Thiết kế nghiên cứu khoa học-Định lượng và định tính

Các thiết kế nghiên cứu cơ bản:
định lượng và định tính

Lê thị Thanh Xuân-Viện ĐTYHDP&YTCC
()
Giảng cho đối tượng Sau đại học
Hà nội ngày 22/2/2013
Môc tiªu

1. Trình bày được các loại thiết kế nghiên cứu
cơ bản trong nghiên cứu y sinh học (khái
niệm, mục đích, ý nghĩa, cách tiếp cận, ứng
dụng).
2. Lựa chọn được thiết kế nghiên cứu phù
hợp cho đề tài của cá nhân/nhóm
3. Xác định được loại chỉ số đo lường, đánh
giá thích hợp cho đề tài của cá nhân/nhóm

Tài liệu tham khảo
 Trường đại học Y Hà Nội (2012), Phương
pháp Nghiên cứu Khoa học trong y học, Nhà
xuất bản Y học, 2012
 Bộ Y tế (2011), Báo cáo chung tổng quan y
tế Việt nam 2011
 WHO (2001), Health research methodology,
A guide for training in Research methods

Phân loại thiết kế nghiên cứu
KH
cơ bản
NC ứng

dụng
Theo loại
hình NC
Theo bản
chất NC
Theo loại
thiết kế NC
Định
tính
Định l-
ợng
Dọc Ngang
Quan sát Can thiệp
Bệnh
chứng
Thuần
tập
Mô
tả
Phân
tích
Lâm
sàng
Cộng
đồng
NC hành
động
lâm
sàng
cộng

đồng
Thử
nghiệm
Thiết kế NCKH y học
NC quan sát
NC can thip
Thông tin
quần thể
Thông tin
cá thể
NC t-
ơng
quan
Bệnh
hiếm
Bệnh
phổ biến
1 ca
bệnh
hiếm
Chùm
bệnh
hiếm
NC mô tả
NC phân
tích
Loạt
bệnh
nhân
NC cắt

ngang
Thuần
tập
Bệnh
chứng
Hồi
cứu
Tơng
lai
Phòng
bệnh
Giá trị của các thiết kế

Nghiên cứu mô tả
Mô tả sự phân bố bệnh
Hình thành giả thuyết

Nghiên cứu phân tích
Mô tả yếu tố quyết định
bệnh (nguy cơ/phơi nhiễm)
Kiểm định giả thuyết

Nghiên cứu thực
nghiệm

Chứng minh trên thực tế
CÁC THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU
ĐỊNH LƯỢNG
Nghiên cứu Quan sát
Nghiên cứu can thiệp

Một số thuật ngữ DTH

Phơi nhiễm (exposure): sự tiếp xúc với yếu tố nguy cơ
hay tác nhân gây bệnh

Nguy cơ (risk): Xác suất xảy ra một hiện tượng sức khoẻ
(bệnh tật hay chết) trong một khoảng thời gian xác định.

Yếu tố nguy cơ (risk factor): là yếu tố làm TĂNG nguy cơ
mắc bệnh. Yếu tố nguy cơ có thể là yếu tố lý hoá, vi sinh
vật, yếu tố môi trường, hành vi, lối sống, di truyền.

Yếu tố bảo vệ (protective factor): yếu tố làm GIẢM nguy
cơ mắc bệnh. VD: tiêm phòng vaccine, dinh dưỡng,
vitamine, biện pháp can thiệp, hành vi vệ sinh, v.v

Nghiên cứu quan sát
 Mọi sự kiện diễn ra tự nhiên (NCV đo lường
nhưng không can thiệp)
 NC mô tả: mô tả sự xuất hiện của một
bệnh/vấn đề nghiên cứu
 NC phân tích: phân tích mối liên quan giữa
tình trạng sức khỏe và các yếu tố phơi
nhiễm/nguy cơ
Nghiên cứu mô tả (Descriptive study)
 Là nghiên cứu hình thái xuất hiện của bệnh/ hiện tượng
sức khoẻ theo các đặc trưng về:
- Con người – AI?
- Không gian – Ở ĐÂU?
- Thời gian – KHI NÀO?

