Bài tiểu luận Lý thuyết xã hội học

A. M Đ U.Ở Ầ
Xã h i h c là m t ngành khoa h c nghiên c u v các v n đ xã h i,ộ ọ ộ ọ ứ ề ấ ề ộ
s v n đ ng và phát tri n c a xã h i, nh ng m i quan h t ng tác trongự ậ ộ ể ủ ộ ữ ố ệ ươ
xã h i. Nó đã có nhi u đóng góp cho s phát tri n c a khoa h c xã h i vàộ ề ự ể ủ ọ ộ
góp ph n thúc đ y xã h i phát tri n. Trong nghiên c u xã h i h c thì sầ ẩ ộ ể ứ ộ ọ ự
đóng góp c a các lý thuy t xã h i là đ c bi t quan tr ng. xu t phát t tủ ế ộ ặ ệ ọ ấ ừ ư
t ng c a các nhà tri t h c, nhà xã h i h c l n v đ i s ng xã h i. đã Cóưở ủ ế ọ ộ ọ ớ ề ờ ố ộ
nhi u lý thuy t ra đ i và có đóng góp l n cho quá trình nghiên c u xã h iề ế ờ ớ ứ ộ
h c trong đó ph i k đ n nh : lý thuy t xung đ t, thuy t l a ch n h p lý,ọ ả ể ề ư ế ộ ế ự ọ ợ
thuy t hành đ ng xã h i, thuy t t ng tác bi u t ng… đây chúng tôiế ộ ộ ế ươ ể ượ Ở
s tìm hi u v m t lý thuy t mà theo Robert Nisbet “ không nghi ng gìẽ ể ề ộ ế ờ
n a là lý thuy t quan tr ng nh t trong các môn khoa h c xã h i trong thữ ế ọ ấ ọ ộ ế
k hi n nay”. Đó là lý thuy t c u trúc _ ch c năng.ỷ ệ ế ấ ứ

Bài ti u lu n lý thuy t xã h i hocể ậ ế ộ
1
B. LÝ THUY T C U TRÚC – CH C NĂNG.Ế Ấ Ứ
I. NGU N G C RA Đ I.Ồ Ố Ờ
Ngu n g c c a lý thuy t c u ch c năng, không còn nghi ng gì n aồ ố ủ ế ấ ứ ờ ữ
chúng ta có th kh ng đ nh r ng là lý thuy t đ u tiên quan tr ng c a xãể ẳ ị ằ ế ầ ọ ủ
h i h c s ra đ i c a nó đ c xu t phát t tri t h c.ộ ọ ự ờ ủ ượ ấ ừ ế ọ
Nh ng năm 1940 và 1950 chính là nh ng năm đi đ n đ nh cao và b tữ ữ ế ỉ ắ
đ u suy vong c a thuy t c u trúc ch c năng. Trong nh ng năm này,ầ ủ ế ấ ứ ữ
parsons đã đ a ra các trình bày rõ ràng đã ánh ph n ánh s chuy n h ngư ả ự ể ướ
t lý thuy t hành đ ng sang thuy t c u trúc ch c năng, Các sinh viên c aừ ế ộ ế ấ ứ ủ
ông đã lan tr i trên kh p đ t n c và gi các v trí hàng đ u trong cácả ắ ấ ướ ữ ị ầ
phân khoa xã h i h c. nh ng sinh viên này đã t o ra các tác ph m c aộ ọ ữ ạ ẩ ủ
riêng mình, là nh ng c ng hi n đ c công nh n r ng rãi c a thuy t c uữ ố ế ượ ậ ộ ủ ế ấ
trúc ch c năng. Ví d năm 1945, Kingsley David và Wilbert Moore xu tứ ụ ấ
b n m t lu n văn phân tích nh ng phân t ng xã h i t m t vi n c nhả ộ ậ ữ ầ ộ ừ ộ ế ả
ch c năng c u trúc. đó là m t trong nh ng trình bày rõ ràng nh t v quanứ ấ ộ ữ ấ ề

đi m ch c năng c u trúc, trong đó h lý lu n r ng s phân t ng là m tể ứ ấ ọ ậ ằ ự ầ ộ
c u trúc c n thi t v m t ch c năng cho s t n t i xã h i. ấ ầ ế ề ặ ứ ự ồ ạ ộ
Năm 1949 Merton xu t b n m t ti u lu n đã tr thành m t công bấ ả ộ ể ậ ỏ ộ ố
ch ng trình c a thuy t ch c năng c u trúc. trong đó, ông c n th n tìmườ ủ ế ứ ấ ẩ ậ
cách phác h a các nguyên t c b n c a lý thuy t và m r ng nó theo m tọ ố ơ ả ủ ế ở ộ ộ
h ng. thuy t ch c năng c u trúc không ch gi i quy t các ch c năng tíchướ ế ứ ấ ỉ ả ế ứ
c c mà c các hi u qu tiêu c c. ngoài ra nó còn t p trung vào s cânự ả ệ ả ự ậ ự
b ng m ng gi a các ch c năng và phi ch c năng ho c là v n đ m t c uằ ạ ữ ứ ứ ặ ấ ề ộ ấ
trúc nhìn t ng quát là mang tính ch c năng hay phi ch c năng nhi u h n. ổ ứ ứ ề ơ
Bài ti u lu n lý thuy t xã h i hocể ậ ế ộ
2
L ch s c a thuy t này g n li n v i tên tu i c a các nhà xã h i h cị ử ủ ế ắ ề ớ ổ ủ ộ ọ
Auguscomte, spencer, Durkheim, Parson…và nhi u ng i khác. ề ườ
V m t thu t ng , ch thuy t ch c còn d c g i là thuy t ch cề ặ ậ ữ ủ ế ứ ượ ọ ế ứ
năng c u trúc hay thuy t c u trúc ch c năng. Các tá giar c a thuy t ch cấ ế ấ ứ ủ ế ứ
năng đ u nh n m nh tính liên k t ch t ch c a các b ph n c u thànhề ấ ạ ế ặ ẽ ủ ộ ậ ấ
nên m t ch nh th mà m i b i ph n đ u có ch c năng nh t đ nh góp ph nộ ỉ ể ỗ ộ ậ ề ứ ấ ị ầ
đ m b o s t n t i c a ch nh th đó v i t cách là m t c u trúc t ngả ả ự ồ ạ ủ ỉ ể ớ ư ộ ấ ươ
đ i n đ nh,b n v ng. parson và merton đã t ng s d ng thu t ng này vàố ổ ị ề ữ ừ ử ụ ậ ữ
t ng đ c coi là tác gi c a thuy t ch c năng c u trúc. Nh ng sau nàyừ ượ ả ủ ế ứ ấ ư
chính parsons đã cho r ng c m t c u trúc ch c năng là tên g i không phùằ ụ ừ ấ ứ ọ
h p trong lý thuy t xã h i h c và dùng thay vào đó là thuy t h th ng.ợ ế ộ ọ ế ệ ố
Ngu n g c c a lý thuy t c u trúc ch c năng là: th nh t truy nồ ố ủ ế ấ ứ ứ ấ ề
th ng khoa h c xã h i pháp coi tr ng s n đ nh, tr t t c a h th ng v iố ọ ộ ọ ự ổ ị ậ ự ủ ệ ố ớ
các b ph n có quan h ch c năng h u c v i ch nh th h th ng và thộ ậ ệ ứ ứ ơ ớ ỉ ể ệ ố ứ
hai là truy n th ng khoa h c Anh v i thuy t ti n hóa, thuy t kinh t ,ề ố ọ ớ ế ế ế ế
thuy t v l i, thuy t h u c phát tri n m nh. T hai truy n th ng này đãế ị ợ ế ứ ơ ể ạ ừ ề ố
n y sinh nh ng ý t ng khoa h c v xã h i nh là m t sinh th h u cả ữ ưở ọ ề ộ ư ộ ể ữ ơ
đ c bi t v i h th ng g m các thành ph n có nh ng ch c năng nh t đ nhặ ệ ớ ệ ố ồ ầ ữ ứ ấ ị
t o thành c u trúc n đ nh.ạ ấ ổ ị

