Lv ths xb chất lượng qui trình xuất bản sách điện tử ở việt nam hiện nay

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU..........................................................................................................1
Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ CHẤT LƯỢNG
QUI TRÌNH XUẤT BẢN SÁCH ĐIỆN TỬ.................................................9
1.1. Cơ sở lý luận về chất lượng qui trình xuất bản sách điện tử............9
1.2. Các tiêu chí đánh giá chất lượng sách điện tử................................17
1.3. Các yếu tố tác động đến chất lượng qui trình xuất bản sách điện tử.....22
Chương 2: THỰC TRẠNG CHẤT LƯỢNG QUI TRÌNH XUẤT BẢN
SÁCH ĐIỆN TỬ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY..............................................34
2.1. Thực trạng qui trình xuất bản sách điện tử ở Việt Nam hiện nay.....34
2.2. Chất lượng qui trình xuất bản sách điện tử ở Việt Nam hiện nay.........49
Chương 3: GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT NHẰM ĐẢM BẢO CHẤT LƯỢNG
QUI TRÌNH XUẤT BẢN SÁCH ĐIỆN TỬ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY........61
3.1. Phương hướng đảm bảo chất lượng qui trình xuất bản sách điện tử
ở Việt Nam............................................................................................61
3.2. Một số giải pháp nhằm đảm bảo chất lượng qui trình xuất bản sách
điện tử...................................................................................................69
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ......................................................................86
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................88
TÓM TẮT LUẬN VĂN................................................................................92


1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Cách mạng công nghiệp 4.0 và mới đây nhất là sự ra đời của mạng 5G,
mở ra kỷ nguyên Internet vạn vật, đã đưa đến khơng ít thay đổi tất yếu, nhanh
chóng trong hầu hết mọi lĩnh vực đời sống: công nghệ, truyền thông, y tế,
giáo dục… và xuất bản khơng nằm ngồi tất yếu này. Minh chứng là, những

năm gần đây, lĩnh vực xuất bản đã có nhiều bước chuyển mình sâu sắc, từ mơ
hình đến qui trình xuất bản, từ sáng tạo đến tiêu dùng, từ tác giả đến độc
giả,... Và đặc biệt, sự ra đời và phát triển nhanh chóng của sách điện tử đã tạo
ra dấu ấn chuyển mình cực rõ nét cho xuất bản nói chung và xuất bản điện tử
nói riêng.
Sách điện tử là một sản phẩm của ứng dụng cơng nghệ thơng tin, hiện
đã có mặt ở hầu hết các quốc gia trên thế giới. Trong một cuộc khảo sát của
PwC, được thực hiện tại Hội chợ sách 2012, 40% người sở hữu máy tính bảng
đều thừa nhận rằng họ có lưu trữ lại một trình đọc sách điện tử. Rõ ràng, việc
đọc sách điện tử trên trình đọc sách điện tử hiện nay đang được rất nhiều
người quan tâm và ưu tiên sử dụng.
Tháng 2/2017, đơn vị authorearnings.com đã nghiên cứu về doanh thu
bán lẻ của 5 quốc gia sử dụng ngôn ngữ là tiếng Anh hàng đầu, gồm có: Mỹ,
Anh, Canada, Châu Úc, New Zealand. Nghiên cứu chỉ ra rằng: Mỹ hiện là
quốc gia tiêu thụ sách điện tử lớn nhất với 487.298.000 ebook hàng năm,
chiếm khoảng 42% trong tổng thị phần sách. Theo đó, lượng tiêu thụ sách
điện tử lần lượt tại Anh là 34%, Canada cũng khoảng 34%, Châu Úc 28%,
New Zealand 20%. Kết quả nghiên cứu này phần nào cho thấy sách điện tử đã
dần trở thành một phần cuộc sống của người dân ở những nước phát triển.
Theo bài báo cáo “Phân tích ngành xuất bản tại Hoa Kỳ 2017” đăng
trên trang www.researchandmarkets.com, Hoa Kỳ hiện là nơi có có ngành


2

công nghiệp xuất bản lớn nhất thế giới, tiếp theo là Trung Quốc và Đức. Tại
Hoa Kỳ, ngành công nghiệp xuất bản đang được thúc đẩy phát triển bởi chiều
sâu cũng như phạm vi của tiêu đề và các định dạng được sản xuất bởi các nhà
xuất bản. Bên cạnh đó, các nhà bán sách trực tuyến, chẳng hạn như
Amazon.com và BarnesandNoble.com, đã để lại những tác động khơng thể

xóa nhòa đối với cách thức mà các nhà xuất bản tiếp thị và bán sách. Sau một
thời gian giảm nhẹ, sách điện tử đã đạt mức tăng trưởng doanh thu 3,8% với
ước tính là 3,4 tỷ đơ la.
Cụ thể hơn, Báo cáo thường niên của StatShot từ Hiệp hội các nhà xuất
bản Mỹ chỉ ra rằng: Ngành xuất bản sách của Hoa Kỳ đã tạo ra doanh thu
rịng ước tính 26,23 tỷ đô la cho năm 2017. Từ trong Báo cáo, một điểm rất
đáng chú ý là: Lần đầu tiên, doanh số của nhà xuất bản cho các kênh bán lẻ
trực tuyến và bán lẻ sản phẩm trực tiếp đã đạt lần lượt khoảng 7,6 và 7,5 tỷ
đơ. Trong đó, định dạng in chiếm 43,2%, sách điện tử chiếm 27%, tài liệu
hướng dẫn là 16,3%, âm thanh được tải xuống là 10,5% và âm thanh vật lý
hoặc định dạng khác là 3,1%. Tuy nhiên, những con số này thì chưa bao gồm
doanh thu của các nhà bán lẻ trực tuyến không báo cáo.
Như vậy, rõ ràng, từ những số liệu trên, ta có thể thấy cán cân thị phần
ngành xuất bản đang ngày càng có nhiều thay đổi lớn. Với tốc độ phát triển
nhanh chóng, mức độ ảnh hưởng tồn cầu, xuất bản điện tử nói chung và sách
điện tử nói riêng đang khơng ngừng nỗ lực để thay đổi cán cân thị phần xuất
bản về phía chiếm ưu thế cho mình. Thậm chí, Bill Gates, một trong những
người đóng góp nhiều nhất vào sự phát triển của ngành cơng nghệ thông tin,
đã tuyên bố rằng, đến trước khi chết, ông sẽ làm cho các cuốn sách in “trở
thành cổ vật”. Tuy chưa thể khẳng định kết quả này nhưng chúng ta có thể
khẳng định: Sách điện tử ra đời và phát triển song hành cùng sách giấy là một
tất yếu của “kỷ ngun thơng tin” (hay cịn gọi là kỷ nguyên điện tử, kỷ
nguyên truyền thông mới).


