Nghiên cứu đề xuất một số giải pháp nhằm đẩy mạnh xuất khẩu tiểu ngạch hàng hoá của Việt Nam sang Trung Quốc

BỘ CÔNG THƯƠNG
VỤ THƯƠNG MẠI MIỀN NÚI




BÁO CÁO TỔNG KẾT
ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CẤP BỘ
MÃ SỐ: 03.10.RD




NGHIÊN CỨU ĐỀ XUẤT MỘT SỐ GIẢI PHÁP
NHẰM ĐẨY MẠNH XUẤT KHẨU TIỂU NGẠCH
HÀNG HOÁ CỦA VIỆT NAM
SANG TRUNG QUỐC




Chủ nhiệm đề tài: Ths. Nguyễn Văn Hội

8089


Hà Nội, tháng 6 năm 2010

1
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT 3
MỞ ĐẦU 4
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XUẤT KHẨU TIỂU NGẠCH HÀNG HOÁ CỦA
VIỆT NAM SANG TRUNG QUỐC 7
1.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ XUẤT NHẬP KHẨU TIỂU NGẠCH 7
1.1.1. Khái niệm về xuất nhập khẩu tiểu ngạch 7
1.1.2. Đặc điểm của xuất nhập khẩu tiểu ngạch 10
1.1.3. Tính tất yếu khách quan của xuất nhập khẩu ti
ểu ngạch 13
1.1.4. Vai trò của hoạt động xuất khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới 16
1.1.5. Các phương thức kinh doanh trong hoạt động xuất khẩu tiểu ngạch hàng
hoá qua biên giới 19
1.2. NỘI DUNG HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU TIỂU NGẠCH HÀNG HOÁ 24
1.2.1. Về cơ chế, chính sách 24
1.2.2. Về kim ngạch, mặt hàng và chủ thể tham gia 26
1.2.3. Về dịch vụ hỗ trợ tại khu vực biên giới 28
1.3. KINH NGHIỆM CỦA MỘT SỐ NƯỚ
C VỀ XUẤT KHẨU TIỂU NGẠCH
HÀNG HOÁ VÀO TRUNG QUỐC 29
1.3.1. Kinh nghiệm của Nga 29
1.3.2. Kinh nghiệm của Kazakhstan 31
1.3.3. Kinh nghiệm của Ấn Độ 33

1.3.4. Kinh nghiệm của Myanmar 34
1.3.5. Bài học rút ra cho Việt Nam 36
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU TIỂU NGẠCH HÀNG HOÁ
CỦA VIỆT NAM SANG TRUNG QUỐC 38
2.1. CHÍNH SÁCH VÀ CƠ CHẾ HỢP TÁC VIỆT - TRUNG 38
2.1.1. Chính sách thương mại biên giới của Việt Nam với Trung Quốc 38
2.1.2. Chính sách biên mậu của Trung Quốc vớ
i Việt Nam 41
2.1.3. Các cơ chế hợp tác thương mại biên giới Việt – Trung 47
2.2. KIM NGẠCH, MẶT HÀNG VÀ CHỦ THỂ THAM GIA XUẤT KHẨU TIỂU
NGẠCH HÀNG HOÁ CỦA VIỆT NAM SANG TRUNG QUỐC 51
2.2.1. Về kim ngạch và mặt hàng xuất khẩu tiểu ngạch 51
2.2.2. Về chủ thể tham gia kinh doanh xuất khẩu tiểu ngạch 56

2
2.3. CÁC DỊCH VỤ HỖ TRỢ XUẤT KHẨU TIỂU NGẠCH TẠI KHU VỰC BIÊN
GIỚI VIỆT – TRUNG 57
2.4. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU TIỂU NGẠCH
HÀNG HOÁ CỦA VIỆT NAM SANG TRUNG QUỐC 63
2.4.1. Những thành tựu đạt được 63
2.4.2. Những tồn tại và nguyên nhân 65
2.4.3. Những vấn đề đặt ra cho việc đẩy mạnh xuất khẩu tiểu ngạch hàng hoá của
Việt Nam sang Trung Quốc 66
CH
ƯƠNG 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM ĐẨY MẠNH XUẤT KHẨU TIỂU NGẠCH
HÀNG HOÁ CỦA VIỆT NAM SANG TRUNG QUỐC 69
3.1. TRIỂN VỌNG PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU TIỂU NGẠCH
HÀNG HOÁ CỦA VIỆT NAM SANG TRUNG QUỐC 69
3.1.1. Một số nhân tố tác động đến sự phát triển hoạt động xuất khẩu tiểu ngạch
hàng hoá của Việt Nam sang Trung Quốc trong thời gian tới 69

3.1.2. Dự báo triển vọng xuấ
t khẩu tiểu ngạch hàng hoá của Việt Nam sang Trung
Quốc trong giai đoạn tới 73
3.2. QUAN ĐIỂM VÀ ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN XUẤT KHẨU TIỂU NGẠCH
HÀNG HOÁ CỦA VIỆT NAM SANG TRUNG QUỐC 75
3.3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM ĐẨY MẠNH XUẤT KHẨU TIỂU
NGẠCH HÀNG HOÁ CỦA VIỆT NAM SANG TRUNG QUỐC 79
3.3.1. Các giải pháp về cơ chế chính sách 79
3.3.2. Các giải pháp về tổ chức quản lý hoạt độ
ng xuất khẩu tiểu ngạch tại khu
vực cửa khẩu biên giới Việt – Trung 80
3.3.3. Các giải pháp về đầu tư phát triển hạ tầng cơ sở kỹ thuật phục vụ cho hoạt
động xuất khẩu tiểu ngạch hàng hoá 81
3.3.4. Các giải pháp đối với doanh nghiệp và hộ kinh doanh khu vực biên giới
Việt – Trung 82
3.3.5. Các giải pháp khác 84
3.4. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ 87
KẾT LUẬN 90
TÀI LIỆU THAM KHẢO 93
PHỤ LỤC 95
Phụ lục 1: Một số văn bản quy phạm pháp luật của Việt Nam liên quan đến hoạt động
thương mại biên giới 95
Phụ lục 2: Danh mục cửa khẩu biên giới Việt – Trung 98
Phụ lục 3: Danh mục lối mở biên giới Việt – Trung 99


3
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT Viết tắt Giải nghĩa tiếng Việt

1. ASEAN Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á
2. ACFTA Khu vực mậu dịch tự do ASEAN – Trung Quốc
3. CHDCND Cộng hoà Dân chủ Nhân dân
4. CHND Cộng hoà Nhân dân
5. CHXHCN Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa
6. CIS Cộng đồng các quốc gia độc lập
7. C/O Giấy chứng nhận xuất xứ
8. Đvt Đơn vị tính
9. GATT Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại
10. GDP Tổng sản phẩm quốc nội
11. GMS Tiểu vùng Mêkông mở rộng
12. MFN Quy chế Tối huệ quốc
13. NDT (CNY) Nhân dân tệ
14. Nxb Nhà xuất bản
15. STT Số thứ tự
16. UBND Uỷ ban nhân dân
17. USD Đôla Mỹ
18. VAT Thuế giá trị gia tăng
19. VND Việt Nam đồng
20. WTO Tổ chức Thương mại thế giới