Ứng dụng:
 Mô tả PHÂN BỐ một bệnh/ hiện tượng sức khoẻ
 Cung cấp thông tin lập kế hoạch và đánh giá dịch vụ y tế
 HÌNH THÀNH GIẢ THUYẾT căn nguyên cho các nghiên
cứu phân tích.
Nghiªn cứu dịch tễ học
NC quan s¸t
NC can thiệp
Th«ng tin
quÇn thÓ
Th«ng tin
c¸ thÓ
NC t-
¬ng
quan
NC m« t¶
NC ph©n
tÝch
NC t-
¬ng
quan
VÝ dô vÒ NC T¬ng quan
(th«ng tin quÇn thÓ)
Hµm lîng muèi tiªu thô (kg/ngêi/n¨m)
Tû lÖ chÕt/100.000 d©n
VÝ dô kh¸c vÒ
Nghiªn cøu T¬ng quan
 Lượng thuốc lá tiêu thụ/đầu người dân/năm và tỷ
lệ ung thư phổi của dân trong cộng đồng đó.
 Số lượng hồng cầu trung bình/ml máu liên quan

đến độ cao nơi sống của họ so với mặt biển.
 Hàm lượng thịt tiêu thụ/đầu người dân/năm và tỷ lệ
bệnh ung thư trực tràng của người dân trong đất
nước đó
 Mức tiêu thụ trung bình của thuốc chống hen và tử
vong vì hen (New Zealand)

Ưu nhược điểm NC tương quan
 Ưu điểm
+ Bước đầu trong nghiên cứu phơi nhiễm và bệnh
+ Đơn giản, nhanh, rẻ (sử dụng số liệu sẵn có)
+ Áp dụng nhóm cá thể hay quần thể

 Nhược điểm:
+ Không có sẵn thông tin cho nghiên cứu (yếu tố phơi
nhiễm, các yếu tố kinh tế, xã hội)
+ Không biết mối liên hệ giữa phơi nhiễm và bệnh
+ Không đo lường được mối liên hệ thực ở mức cá
thể
+ Chỉ mô tả mức phơi nhiễm trung bình của quần thể

Nghiên cứu bệnh hiếm:

1. NC mô tả trường hợp bệnh:
Năm 1961, ở Mỹ, có 1 trường hợp phụ nữ 40
tuổi vào viện vì nhồi máu phổi. Phụ nữ này có
tiền sử dùng thuốc tránh thai-> giả thuyết: dùng
thuốc tránh thai gây nhồi máu phổi

2. NC mô tả chùm bệnh:

Cuối năm 1980, ở 3 bệnh viện ở Mỹ có 5 thanh
niên bị mắc bệnh nhiễm trùng mà không đáp
ứng kháng sinh. NC kỹ lưỡng phát hiện ra là 5
người này mắc bệnh đồng tính luyến ái-> giả
thuyết về bệnh HIV/AIDS

BÖnh
hiÕm
BÖnh
phæ biÕn
1 ca
bÖnh
hiÕm
Chïm
bÖnh
hiÕm
Lo¹t
bÖnh
nh©n
NC c¾t
ngang
Nghiªn cứu dịch tễ học
NC quan s¸t
NC can thiệp
Th«ng tin
quÇn thÓ
Th«ng tin
c¸ thÓ
NC t-
¬ng

quan
NC m« t¶
NC ph©n
tÝch
NC c¾t
ngang
Nghiên cứu cắt ngang
 Tình trạng bệnh và phơi nhiễm được đánh giá
đồng thời
 Hình ảnh chụp nhanh về tình trạng SK cộng
đồng và các yếu tố ảnh hưởng:
 Bệnh cấp tính, mạn tính, tàn tật
 Sử dụng các dịch vụ y tế (dự phòng, điều trị…)
 Các điều kiện VH, KT, XH
 Thói quen, lối sống
 Các chỉ số sinh học và sinh lý
 Kiến thức, thái độ và thực hành