3

Tại Việt Nam, cuối thế kỷ XX, ngành xuất bản đã phải chứng kiến một sự
chuyển biến sâu sắc, các nhà xuất bản phải đối mặt với một khái niệm về sách
mở rộng hơn, từ hình thức sản xuất, phân phối cho đến cơng tác biên tập xuất

bản cũng có nhiều thay đổi hơn. Chính thức là năm 2004, Luật Xuất bản (sửa
đổi) đã phải công nhận sách điện tử cũng là một loại hình của xuất bản phẩm.
Từ đó đến nay, sách điện tử tuy chưa có sự phát triển vượt bậc nhưng
vẫn song hành cùng sách giấy, làm phong phú hơn văn hóa đọc cho người
Việt. Nhờ những lợi thế ưu việt của mình như: tiện dụng, giá rẻ,… sách điện
tử ngày càng được đông đảo độc giả quan tâm, đón nhận. Nhiều doanh nghiệp
mạnh dạn đầu tư, phát triển hơn vào thị trường này: waka.vn, ipub.vn,…
Trước tiềm năng phát triển lớn của của xuất bản điện tử, Luật Xuất bản
2012 (sửa đổi) đã dành hẳn một chương để quy định rõ hơn về xuất bản, phát
hành xuất bản phẩm điện tử. Và năm 2014 tiếp tục sửa đổi bổ sung, hoàn
thiện hơn nữa về xuất bản điện tử qua Thơng tư số 23/2014/TT-BTTTT ban
hành ngày 29/12/2014.
Ngồi việc bán ra, thực tế rất nhiều sách điện tử đang được cung cấp
hồn tồn miễn phí trên mơi trường Internet. Điều này một mặt khuyến khích
người dùng có thói quen sử dụng sách điện tử nhiều hơn nhưng một mặt khác
lại khiến người dùng không đánh giá cao sách điện tử. Hơn thế, nó cịn dẫn
đến những khó khăn trong việc quản lý chất lượng sách điện tử được xuất bản
và lưu thông trên thị trường. Hàng loạt những câu hỏi được đặt ra là: Sách
điện tử được xuất bản trên thị trường Việt Nam hiện nay có chất lượng ra sao?
Đánh giá chất lượng xuất bản sách điện tử dựa trên những tiêu chí nào? Làm
thế nào để nâng cao hơn nữa chất lượng công tác của công tác biên tập sách
điện tử nhằm mang đến độc giả có được trải nghiệm tốt hơn với những cuốn
sách điện tử chất lượng về cả nội dung và hình thức?...
Xuất phát từ chính những câu hỏi tưởng như đơn giản nhưng chưa có
câu trả lời ấy, cùng trăn trở, kì vọng sách điện tử được lưu thông trên thị


4

trường Việt Nam ngày càng có chất lượng tốt hơn, tôi đã mạnh dạn tiến hành

đề tài “Chất lượng qui trình xuất bản sách điện tử ở Việt Nam hiện nay” làm
luận văn nghiên cứu cho mình.
2. Tình hình nghiên cứu
Trong mảng đề tài nghiên cứu xuất bản sách điện tử ở Việt Nam đã có
một số cơng trình nghiên cứu liên quan đến qui trình xuất bản sách điện tử Cụ
thể, có thể kể đến một số cơng trình nghiên cứu liên quan tiêu biểu như:
-

Cuốn sách: “Thiết kế và xuất bản web với HTML 6 trong 1” của tác

giả Todd Stauffer, do dịch giả Trương Công Lộc dịch. Sách được xuất bản
năm 2000 bởi nhà xuất bản Thống kê. Nội dung của cuốn sách đi sâu đề cập
việc thiết kế website, hướng dẫn sử dụng các mệnh lệnh, sử dụng thẻ HTML
vào việc thiết kế cũng như xuất bản một website với các đoạn văn (text), hình
ảnh (image), âm thanh (sound),… rất dễ hiểu và sinh động.
-

Giáo trình “Xuất bản sách điện tử” của Thạc sĩ Vũ Thùy Dương

(chủ biên), Khoa Xuất bản Học viện Báo chí và Tuyên truyền, năm 2003.
Giáo trình này đi sâu về lý luận biên tập và xuất bản SĐT. Cụ thể, nó đã đề
cập đến qui trình xuất bản SĐT gồm các bước: 1. Xây dựng kế hoạch đề tài
và xác định hình thức phát hành; 2. Xác định cơng nghệ xuất bản SĐT tương
ứng nội dung đề tài và hình thức phát hành; 3. Tạo dữ liệu hay số hóa nội
dung sách điện tử; 4. Xây dựng cấu trúc và biên tập SĐT có nghĩa làm cho
SĐT hiển thị bắt mắt, nhanh, chính xác và mang các tính năng ưu việt của nó;
5. Tổ chức phát hành. Trong tài liệu này, qui trình nêu ra mang nặng tính kỹ
thuật và nhấn mạnh vào nội dung kỹ thuật của các khâu. Hơn nữa, qui trình
chưa được đề cập từ cách tiếp cận về chất lượng của nó.
-

Cơng trình nghiên cứu khoa học với đề tài “Xây dựng qui trình

cơng nghệ xuất bản xuất bản phẩm điện tử” của nhà xuất bản Bưu điện năm
2004. Đề tài đi sâu nghiên cứu các qui trình cơng nghệ xuất bản phẩm điện tử,
tập trung về công nghệ - kỹ thuật trong xuất bản các loại xuất bản phẩm khác