Comte là ng i đ u tiên nghi n c u tĩnh h c xã h i đ tìm hi u vàườ ầ ể ứ ọ ộ ể ể
duy trì s n đ nh, tr t t c a c u trú xã h i. ông cho r ng do thi u sự ổ ị ậ ự ủ ấ ộ ằ ế ự
ph i h p nh p nhàng gi a cá b ph n mà c u trúc xã h i b r i lo n gây raố ợ ị ữ ộ ậ ấ ộ ị ố ạ
s b t th ng xã h i. Nh ng ông ch a s d ng khái ni m ch năng v iự ấ ườ ộ ư ư ử ụ ệ ứ ớ
t cách là ph m trù xã h i. Spencer đã v n d ng hàng lo t các khái ni mư ạ ộ ậ ụ ạ ệ
sinh v t h c nh s ti n hóa, s phân hóa ch c năng và đ c bi t là kháiậ ọ ư ự ế ự ứ ặ ệ
Bài ti u lu n lý thuy t xã h i hocể ậ ế ộ
3
ni m c u trúc và ch c năng đ gi i thích các hi n t ng c a sinh th cệ ấ ứ ẻ ả ệ ượ ủ ể ơ
th xã h i. ông cho r ng thông qua quá trình phân hóa, chuyên môn hóa màể ộ ằ
xã h i loài ng i đã ti n hóa t hình th c đ n gi n lên ph c t p. ông chộ ườ ế ừ ứ ơ ả ứ ạ ỉ
ra r ng s bi n đ i ch c năng c a các b ph n kéo theo s bi n đ i c uằ ự ế ổ ứ ủ ộ ậ ự ế ổ ấ
trúc c a c ch nh th xã h i. Dukheim không nh ng nghiên c u ch c năngủ ả ỉ ể ộ ữ ứ ứ
và c u trúc xã h i mà còn đ a ra các quy tăc s d ng các khái ni m nàyấ ộ ư ử ụ ệ
làm công c phân tích xã h i h c. ông đ ra yêu c u là nghiên c u xã h iụ ộ ọ ề ầ ứ ộ
h c c n ph i phân bi t rõ nguyên nhân và ch c năng c a s ki n xã h i,ọ ầ ả ệ ứ ủ ự ệ ộ
vi c ch ra đ c ch c năng t c là l i ích, tác d ng hay s th a mãn m tệ ỉ ượ ứ ứ ợ ụ ự ỏ ộ
nhu c u không có nghĩa là gi thích đ c s hình thành và b n ch t c aầ ả ượ ự ả ấ ủ
s ki n xã h i. Đóng góp vào lý thuy t c u trúc ch c năng còn có các nhàự ệ ộ ế ấ ứ
nghiên c u khác.ứ
S phát tri n c a lý thuy t c u trúc ch c năng là k t qu c a nh ngự ể ủ ế ấ ứ ế ả ủ ữ
đóng góp lý lu n xã h i h c c a nhi u xã h i khác nhau, nh ng th ngậ ộ ọ ủ ề ộ ư ố
nh t là ch cho r ng đ gi i thích s t n t i và v n hành c a xã h iấ ở ỗ ằ ể ả ự ồ ạ ậ ủ ộ
h c c a nhi u tác gi khác nhau, nh ng th ng nh t ch cho r ng đọ ủ ề ả ư ố ấ ở ỗ ằ ể
gi i thích s t n t i và v n hành c a xã h i c n phân tích c u trúc ch cả ự ồ ạ ậ ủ ộ ầ ấ ứ
năng c a nó t c là ch ra các thành ph n c u thành và các c ch ho tủ ứ ỉ ầ ấ ơ ế ạ
đ ng c a chúng.ộ ủ
Các lu n đi m g c c a thuy t c u trúc ch c năng đ u nh n m nh sậ ể ố ủ ế ấ ứ ề ấ ạ ự
cân b ng, n đ nh và kh năng thích nghi c a c u trúc. Thuy t này choằ ổ ị ả ủ ấ ế
r ng m t xã h i t n t i đ c, phát tri n đ c là do các b ph n c uằ ộ ộ ồ ạ ượ ể ượ ộ ậ ấ