4
MỞ ĐẦU
Việt Nam và Trung Quốc có đường biên giới đất liền dài khoảng 1.400
km trải dài từ Đông sang Tây qua bảy tỉnh của Việt Nam bao gồm Quảng
Ninh, Lạng Sơn, Cao Bằng, Hà Giang, Lào Cai, Lai Châu, Điện Biên và hai
tỉnh Vân Nam, Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây của Trung Quốc. Hiện
nay, biên giới đất liền giữa hai nước có 21 cửa khẩu đã được hai bên công
nhận, trong đó có 5 cửa khẩu quốc tế, 2 cửa kh

ẩu chính, 14 cửa khẩu phụ và
vài chục đường mòn, lối mở biên giới phục vụ cho giao thương của doanh
nghiệp và cư dân hai nước. Ngày 31 tháng 12 năm 2008 tại Hà Nội, Việt Nam
và Trung Quốc đã ra Tuyên bố chung về việc hoàn thành công tác phân giới
cắm mốc biên giới đất liền Việt Nam - Trung Quốc. Đây là một sự kiện có ý
nghĩa lịch sử trọng đại trong quan hệ Việt – Trung: lần đầu tiên Việt Nam và
Trung Quố
c có một đường biên giới trên đất liền hoàn chỉnh. Tiếp theo, ngày
18 tháng 11 năm 2009 tại Bắc Kinh, Việt Nam và Trung Quốc đã ký Nghị
định thư phân giới cắm mốc, Hiệp định về quy chế quản lý biên giới và Hiệp
định về cửa khẩu và quy chế quản lý cửa khẩu biên giới đất liền Việt Nam –
Trung Quốc. Việc xác định rõ ràng đường biên giới trên thực địa, góp phần
tạo môi trường ổ
n định để phát triển kinh tế - xã hội, mở rộng giao lưu hữu
nghị, tăng cường hợp tác hệ kinh tế, thương mại giữa hai nước, đặc biệt là
các địa phương hai bên đường biên, từ đó nâng cao đời sống vùng biên giới
và phát triển quan hệ hữu nghị giữa Việt Nam và Trung Quốc.
Với những điều kiện địa – kinh tế, địa – chính trị của tuyến biên giới
đất liền Việt – Trung như vậy, Việt Nam có nhiều điều kiện thuận lợi để thúc
đẩy xuất khẩu nhiều mặt hàng với những khối lượng lô hàng đa dạng sang
Trung Quốc, một thị trường láng giềng lớn, đầy tiềm năng. Kể từ năm 2004
đến nay, Trung Quốc đã liên tục là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam.
Năm 2008, kim ngạch thươ
ng mại hai chiều Việt – Trung vượt mức 20 tỷ
USD (đạt 20,2 tỷ USD). Năm 2009, mặc dù chịu ảnh hưởng của cuộc khủng
hoảng kinh tế - tài chính và suy thoái toàn cầu, nhưng kim ngạch xuất khẩu
của Việt Nam sang thị trường Trung Quốc vẫn tăng nhẹ 8,23% so với năm
2008, đạt 4,9 tỷ USD, đưa Trung Quốc trở thành bạn hàng xuất khẩu lớn thứ
ba của Việt Nam, chỉ sau Hoa Kỳ và Nhậ
t Bản. Tuy nhiên, trong khi xuất

khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc chiếm khoảng 8,59% tổng kim ngạch
xuất khẩu của Việt Nam thì hàng Việt Nam chỉ chiếm chưa đầy 0,48% tổng
kim ngạch nhập khẩu của Trung Quốc. Điều đó cho thấy rằng, thị trường
Trung Quốc còn những tiềm năng to lớn cho cơ hội xuất khẩu hàng hoá của
Việt Nam nói chung và xuất khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giớ
i đất liền
nói riêng.
Từ khi tiến hành cải cách và mở cửa với bên ngoài, chính sách “mục
lân, an lân, phú lân” luôn có một vị trí quan trọng trong quan hệ với các nước
láng giềng của Trung Quốc. Với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội các địa

5
phương khu vực biên giới, Trung Quốc đã thực thi chính sách biên mậu linh
hoạt, với những ưu đãi dành cho biên giới của Khu tự trị dân tộc Choang
Quảng Tây và tỉnh Vân Nam. Chính quyền Khu tự trị dân tộc Choang Quảng
Tây và tỉnh Vân Nam của Trung Quốc lại có những áp dụng linh hoạt đối với
các châu, huyện, thị xã, thị trấn biên giới với Việt Nam, hoặc những điều kiện
thuận lợi dành cho các doanh nghiệ
p, các cá nhân, cư dân biên giới trong hoạt
động biên mậu với Việt Nam.
Với những chính sách tăng vốn đầu tư cho khu vực biên giới, các
chương trình dự án phát triển khó khăn cho các vùng dân tộc biên giới và nhất
là chính sách ưu đãi phát triển biên mậu và hợp tác khu vực biên giới của
Trung Quốc, Việt Nam đã và đang có nhiều điều kiện thuận lợi để đẩy mạnh
xuất khẩu hàng hoá biên mậu sang Trung Quốc. Mặ
c dù vậy, trong những
năm qua, hoạt động xuất khẩu tiểu ngạch hàng hoá của Việt Nam sang Trung
Quốc chưa được kết quả tương xứng. Việt Nam chưa có được chính sách hỗ
trợ thương nhân hay chính sách hỗ trợ mặt hàng cụ thể trong hoạt động xuất
khẩu tiểu ngạch sang Trung Quốc. Các thương nhân tham gia xuất khẩu hoạt

động tiểu ngạch hàng hoá sang Trung Quốc phải đối mặt với nhi
ều khó khăn,
thách thức từ khâu thu mua hàng hoá đến khâu vận chuyển tới cửa khẩu và
bán hàng cho thương nhân Trung Quốc.
Nghiên cứu cơ chế, chính sách và thực trạng hoạt động xuất khẩu tiểu
ngạch của Việt Nam sang Trung Quốc để có được nhận thức một cách thực
chất, đúng đắn và đầy đủ về hoạt động xuất khẩu tiểu ngạch hàng hoá của
Việt Nam sang Trung Quốc đ
ang trở thành một vấn đề cấp bách được các Bộ,
ngành, các địa phương và thương nhân quan tâm. Trên cơ sở nghiên cứu đó
có thể đưa ra được những dự báo về xu hướng phát triển và đề xuất những chủ
trương, chính sách và giải pháp đối với các cơ quan quản lý Nhà nước từ
Trung ương đến địa phương cũng như các doanh nghiệp nhằm đẩy mạnh xuất
khẩu tiểu ngạ
ch hàng hoá của Việt Nam sang Trung Quốc. Vì vậy, việc triển
khai nghiên cứu đề tài “Nghiên cứu đề xuất một số giải pháp nhằm đẩy mạnh
xuất khẩu tiểu ngạch hàng hoá của Việt Nam sang Trung Quốc” là đáp ứng
yêu cầu thực tiễn hiện nay.
Mục tiêu nghiên cứu:
- Phân tích cơ sở lý luận về xuất khẩu tiểu ngạch hàng hóa của Việt
Nam sang Trung Quốc.
- Đánh giá thực trạng hoạt động xuất khẩu tiểu ngạch hàng hóa của việt
Nam sang Trung Quốc trong thời gian qua, từ đó rút ra những thành tựu đạt
được, những nguyên nhân tồn tại và những vấn đề đặt ra cho việc đẩy mạnh
xuất khẩu tiểu ngạch hàng hóa sang Trung Quốc.
- Trên cơ sở đánh giá thực trạng trong thời gian qua và dự báo triển
vọng phát triển trong những năm tới, đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm

6
đẩy mạnh xuất khẩu tiểu ngạch hàng hóa của Việt Nam sang Trung Quốc theo

xu hướng chung của quan hệ thương mại Việt – Trung.
Giới hạn phạm vi nghiên cứu:
- Giới hạn thời gian: xem xét thực trạng hoạt động xuất khẩu tiểu ngạch
hàng hoá của Việt Nam sang Trung Quốc trong 5 năm qua (từ 2005 – 2009);
đối với chủ trương, chính sách của Việt Nam và Trung Quốc được nghiên cứu
từ quá trình hình thành và tiến triển.
- Đối tượng nghiên cứu: hoạt động xuất khẩu tiểu ngạch hàng hóa của
Việt Nam qua biên giới đất liền sang Trung Quốc của các thương nhân và
quản lý Nhà nước đối với hoạt động này.
- Thương nhân tham gia xuất khẩu tiểu ngạch hàng hoá của Việt Nam
sang Trung Quốc bao gồm doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế, hộ
kinh doanh, thương lái, tư thương; đề tài không nghiên cứu (có nhắc đến) hoạt
động mua, bán, trao đổi hàng hoá phục vụ cho đời sống và sản xuất hàng ngày
của cư dân biên giới.
Phương pháp nghiên cứu:
- Khảo sát thực tế tại các cửa khẩu biên giới của các tỉnh Quảng Ninh,
Lạng Sơn, Cao Bằng, Hà Giang, Lào Cai, Lai Châu và Điện Biên.
- Thu thập thông tin, tài liệu về các nghiên cứu có liên quan.
- Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh.
- Phương pháp chuyên gia.
- Một số phương pháp khác.
Nội dung nghiên cứu:
Ngoài phần mục lục, mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và
phụ lục, nội dung của đề tài được kết cấu thành 3 chương như sau:
Chương 1. Cơ sở lý luận về xuất khẩu tiểu ngạch hàng hoá của Việt
Nam sang Trung Quốc.
Chương 2. Thực trạng hoạt động xuất khẩu tiểu ngạch hàng hoá của
Việt Nam sang Trung Quốc.
Chương 3. Một số giải pháp nhằm đẩy mạnh xuất khẩu tiểu ngạch hàng
hoá của Việt Nam sang Trung Quốc.

Do hạn chế về khả năng và thời gian nghiên cứu, đề tài không tránh
khỏi những thiếu sót, kính mong nhận được sự góp ý từ các cơ quan và
chuyên gia. Ban Chủ nhiệm đề tài xin trân trọng cảm ơn các cơ quan, đơn vị
và cá nhân đã nhiệt tình giúp đỡ để chúng tôi hoàn thành nhiệm vụ nghiên
cứu đề tài./.

7
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XUẤT KHẨU TIỂU NGẠCH
HÀNG HOÁ CỦA VIỆT NAM SANG TRUNG QUỐC
1.1.
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ XUẤT NHẬP KHẨU TIỂU NGẠCH
1.1.1. Khái niệm về xuất nhập khẩu tiểu ngạch
Khái niệm “buôn bán tiểu ngạch” hay “mậu dịch tiểu ngạch” hay “xuất
nhập khẩu tiểu ngạch” lần đầu tiên xuất hiện trong văn kiện chính thức của
Việt Nam vào năm 1954 trong Nghị định thư về việc mở mậu dịch tiểu ngạch
biên giới Việt - Trung ký ngày 07/7/1954 giữa Chính phủ hai nước Việt Nam
và Trung Quốc tạ
i Bắc Kinh. Năm 1955, tại Bắc Kinh, Chính phủ nước Việt
Nam Dân chủ Cộng hoà (nay là CHXHCN Việt Nam) và Chính phủ nước
CHND Trung Hoa ký Nghị định thư về việc mậu dịch tiểu ngạch ở biên giới
hai nước, thay thế Nghị định thư năm 1954, có hiệu lực từ ngày 7/7/1955. Căn
cứ Nghị định thư này, ngày 24/9/1955, Thủ tướng Chính phủ Việt Nam đã ký
ban hành Điều lệ quản lý mậu dị
ch tiểu ngạch nhân dân biên giới trong khu
vực biên giới Việt – Trung số 587-TTg. Đây có thể nói là văn bản pháp lý đầu
tiên của Việt Nam quy định về buôn bán tiểu ngạch.
Tuy nhiên, quy định về “xuất nhập khẩu tiểu ngạch” chỉ được áp dụng
phổ biến tại Việt Nam trong thập kỷ 90 của thế kỷ XX. Căn cứ Luật thuế xuất
khẩu, thuế nhập khẩu được Quố
c hội thông qua ngày 26/12/1991, Hội đồng

Bộ trưởng (nay là Chính phủ) đã ban hành Quyết định số 115/HĐBT ngày
9/4/1992 về thuế xuất, thuế nhập tiểu ngạch biên giới. Việc phân biệt xuất
nhập khẩu tiểu ngạch với xuất nhập khẩu chính ngạch chủ yếu là nhằm ưu đãi
về thuế đối với hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch. Mặc dù v
ậy, quy định
về “xuất nhập khẩu tiểu ngạch” cũng chỉ được định chế trong pháp luật Việt
Nam cho đến cuối những năm 1990.
Ngày 8/8/1998, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số
143/1998/QĐ-TTg về việc sửa đổi chế độ thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu tiểu
ngạch. Theo đó, bãi bỏ chế độ thuế xuất khẩu, nhập kh
ẩu tiểu ngạch quy định
tại Quyết định số 115/HĐBT ngày 9/4/1992 của Hội đồng Bộ trưởng (nay là
Chính phủ), áp dụng chế độ thuế hàng hoá xuất nhập khẩu chính ngạch đối
với hàng hoá xuất nhập khẩu tiểu ngạch để thống nhất chế độ thu thuế xuất
khẩu, nhập khẩu. Đồng thời, tại Quyết định này, Thủ tướng Chính phủ đ
ã giao
Bộ Thương mại xây dựng và ban hành các quy định về xuất nhập khẩu và
buôn bán biên giới. Có thể nói, từ sau Quyết định số 143/1998/QĐ-TTg ngày
8/8/1998 của Thủ tướng Chính phủ và Thông tư số 131/1998/TT-BTC ngày
01/10/1998, khái niệm xuất nhập khẩu tiểu ngạch không còn được quy định
trong các văn bản quy phạm pháp luật Việt Nam nữa.
Thay vào đó, Nghị định số 57/1998/NĐ-CP ngày 31/7/1998 của Chính
phủ quy định chi tiết thi hành Luật Thươ
ng mại về hoạt động xuất khẩu, nhập
khẩu, gia công và đại lý mua bán hàng hoá với nước ngoài đã quy định chung
là mua bán hàng hoá qua biên giới trên bộ. Như vậy, khái niệm “xuất nhập