5

nhau, trong đó có xuất bản SĐT chỉ dưới dạng tệp phổ biến nhất (pdf). Các
bước trong qui trình cơng nghệ biên tập xuất bản phẩm điện tử gồm: 1. Xây
dựng đề cương, lập các dự tốn kinh phí và lựa chọn công nghệ tổng quát cho
sách xuất bản lần đầu dưới dạng SĐT và cho sách số hóa sách in đã được phát
hành; 2. Thu thập và xây dựng dữ liệu; 3. Xây dựng cấu trúc và thư mục sách
4. Xử lý dữ liệu; 5. Số hóa (tạo sách điện tử); 6. Hoàn chỉnh chức năng sách
và kiểm tra các tệp tin; 7. Đóng gói. Với qui trình được đưa ra NXB đã thử
nghiệm tạo ra SĐT dưới dạng phổ biến nhất. Mặc dù phân tích những hạn chế
khi thực hiện qui trình này nhưng khi tiến hành thực nghiệm vấn đề về chất
lượng qui trình cũng chưa được nêu ra ở đây.
-

Tài liệu dịch “ Xuất bản xuất bản phẩm điện tử và xuất bản trên

mạng” (2006) của Trung Quốc (tài liệu lưu hành nội bộ Khoa Xuất bản, Học
viện Báo chí và tuyên truyền) đã đề cập tới qui trình xuất bản xuất bản phẩm
điện tử và xuất bản trên mạng, loại xuất bản lần đầu dưới hình thức điện tử.
Qui trình được xác định gồm các bước: 1. Xác định đề tài; 2. Lập phương án
tổng thể; 3. Chuẩn bị dữ liệu (tài liệu thô); 4. Thiết kế giao diện; 5. Biên tập
hợp thành; 6. Kiểm tra chất lượng; 7. Kiểm tra bản thảo cuối cùng. Tài liệu

cịn phân tích tỉ mỉ nội dung các bước trong đó nhưng nặng về nêu các u
cầu cơng nghệ với mức hiện đại tối đa.
-

Luận văn “Hoạt động xuất bản sách điện tử ở Nhà xuất bản Chính

trị Quốc gia – Sự thật hiện nay: Thực trạng và giải pháp” (2012) của Thạc sĩ
Nguyễn Thị Thúy. Đây là đề tài nghiên cứu sâu về hoạt động xuất bản điện tử
ở Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật với những thành tựu đáng kể và hạn
chế nhất định, đồng thời qua đó tác giả đã đề xuất một số giải pháp có giá trị
trong việc phát triển hoạt động xuất bản điện tử tại đơn vị. Trong luận văn,
qui trình xuất bản một bộ sách điện tử CD ROM Hồ Chí Minh tồn tập (2001)
cũng được đề cập đến với điều kiện đặc thù của Nhà xuất bản Chính trị quốc
gia Sự thật. Theo đó, luận văn mơ tả các bước thực hiện và phân tích một số


6

khâu cơ bản thực hiện qui trình tạo sách điện tử cho một bộ sách đã in và phát
hành, có tận dụng công nghệ để bổ sung một số dạng thơng tin mới như âm
thanh, hình ảnh động, các tệp video.
Thực tế, qui trình xuất bản sách điện tử được xây dựng nên là để tạo ra
các sản phẩm sách điện tử một cách bài bản. Những đề tài, nghiên cứu trên dù
đã nêu ra được qui trình xuất bản sách điện tử nhưng lại chưa giải quyết được
các vấn đề như: Sách điện tử tạo ra làm thế nào để có thể đáp ứng được mục
tiêu xuất bản của cơ sở, qui trình xuất bản sách điện tử được đánh giá dựa trên
nhưng tiêu chí nào, thực trạng áp dụng ra sao, khó khăn như thế nào,…
Những vấn đề này được tựu chung lại thành một vấn đề lớn là chất lượng qui
trình xuất bản sách điện tử.
Do đó, tôi muốn nghiên cứu về đề tài “Chất lượng qui trình xuất bản

sách điện tử ở Việt Nam hiện nay” vẫn còn bỏ ngỏ này. Và đây sẽ là một đề
tài mới, có ý nghĩa về mặt lý luận cũng như thực tiễn đối với hoạt động xuất
bản điện tử của ngành xuất bản.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu
Luận văn hướng mục đích vào nghiên cứu chất lượng qui trình xuất bản
sách điện tử nhằm tìm ra những ưu điểm và hạn chế của cơng tác biên tập
xuất bản sách điện tử ở Việt Nam hiện nay. Qua đó, đề xuất những giải pháp
có tính thực tiễn cao, đảm bảo chất lượng qui trình xuất bản sách điện tử, đem
đến cho độc giả Việt Nam những trải nghiệm tốt hơn cùng những ấn bản sách
điện tử.
Nhiệm vụ nghiên cứu
- Luận văn nghiên cứu, làm rõ các khái niệm liên quan đến chất lượng
qui trình xuất bản sách điện tử.
- Luận văn nghiên cứu thực trạng qui trình xuất bản sách điện tử ở Việt
Nam hiện nay, tìm ra những điểm cịn hạn chế của qui trình xuất bản sách


7

điện tử.
- Dựa vào những khó khăn, hạn chế trong qui trình biên tập sách điện
tử, luận văn đề xuất những giải pháp đảm bảo chất lượng qui trình xuất bản
sách điện tử ở Việt Nam hiện nay.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu
Luận văn xác định đối tượng nghiên cứu sẽ là chất lượng qui trình xuất
bản sách điện tử trong một số đơn vị, doanh nghiệp tiêu biểu chuyên sâu về
xuất bản sách điện tử ở Việt Nam.
Phạm vi nghiên cứu