thành c a nó ho t đ ng nh p nhàng v i nhau đ đ m b a s cân b ngủ ạ ộ ị ớ ể ả ỏ ự ằ
chung c a c c u trúc, đ i v i c u trúc xã h i các đ i di n c a chủ ả ấ ố ớ ấ ộ ạ ệ ủ ủ
thuy t ch c năng v a nh n m nh tính h th ng c a nó v a đ cao vai tròế ứ ừ ấ ạ ệ ố ủ ừ ề
Bài ti u lu n lý thuy t xã h i hocể ậ ế ộ
4
quan tr ng c a h giá tr , h chu n m c xã h i trong vi c t o d ng sọ ủ ệ ị ệ ẩ ự ộ ệ ạ ự ự
nh t trí, th ng nh t, n đ nh, tr t t xã h i.ấ ố ấ ổ ị ậ ự ộ
Đ ng th i v m t ph ng pháp lu n thuy t ch c năng h ng vàoồ ờ ề ặ ươ ậ ế ứ ướ
gi i quy t v n đ b n ch t c a c u trúc xã h i và h qu c a c u trúc xãả ế ấ ề ả ấ ủ ấ ộ ệ ả ủ ấ
h i. đ i v i b t kì s ki n, hi n t ng xã h i nào. Đ ng th i v m tộ ố ớ ấ ự ệ ệ ượ ộ ồ ờ ề ặ
ph ng pháp lu n, ch y u thuy t này đòi h i s tìm hi u c ch ho tươ ậ ủ ế ế ỏ ự ể ơ ế ạ
đ ng c a t ng thành ph n đ bi t chúng có ch c năng, tác d ng gì đ iộ ủ ừ ầ ể ế ứ ụ ố
v i s t n t i m t cách cân b ng, n đ nh c a c u trú xã h i. v i t t cợ ự ồ ạ ộ ằ ổ ị ủ ấ ộ ớ ấ ả
nh ng đ c đi m c b n trên, thuy t này có th g i là thuy t c u trúcữ ặ ể ơ ả ế ể ọ ế ấ
ch c n ng.ứ ằ

II. NH NG V N Đ C B N C A THUY T C U TRÚC – CH CỮ Ấ Ề Ơ Ả Ủ Ế Ấ Ứ
NĂNG.
Lý thuy t c u trúc _ ch c năng là lý thuy t mô t các c u trúc xãế ấ ứ ế ả ấ
h i và các ch c năng t ng ng v i m i lo i hình c u trúc đó.ộ ứ ươ ứ ớ ỗ ạ ấ
1. Lý thuy t c u trúc _ ch c năng v s phân t ng xã h iế ấ ứ ề ự ầ ộ
Lý thuy t c u trúc _ ch c năng đ u tiên chính là lý thuy t phân t ngế ấ ứ ầ ế ầ
xã h i. Theo Kingsley Davis và Wibert Moore, s phân t ng xã h i v a cóộ ự ầ ộ ừ
tính chung, v a có tính t t y u và ch a h có xã h i không phân t ng,ừ ấ ế ư ề ộ ầ
ho c là hoàn toàn phi giai c p.ặ ấ
Theo lý thuy t phân t ng thì xã h i là m t t ng th g m nh ng t ngế ầ ộ ộ ổ ể ồ ữ ầ
l p giai c p, h khác nhau v quy n l i, quy n l c và v th trong c ngớ ấ ọ ề ề ợ ề ự ị ế ộ
đ ng. Vì v y s phân t ng là t t y u mang tính ch c năng, m t h th ngồ ậ ự ầ ấ ế ứ ộ ệ ố
Bài ti u lu n lý thuy t xã h i hocể ậ ế ộ
5

phân t ng là m t c u trúc, ch ra s phân t ng không ch nói t i các cá thầ ộ ấ ỉ ự ầ ỉ ớ ể
trong h th ng phân t ng mà đúng h n là nói t i h th ng c a các v trí.ệ ố ầ ơ ớ ệ ố ủ ị
H t p trung vào vi c các v trí xác đ nh đã đ a t i cùng v i chúng cácọ ậ ệ ị ị ư ớ ớ
m c đ uy tín khác nhau nh th nào, ch không ph i vào vi c các cá thứ ộ ư ế ứ ả ệ ể
đã chi m lĩnh các v trí xác đ nh nh th nào. Đ a ra lu n đi m này, v nế ị ị ư ế ư ậ ể ấ
đ ch c năng ch y u là m t xã h i thúc đ y và x p đ t m i ng i vàoề ứ ủ ế ộ ộ ẩ ế ặ ọ ườ
v trí “thích h p” c a h trong m t h th ng phân t ng ra sao. Đi u nàyị ợ ủ ọ ộ ệ ố ầ ề
đ c gi m thi u xu ng thành hai v n đ . Đ u tiên m t xã h i đã thâmượ ả ể ố ấ ề ầ ộ ộ
nh p vào các cá th “thích h p” ni m mong c đ c gi các đ a v xácậ ể ợ ề ướ ượ ữ ị ị
đ nh nh th nào? Th hai, m t khi m i ng i đã đ a v đúng, xã h iị ư ế ứ ộ ọ ườ ở ị ị ộ
thâm nh p vào h mong c đ c th a mãn m i đòi h i c a các đ a v đóậ ọ ướ ượ ỏ ọ ỏ ủ ị ị
nh th nào?ư ế
S x p đ t đ a v xã h i thích h p là m t v n đ c b n vì ba lý doự ế ặ ị ị ộ ợ ộ ấ ề ơ ả
c b n. Đ u tiên có m t s đ a v d ch u khi chi m d h n m t s đ a vơ ả ầ ộ ố ị ị ễ ị ế ữ ơ ộ ố ị ị
khác. Th hai có m t s đ a v quan tr ng cho s t n t i c a xã h i h nứ ộ ố ị ị ọ ự ồ ạ ủ ộ ơ
m t s khác. Th ba, các đ a v xã h i khác nhau đòi h i các tài năng vàộ ố ứ ị ị ộ ỏ
năng l c khác nhau. Dù nh ng v n đ này áp d ng đ i v i m i đ a v xãự ữ ấ ề ụ ố ớ ọ ị ị
h i, Davis và Moore quan tâm t i các đ a v có ch c năng quan tr ng h nộ ớ ị ị ứ ọ ơ
trong xã h i. Các đ a v có th h ng cao trong h th ng phân t ng đ cộ ị ị ứ ạ ệ ố ầ ượ
cho là ít d ch u h n khi chi m d nh ng quan tr ng h n cho s t n t i xãễ ị ơ ế ữ ư ọ ơ ự ồ ạ
h i và đòi h i nh ng tài năng, kh năng l n nh t. Ngoài ra xã h i ph i đápộ ỏ ữ ả ớ ấ ộ ả
ng s đ n bù th a đáng cho các v trí này đ có đ ng i tìm cáchứ ự ề ỏ ị ể ủ ườ
chi m gi chúng, và các cá nhân đã th c hi n vi c chi m d chúng s làmế ữ ự ệ ệ ế ữ ẽ
vi c m t cách c n m n. còn các đ a v có th h ng th p trong h th ngệ ộ ầ ẫ ị ị ứ ạ ấ ệ ố
phân t ng đ c gi s là nhi u d ch u h n và ít quan tr ng h n, ít đòiầ ượ ả ử ề ễ ị ơ ọ ơ
h i các ph m ch t v kh năng và tài trí.ỏ ẩ ấ ề ả
Bài ti u lu n lý thuy t xã h i hocể ậ ế ộ
6
Đ ch c r ng m i ng i chi m gi các v trí th h ng cao, theo quanể ắ ằ ọ ườ ế ữ ị ứ ạ
đi m c a Davis và Moore, xã h i ph i cung c p cho nh ng cá th này cácể ủ ộ ả ấ ữ ể