8
khẩu tiểu ngạch” đã không còn trong các văn bản pháp lý của Việt Nam, mà
chỉ được nêu trong một số tài liệu nghiên cứu, báo cáo… Hiện nay, Việt Nam

quy định về thương mại biên giới, còn khái niệm xuất nhập khẩu tiểu ngạch
hàng hoá được sử dụng từ những quy định của Trung Quốc trong hoạt động
xuất nhập khẩu biên mậu Việt – Trung.
Theo nghĩa Hán - Việt thì “tiểu” là “nhỏ” và “ngạch” là “kim ngạ
ch”;
“tiểu ngạch” có nghĩa là “kim ngạch nhỏ”. Như vậy, xuất nhập khẩu tiểu
ngạch có nghĩa là hoạt động xuất nhập khẩu với kim ngạch nhỏ. Nhưng để
xác định thế nào là kim ngạch nhỏ thì trong các quy định của Trung Quốc và
Việt Nam trước đây đều không có một mức rõ ràng. Mặc dù vậy, trước đây cả
Việt Nam và Trung Quốc lại thường áp dụng về phạ
m vi địa lý: cho phép các
doanh nghiệp hoặc hộ kinh doanh và cư dân biên giới trong phạm vi 20 km từ
biên giới hoặc là trong phạm vi xã/thị trấn hoặc huyện/thị xã biên giới được
tham gia hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu tiểu ngạch.
Nhìn chung, các nước đều coi xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua
biên giới đất liền là hoạt động mua bán, trao đổi hàng hoá của các doanh
nghiệp và cư dân được tiến hành trực tiếp tại khu vực biên gi
ới đất liền giữa
hai nước. Đây là hình thức kinh tế mậu dịch được diễn ra tại khu vực biên
giới đất liền của các nước láng giềng, là hình thái mở đầu của mậu dịch quốc
tế và là bộ phận quan trọng trong hoạt động kinh tế đối ngoại của mỗi nước.
Hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới đất liền giữ
a hai
nước không chỉ đơn thuần là hoạt động mua, bán, trao đổi hàng hoá của cư
dân biên giới hoặc các hộ kinh doanh biên giới qua các cửa khẩu biên giới mà
nó có phạm vi rộng hơn, bao trùm các hoạt động xuất nhập khẩu hàng hoá
được diễn ra ở dọc khu vực biên giới hai nước.
Mặc dù vậy, đa số các nước đều không dùng khái niệm xuất nhập khẩu
tiểu ngạch (small trade volume) mà thay vào đó là dùng khái niệm thương
mại biên gi

ới (“cross-border trade” hay “border trade” hoặc “frontier trade”
hoặc “frontier traffic”). Hiện nay đa số các nước đều khái niệm và quy định
về “frontier traffic” (buôn bán biên giới) theo quy định tại Điều XXIV Hiệp
định chung về Thuế quan và Thương mại (GATT) và tại Điều 25 Quy chế Tối
huệ quốc. Hiện nay, buôn bán biên giới đều được các nước hiểu như là sự lưu
chuyển của hàng hoá và dịch vụ qua biên giới đất liền giữa hai quốc gia trong
phạ
m vi địa lý nhất định (có nước quy định là 20 km, có nước quy định là 30
km, có nước lại áp dụng phạm vi huyện/xã biên giới…). Như vậy, buôn bán
biên giới không chỉ bó hẹp trong trao đổi hàng hoá mà còn cả các lĩnh vực
dịch vụ khu vực biên giới. Hầu hết các nước đều có quy định về tạo điều kiện
thuận lợi cho buôn bán biên giới nhằm thúc đẩy sản xuất, đời sống và thịnh
vượng củ
a cộng đồng cư dân khu vực biên giới, đồng thời tăng cường mối
quan hệ thương mại, thúc đẩy trao đổi văn hoá, tăng cường mối quan hệ hữu
nghị và hợp tác với các nước láng giềng.

9
Xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới đất liền là hoạt động
xuất nhập khẩu của những thương nhân kinh doanh vừa và nhỏ. Đặc điểm cơ
bản của hoạt động này là những lô hàng có quy mô vừa và nhỏ, dễ tiến hành,
tiến hành nhanh chóng, có tính linh hoạt cao, nghiệp vụ đơn giản, tiến hành
theo thói quen và tập quán kinh doanh của từng cửa khẩu, khi có tranh chấp
thương mại thường tự
giải quyết với nhau. Xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng
hoá qua biên giới đất liền là hình thức kinh doanh có tính đặc thù tại các khu
vực biên giới, chủ yếu do thương nhân và dân cư tại các khu vực biên giới
tiến hành, nhưng lại giữ một vị trí quan trọng trong hoạt động thương mại qua
biên giới đất liền ở mọi quốc gia, làm tăng đáng kể kim ngạch xuất nhập
khẩu, thúc đẩ

y nền kinh tế của các quốc gia, đặc biệt là kinh tế của các địa
phương khu vực biên giới phát triển.
Nói tóm lại, có thể định nghĩa hoạt động xuất nhập tiểu ngạch hàng hoá
qua biên giới như sau: xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới (hay
còn gọi cách khác là buôn bán tiểu ngạch hoặc mậu dịch tiểu ngạch hoặc
thương mại tiểu ngạch), là một hình thức thương m
ại quốc tế hợp pháp được
thực hiện bởi các thương nhân và cư dân (thường là thương nhân và cư dân ở
các địa phương biên giới) hai nước có chung biên giới mà giá trị của mỗi lô
hàng giao dịch có giá trị nhỏ và được hưởng những chính sách ưu đãi của
nước có chung biên giới”. Hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua
biên giới:
- Là hình thức kinh doanh được pháp luật của các nước có chung biên
giới công nhận. Tuy nhiên, việc quy định của hai nước trong nhiều trường
hợp không thống nhất về hình thức này.
- Các thương nhân có thể ký hợp đồng hoặc không ký hợp đồng giao
dịch xuất nhập khẩu tiểu ngạch; hình thức thanh toán tiền hàng có thể qua
ngân hàng hoặc bằng tiền mặt, có thể bằng ngoại tệ hoặc bằng bản tệ của một
nước có chung biên giới.
- Phải chịu thuế theo quy định hiện hành của các nước có chung biên
giới, trừ những quy định ưu đãi về miễm giảm thuế suất thuế nhập khẩu tiểu
ngạch hoặc hỗ trợ xuất khẩu tiểu ngạch.
- Việc xác định đâu là xuất nhập khẩu hàng hoá tiểu ngạch không dựa
vào hình thức vận chyển hàng hoá qua biên giới. Hàng hoá xuất nhập khẩu
tiểu ngạch khi đi qua biên giới vẫn phải chịu sự kiểm tra của các cơ quan như
xuất nhập cảnh, hải quan và kiểm dịch…
- Hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá (thường là những mặt
hàng nông, lâm thủy sản và hàng tiêu dùng…) có thể thay đổi theo mùa vụ
hoặc theo chính sách quản lý của nước có chung biên giới.
- Các quốc gia có thể ưu đãi xuất nhập khẩu tiểu ngạch đối với những