Luận văn đi sâu vào nghiên cứu qui trình xuất bản sách điện tử tại Việt
Nam từ năm 2012 - 2019. Cụ thể, luận văn đi sâu vào nghiên cứu qui trình
xuất bản của 2 đơn vị nhà nước là Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật,
Nhà xuất bản Quân đội nhân dân; 2 đơn vị tư nhân có tham gia vào lĩnh vực
xuất bản là waka.vn và ipub.vn. Từ đó, luận văn sẽ có sự so sánh chất lượng
qui trình xuất bản điện tử của các đơn vị trên, rút ra chất lượng qui trình xuất
bản sách điện tử chung, chỉ ra những điểm tốt cần phát huy và những điểm
chưa tốt cần khắc phục để đảm bảo chất lượng qui trình xuất bản sách điện tử
ở Việt Nam.
5. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu lý thuyết chuyên ngành về
xuất bản đã được tiếp nhận trong quá trình học; phương pháp khảo sát thực tế
hoạt động xuất bản sách tại các đơn vị xuất bản sách điện tử tại Việt Nam;
phương pháp thu thập và xử lý thơng tin; phương pháp phân tích và tổng hợp;
phương pháp so sánh.
6. Đóng góp mới của đề tài
Đề tài nghiên cứu, đánh giá một cách tổng quát chất lượng qui trình
xuất bản sách điện tử ở Việt Nam hiện hay; nêu ra những khó khăn, hạn chế


8

của việc thực hiện qui trình biên tập xuất bản sách điện tử; đề xuất một số giải
pháp có tính thực tiễn nhằm đảm bảo chất lượng thực hiện qui trình xuất bản
sách điện tử ở Việt Nam trong tương lai.
7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Luận văn đã có những đóng góp nhất định vào các vấn đề lý luận trong
cơng tác xuất bản nói chung và hoạt động xuất bản sách điện tử nói riêng.
Luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho việc hoạch định phát triển
thị trường sách điện tử, nâng cao chất lượng sách điện tử của các lãnh đạo,

ban biên tập trong các nhà xuất bản, đơn vị xuất bản có xuất bản sách điện tử.
Đồng thời, đây cũng sẽ là tài liệu hữu ích cho học viên, sinh viên chuyên
ngành xuất bản điện tử.
8. Kết cấu nội dung
Ngoài phần mở đầu và kết luận, kết cấu của luận văn được chia làm 3
chương:
- Chương 1: Một số vấn đề lý luận cơ bản về chất lượng qui trình xuất
bản sách điện tử.
- Chương 2: Thực trạng chất lượng qui trình xuất bản sách điện tử ở
Việt Nam hiện nay.
- Chương 3: Giải pháp đề xuất nhằm đảm bảo chất lượng qui trình xuất
bản xuất bản sách điện tử ở Việt Nam hiện nay.


9

Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN
VỀ CHẤT LƯỢNG QUI TRÌNH XUẤT BẢN SÁCH ĐIỆN TỬ
1.1. Cơ sở lý luận về chất lượng qui trình xuất bản sách điện tử
1.1.1. Sách điện tử
Sách là một sản phẩm văn hóa của nhân loại, chứa đựng các giá trị văn
hóa tinh thần thuộc hình thái ý thức xã hội và nghệ thuật khác nhau, được ghi lại
dưới các dạng ngơn ngữ khác nhau (chữ viết, hình ảnh, âm thanh, ký hiệu,...) của
các dân tộc nhằm mục đích lưu trữ, tích lũy và truyền bá trong xã hội.
Vào những năm đầu của thế kỷ 20, cùng với sự phát triển của khoa học
công nghệ, sách điện tử đã ra đời như một xu thế mới trên toàn cầu. Sách điện
tử lần đầu tiên được biết đến rộng rãi thông qua dự án Gutenberg (Gutenberg
Project) năm 1971 bởi Michael Hart của trường ĐH Illinois (Mỹ), nhằm mục
đích tạo ra một thư viện công cộng điện tử với 10.000 đầu sách.
Theo Wikipedia, sách điện tử (tiếng Anh: electronic book; viết tắt:

eBook hoặc e-book) là một phương tiện số tương ứng của các loại sách in
thông thường. Loại sách này ngày càng phổ biến do việc dễ dàng phân phối,
chia sẻ với bạn đọc trên Internet.
Theo tác giả Michael F Suarez và H R Woudhuysen trong cuốn The
Oxford companion to the book (19): “Sách điện tử là loại sách xây dựng dưới
dạng tệp, tập hợp đa dạng các tính năng giao tiếp ưu việt của văn bản điện tử
với người đọc, được sử dụng thông qua các thiết bị kỹ thuật hiện đại như máy
tính cá nhân, các thiết bị đọc điện tử...”
Ở Việt Nam, sách điện tử hiện được xếp trong nhóm xuất bản phẩm
điện tử theo Điều 4 Luật Xuất bản 2012, được định dạng số và được đọc,
nghe, nhìn bằng các phương tiện điện tử. Các phương tiện điện tử này hoạt
động dựa trên công nghệ điện, điện tử, kỹ thuật số, từ tính, truyền dẫn khơng
dây, quang học, điện từ hoặc công nghệ tương tự quy định tại khoản 10 Điều


10

4 của Luật giao dịch điện tử.
Sách điện tử được hiểu từ một số cách tiếp cận và ở các mức độ khác
nhau. Ở mức độ chung nhất, sách điện tử là một cuốn sách in truyền thống
nhưng nó được tạo ra và sử dụng thông qua các thiết bị công nghệ thông tin.
Sách điện tử là một sản phẩm đặc biệt của xuất bản phẩm điện tử. Bởi
lẽ, thứ nhất, nó mang đặc điểm của sách truyền thống - một nguồn quí giá để
nâng cao tri thức, bồi dưỡng thẩm mỹ, đạo đức và quan điểm sống cho con
người trong mọi thời đại. Thứ hai, sách điện tử là một sản phẩm có nhiều khả
năng để cơng nghệ, kỹ thuật mới có cơ hội hiện thực hố trong thực tế cuộc
sống, nhờ việc u q sách và thói quen văn hoá đọc mọi người dành cho
sách mà họ chấp nhận sử dụng công nghệ. Thứ ba, trong điều kiện phát triển
kinh tế xã hội hiện nay, sách điện tử đã và đang trở thành một lĩnh vực có
những thuận lợi nhất định cho việc sản xuất, kinh doanh trên môi trường quốc