đ n bù khác nhau, bao g m các u th l n, l ng ccao và s ti n nghiề ồ ư ế ớ ươ ự ệ
th a đáng. Ví d : đ đ m b o có đ bác sĩ cho xã h i chúng ta, chúng taỏ ụ ể ả ả ủ ộ
c n trao cho h các đ n bù trên và khác n a. Davis và Moore cho r ngầ ọ ề ữ ằ
nh ng ng i v trí hang đ u ph i nh n đ c các đ n bù cho công vi cữ ườ ở ị ầ ả ậ ượ ề ệ
h th c hi n. N u không các đ a v này có th không đ ng i ho cọ ự ệ ế ị ị ể ủ ườ ặ
không đ c ph kín và xã h i s s p đ .ượ ủ ộ ẽ ụ ổ
Tuy nhiên lý thuy t này đã đ l i nh ng khuy t đi m b phê phánế ể ạ ữ ế ể ị
nh : tuy t đ i hoá s phân t ng c a xã h i vì ng i ta xem s phân t ngư ệ ố ự ầ ủ ộ ườ ự ầ
là s duy trì quy n l i mang tính có s n nghĩa là phân t ng là m t v n đự ề ợ ẵ ầ ộ ấ ề
có s n mang tính lý t ng. Phê phán c b n nh t là lý thuy t ch c năngẵ ưở ơ ả ấ ế ứ
v s phân t ng đ n gi n ch duy trì v trí đ c quy n c a nh ng ng i đãề ự ầ ơ ả ỉ ị ặ ề ủ ữ ườ
có s n quy n l c, u th , ti n c a. S phê phán này lý lu n r ng nh ngẵ ề ự ư ế ề ủ ự ậ ằ ữ
ng i này x ng đáng v i s đ n bù c a h , th c ra h c n đ c trao choườ ứ ớ ự ề ủ ọ ự ọ ầ ượ
nh ng đ n bù nh th là vì l i ích c a xã h i.ữ ề ư ế ợ ủ ộ
Th hai là vì đã gi đoán m t cách đ n gi n r ng, m t c u trúc xãứ ả ộ ơ ả ằ ộ ấ
h i phân t ng đã t n t i trong quá kh , nó ph i ti p t c t n t i trongộ ầ ồ ạ ứ ả ế ụ ồ ạ
t ng lai. Trong khi đó nó có th thay đ i theo nh ng cách khác và khôngươ ể ổ ữ
có s phân t ng trong t ng lai.ự ầ ươ
Có th d n ra m t ví d đi n hình v lý thuy t ch c năng v s phânể ấ ộ ụ ể ề ế ứ ề ự
t ng này qua câu: “con vua thì l i làm vua…”đây là ví d v ch c năngầ ạ ụ ề ứ
c a xã h i, là hình th c cha truy n con n i. Xét v khía c nh xã h i, thìủ ộ ứ ề ố ề ạ ộ
m t lý do đ “con vua thì l i làm vua” là vì dân không th làm vua đ c,ộ ể ạ ể ượ
Bài ti u lu n lý thuy t xã h i hocể ậ ế ộ
7
con vua t nh đã thích quy n l c và có t t ng tr n c, ng i ta x ngừ ỏ ề ự ư ưở ị ướ ườ ứ
đáng v i đ a v đó và đi u đó th hi n đ c c u trúc c a xã h i.ớ ị ị ề ể ệ ượ ấ ủ ộ
Thuy t c u trúc ch c năng cũng đã lý lu n r ng, ý t ng v các v tríế ấ ứ ậ ằ ưở ề ị
ch c năng trong xã h i có t m quan tr ng khác nhau là khó tán thànhứ ộ ầ ọ
đ cví nh khi chúng ta nh c đ n nh ng ng i thu l m rác, h có uượ ư ắ ế ữ ườ ượ ọ ư
th th p kém và l ng th p, nh ng h th t s quan tr ng cho s t n vongế ấ ươ ấ ư ọ ậ ự ọ ự ồ