mặt hàng hoá cụ thể hoặc những thương nhân cụ thể hoặc khu vực địa lý cụ

10
thể hoặc ưu đãi về điều kiện thông quan, tiêu chuẩn kỹ thuật, cấp phép các
mức thuế và lệ phí.
Sự khác nhau cơ bản giữa xuất nhập khẩu tiểu ngạch và xuất nhập khẩu
chính ngạch hàng hoá qua biên giới là ở chỗ xuất nhập khẩu tiểu ngạch được
hưởng những cơ chế ưu đãi riêng nhằm tạo thuận lợi cho việc giao l
ưu, lưu
thông hàng hoá và dịch vụ qua biên giới của một hoặc hai nước có chung biên
giới. Những ưu đãi này bao gồm các điều kiện về tài chính, về thuế quan, về
thuận lợi lưu thông hàng hoá qua biên giới, về thủ tục hải quan, kiểm nghiệm,
kiểm dịch, kiểm tra xuất xứ hàng hoá… Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp rất
khó phân biệt đâu là lô hàng xuất khẩu tiểu ngạch và đâu là lô hàng xuất kh
ẩu
chính ngạch, có những lô hàng được thông quan xuất khẩu chính ngạch của
quốc gia này nhưng lại nhập khẩu tiểu ngạch vào quốc gia có chung biên giới.
và ngược lại.
Hiện nay, cùng với sự phát triển của công nghệ thông tin, hạ tầng giao
thông, vận tải, xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá không còn bó hẹp trong
phạm vi biên giới nữa. Các nước chỉ dành những ưu đãi cho doanh nghiệp
trong phạm vi khu vực biên giới v
ề thuế suất nhập khẩu hàng hoá, hạn ngạch
xuất khẩu hàng hoá, về các loại thuế và lệ phí khác cũng như chính sách ưu
đãi đầu tư. Còn doanh nghiệp cũng như hàng hoá tham gia vào hoạt động xuất
nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá ngày càng được mở rộng về địa bàn, đa dạng,
phong phú về nguồn gốc xuất xứ, chứ không bó hẹp trong phạm vi biên giới
nữa. Thí dụ, trong hoạt độ
ng xuất khẩu tiểu ngạch hàng hoá của Việt Nam
sang Trung Quốc có sự tham gia của tất cả các doanh nghiệp trong cả nước,

hàng hoá cũng có nguồn gốc xuất xứ từ các địa phương khác chiếm đa số, còn
hàng hoá từ các khu vực biên giới với Trung Quốc chỉ chiếm tỷ lệ rất nhỏ,
chưa đến 10%.
1.1.2. Đặc điểm của xuất nhập khẩu tiểu ngạch
1.1.2.1. Xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá chịu sự điều chỉnh của
chính sách của hai nước có chung biên giới đất liền
Do chiến lược phát triển kinh tế - thương mại của các nước trong mỗi
thời kỳ khác nhau, các nước có những mục tiêu khác nhau về phát triển xuất
nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới đất liền. Ngay cả trong trường
hợp có cùng mục tiêu phát triển hoạt độ
ng xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng
hoá, hai nước có chung biên giới đất liền vẫn có nhiều điểm không giống
nhau trong chính sách quản lý hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá,
nhất là các chính sách ưu đãi đối với các thương nhân cũng như phạm vi áp
dụng ưu đãi. Chính sách ưu đãi hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hóa
có thể do một nước đơn phươ
ng ban hành và áp dụng hoặc do hai nước có
chung biên giới thỏa thuận nhằm mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội vùng
biên giới khó khăn.

11
Khi tiến hành hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên
giới đất liền, các thương nhân thường phải tìm hiểu kỹ về chính sách xuất
nhập khẩu nói chung và chính sách ưu đãi thương mại biên giới nói riêng của
cả hai nước (các quy định về thương nhân, về mặt hàng, về giao nhận vận tải,
về thanh toán…). Nhìn chung, chính sách ưu đãi thương mại biên giới của các
nước thường linh hoạt theo từ
ng thời kỳ. Bên cạnh đó, hoạt động xuất nhập
khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới đất liền còn chịu sự chi phối của các
tập quán mua bán dân gian vốn đã được hình thành và tồn tại từ lâu đời của

các hộ kinh doanh và cư dân các vùng dọc biên giới hai nước có chung đường
biên giới đất liền, đó là các hoạt động mua bán trao tay, thanh toán trực tiếp
bằng tiền mặt và thường không ký kết hợp đồ
ng.
1.1.2.2. Cơ cấu hàng hoá trao đổi trong hoạt động xuất nhập khẩu tiểu
ngạch biên giới thường có tính chất bổ sung cho nhau, phù hợp với trình độ
phát triển và lợi thế của mỗi nước
Trong hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới đất
liền, hàng hoá được trao đổi thường rất đa dạng về chủng loại và phẩm cấp.
Sự đa d
ạng về chủng loại và phẩm cấp hàng hoá chủ yếu xuất phát từ nhu cầu
tiêu dùng rất đa dạng của nhiều tầng lớp cư dân dọc biên giới và các khu vực
sâu trong nội địa của hai nước có chung biên giới. Mặt khác, do mục tiêu của
hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới là trao đổi các
loại hàng hoá có tính chất bổ sung ưu thế và hỗ trợ cho nhau nên cơ cấu hàng
hoá
được trao đổi tại thị trường khu vực biên giới là khá phong phú.
Các chủng loại hàng hoá đưa ra trao đổi trên thị trường khu vực biên
giới trong hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới đất
liền không phải chỉ được huy động từ cư dân sống dọc biên giới hay các
doanh nghiệp thuộc các địa phương biên giới mà còn được huy động và đầu
tư sản xuất từ các vùng, miền của hai n
ước có chung biên giới và nước thứ ba.
Chất lượng và phẩm cấp hàng hoá được trao đổi ở mức độ cao hay thấp là sự
phản ánh của trình độ phát triển khoa học và công nghệ của mỗi doanh
nghiệp, mỗi địa phương của mỗi nước và mức tiêu dùng của các tầng lớp cư
dân hai nước có chung biên giới đất liền.
1.1.2.3. Hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới
đất liền được tiến hành thông qua nhiều phương thức khác nhau
Hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới đất liền

giữa hai nước được tiến hành qua nhiều phương thức khác nhau: xuất khẩu
trực tiếp, nhập khẩu trực tiếp, mua bán qua trung gian, chuyển khẩu, tạm nhập
tái xuất, tạm xuất tái nhập, gia công quốc tế, kinh doanh đối lưu, đấu thầu
quốc tế
, hoạt động mua bán tại hội chợ, triển lãm, quá cảnh hàng hoá giữa các
thương nhân hai nước có chung biên giới và hoạt động buôn bán, trao đổi
hàng hoá dân gian của cư dân và các hộ kinh doanh khu vực biên giới.