gia và quốc tế (18).
Liên quan đến qui trình xuất bản sách điện tử, sách điện tử có thể được
chia thành hai loại lớn: Loại thứ nhất được số hóa từ xuất bản phẩm in truyền
thống và phát hành hợp pháp; loại thứ hai là xuất bản lần đầu hoàn toàn theo
phương pháp xuất bản điện tử. Ngoài ra, dựa vào cách thức, yêu cầu xuất bản
khác nhau, sách điện tử cũng được phân thành nhiều loại khác như: sách điện
tử chỉ có văn bản, hình ảnh tĩnh; sách có hình ảnh âm thanh động, giọng nói;
sách được phát hành thông qua hệ thống mạng nội bộ và liên mạng; sách
được sử dụng trên các thiết bị chuyên dùng; sách sử dụng trên các thiết bị
thông minh và máy tính,… Mỗi loại sách điện tử khác nhau sẽ có qui trình
xuất bản khơng giống nhau.
Thực tế, cho dù đôi khi được quan niệm là “phiên bản số của một cuốn
sách in truyền thống” nhưng rất nhiều sách điện tử tồn tại mà khơng hề có
phiên bản in trên giấy. Sách điện tử có thể được đọc trên một thiết bị đọc sách
điện tử (e-book reader), hoặc bất kỳ một thiết bị điện tử khác có màn hình:


11

Máy tính, điện thoại thơng minh,...
Tóm lại, dựa vào những đặc tính của sách điện tử, ta có thể định nghĩa
khái niệm sách điện tử như sau: Sách điện tử là một xuất bản phẩm dạng số,
được xây dựng dưới dạng tệp, tập hợp đa dạng các tính năng ưu việt của văn
bản điện tử (chữ, hình ảnh, âm thanh,…) để tương tác với người dùng và được
đọc trên máy tính hay các thiết bị điện tử khác.
Có thể khẳng định sách điện tử chính là một loại hình sách mới của thời
đại công nghệ thông tin, của thời đương đại và tương lai. Sự ra đời của sách
điện tử đã và đang tạo ra bước phát triển mạnh mẽ cho ngành xuất bản nói
chung và xuất bản sách điện tử nói riêng.
1.1.2. Xuất bản sách điện tử

Xuất bản sách điện tử có thể hiểu là sự kết hợp giữa nội dung với công
công nghệ thông tin và truyền thông để tạo và phân phối các cuốn sách số tới
người sử dụng (18).
Theo khái niệm trên thì so với xuất bản sách in truyền thống, xuất bản
sách điện tử có sự khác biệt nổi bật ở yếu tố sử dụng cơng nghệ thơng tin và
truyền thơng. Chính sự khác biệt trong phương thức xuất bản đã tạo ra sự
khác biệt rõ ràng giữa 2 loại hình sách in truyền thống và ebook, điển hình là
khác biệt trong cách sử dụng và tiếp thu kiến thức từ 2 loại sách này.
Căn cứ vào các tiêu chí khác nhau, xuất bản sách điện tử sẽ được phân
thành nhiều loại không giống nhau. Trong đó, cách phân loại quan trọng nhất
từ phía người sử dụng và người sản xuất chính là dựa vào định dạng sách điện
tử được xuất bản (18).
Theo tiêu chí định dạng của sách điện tử, xuất bản sách điện tử được
phân thành các định dạng tương ứng với các phần mềm để đọc sau:
- Thứ nhất, xuất bản sách điện tử định dạng Adobe AcrobatReader,
Microsoft Redaer, HTML dùng để đọc trên các máy tính xách tay, máy tính
cá nhân, máy tính nối mạng.


12

- Thứ hai, xuất bản sách điện tử định dạng Mobipocket Reader, Palm
Reader, Gemstar eBook, Microsoft Word, Plain Text, InstanteBook, Hiebook
dùng để đọc trên các thiết bị số cầm tay và máy tính.
Tuy nhiên, trong số các định dạng trên, có 3 định dạng xuất bản sách
điện tử hiện được sử dụng nhiều và vẫn đang tiếp tục phát triển chính là:
Adobe AcrobatReader, Microsoft Redaer và HTML. Riêng trong lĩnh vực
giáo dục và đào tạo, các giáo trình, tài liệu giảng dạy khi được xuất bản theo
phương thức điện tử thường xuất bản dưới định TollBook (TBK) nhiều hơn.
Ngoài phân loại dựa vào định dạng, xuất bản sách điện tử cịn cách phân

loại rất thơng dụng khác là dựa vào nguồn bản thảo để tạo ra sách điện tử.
Với cách phân loại dựa vào nguồn bản thảo để tạo ra sách điện tử, xuất
bản sách điện tử sẽ được phân thành 3 loại sau:
- Xuất bản sách điện tử từ nguồn sách in truyền thống trong nước.
- Xuất bản sách điện tử từ nguồn sách nước ngoài.
- Xuất bản sách điện tử từ nguồn bản thảo mới, tạo ra phiên bản đầu
tiên là sách số.
Theo đó, ở mỗi loại xuất bản sách điện tử có nguồn bản thảo khác nhau
thì qui trình xuất bản cũng sẽ khác nhau.
Đối với loại xuất bản sách điện tử từ nguồn sách in truyền thống trong
nước thì đơn vị xuất bản sẽ sử dụng sẵn chất liệu từ sách điện tử đã in. Các
khâu trong qui trình xuất bản sách điện tử sẽ được giản lược đi ở mức tối đa.
Thay vì phải kì công khai thác bản thảo, đánh giá bản thảo, biên tập bản thảo,
… đơn vị xuất bản chỉ phải nhận file bản thảo đã được biên tập từ sách in về,
tiến hành biên tập lại một lần nữa (tùy đơn vị) rồi sau đó cho tiến hành số hóa
và phát hành.
Đối với xuất bản sách điện tử có nguồn từ sách nước ngồi, khơng chỉ
khai thác bản thảo, mua bản quyền mà các đơn vị xuất bản còn phải tiến hành
biên dịch sau đó mới triển khai biên tập và các cộng đoạn sau đó để tạo ra một