Nghiên cứu Cắt ngang (hiện mắc)
n b+d a+c
c+d d c E
a+b b a E
D D
a: ph¬i nhiÔm vµ cã bÖnh
b: ph¬i nhiÔm nhng kh«ng cã bÖnh
c: kh«ng ph¬i nhiÔm nhng cã bÖnh
d: kh«ng ph¬i nhiÔm vµ kh«ng bÖnh
N
Chän mÉu
ngÉu nhiªn

n
E
E
D
D
D
D
ED
ED
ED
ED
D
D
E
E
E
E
ED
DE
DE
ED
Ph©n biÖt gi÷a nghiªn cøu Lo¹t
bÖnh vµ nghiªn cøu C¾t ngang
* o *o*
o*oo * * o * o
*o* o* *o*o o
o*oo*o**o*o*
o* oo * o *
oo* o
Nghiªn cøu

c¾t ngang
* * *
* * * * ** *
** * * * * * *
* * * * * * * *
* * * * * ** *
* * * *
Nghiªn cøu
lo¹t bÖnh
* Ngêi cã
bÖnh
o Ngêi b×nh
thêng
TÝnh ®îc tû
lÖ bÖnh
Kh«ng tÝnh ®îc
tû lÖ bÖnh
Ví dụ khác về
Nghiên cứu Cắt ngang
1. Thc trng mắc bệnh phụ khoa và 1 số yếu
tố ảnh hởng đến mắc bệnh phụ khoa cho
phụ nữ vùng Đồng Tháp Mời năm 2010
2. Nhận thức và thực hành về nuôi con bằng
sữa mẹ của các bà mẹ có con dới 5 tuổi tại
huyện Tuần Giáo, Lai Châu trong năm
2010.
¦u, nhîc ®iÓm cña
Nghiªn cøu C¾t ngang
 Cho biết được tỷ lệ hiện mắc (tỷ lệ suy dinh
dưỡng, sốt rét, lao…), hoặc giá trị trung bình của

1 tham số trong 1 quần thể (chiều cao trung bình)
 Cho phép thực hiện trong thời gian ngắn
 Không cho phép nghiên cứu tỷ lệ mới mắc
 Phơi nhiễm và bệnh được cùng 1 lúc nên đôi khi
không phân biệt rõ đâu là nhân, đâu là quả,
 Chỉ giúp cho việc hình thành giả thuyết
 Với bệnh hiếm, cỡ mẫu nghiên cứu phải rất lớn

Thuần
tập
Bệnh
chứng
Bệnh
hiếm
Bệnh
phổ biến
1 ca
bệnh
hiếm
Chùm
bệnh
hiếm
Loạt
bệnh
nhân
NC cắt
ngang
Nghiên cu dch t hc
NC quan sát
NC can thip

Thông tin
quần thể
Thông tin
cá thể
NC t-
ơng
quan
NC mô tả
NC phân
tích
Bệnh
chứng
Nghiên cứu bệnh chứng
Định nghĩa:
Là một nghiên cứu quan sát phân tích được
xuất phát từ 2 nhóm người: nhóm có bệnh
(nhóm chủ cứu) và nhóm không có bệnh (nhóm
đối chứng), sau đó ngược theo dòng thời gian
xác định tiền sử phơi nhiễm trong quá khứ.

Đặc điểm:
 Là một nghiên cứu DỌC
 Chỉ có thể là một nghiên cứu HỒI CỨU
 Xuất phát từ BỆNH chứ không phải từ phơi
nhiễm


QuÇn thÓ
nghiªn cøu

Nghiªn cøu BÖnh - Chøng
Nhãm
bÖnh
Nhãm
chøng
E
E
ED
ED
ED
ED
E
Qu¸ khø
(håi cøu)
Thêi ®iÓm
nghiªn cøu
(2010)
E
QuÇn thÓ
nghiªn cøu
QuÇn thÓ
®èi chøng
Ph©n tÝch sè liÖu trong NC

BÖnh - Chøng
a: cã bÖnh vµ cã ph¬i nhiÔm
b: kh«ng bÖnh nhng cã ph¬i nhiÔm
c: cã bÖnh nhng kh«ng ph¬i nhiÔm
d: kh«ng bÖnh vµ kh«ng ph¬i nhiÔm
Chøng BÖnh
n b+d a+c
c+d d c E
a+b b a E
Tû suÊt chªnh: OR =
a b
:
c d
a.d

b.c
=