c a xã h i h n nh ng ng i hành ngh qu ng cáo. Ngay c trong nh ngủ ộ ơ ữ ườ ề ả ả ữ
tr ng h p có th nói r ng m t v trí mang l i nhi u ch c năng quanườ ợ ể ằ ộ ị ạ ề ứ
tr ng h n cho xã h i, s đ n bù l n h n không nh t thi t ph i d n cho vọ ơ ộ ự ề ớ ơ ấ ế ả ồ ị
trí quan tr ng h n. Ví d : các cô h lý có th quan tr ng đ i v i xã h iọ ơ ụ ộ ể ọ ố ớ ộ
h n các di n viên đi n nh, nh ng h ít quy n l c, u th và thu nh pơ ễ ệ ả ư ọ ề ự ư ế ậ
h n các di n viên nhi u l n.ơ ễ ề ầ
Trong th c t , có nhi u ng i có kh năng chi m gi các v trí uự ế ề ườ ả ế ữ ị ư
th , v trí có th h ng cao trong xã h i n u h đ c đào t o, tuy nhiên hế ị ứ ạ ộ ế ọ ượ ạ ọ
không bao gi có c h i đ ch ng t r ng h có th n m gi nh ng đ aờ ơ ộ ể ứ ỏ ằ ọ ể ắ ữ ữ ị
v đó, ngay c khi có m t nhu c u hi n nhiên đ i v i h và s c ng hi nị ả ộ ầ ể ố ớ ọ ự ố ế
c a h . nh ng ng i đâng n m gi v trí cao th ng có xu h ng t l iủ ọ ữ ườ ắ ữ ị ườ ướ ư ợ
trong vi c n m con s c a h m c th p và quy n l c, thu nh p m cệ ắ ố ủ ọ ở ứ ấ ề ự ậ ở ứ
cao.
Cu i cùng, có th lý lu n r ng chúng ta không c n trao cho m iố ể ậ ằ ầ ọ
ng i quy n l c, u th và thu nh p đ thúc đ y h mu n n m gi cácườ ề ự ư ế ậ ể ẩ ọ ố ắ ữ
v trí cao. M i ng i có th đ c đ ng viên m t cách bình đ ng s hàiị ọ ườ ể ượ ộ ộ ẳ ự
long trong vi c làm m t công vi c ho c b i c h i đ c giúp ích ng iệ ộ ệ ặ ở ơ ộ ượ ườ
khác.
Bài ti u lu n lý thuy t xã h i hocể ậ ế ộ
8
Sau khi lý thuy t phân t ng đã b nhi u phê phán, m t l n n a lýế ầ ị ề ộ ầ ữ
thuy t c u trúc_ch c năng l i thay đ i, thay đ i hai c p đ : vĩ mô nhế ấ ứ ạ ổ ổ ở ấ ộ ư
Nhà n c, Pháp lu t và vi mô nh c u trúc các đ n v s n xu t c a cácướ ậ ư ấ ơ ị ả ấ ủ
b ngành. Lý thuy t này t n t i cho đ n ngày nay trong t t c các ngànhộ ế ồ ạ ế ấ ả
khoa h c xã h i nói chung và xã h i h c nói riêng. Vì khi nghiên c u v nọ ộ ộ ọ ứ ấ
đ xã h i ng i ta không th không xem xét nh ng c u trúc hi n h u c aề ộ ườ ể ữ ấ ệ ữ ủ
xã h i đó. Ch ng h n khi nghiên c u “đ i s ng v t ch t và tinh th n c aộ ẳ ạ ứ ờ ố ậ ấ ầ ủ
công nhân khu ch xu t Tân Thu n”, ng i ta ph i xem xét đ n y u tế ấ ậ ườ ả ế ế ố
mang tính c u trúc đ d n t i s hình thành khu ch xu t n i chung vàấ ể ẫ ớ ự ế ấ ớ
khu ch xu t Tân Thu n nói riêng.ế ấ ậ

Palcott Parsons và s phát tri n lý thuy t c u trúc ch c năng:ự ể ế ấ ứ
Talcott Parsons đã vi t m t s l ng l n tác ph m, trong đó n i b tế ộ ố ượ ớ ẩ ổ ậ
là s phát tri n c a ông v lí thuy t c u trúc_ch c năng, th hi n trongự ể ủ ề ế ấ ứ ể ệ
l c đ AGIL n i ti ng: m t ch c năng là “ m t ph c h p các ho t đ ngượ ồ ổ ế ộ ứ ộ ứ ợ ạ ộ
tr c ti p h ng t i s g p g m t nhu c u hay nh ng nhu c u c a hự ế ướ ớ ự ặ ỡ ộ ầ ữ ầ ủ ệ
th ng”. Dùng đ nh nghĩa này, Talcott Parsons cho r ng, có b n yêu c u t tố ị ằ ố ầ ấ
y u đ i v i m t h th ng: s thích nghi(A), s đ t đ c m c tiêu(G), sế ố ớ ộ ệ ố ự ự ạ ượ ụ ự
hoà h p(I), s ti m tàng(L).ợ ự ề
M t h th ng xã h i ph i th c hi n b n ch c năng:ộ ệ ố ộ ả ự ệ ố ứ
Thích nghi (Adaption): m t h th ng ph i đ ng đ u v i nh ng nhuộ ệ ố ả ươ ầ ớ ữ
c u kh n y u c a hoàn c nh bên ngoài. Nó ph i thích nghi v i môiầ ẩ ế ủ ả ả ớ
tr ng c a nó và làm cho môi tr ng ph i thích nghi v i các nhu c u c aườ ủ ườ ả ớ ầ ủ
nó.
Bài ti u lu n lý thuy t xã h i hocể ậ ế ộ
9
Đ t đ c m c tiêu (Goal attainment): m t h th ng phat xác đ nh vàạ ượ ụ ộ ệ ố ị
đ t đ c m c tiêu c b n c a nó.ạ ượ ụ ơ ả ủ
Ph i h p (Integration): m t h thông ph i đi u hoà m i t ng quanố ợ ộ ệ ả ề ố ươ
c a các thành t b ph n. nó cũng ph i đi u hành m i quan h trong baủ ố ộ ậ ả ề ố ệ
y u t t t y u ch c năng còn l i( A, G, L).ế ố ấ ế ứ ạ
S ti m tàng(Latency): m t h th ng ph i cung c p, duy trì và ki nự ề ộ ệ ố ả ấ ế
t o c t ovà duy trì đ ng l c thúc đ y.ạ ả ạ ộ ự ẩ
T.Parsons thi t k l c đ AGIL đ s d ng m i c p đ trongế ế ượ ồ ể ử ụ ở ọ ấ ộ
h th ng lý thuy t cu ông. Ông đã v n d ng AGIL này nh sau: ệ ố ế ả ậ ụ ư
Th c th hành vi: là h th ng hành đ ng x lý ch c năng thích nghi,ự ể ệ ố ộ ử ứ
b ng cách đi u ch nh và chuy n hoá th gi i ngo i vi. H th ng cá tínhằ ề ỉ ể ế ớ ạ ệ ố
th c hi n ch c năng đ t t i m c tiêu b ng cách xác đ nh các m c tiêu hự ệ ứ ạ ớ ụ ằ ị ụ ệ
th ng và huy đ ng các ngu n l c đ đ t đ c chúng. H th ng xã h i đ iố ộ ồ ự ể ạ ượ ệ ố ộ ố
đ u v i ch c năng hòa h p b ng cách ki m soát các b ph n thành t c aầ ớ ứ ợ ằ ể ộ ậ ố ủ
nó. Cu i cùng h th ng văn hóa th c hi n ch c năng ti m tang b ng cáchố ệ ố ự ệ ứ ề ằ