13

cuốn sách điện tử hoàn chỉnh.
Đối với xuất bản sách điện tử từ nguồn bản thảo mới để tạo ra phiên
bản đầu tiên là sách số thì qui trình được triển khai sẽ gần giống với qui trình
xuất bản một cuốn sách thông thường. Tuy nhiên, điểm khác biệt lớn nhất là
sau khi biên tập hoàn tất, bản thảo sách điện tử sẽ được tiến hành số hóa thay
vì mang in như với sách in truyền thống.
Thự tế, chính khâu số hóa hay cịn được hiểu là yếu tố CNTT sẽ là một

trong những yếu tố quan trọng tác động đến chất lượng của quy trình xuất bản
sách điện tử.
1.1.3. Qui trình xuất bản sách điện tử
Dựa vào cách thức xuất bản sách điện tử, ta có thể định nghĩa qui trình
xuất bản sách điện tử như sau: Qui trình xuất bản sách điện tử chính là trình
tự thực hiện tất cả các khâu để có thể tạo nên một cuốn sách điện tử.
Tương tự với xuất bản sách in truyền thống, qui trình xuất bản sách
điện tử cũng phải trải qua tất cả các khâu: Tổ chức, khai thác bản thảo, biên
tập thành bản mẫu,… rồi sau đó sẽ được áp dụng các phương tiện điện tử để
số hóa và tạo nên một cuốn sách điện tử.
Một cách chung nhất, các khâu trong qui trình xuất bản sách điện tử đã
được quy định rất rõ ràng bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền, nhằm đáp
ứng đúng mục tiêu xuất bản đã đề ra.
Cụ thể, trong Khoản 8 Điều 4 của Luật Xuất bản 2012 đã quy định rõ:
“Xuất bản điện tử là việc tổ chức, khai thác bản thảo, biên tập thành bản mẫu
và sử dụng phương tiện điện tử để tạo ra xuất bản phẩm điện tử.” (14)
Xuất bản sách điện tử sẽ có những bước của qui trình xuất bản sách
điện tử cũng phải thực hiện như trong qui trình xuất bản sách truyền thống. Ví
dụ như: Hình thành ý tưởng (hay đề tài), triển khai đề tài, biên tập, hoàn chỉnh
về nội dung, phát hành,… Xuất bản sách điện tử cũng có những bước và trình
tự cơng việc như vậy. Nhưng nó cũng có những điểm khác biệt với tư cách là


14

một lĩnh vực chuyên nghiệp. Chẳng hạn như khi xác định đề tài, ta cần lưu ý
ngay đến đặc trưng của xuất bản sách điện tử, là có thể xuất bản tức thì nên
những đề tài mang tính thời sự hoặc công nghệ - những vấn đề luôn dễ lạc
hậu với thời gian, có thể là những đề tài được ưu tiên trước. Tuy vậy, xuất bản
sách điện tử cũng có những qui trình mang tính đặc thù của nó, chủ yếu là gắn

với yếu tố công nghệ - CNTT - truyền thơng trong sản xuất (18).
Cơng đoạn số hóa bản thảo hay chính là q trình chuyển đổi để tạo
sách điện tử luôn được coi là khâu đặc trưng và quan trọng trong qui trình
xuất bản sách điện tử. Bởi, khâu số hóa sẽ đóng vai trị quyết định tới giao
diện hiển thị và các tính năng ưu việt của sản phẩm sách điện tử so với sách in
truyền thống. Do đó, có thể dễ dàng nhận thấy điểm khác biệt lớn nhất của qui
trình xuất bản sách điện tử với qui trình xuất bản sách in chính là yếu tố
CNTT, qua việc sử dụng phương tiện điện tử để tạo SĐT.
Trong qui trình xuất bản sách điện tử, nhiều nhà sản xuất sách điện tử
cịn áp dụng cơng nghệ mã hóa như một biện pháp bảo mật nhằm ngăn chặn
vi phạm bản quyền. Biện pháp bảo vệ bằng kỹ thuật này cho phép mã hóa sản
phẩm nhằm tránh bị sao chép.
Hiện nay, để có thể xuất bản một cuốn sách điện tử thì sẽ có 2 cách:
- Cách thứ nhất là xuất bản truyền thống (xuất bản thương mại). Với cách
này, đơn vị xuất bản sẽ bỏ toàn bộ chi phí để xuất bản một cuốn sách với mục
đích thương mại, đồng thời sẽ phải trả tiền bản quyền cho sách mà mình bán.
- Cách thứ hai là tự xuất bản. Với loại này, tác giả sẽ là người tự chịu
tồn bộ chi phí để xuất bản cuốn sách của mình ra thị trường, tiếp cận với độc
giả.
Tóm lại, qui trình xuất bản sách điện tử chính là trình tự thực hiện tất
cả các cơng đoạn để có thể tạo nên được một cuốn sách điện tử. Các công
đoạn này cơ bản nhất bao gồm: Tổ chức, khai thác bản thảo, biên tập thành
bản mẫu và số hóa thành sách điện tử. Trong đó, số hóa chính là công đoạn


15

mang tính đặc thù và khác biệt nhất của qui trình xuất bản sách điện tử so với
qui trình của xuất bản sách in truyền thống.
Thực tế, xuất bản điện tử ở Việt Nam chưa có một có một qui định nào

