hành vi xâm phạm quyền sở
hữu, quyền chiếm hữu của mình bồi thờng
thiệt hại.
Đối với quan hệ về hôn nhân và gia đình
thì quy phạm pháp luật của ngành luật này
chủ yếu là những quy phạm pháp luật mang
tính chất hớng dẫn, khuyến khích. Quan hệ
pháp luật hôn nhân và gia đình mang yếu tố
đặc thù là quan hệ tình cảm. Đây cũng
chính là cơ sở làm phát sinh những mối
quan hệ tiếp theo và trong trờng hợp nhất
định các quy phạm pháp luật hôn nhân và
gia đình cũng bao gồm cả các quy phạm

pháp luật mang tính mệnh lệnh, các quy
phạm cấm hoặc buộc các chủ thể trong
quan hệ phải tuân theo.
Quy phạm pháp luật hôn nhân và gia
đình cũng tạo ra khả năng để chủ thể trong
quan hệ thực hiện quyền tự định đoạt của
mình. Nh trên đ phân tích, quy phạm
pháp luật hôn nhân và gia đình chủ yếu là
những quy phạm mang tính hớng dẫn.
Trong quan hệ hôn nhân và gia đình (mà cơ
sở để thiết lập nên quan hệ đó là yếu tố tình
cảm, gắn liền với tình cảm), quyền tự định
đoạt của chủ thể về tài sản vẫn có thể
đợc thực hiện khi hôn nhân đang tồn
tại. Điều 18 Luật hôn nhân và gia đình
năm 1986 quy định: Khi hôn nhân
đang tồn tại, nếu một bên yêu cầu và
có lí do chính đáng thì có thể chia tài
sản chung của vợ chồng theo quy định
ở Điều 42 của luật này. Quyền tự định
đoạt của các chủ thể trong quan hệ hôn
nhân và gia đình còn đợc thể hiện ở
các quy phạm pháp luật trong chế định
li hôn, theo đó thì ngời vợ hoặc ngời
chồng hoặc cả hai vợ chồng đều có
quyền yêu cầu xin li hôn.
Quyền tự định đoạt của đơng sự
trong tố tụng dân sự luôn gắn liền với
quyền tự định đoạt của chủ thể trong
quan hệ pháp luật nội dung. Có thể nói

rằng các quy định của pháp luật nội
dung là cơ sở pháp lí để quy định
quyền tự định đoạt của đơng sự trong
tố tụng dân sự. Tuy nhiên, quyền tự
định đoạt của đơng sự trong tố tụng
dân sự còn phụ thuộc bởi những quy
định của pháp luật về năng lực pháp
luật và năng lực hành vi của chủ thể và
về thẩm quyền xét xử của tòa án
Để bảo vệ quyền của mình trên cơ
sở quy định của pháp luật, chủ thể có
quyền và nghĩa vụ khi tham gia quan
hệ đồng thời cũng có quyền bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp của mình
trớc pháp luật. Tòa án nhân dân, theo
quy định của pháp luật là cơ quan xét
xử, có nhiệm vụ bảo đảm cho các
đơng sự thực hiện quyền và nghĩa vụ
của mình theo quy định của pháp luật.
Trong đó việc bảo đảm quyền tự định
đoạt của đơng sự trong tố tụng dân sự
là nhiệm vụ quan trọng./.

(1). Khái niệm luật nội dung trong bài viết này bao
gồm luật dân sự, luật hôn nhân và gia đình