12
Mỗi phương thức mua, bán, giao dịch của các thương nhân trong hoạt
động xuất nhập khẩu tiểu ngạch có những đặc trưng, có ưu thế và hạn chế
khác nhau. Các thương nhân hai nước có chung biên giới lựa chọn phương
thức để thực hiện giao dịch trên nguyên tắc hợp tác cùng phát triển giữa các
thương nhân và bình đẳng cùng có lợi. Tuy nhiên, các thương nhân hai nước
có chung biên giới thỏa thuận phương thức kinh doanh xuất nhập khẩu ti
ểu
ngạch hàng hóa qua biên giới đất liền phải tuân thủ chủ quyền, pháp luật của
mỗi nước và những phong tục tập quán của từng địa phương biên giới.
1.1.2.4. Chủ thể tham gia hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng
hoá qua biên giới đất liền rất đa dạng
Chủ thể tham gia vào hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá
qua biên giới đấ
t liền giữa hai nước có chung biên giới không chỉ giới hạn
trong địa bàn các địa phương (tỉnh, huyện, xã…) có biên giới mà mở rộng ra
tất cả các địa phương, tỉnh thành của mỗi nước. Các chủ thể tham gia hoạt
động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hóa qua biên giới đất liền thường bao
gồm doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế của mỗi nước. Ngoài ra,
tham gia trao đổi hàng hoá tiểu ngạch qua biên gi
ới đất liền còn có các hộ
buôn bán, tư thương, thương lái các hộ kinh doanh và cư dân dọc biên giới hai

nước mua, bán hàng hoá phục vụ tiêu dùng và sản xuất dưới hình thức mua
bán, trao đổi dân gian.
Mặc dù vậy, khi một quốc gia áp dụng chính sách ưu đãi xuất nhập
khẩu tiểu ngạch hàng hóa thì chỉ áp dụng đối với doanh nghiệp, hộ kinh
doanh, tư thương, thương lái và cư dân trong khu vực địa lý biên giới nhất
định. Các ưu đ
ãi xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hóa qua biên giới đất liền
thường nhằm thu hút các chủ thể đến tham gia hoạt động sản xuất, kinh doanh
tại những khu vực biên giới xa xôi với những điều kiện kinh tế - xã hội còn
gặp nhiều khó khăn. Với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội các vùng biên
giới khó khăn, các quốc gia thường thu hút, khuyến khích các thành phần kinh
tế đa dạng tham gia hoạt động xuấ
t nhập khẩu tiểu ngạch hàng hóa qua biên
giới đất liền.
1.1.2.5. Hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới
đất liền thường diễn ra với không gian rộng trên toàn tuyến biên giới, khó
quản lý và kiểm soát
Do địa hình khu vực biên giới trên bộ giữa hai nước phức tạp, thường
được phân chia bởi núi non và sông suối…, các phương thức mua, bán, giao
dịch diễn ra rất đa dạng nên hoạt động xuấ
t nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá
trên toàn tuyến biên giới đất liền rất khó quản lý và kiểm soát. Các hành vi
buôn lậu, gian lận thương mại, buôn bán hàng nhái, hàng giả, hàng kém chất
lượng, hàng không đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm thường xuất hiện làm
ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh trên toàn tuyến, ảnh hưởng đến việc chấp
hành pháp luật của mỗi nước và gây ô nhiễm môi trường biên giới.

13
Bên cạnh các cơ chế hợp tác song phương, chính quyền hai nước có
chung biên giới thường ban hành những chính sách, quy chế quản lý hoạt

động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới đất liền. Tuy nhiên,
do những lợi ích khác nhau giữa các địa phương hai bên biên giới, mỗi nước
đều cần phải duy trì những chính sách khuyến khích xuất khẩu và kiểm soát
nhập khẩu tiểu ngạch khác nhau, nên việc quản lý hoạt động xuất nhập khẩ
u
tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới đất liền giữa hai nước có chung biên giới
thường mang lại những tác động không tích cực cho nước bên kia.
1.1.2.6. Hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới
đất liền ngoài ý nghĩa kinh tế - thương mại còn mang ý nghĩa chính trị - xã
hội sâu sắc
Biên giới lãnh thổ luôn là một vấn đề thiêng liêng của các quốc gia trên
thế giới, hoạt động xuất nhập khẩu ti
ểu ngạch hàng hoá qua biên giới đất liền
không chỉ đơn thuần là hoạt động kinh tế - thương mại mà nó còn mang ý
nghĩa chính trị sâu sắc. Việc thực hiện hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch
hàng hoá qua biên giới giữa hai nước phải đảm bảo nguyên tắc tôn trọng chủ
quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau, không xâm phạm lẫn nhau, bình đẳng,
cùng có lợi và cùng tồn tại hoà bình.
Quan hệ chính trị giữ
a hai nước tốt sẽ thúc đẩy hoạt động xuất nhập
khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới đất liền giữa hai nước phát triển và
ngược lại. Đặc biệt, hợp tác thúc đẩy phát triển hoạt động xuất nhập khẩu tiểu
ngạch hàng hoá qua biên giới đất liền giữa hai nước diễn ra từ cấp chính
quyền trung ương đến cấp địa phương, đến từng cặp c
ửa khẩu của mỗi nước
có chung biên giới. Những vướng mắc phát sinh trong hoạt động xuất nhập
khẩu tiểu ngạch hàng hóa qua biên giới thường khó giải quyết trong quan hệ
kinh tế - thương mại song phương, nhưng lại có thể được giải nhanh chóng do
quan hệ láng giềng hữu nghị giữa các địa phương hai bên biên giới.
Nói tóm lại, với những đặc điểm nêu trên, hoạt động xuất nhập kh

ẩu
tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới đất liền giữa hai nước luôn có tiềm năng
phát triển lớn trong tiến trình phát triển hợp tác kinh tế - thương mại của mỗi
nước. Hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới đất liền
chính là những hoạt động giao lưu kinh tế - văn hoá – xã hội giữa hai nước,
thông qua đó mở ra nhiều cơ hội cho hàng hoá và doanh nghiệp của cả hai
nước có chung biên giới đất liền vươn tới thị trường các nước trong khu vực
cũng như các nước khác trên toàn thế giới.
1.1.3. Tính tất yếu khách quan của xuất nhập khẩu tiểu ngạch
Quan hệ láng giềng, quan hệ giao lưu văn hoá – xã hội, quan hệ kinh tế,
mua, bán, trao đổi hàng hoá đã trở thành quan hệ truyền thống và khá bền
vững giữa nhân dân hai nước có chung biên giới. Do gần gũi về địa lý và có
nhi
ều nét tương đồng trong phong tục tập quán, truyền thống, văn hoá, các
hoạt động giao lưu về kinh tế, thương mại và văn hoá được hình thành từ lâu

14
như một tất yếu khách quan không thể thiếu trong lịch sử phát triển của các
nước có chung biên giới mặc dù ở những giai đoạn phát triển khác nhau thì
mức độ và đặc điểm của chúng có những điểm khác nhau.
Bắt đầu từ nhu cầu tự nhiên về trao đổi hàng hóa của dân cư các khu
vực dọc biên giới tới các chợ biên giới, hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ng
ạch
hàng hoá qua biên giới dần dần phát triển thêm các hình thức trao đổi khác
trên cơ sở phát triển kinh tế hàng hóa. Như vậy, hoạt động xuất nhập khẩu
tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới là một trong những hình thức kinh tế đối
ngoại được hình thành sớm nhất, trở thành hình thức đặc thù của kinh tế đối
ngoại, tạo thành bộ phận quan trọng của hoạt động kinh tế - thương mại tại
khu vực biên giới với các nước láng giềng. Sự hình thành và phát triển của
hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới là hiện tượng tự