cung c p cho các tác nhân hành đ ng các tiêu chí và các giá tr đ thúc đ yấ ộ ị ể ẩ
h hành đ ng.ọ ộ
H th ng xã h i: theo T.Parsons, m t h th ng xã h i nh là m t hệ ố ộ ộ ệ ố ộ ư ộ ệ
th ng t ng tác và “ch a đ ng đa s nh ng tác nhân hành đ ng cá bi t cóố ươ ứ ự ố ữ ộ ệ
s t ng tác v i nhau trong m t tình hu ng mà ít nh t cũng có m t khíaự ươ ớ ộ ố ấ ộ
c nh v t lý ho c môi tr ng, các cá nhân hành đ ng b thúc đ y trongạ ậ ặ ườ ộ ị ẩ
ph m vi m t xu h ng đi t i “tính l c quan c a s ban th ng” và m iạ ộ ướ ớ ạ ủ ự ưở ố
quan h c a h t i môi tr ng, bao g m t ng cá th , đ c xác đ nh vàệ ủ ọ ớ ườ ồ ừ ể ượ ị
dàn x p trong ph m vi c a m t h th ng có c u trúc văn hoá và có chungế ạ ủ ộ ệ ố ấ
Bài ti u lu n lý thuy t xã h i hocể ậ ế ộ
10
các bi u t ng”. Đ nh nghĩa này tìm cách xác đ nh m t h th ng xã h iể ượ ị ị ộ ệ ố ộ
trong ph m vi các khái ni m ch y u trong tác ph m c a Parsons – tácạ ệ ủ ế ẩ ủ
nhân hành đ ng, s t ng tác, môi tr ng, tính l c quan c a s banộ ự ươ ườ ạ ủ ự
th ng và văn hóa.ưở
M c dù ông coi h th ng xã h i nh là m t h th ng t ng tác,ặ ệ ố ộ ư ộ ệ ố ươ
nh ng ông không coi t ng tác là đ n v c b n trong nghiên c u hư ươ ơ ị ơ ả ứ ệ
th ng xã h i c a ông. Ông dung ph c h p đ a v - vai trò nh là đ n v cố ộ ủ ứ ợ ị ị ư ơ ị ơ
b n c a h th ng, đây là thành t mang tính caaus trúc c a h th ng xãả ủ ệ ố ố ủ ệ ố
h i. đ a v ch m t v trí c u trúc trong lòng h th ng xã h i, và vai trò màộ ị ị ỉ ộ ị ấ ệ ố ộ
cái tác nhân hành đ ng th c hi n m t v trí nh th .ộ ự ệ ở ộ ị ư ế
Trong phân tích v h th ng xã h i, Parsons c b n chú ý t i cácề ệ ố ộ ơ ả ớ
thành t c u trúc c a nó. Ngoài m i quan tâm đ n đ a v - vai trò, Parsonsố ấ ủ ố ế ị ị
chú ý t i các thành t vĩ mô c a các h th ng xã h i nh các t p th , cácớ ố ủ ệ ố ộ ư ậ ể
tiêu chí và các giá tr . Parsons kiên quy t g t b đi m t s đi u ki n tiênị ế ạ ỏ ộ ố ề ệ
quy t v ch c năng c a h th ng xã h i. th nh t, các h th ng xã h iế ề ứ ủ ệ ố ộ ứ ấ ệ ố ộ
ph i đ c c c u đ cho chúng có th v n hành t ng thích v i các hả ượ ơ ấ ể ể ậ ươ ớ ệ
th ng khác. Th hai, đ t n t i, h th ng xã h i pjair có s h tr c nố ứ ể ồ ạ ệ ố ộ ự ỗ ợ ầ
thi t t các h th ng khác. Th ba h th ng ph i g p g m t t l quanế ừ ệ ố ứ ệ ố ả ặ ỡ ộ ỉ ệ
tr ng các nhu c u c a tác nhân hành đ ng c a nó. Th t h th ng ph iọ ầ ủ ộ ủ ứ ư ệ ố ả