chuẩn hóa qui trình xuất bản sách điện tử. Dựa vào các yêu cầu và cách thức
xuất bản, mỗi đơn vị xuất bản sẽ xây dựng nên cho mình một qui trình xuất
bản sách điện tử khơng giống nhau và ảnh hưởng tới chất lượng qui trình xuất
bản SĐT của đơn vị.
1.1.4. Chất lượng qui trình xuất bản sách điện tử
Khái niệm chất lượng là một phạm trù phức tạp, vậy nên nếu tiếp cận
từ nhiều góc độ khác nhau thì nó có rất nhiều định nghĩa khác nhau.
Cách thứ nhất, tiếp cận từ góc độ chất lượng sản phẩm được sản xuất ra,
theo cách hiểu thông thường nhất, chất lượng sản phẩm hay chất lượng qui
trình là một sản phẩm hay qui trình hồn thiện, hồn hảo, nó làm nổi danh tiếng
và tạo nên thương hiệu cho người sở hữu nó. Ví dụ như thương hiệu gốm Bát
Tràng. Trong lĩnh vực xuất bản thì chính thương hiệu, tên tuổi của NXB nào đó
sẽ tạo nên chất lượng của sản phẩm, quy trình xuất bản sách điện tử. Tuy nhiên,
cách tiếp cận này dù dễ hiểu nhưng nó khó có thể sử dụng để đánh giá tồn bộ
các đơn vị xuất bản SĐT. Bởi, các nhà xuất bản khác nhau có mục tiêu xuất
bản và điều kiện nguồn lực xuất bản khác nhau. Hơn nữa, nếu đánh gia chất
lượng chỉ dựa trên thương hiệu thì sẽ là một góc nhìn phiến diện.
Cách thứ hai, tiếp cận ở góc độ chất lượng là sự phù hợp của các tiêu
chuẩn (thông số kỹ thuật). Với cách tiếp cận này thì chất lượng được dựa trên
các tiêu chuẩn và thông số kỹ thuật. Chất lượng của sản phẩm hay chất lượng
qui trình ở đây được đánh giá bằng sự phù hợp của nó với các tiêu chuẩn
được qui định trước đó (xuất phát từ khái niệm kiểm soát chất lượng). Tuy
nhiên, cách tiếp cận này có hạn chế là nó dựa trên các tiêu chuẩn, thơng số kỹ
thuật, những yếu tố ít nhiều mang tính ổn định, để đánh giá chất lượng. Trong
khi đó, xuất bản sách điện tử lại liên quan chặt chẽ tới những tiến bộ khoa học


16

cơng nghệ. Vì thế tiêu chuẩn tĩnh để xem xét là khó được chấp nhận.

Cách thứ ba, tiếp cận quan niệm chất lượng là phù hợp với mục đích.
Theo đó, chất lượng qui trình được đánh giá bởi mức độ mà qui trình đáp ứng
mục đích đặt ra từ trước, hướng tới cung cấp một hình mẫu xác định các tiêu
chí mà một hoạt động hay qui trình cần có. Cách tiếp cận này có tính động,
thay đổi theo thời gian và tùy thuộc vào bối cảnh kinh tế xã hội chung của đất
nước và tùy thuộc vào điều kiện đặc thù của cơ sở xuất bản SĐT mà xác định
các tiêu chí cần có cho qui trình xuất bản SĐT của mình.
Cách thứ tư, tiếp cận chất lượng với tư cách là hiệu quả của việc đạt
mục đích của cơ sở xuất bản. Ở đây chất lượng qui trình xuất bản được hiểu là
qui trình đạt được mục đích đặt ra và có hiệu quả và năng suất nhất. Cách tiếp
cận này cho phép các cơ sở xuất bản tự đặt ra các tiêu chuẩn và mục đích xuất
bản sách điện tử của mình. Các tiêu chuẩn để đảm bảo xuất bản và mục tiêu
xuất bản SĐT được xem xét thông qua các cơ quan, tổ chức hữu quan để
khẳng định xem chúng đã đủ khả năng giúp cho cơ sở đạt được mục tiêu đặt
ra một cách hiệu quả và hiệu suất nhất không. Cách tiếp cận này cho phép xây
dựng mơ hình chất lượng qui trình đối với các cơ sở có nguồn lực khác nhau
cả hạn chế và dồi dào, giúp cơ sở sử dụng hợp lý, tối đa nguồn lực hiện có để
đạt mục tiêu đặt ra có hiệu quả nhất.
Căn cứ vào thực tiễn hoạt động xuất bản sách điện tử ở nước ta hiện nay,
dựa vào những nền tảng xuất bản điện tử đã có, những nền tảng đã bắt đầu xây
dựng và mới đưa vào hoạt động, tạo nền móng vững chắc cho nền xuất bản
sách điện tử phát triển trong thời gian tới, luận văn sử dụng cách tiếp cận thứ tư
để có thể nêu thực trạng chất lượng qui trình xuất bản sách điện tử ở Việt Nam
hiện nay (dựa trên phân tích một số dơn vị xuất bản điện tử tiêu biểu).
Tựu chung lại, từ những đặc trưng của khái niệm chất lượng, ta có rút ra
định nghĩa về chất lượng qui trình xuất bản sách điện tử như sau: Chất lượng qui
trình xuất bản sách điện tử là khả năng thực hiện tốt các khâu trong qui trình xuất


17

bản điện tử từ tổ chức bản thảo, khai thác bản thảo, biên tập thành văn bản mẫu,
số hóa,… sao cho có thể đáp ứng tốt nhất, hiệu quả nhất mục đích xuất bản sách
điện tử của các đơn vị xuất bản.
Đặc biệt, để đánh giá chất lượng của qui trình xuất bản sách điện tử có
tốt hay khơng, sách điện tử nói riêng và tất cả các loại sách ở Việt Nam nói
chung cịn phải đáp ứng một u cầu đặc thù nữa, đó chính là hồn thành tốt
nhiệm vụ chính trị - tư tưởng theo đúng định hướng của Đảng, Nhà nước.
1.1.5. Vai trò của việc xác định chất lượng qui trình xuất bản sách
điện tử
Việc xác định được chất lượng qui trình xuất bản sách điện tử đóng vai
trị làm cơ sở nền tảng cho việc xây dựng các hệ thống chính sách, thủ tục qui
định, hành động và thái độ của các đơn vị xuất bản đổi với cơng tác xuất bản
nói chung, đồng thời duy trì, củng cố chất lượng quy trình xuất bản sách điện
tử của mỗi đơn vị xuất bản.
Thực tế, khi tiến hành đánh giá và xác định được chất lượng qui trình
xuất bản sách điện tử sẽ giúp cho cơ sở xuất bản xây dựng, hoạch định được
mục tiêu và tầm nhìn cho hoạt động xuất bản của đơn vị mình rõ ràng hơn.
Dựa trên kết quả về chất lượng quy trình xuất sách điện tử đã đạt được ở
một giai đoạn nhất định sẽ, các đơn vị xuất bản sẽ có thể nhìn ra những thiếu
sót, hạn chế của mình trong công tác xuất bản điện tử, đồng thời lấy kết quả đạt
được làm tiền đề, lấy hạn chế gặp phải làm động lực để tiếp tục cải thiện, đảm
bảo, nâng cấp chất lượng qui trình xuất bản sách điện tử ở những giai đoạn sau,
trên cơ sở đổi mới về công nghệ và cách thức làm việc hiệu quả hơn.
1.2. Các tiêu chí đánh giá chất lượng sách điện tử
Qui trình xuất bản sách điện tử với mục đích cuối cùng là để tạo ra
những sản phẩm sách điện tử tốt nhất. Điều này đồng nghĩa rằng, chính những
cuốn sách điện tử, chất lượng của những cuốn sách điện tử sẽ là kết quả trung
thực nhất phản ánh chất lượng qui trình xuất bản sách điện tử.