nhiên của lịch sử cùng với sự phát triển của nhu cầu trao đổi hàng hoá và sự
hình thành các thể chế chính trị giữa hai quốc gia có chung biên giới.
Trong thời đại hiện nay, kinh tế thế giới và trao đổi thương mại toàn
cầu đang phát triển vớ
i tốc độ nhanh. Xu hướng toàn cầu hoá và khu vực hoá
nền kinh tế thế giới đang trở thành một tất yếu khách quan, lôi cuốn sự tham
gia của các nước trên thế giới. Các cam kết đa phương và toàn cầu đã phá bỏ
tính tự cung, tự cấp, khép kín trong phạm vi một quốc gia hoặc vùng lãnh thổ
để mở rộng giao lưu buôn bán với các quốc gia hoặc vùng lãnh thổ khác. Các
nghiên cứu và thực tế đã chứng minh rằng m
ột quốc gia đứng ngoài tiến trình
này, cô lập với nền kinh tế thế giới, thì sẽ không phát triển được, thậm chí
ngày càng bị tụt hậu xa hơn. Hai nước láng giềng đẩy mạnh hoạt động xuất
nhập khẩu tiểu ngạch biên giới chính là đáp ứng những yêu cầu của quá trình
phát triển kinh tế - thương mại toàn cầu trong bối cảnh chung hiện nay.
Trong xu thế hợp tác, mở cửa và hội nh
ập, những năm gần đây nhiều
nước trên thế giới đã xây dựng những chính sách khuyến khích phát triển hoạt
động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới. Sự hình thành các
khu vực mậu dịch tự do với chính sách mở cửa biên giới, hình thành các khu
vực mậu dịch tự do dọc theo biên giới đã tạo điều kiện hình thành các đặc khu
kinh tế phát triển phồn thịnh ở các đị
a phương trên khu vực biên giới. Xu
hướng hình thành các khu kinh tế mở cũng phát triển nhanh chóng ở các nước
đang phát triển, phạm vi khu vực mậu dịch biên giới ngày càng mở rộng, hình
thức buôn bán được đa dạng hoá, quy mô cũng ngày càng tăng nhanh
Hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới cũng dựa
trên lợi thế của mỗi nước như thương mại quốc tế nói chung nhưng do những
đi
ều kiện địa lý đặc thù, sự hợp tác kinh tế - thương mại trên thị trường khu

vực biên giới mang tính trao đổi trực tiếp trong các hoạt động trao đổi, mua
bán hàng hoá cũng như trong các hình thức hợp tác kinh tế - thương mại khác,
xuất phát từ sự tương đồng về điều kiện văn hóa, xã hội và tự nhiên, về ngôn
ngữ, tập quán, truyền thống, tôn giáo tín ngưỡng và mối quan hệ mật thiết
truyền thống. Mặc dù có chính sách phát triển kinh tế - xã hội khác nhau phụ

15
thuộc vào chính sách kinh tế chung của mỗi quốc gia, cư dân biên giới hai
nước trên thực tế thường có mối quan hệ giao lưu lâu dài trong lịch sử. Tính
khác biệt về phát triển kinh tế - xã hội tại khu vực biên giới các nước láng
giềng quyết định tính đa dạng và mô thức phát triển mang tính đặc thù của các
thị trường khu vực biên giới trên cơ sở phối hợp, bổ sung các lợi thế kinh tế -
thương mạ
i của địa phương khu vực biên giới hai nước.
Sự phát triển hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên
giới tạo điều kiện đưa kinh tế khu vực biên giới phát triển từ kinh tế tự nhiên
lên kinh tế hàng hoá, cho phép huy động, khai thác tối đa các yếu tố sản xuất
nhằm phát triển kinh tế - thương mại tại các địa phương vùng biên giới, trong
đó buôn bán qua cửa khẩu biên gi
ới với ưu thế không gian khu vực cần phải
đi trước một bước. Trước những yêu cầu qua lại biên giới khách quan của cư
dân biên giới giữa hai nước láng giềng với những mục đích của quan hệ họ
hàng hoặc gia đình như thăm viếng, hiếu, hỉ, các quốc gia có chung biên giới
đã có những thỏa thuận nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho sự
lưu chuyển
người, hàng hóa và phương tiện qua lại biên giới.
Phát triển hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới
là một trong những bước đi đầu tiên của quá trình tự do hoá thương mại khu
vực, tạo những cơ sở ban đầu cho quá trình tiếp cận lẫn nhau của các nền kinh
tế với các khu mậu dịch tự do phát triển dọc theo biên giới các nước. Sự thành

công của các khu m
ậu dịch tự do dọc biên giới Mỹ - Mexico là một ví dụ của
xu hướng phát triển này. Trong xu hướng toàn cầu hoá, khu vực hoá của nền
kinh tế thế giới, nhiều nước đã xây dựng các hệ thống chính sách kinh tế mở,
bãi bỏ những trở ngại trong thương mại để hợp tác phát triển với các nước
láng giềng, tạo ra một thị trường khu vực biên giới với các thể chế chung
nh
ằm thúc đẩy sản xuất và kinh doanh tại đây.
Hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới là hình
thức biểu hiện đặc thù của thương mại quốc tế với những đặc trưng riêng về
phạm vi, quy mô và phương thức của hoạt động trao đổi hàng hoá, dịch vụ.
Tuy nhiên, cũng như thương mại quốc tế nói chung, hoạt động xuất nhập khẩu
ti
ểu ngạch hàng hoá qua biên giới biểu hiện phân công quốc tế giữa hai nước
láng giềng. Phát triển thương mại quốc tế tại khu vực thị trường biên giới tạo
khả năng phát huy tối đa các nhân tố sản xuất ở khu vực biên giới, hình thành
sức sản xuất mới, thúc đẩy sự phát triển của khu vực biên giới giữa các nước
láng giềng. Nhìn chung, nếu như khu vực trung tâm ở nộ
i địa của một nước
thường có vị thế tốt nhất để phát triển thương mại nội địa thì khu vực biên
giới thường là khu vực có điều kiện để phát triển kinh tế đối ngoại nhờ sự gần
gũi về địa lý và phong tục, tập quán với các nước láng giềng. Tóm lại, phát
triển hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới không ch
ỉ
phù hợp với xu thế phân công lao động quốc tế và xu thế khu vực hóa, quốc tế
hóa nền kinh tế thế giới mà còn là đòi hỏi bên trong của sự phát triển kinh tế ở
khu vực biên giới mỗi nước.

