Báo cáo " Các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự Việt Nam" ppt

nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học - 41





Bùi Kiến Quốc *
hững tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng
TNHS là những tình tiết làm cho mức
độ nguy hiểm của trờng hợp phạm tội cụ
thể của loại tội giảm đi hoặc tăng lên so với
trờng hợp bình thờng và do đó, là căn cứ
để giảm nhẹ hoặc tăng nặng TNHS đồng thời
cũng là một trong 4 căn cứ để tòa án cân
nhắc khi quyết định hình phạt đối với ngời
phạm tội.
Số lợng và nội dung các tình tiết tăng
nặng, giảm nhẹ TNHS phải đợc quy định
trong BLHS, nó có tính ổn định khá cao. Qua
15 năm thi hành BLHS năm 1985 với 4 lần
sửa đổi, bổ sung nhng số lợng và nội dung
các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ TNHS vẫn
không có sự thay đổi. Đến BLHS năm 1999,
phần lớn các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ
TNHS trong BLHS năm 1985 vẫn đợc kế
thừa song có một số tình tiết mới đợc bổ
sung, sửa đổi một cách khá hoàn chỉnh. Có
thể tóm tắt những điểm mới sửa đổi, bổ sung

đó nh sau:
1. Tên gọi và điều luật quy định: Tên cũ
là "Các tình tiết giảm nhẹ" quy định tại Điều
38 và "Các tình tiết tăng nặng" quy định tại
Điều 39 BLHS năm 1985. Tên mới là "Các
tình tiết giảm nhẹ TNHS" quy định tại Điều
46 và "Các tình tiết tăng nặng TNHS" quy
định tại Điều 48 BLHS năm 1999.
Việc bổ sung cụm từ "TNHS" vào 2 chế
định nói trên là hoàn toàn đúng đắn và cần
thiết nhằm làm rõ nội dung của từng chế
định và làm chính xác hóa 2 thuật ngữ pháp
lí này.
2. Đ tách khoản 3 Điều 38 BLHS năm
1985 thành 1 điều độc lập của BLHS năm
1999. Đó là Điều 47: Quyết định hình phạt
nhẹ hơn quy định của Bộ luật. So với khoản 3
Điều 38 BLHS năm 1985 thì Điều 47 BLHS
năm 1999 đ có sự sửa đổi, bổ sung rất chi
tiết. Cụ thể:
- Về điều kiện áp dụng: Khoản 3 Điều 38
BLHS năm 1985 quy định rất chung chung là
"khi có nhiều tình tiết giảm nhẹ"; còn Điều
47 BLHS năm 1999 đ xác định rõ "khi có ít
nhất 2 tình tiết giảm nhẹ quy định tại khoản
1 Điều 46 ".
- Về mức hình phạt: Khoản 3 Điều 38
BLHS năm 1985 quy định tòa án có thể
quyết định hình phạt dới mức thấp nhất mà
điều luật quy định nhng không xác định

rõ khung hình phạt nào của điều luật. Còn
Điều 47 BLHS năm 1999 đ thu hẹp phạm vi
áp dụng nh sau: Hình phạt mà tòa án có thể
quyết định trong trờng hợp này chỉ có thể là
hình phạt dới mức thấp nhất của khung mà
điều luật đ quy định nhng phải trong
khung hình phạt liền kề nhẹ hơn; trong
trờng hợp điều luật chỉ có một khung hình
phạt hoặc khung hình phạt đó là khung hình
phạt nhẹ nhất của điều luật thì tòa án có thể
quyết định hình phạt dới mức thấp nhất của
khung hoặc chuyển sang hình phạt khác
thuộc loại nhẹ hơn.
Với quy định chặt chẽ nh vậy đảm bảo
cho việc áp dụng hình phạt đợc thống nhất,
chính xác, tránh đợc sự tùy tiện khi áp
dụng, góp phần thực hiện nguyên tắc phân
hóa TNHS ngay trong luật.
N