18

Do đó, xác định được các tiêu chí đánh giá chất lượng sách điện tử
chính là cơ sở, nền tảng để xác định các tiêu chí đánh giá chất lượng qui trình
xuất bản sách điện tử.
Thực tế, hầu hết các sách điện tử trên thế giới nói chung và Việt Nam
nói riêng, khi xuất bản đều phải tuân theo quy chuẩn của một cuốn sách
truyền thống thơng thường. Có nghĩa là sách điện tử bên cạnh việc phải thể
hiện được điểm riêng biệt, vượt trội của mình so với sách giấy thì cịn phải
đảm bảo được tính chuẩn mực của một xuất bản phẩm mang lại tri thức đúng
nghĩa cho con người. Do đó, để đánh giá về chất lượng của một cuốn sách
điện tử bất kì thì khơng thể chủ quan, tùy tiện nhìn vào nội dung hay hình
thức của sách.
Khi đánh giá một cuốn sách điện tử có chất lượng tốt hay khơng, ngồi
nội dung bản thảo hay thì nó cịn phải đảm bảo các tiêu chí cơ bản: Chất
lượng biên tập, chất lượng số hóa và chất lượng phát hành. Nói theo cách
khác thì ba yếu tố này chính là thước đo, là căn cứ phản ánh tốt nhất chất
lượng của một cuốn sách điện tử, đồng thời là phản ánh chất lượng qui trình
xuất bản SĐTvề cả nội dung lẫn hình thức.
1.2.1. Chất lượng biên tập
Lâu nay, mỗi cuốn sách nói chung và sách điện tử nói riêng, khi ra đời,
đều được coi là “đứa con tinh thần” của chính tác giả viết ra nó. Thế nhưng,
để sách có thể đến được với độc giả thì nó phải trải qua cả một qui trình xuất
bản sách điện tử rất chỉn chu: Từ khai thác bản thảo, chỉnh sửa, soát lỗi, biên
tập thành bản mẫu,... đến rất nhiều các khâu khác. Trong đó, biên tập là khâu
vơ cùng quan trọng, quyết định trực tiếp đến chất lượng nội dung của mỗi một
cuốn sách khi phát hành. Và biên tập viên chính là người tham gia cơng tác
biên tập, chịu trách nhiệm hoàn toàn về chất lượng của khâu này.
Theo lý luận xuất bản, biên tập là một khâu, một công đoạn trong dây

chuyền sản xuất, phân phối và tiêu dùng xuất bản phẩm. Cụ thể, biên tập


19

chính là q trình tổ chức sản xuất nhằm khai thác, lựa chọn những tác phẩm,
tài liệu phục vụ cho nhu cầu truyền thông; đánh giá, tu chỉnh, nâng cao chất
lượng những sản phẩm ấy để cung cấp cho đông đảo quần chúng những sản
phẩm có giá trị văn hóa, xã hội cao, phù hợp nhu cầu, thị hiếu và yêu cầu phát
triển lành mạnh của xã hội (10).
Hiểu một cách đơn giản hơn, biên tập là một khâu nghiệp vụ của công
tác xuất bản. Nhiệm vụ cụ thể của công tác biên tập là: Đọc và nhận xét, đánh
giá bản thảo, gia cơng, sửa chữa bản thảo, hồn thiện bản thảo thành bản mẫu
để đưa in.
Cũng tương tự, biên tập sách điện tử được hiểu là biên tập nội dung
(text và các thành phần khác thuộc đặc thù của sách điện tử như: multimedia,
thành phần, nội dung tương tác, giao diện sách điện tử,...) và sử dụng phương
tiện điện tử để tạo ra xuất bản phẩm điện tử.
Trước khi lưu các tệp tin vào các thư mục, nội dung sách điện tử cần
được biên tập, hiệu chỉnh cho phù hợp với yêu cầu hiển thị khi đọc và với khả
năng hỗ trợ của chương trình tạo sách. Việc biên tập thơng tin văn bản, âm
thanh, hình ảnh,... có thể thực hiện từ các chương trình khác rồi sau đó nhập
vào chương trình tạo sách; hoặc cũng có thể nhập trực tiếp thơng tin vào
chương trình tạo sách rồi tiếp tục biên tập và hồn chỉnh.
Tuy nhiên, khơng giống với nhiều lĩnh vực khác, công tác biên tập
trong xuất bản sách nói chung và sách điện tử nói riêng, mang đặc thù của
một sản phẩm văn hóa, phải đi đúng theo định hướng của Đảng và Nhà nước
nên trong quá trình biên tập, địi hỏi biên tập viên cần nhạy cảm, kịp thời phát
hiện các nội dung, tư tưởng mang tính chất chống phá, góp phần kiểm duyệt,
ngăn chặn những các thủ đoạn diễn biến hồ bình của các thế lực thù địch

xâm nhập, tuyên truyền, kích động trên lĩnh vực xuất bản.
Hiệu quả của công tác biên tập sách điện tử là bản thảo sau khi biên tập
phải hay hơn; văn phong trong sáng hơn, cô đọng và súc tích hơn; nội dung