kh i g i đ c s tham gia t ng x ng t các thành viên c a nó. Th nămơ ợ ượ ự ươ ứ ừ ủ ứ
nó ph i có ít nh t m t s ki m soát t i thi u đ i v i hành vi phá h y chả ấ ộ ự ể ố ể ố ớ ủ ủ
y u. th sáu n u xung đ t tr nên mang tính phán h y th t s , nó ph iế ứ ế ộ ở ủ ậ ự ả
đ c ki m soát. Cu i cùng m t h th ng x h i đòi h i m t ngôn ng đượ ể ố ộ ệ ố ẫ ộ ỏ ộ ữ ể
t n t i.ồ ạ
Bài ti u lu n lý thuy t xã h i hocể ậ ế ộ
11
Trong th o lu n v h th ng xã h i, ông không hoàn toàn b qua v nả ậ ề ệ ố ộ ỏ ấ
đ m i t ng quan gi a các tác nhân hành đ ng và các c u trúc xã h i.ề ố ươ ữ ộ ấ ộ
ông g i s hòa h p các khuôn m u giá tr và các xu h ng nhu c u làọ ự ợ ẫ ị ướ ầ
“đ nh lý đ ng l c c b n c a xã h i h c”. m i quan tâm trung tâm c aị ộ ự ơ ả ủ ộ ọ ố ủ
ông v i h th ng xã h i mang tính ch ch t trong s hòa h p này là cácớ ệ ố ộ ủ ố ự ợ
quán trình ch quan hóa và xã h i hóa. Parsons vi t: “s k t h p cácủ ộ ế ự ế ợ
khuôn m u đ nh h ng giá tr đ t đ c(b i tác nhân hành đ ng trong sẫ ị ướ ị ạ ượ ở ộ ự
xã h i hóa) ph i m t m c đ vô cùng quan tr ng là m t ch c năng c aộ ả ở ộ ứ ộ ọ ộ ứ ủ
vai trò c u trúc c b n và là các giá tr hàng đ u c a h th ng xã h i”.ấ ơ ả ị ầ ủ ệ ố ộ
Xã h i hóa và ki m soát xã h i là các c c u ch y u cho phép hộ ể ộ ơ ấ ủ ế ệ
th ng xã h i duy trì s cân b ng c a nó. Tr t t xã h i đ c xây d ngố ộ ự ằ ủ ậ ự ộ ượ ự
nên trong h th ng xã h i c a Parsons: “không c n đ n k ho ch t chệ ố ộ ủ ầ ế ế ạ ự ủ
c a b t kỳ ai, ki u h th ng xã h i c a chúng tôi đã đ c phát tri n, vàủ ấ ể ệ ố ộ ủ ượ ể
t ng ng v i nh ng h th ng khác, các c c u trong vòng gi i h n cóươ ứ ớ ữ ệ ố ơ ấ ớ ạ
kh năng d báo và tái l p các xu h ng l ch l c n m khu t sâu đ điả ự ậ ướ ệ ạ ằ ấ ể
vào vòng chu kỳ kh c nghi t đã đ t nó ra ngoài s ki m soát c a s ch pắ ệ ặ ự ể ủ ự ấ
nh n – không ch p nh n bình th ng và các khen th ng – tr ng ph t”.ậ ấ ậ ườ ưở ừ ạ
Là m t nhà c u trúc – ch c năng, Parsons phân bi t trong b n c uộ ấ ứ ệ ố ấ
trúc, ho c ti u h th ng, trong xã h i, trong ph m vi các ch c năng chúngặ ể ệ ố ộ ạ ứ
th c hi n. Kinh t là ti u h th ng th c hi n ch c năng đ i v i xã h i vự ệ ế ể ệ ố ự ệ ứ ố ớ ộ ề
vi c thích nghi v i môi tr ng thong qua lao đ ng, s s n xu t và phânệ ớ ườ ộ ự ả ấ
ph i. qua các công vi c này, n n kinh t thích nghi v i môi tr ng, v iố ệ ề ế ớ ườ ớ
các nh c u c a xã h i, và nó giúp xã h i thích nghi v i các th c t i ngo iư ầ ủ ộ ộ ớ ự ạ ạ

vi này. Chính tr th c hi n ch c năng đ t đ c m c tiêu b ng cách theoị ự ệ ứ ạ ượ ụ ằ
đu i các đ i t ng thu c v xã h i, các tác nhân hành đ ng và các ngu nổ ố ượ ộ ề ộ ộ ồ
Bài ti u lu n lý thuy t xã h i hocể ậ ế ộ
12
tài nguyên đ đ t m c đích đó. H th ng y thác th c hi n ch c năngể ạ ụ ệ ố ủ ự ệ ứ
ti m tang b ng cách chuy n giao văn hóa cho các tác nhân hành đ ng vàề ằ ể ộ
cho phép h ch quan hóa nó. Cu i cùng ch c năng hòa h p đ c th cọ ủ ố ứ ợ ượ ự
hi n b i các th ch c ng đ ng liên k t các thành t khác nhau c a xãệ ở ể ế ộ ồ ế ố ủ
h i. ộ
H th ng văn hoá: T.Parsons xem văn hoá là l c l ng chính, liên k tệ ố ự ượ ế
các nhân t khác nhau trong toàn xã h i. Văn hoá có kh năng đ c bi t đố ộ ả ặ ệ ể
tr thành m t thành t c a các h th ng khác. Do v y, trong h th ng xãở ộ ố ủ ệ ố ậ ệ ố
h i, văn hoá đ c bao hàm trong các tiêu chí và giá tr xã h i.ộ ượ ị ộ
Parsons xác đ nh h th ng văn hóa nh đã làm v i các h th ng khácị ệ ố ư ớ ệ ố
c a ông, trong ph m vi các t ng quan c a nó đ i v i các h th ng hànhủ ạ ươ ủ ố ớ ệ ố
đ ng khác. Do v y văn hoá đ c xem là m t h th ng đ nh hình, có tr tộ ậ ượ ộ ệ ố ị ậ
t v các bi u t ng là các đ i t ng c a s đ nh h ng đ i v i các tácự ề ể ượ ố ượ ủ ự ị ướ ố ớ
nhân hành đ ng, các khía c nh ch quan hóa c a h th ng cá tính, và cácộ ạ ư ủ ệ ố
khuôn m u đ c th ch hóa trong h th ng xã h i. vì nó có tính bi uẫ ượ ể ế ệ ố ộ ể
t ng va ch quan hóa cao, văn hóa d dàng đ c chuy n giao t m t hượ ủ ễ ượ ể ừ ộ ệ
th ng này sang m t h th ng khác. Văn hóa có th d dàng chuy n giaoố ộ ệ ố ể ễ ể
t h th ng xã h i này sang h th ng xã h i khác thông qua s truy n bá,ừ ệ ố ộ ệ ố ộ ự ề
và t h th ng cá tính này sang h th ng cá tính khác thông qua s h cừ ệ ố ệ ố ự ọ
h i và xã h i hóa.ỏ ộ
H th ng nhân cách: đ c ki m soát không ch b i h th ng văn hoáệ ố ượ ể ỉ ở ệ ố
mà c h th ng xã h i. Nhân cách đ c đ nh nghĩa, là h th ng có tả ệ ố ộ ượ ị ệ ố ổ
ch c, đ nh h ng đ ng c hành đ ng c a cá th . Thành t c b n c aứ ị ướ ộ ơ ộ ủ ể ố ơ ả ủ
nhân cách là: xu h ng _ nhu c u. Ông xác đ nh các xu h ng - nhu c uướ ầ ị ướ ầ
là các “đ n v quan tr ng nh t c a đ ng c hành đ ng”. Các xu h ng _ơ ị ọ ấ ủ ộ ơ ộ ướ
Bài ti u lu n lý thuy t xã h i hocể ậ ế ộ