* Nghiên cứu sinh
Trờng đại học luật Hà Nội


nghiên cứu - trao đổi
42 - Tạp chí luật học

3. BLHS năm 1999 đ bổ sung khoản 3
Điều 46 nhằm khắc phục thiếu sót của BLHS
năm 1985. Trong đó quy định: "Các tình tiết

giảm nhẹ đ đợc BLHS quy định là dấu
hiệu định tội hoặc định khung thì không đợc
sử dụng là các tình tiết giảm nhẹ TNHS khi
quyết định hình phạt". Quy định này đ khắc
phục đợc tình trạng nhận thức sai và áp
dụng các hình phạt nhẹ hơn mức cần thiết
đối với bị cáo.
4. Số lợng, nội dung các tình tiết giảm
nhẹ và tăng nặng TNHS cũng đợc sửa đổi,
bổ sung.
a. Về các tình tiết giảm nhẹ TNHS
Khoản 1 Điều 38 BLHS năm 1985 có 8
điểm tơng ứng với 8 nhóm tình tiết giảm
nhẹ TNHS. Còn khoản 1 Điều 46 BLHS năm
1999 có tới 18 điểm tơng ứng với 18 nhóm
tình tiết giảm nhẹ TNHS. Việc tăng số điểm
quy định nhóm các tình tiết giảm nhẹ do các
lí do chủ yếu sau đây:
- Có nhiều điểm của Bộ luật cũ (xem
điểm a, b, d, e, g, h khoản 1 Điều 38) đợc
tách ra thành hai hoặc ba điểm quy định các
nhóm tình tiết giảm nhẹ của khoản 1 Điều 46
Bộ luật mới;
- Có hai tình tiết hoàn toàn mới đợc
quy định thành các điểm độc lập là ngời
phạm tội đ lập công chuộc tội (điểm r) và
ngời phạm tội có thành tích xuất sắc trong
sản xuất, chiến đấu, học tập hoặc công tác
(điểm s).
Ngoài ra, có một tình tiết mới đợc bổ

sung vào điểm b Điều 46 BLHS năm 1999 là
ngời phạm tội tự nguyện khắc phục hậu
quả.
Việc bổ sung 3 tình tiết mới này là hoàn
toàn đúng đắn vì nó có tác dụng khuyến
khích ngời phạm tội lập công chuộc tội, chủ
động khắc phục hậu quả và thể hiện thái độ
của Nhà nớc ta tôn trọng quá khứ của ngời
phạm tội đồng thời cũng gián tiếp khuyến
khích mọi ngời tích cực lập thành tích xuất
sắc trong sản xuất, chiến đấu, học tập và
công tác.
BLHS năm 1999 cũng đ loại bỏ tình tiết
giảm nhẹ TNHS là phạm tội do trình độ
nghiệp vụ non kém. Việc loại bỏ tình tiết
này, theo chúng tôi là hoàn toàn cần thiết vì
ba lí do sau đây:
Một là, Nhà nớc ta không khuyến khích
ngời kém năng lực chuyên môn tham gia
hoạt động quản lí, đặc biệt là quản lí tài sản;
Hai là, việc xác định trình độ nghiệp vụ
nh thế nào là non kém thờng rất phức tạp;
Ba là, khắc phục đợc tình trạng nhiều
tòa án lạm dụng tình tiết này để giảm nhẹ
TNHS và hình phạt cho ngời phạm tội một
cách không đúng đắn, chủ yếu do động cơ t
lợi.
b. Các tình tiết tăng nặng TNHS
Khoản 1 Điều 39 BLHS năm 1985 có 9
điểm tơng ứng với 9 nhóm tình tiết tăng

nặng TNHS. Còn khoản 1 Điều 48 BLHS
năm 1999 có tới 14 điểm tơng ứng với 14
nhóm tình tiết tăng nặng TNHS.
Việc tăng số lợng điểm quy định các
tình tiết tăng nặng TNHS do các lí do chủ
yếu sau đây:
- Do có một số điểm quy định các tình
tiết trong Bộ luật cũ (xem các điểm a, b, g
khoản 1 Điều 39) đợc tách ra thành 2 hoặc
3 điểm của Bộ luật mới hoặc đợc sắp xếp lại
cho có cùng tính chất.
- Có 8 tình tiết mới tăng nặng TNHS
đợc quy định, đó là:
+ Phạm tội có tính chất chuyên nghiệp;
+ Phạm tội có tính chất côn đồ;
+ Xâm phạm tài sản nhà nớc;
+ Phạm tội gây hậu quả rất nghiêm trọng
hoặc đặc biệt nghiêm trọng;
+ Lợi dụng tình trạng khẩn cấp, dịch
bệnh để phạm tội;
+ Dùng phơng tiện có khả năng gây
nguy hiểm cho nhiều ngời.


nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học - 43

Trong số đó, có 3 tình tiết đợc quy định
thành các điểm độc lập của khoản 1 Điều 48
BLHS năm 1999 là phạm tội có tính chất

chuyên nghiệp (điểm b); phạm tội có tính
chất côn đồ (điểm d); xâm phạm tài sản nhà
nớc (điểm i).
Việc bổ sung 8 tình tiết mới nói trên là
rất cần thiết vì nó đáp ứng đợc yêu cầu đấu
tranh phòng chống tội phạm của Nhà nớc ta
trong tình hình hiện nay, khắc phục đợc các
hạn chế của BLHS năm 1985. Việc bổ sung
những tình tiết mới này có tác dụng răn đe,
phòng ngừa cao; mặt khác nó cũng là căn cứ
để tòa án áp dụng mức hình phạt cao hơn đối
với ngời phạm tội, thể hiện rõ mục đích
trừng trị của luật hình sự nói chung và của
hình phạt nói riêng.
Trớc hết, phải kể đến trờng hợp phạm
tội có tính chất chuyên nghiệp, có tính chất
côn đồ hoặc dùng phơng tiện có khả năng
gây nguy hiểm cho nhiều ngời. Thời gian
qua, có rất nhiều đối tợng phạm tội có tính
chất chuyên nghiệp, côn đồ hoặc dùng
phơng tiện có khả năng gây nguy hiểm cho
nhiều ngời nhng đều ở các tội mà tình tiết
này không phải là yếu tố định tội hoặc định
khung hình phạt. Do đó, việc tòa án muốn
tăng hình phạt đối với bị cáo không có căn
cứ vì BLHS cha quy định những tình tiết
này là tình tiết tăng nặng TNHS.
Bởi vậy, với việc bổ sung này thì từ nay
các tòa án hoàn toàn có đủ căn cứ để nâng
hình phạt đối với các bị cáo phạm tội nếu có

các tình tiết tăng nặng TNHS nói trên.
Thứ hai, có hai tình tiết tăng nặng TNHS
đợc bổ sung là do có sự thay đổi trong phân
loại tội phạm của BLHS năm 1999 (phạm tội
gây hậu quả rất nghiêm trọng và đặc biệt
nghiêm trọng) và do sự sáp nhập hai chơng
của BLHS cũ (chơng IV - Các tội xâm
phạm sở hữu XHCN, chơng VI - Các tội
xâm phạm sở hữu của công dân) thành
chơng XIV của BLHS năm 1999 - Các tội
xâm phạm sở hữu.
Thật vậy, các tội phạm trong BLHS năm
1985 đợc phân làm hai loại: ít nghiêm trọng
và nghiêm trọng (khoản 2 Điều 8) nhng
trong BLHS năm 1999, các tội phạm đợc
phân thành 4 loại: ít nghiêm trọng, nghiêm
trọng, rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm
trọng (khoản 2 Điều 8). Do đó, ngoài trờng
hợp nghiêm trọng, BLHS năm 1999 coi
trờng hợp phạm tội rất nghiêm trọng và đặc
biệt nghiêm trọng là tình tiết tăng nặng
TNHS là việc làm đơng nhiên. Tơng tự
nh vậy, việc sáp nhập hai chơng của Bộ
luật cũ thành một chơng của Bộ luật mới
nhằm làm cho kết cấu của Bộ luật mới gọn
nhẹ hơn đồng thời thể hiện sự bình đẳng của
các hình thức sở hữu trớc pháp luật. Nhng
do tính chất đặc biệt của hình thức sở hữu
nhà nớc nên nhà làm luật đ bổ sung tình
tiết xâm phạm tài sản của Nhà nớc thành

tình tiết tăng nặng TNHS nhằm góp phần bảo
vệ có hiệu quả tài sản của Nhà nớc.
Mặt khác, BLHS mới còn loại bỏ tình tiết
tăng nặng TNHS đợc quy định tại điểm d
khoản 1 Điều 39 BLHS cũ là phạm tội trong
thời gian đang chấp hành hình phạt vì trùng
với tình tiết phạm tội nhiều lần, tái phạm, tái
phạm nguy hiểm (tại điểm g Điều 48); đồng
thời cũng xóa bỏ bổ ngữ xác định thời gian
"sau khi phạm tội" trong tình tiết tăng nặng
TNHS "sau khi phạm tội, đ có những hành
động xảo quyệt, hung hn nhằm trốn tránh,
che giấu tội phạm" để làm cho tình tiết này
bao quát cả các hành vi trốn tránh và che
giấu tội phạm trớc, trong và sau khi phạm
tội. Bộ luật hình sự mới còn sửa điểm c
khoản 1 Điều 39 BLHS năm 1985 "lợi dụng
chức vụ cao để phạm tội" thành điểm c
khoản 1 Điều 48 BLHS năm 1999 "lợi dụng
chức vụ quyền hạn để phạm tội" nhằm bao
quát toàn bộ các hành vi phạm tội do lợi
dụng chức vụ, quyền hạn, khắc phục hạn chế
của BLHS cũ./.