13
nhu c u đ c đ nh hình b i h th ng xã h i và đ c xác đ nh là “nh ngầ ượ ị ở ệ ố ộ ượ ị ữ
xu h ng t ng t khi chúng không ph i là b m sinh mà có đ c thôngướ ươ ự ả ẩ ượ
qua ti n trình c a t thân hành đ ng”.ế ủ ự ộ
Parsons phân bi t ba ki u xu h ng nhu c u c b n. Ki u th nh tệ ể ướ ầ ơ ả ể ứ ấ
thúc đ y các cá th tìm ki m tình yêu, s ch p nh n… t các quan h xãẩ ể ế ự ấ ậ ừ ệ
h i c a h . Ki u th hai bao g m các giá tr đã ch quan hóa, d n d t cácộ ủ ọ ể ứ ồ ị ủ ẫ ắ
cá th nhìn nh n các chu n m c văn hóa khác nhau. Cu i cùng là các kỳể ậ ẩ ự ố
v ng v vai trò, d n các cá th t i ch cho ho c nh n các ph n ngọ ề ẫ ể ớ ỗ ặ ậ ả ứ
t ng t .ươ ự
S bi n đ i và quan đi m đ ng l c trong lý thuy t c a Parsons:ự ế ổ ể ộ ự ế ủ
Lý thuy t ti n hóa: nh ng công c khái ni m nh b n h th ngế ế ữ ụ ệ ư ố ệ ố
hành đ ng và các nhu c u ch c năng trong tác ph m c a T.Parsons d n t iộ ầ ứ ẩ ủ ẫ ớ
m t cáo bu c r ng, ông đã đ a ra m t lý thuy t c u trúc không có khộ ộ ằ ư ộ ế ấ ả
năng gi i quy t s bi n đ i xã h i. Trong nh ng năm 1960, ông th c hi nả ế ự ế ổ ộ ữ ự ệ
m t chuy n bi n ch y u trong tác ph m c a mình sang h ng nghiênộ ể ế ủ ế ẩ ủ ướ
c u s bi n đ i xã h i, đ c bi t là nghiên c u v ti n hóa xã h i. Ông đãứ ự ế ổ ộ ặ ệ ứ ề ế ộ
phát tri n cái mà ông g i là “m t mô hình c a s bi n đôi ti n hóa”.ể ọ ộ ủ ự ế ế
Thành t đ u tiên c a mô hình này là ti n trình c a s khác bi t.ố ầ ủ ế ủ ự ệ
Parsons gi thi t r ng, b t kỳ m t xã h i nào cũng ch a đ ng m t chu iả ế ằ ấ ộ ộ ứ ự ộ ỗ
các ti u h th ng khác nhau v t m quan tr ng c a c c u trúc cũng nhể ệ ố ề ầ ọ ủ ả ấ ư
ch c năng đ i v i xã h i l n. khía c nh ch y u c a mô hình ti n hóaứ ố ớ ộ ớ ạ ủ ế ủ ế
c a Parsons là ý t ng v s nâng c p tính thích nghi. Ông di n t quủ ưở ề ự ấ ễ ả ả
trình này: “n u s phân bi t mang l i m t h th ng ti n hóa, cân b ngế ự ệ ạ ộ ệ ố ế ằ
h n, m i ti u c u trúc tách bi t m i…ph i tăng kh năng thích ng đơ ỗ ể ấ ệ ớ ả ả ứ ể
Bài ti u lu n lý thuy t xã h i hocể ậ ế ộ
14
th c hi n ch c năng c b n c a nó. Khi đem so v i vi c th c hi n ch cự ệ ứ ơ ả ủ ớ ệ ự ệ ứ
năng này c u túc ph bi n h n tr c đó…chúng ta có th g i quá tìnhở ấ ổ ế ơ ướ ể ọ
này là khía c nh nâng cao tính thích nghi c a chu kỳ bi n đ i ti n hóa”.ạ ủ ế ổ ế

Đây là m t ki u m u mang tính th c ch ng cao đ c a bi n đ i xã h i.ộ ể ẫ ự ứ ộ ủ ế ổ ộ
nó gi thi t r ng, khi xã h i ti n hóa, nhìn chung nó có kh năng t t h nả ế ằ ộ ế ả ố ơ
đ đ i đ u v i các v n đ c a nó.ể ố ầ ớ ấ ề ủ
Parsons lý lu n r ng, ti n trình khác bi t d n t i m t t p h p v n đậ ằ ế ệ ẫ ớ ộ ậ ợ ấ ề
m i v s hòa h p xã h i. khi các ti u h th ng sinh sôi n y n , xã h iớ ề ự ợ ộ ể ệ ố ả ở ộ
đ ng đ u v i các v n đ m i g n li n v i s v n hành c a các đ n vươ ầ ớ ấ ề ớ ắ ề ớ ự ậ ủ ơ ị
này.
H th ng giá tr c a t ng th ph i đ c bi n đ i khi các c u trúc vàệ ố ị ủ ổ ể ả ượ ế ổ ấ
ch c năng tr nên khác bi t h n.. m t xã h i mang tính phân bi t cao h nứ ở ệ ơ ộ ộ ệ ơ
đòi h i m t h th ng giá tr “ n náu m t c p đ ph quát cao h n đở ộ ệ ố ị ẩ ở ộ ấ ộ ổ ơ ể
chính th ng hóa các m c tiêu và ch c năng đa d ng c a nh ng ti u đ n vố ụ ứ ạ ủ ữ ể ơ ị
c a nó”.ủ
Dù Parsons cho ti n hóa x y ra theo t ng giai đo n, ông đã c n th nế ả ừ ạ ẩ ậ
tránh kh i m t lý thuy t ti n hóa m t chi u “chúng ta không xem các ti nỏ ộ ế ế ộ ề ế
hóa xã h i là m t ti n tình ti p di n ho c m t ti n trình tuy n tính gi nộ ộ ế ế ễ ặ ộ ế ế ả
đ n, nh ng chúng ta không th gi a các c p đ ti n b r ng l n màơ ư ể ữ ấ ộ ế ộ ộ ớ
không xem xét s khác bi t đáng k đ tìm th y m i ti n trình. Ôngự ệ ể ể ấ ở ỗ ế
phân bi t ba giai đo n ti n hóa l n, nguyên th y, trung c và hi n đ i.ệ ạ ế ớ ủ ổ ệ ạ
Phát tri n chính y u trong chuy n bi n t trung c sang hi n đ i là “cácể ế ể ế ừ ổ ệ ạ
lu t l đ c th ch hóa các quy ph m m nh l nh”, ho c lu t pháp.ậ ệ ượ ể ế ạ ệ ệ ặ ậ
Bài ti u lu n lý thuy t xã h i hocể ậ ế ộ
15