16
Phát triển hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới

là một nội dung quan trọng của chính sách kinh tế quốc gia, kinh tế địa
phương của các quốc gia, đặc biệt là các quốc gia đang phát triển trong xu
hướng hợp tác và hội nhập, tự do hóa đầu tư và thương mại. Thương mại biên
giới có ảnh hưởng lớn tới quá trình này bởi tính nhạy cảm và ưu thế trong
giao lưu kinh tế
khu vực biên cương của mỗi quốc qia. Nó có thể là cửa mở
của nền kinh tế nhưng cũng có thể là tác nhân tạo ra sức ép trong cạnh tranh
khi thuế quan giảm, các điều kiện thông thương thuận lợi, hàng hóa giao lưu
qua các cửa khẩu biên giới với số lượng lớn.
Trong giai đoạn hiện nay, nội dung cơ bản của hợp tác thương mại biên
giới là buôn bán, đầu tư, phát triển nguồ
n nhân lực, du lịch, bảo vệ môi
trường và quản lý các nguồn lực thiên nhiên biên giới. Mối quan hệ giữa lợi
ích quốc gia, khu vực, tiểu khu vực gắn bó chặt chẽ với nhau trong mối quan
hệ nhiều tầng, nhiều chiều. Sự liên kết cùng phát triển trong các khu kinh tế -
thương mại cửa khẩu và sự liên kết, hỗ trợ lẫn nhau giữa các địa phương hai
bên biên giới, tạo điều kiệ
n phát triển. Hợp tác phát triển thương mại biên giới
bao gồm hợp tác về viễn thông, về du lịch, về đầu tư; hợp tác phát triển hạ
tầng cơ sở cho thương mại và đầu tư; hỗ trợ phát triển khu vực tư nhân và đào
tạo nhân lực; phối hợp thực hiện chương trình bảo vệ môi trường bền vững
Nói tóm lại, do gần gũi về địa lý và có nhi
ều nét tương đồng, quan hệ
giao lưu, trao đổi văn hóa – xã hội và mua bán đã được hình thành từ lâu đời
và là một tất yếu khách quan không thể thiếu trong lịch sử phát triển của các
khu vực biên giới giữa hai quốc gia láng giềng. Trong bối cảnh toàn cầu hóa
và hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay, những khu vực cửa khẩu biên giới trở
thành cầu nối hợp tác mọi mặt, đáp ứng yêu c
ầu hợp tác kinh tế - thương mại,
văn hóa – xã hội ngày càng sâu rộng giữa hai quốc gia láng giềng. Hoạt động

xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hóa qua biên giới đất liền là yêu cầu khách
quan về hội nhập kinh tế quốc tế của các quốc gia.
1.1.4. Vai trò của hoạt động xuất khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua
biên giới
1.1.4.1. Hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hóa góp phầ
n tăng
cường mối quan hệ hữu nghị và hợp tác giữa hai quốc gia láng giềng
Đối với mỗi quốc gia, dân tộc, hợp tác trao đổi hàng hoá với các quốc
gia trên thế giới là một yêu cầu tất yếu khách quan trên con đường phát triển
nền kinh tế đất nước, thì hợp tác kinh tế và xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng
hoá qua các cửa khẩu biên giới đất liền với quốc gia có chung đường biên giới
là bướ
c đầu tiên trong quá trình hợp tác toàn diện và cũng là bước đầu tiên,
bước tập duyệt trong lộ trình hợp tác trao đổi với các quốc gia khác trong khu
vực và trên toàn thế giới. Đồng thời, hợp tác kinh tế và xuất nhập khẩu tiểu
ngạch hàng hoá qua biên giới cũng góp phần tăng cường mối quan hệ hữu
nghị và hợp tác giữa hai quốc gia láng giềng.

17
Những ưu đãi trong hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hóa qua
biên giới mà các quốc gia áp dụng là sự cụ thể hoá chính sách đối ngoại của
hai nước láng giềng đối với nhau. Hợp tác tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt
động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hóa qua biên giới là biểu hiện sinh động
của mối quan hệ đối tác hợp tác chiến lược toàn diệ
n, góp phần tăng cường sự
tin cậy giữa hai nước láng giềng. Quan hệ giữa hai nước tốt thì trao đổi
thương mại, xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hóa qua các cửa khẩu biên giới
sôi động và ngược lại. Hợp tác tạo điều kiện cho hoạt động xuất nhập khẩu
tiểu ngạch hàng hóa qua biên giới là một cơ chế hợp tác sâu rộng, bao gồm
các cấp, các ngành từ Trung ương đến địa phương hai bên biên giới, trao đổi

qua lại người, phương tiện, hàng hoá và rất nhiều lĩnh vực dịch vụ qua biên
giới. Có những vướng mắc trong hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng
hóa qua biên giới được giải quyết thuận lợi qua hợp tác thân thiện hai bên.
1.1.4.2. Xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá phát triển sẽ thúc đẩy
hoạt động kinh tế, thương mạ
i và dịch vụ qua biên giới giữa hai nước có
chung biên giới đất liền
Hoạt đông xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hóa qua biên giới đất liền
góp phần tăng cường quan hệ thương mại, đóng góp tích cực trong kim ngạch
thương mại giữa các nước láng giềng. Hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch
hàng hóa qua biên giới đất liền góp phần thúc đẩy sản xuất tại khu vự
c biên
giới, đồng thời khuyến khích phát triển các loại hình dịch vụ như dịch vụ kho
bãi, điều kiện bảo quản, dịch vụ thông quan, dịch vụ vận tải, bốc xếp, thu đổi
ngoại tệ… đến các dịch vụ bổ trợ như ăn uống, vui chơi, giải trí, y tế… Hoạt
động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hóa phát triển tạo điề
u kiện cho các địa
phương giao lưu kinh tế, mở rộng thị trường tiêu thụ vào nội địa nước láng
giềng, góp phần thu hút đầu tư vào những cửa khẩu lớn, từ đó hình thành nên
những khu hợp tác kinh tế vùng biên năng động.
Được hình thành và phát triển do nhu cầu phát triển sản xuất và tiêu
dùng giữa nhân dân các địa phương hai bên biên giới, hoạt động xuất nhập
khẩu tiểu ngạch hàng hoá giữa hai nước có chung biên giớ
i đất liền đã có từ
lâu đời và trải qua nhiều giai đoạn phát triển khác nhau. Tuy vậy, mục tiêu cơ
bản của hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới là đáp
ứng một cách có hiệu quả nhu cầu của cư dân và doanh nghiệp vùng biên giới
cũng như trong thị trường nội địa của hai nước. Thông qua hoạt động xuất
nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên gi
ới đất liền, các địa phương biên

giới của hai nước chung biên giới có thêm điều kiện thuận lợi để đầu tư cho
sản xuất và xuất khẩu, góp phần tăng thu ngân sách cho chính các địa phương
này, nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống, phát triển kinh tế - xã hội cho cư
dân dọc tuyến biên giới của cả hai nước.
Hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới
được hình
thành và phát triển đã tạo cơ hội cho các địa phương biên giới mở cửa và phát
triển quan hệ mua, bán, trao đổi hàng hoá với nước láng giềng. Khi biên giới

18
đất liền giữa hai nước được mở cửa, các nước có thể huy động nguồn vốn và
các sản phẩm xuất khẩu từ các địa phương khác trong cả nước để xuất khẩu ra
nước ngoài và ngược lại. Do vậy, phát triển hoạt động xuất nhập khẩu tiểu
ngạch hàng hoá sẽ tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp và các địa phương của
hai nước có chung biên giới hợp tác, liên kết vớ
i nhau và từ đó vươn ra thị
trường các nước khác trong khu vực và trên thế giới chứ không phải chỉ là
quan hệ thương mại và giao lưu kinh tế giữa các tỉnh hoặc huyện dọc tuyến
biên giới.
Thông qua việc xuất nhập khẩu những mặt hàng có thế mạnh, xuất
khẩu tiểu ngạch sẽ làm cho một nước có khả năng phát huy được lợi thế so
sánh, sử dụng triệt
để các nguồn lực, có điều kiện trao đổi kinh nghiệm, cũng
như tiếp cận được các thành tựu khoa học công nghệ tiên tiến của nước có
chung biên giới để phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương khu vực biên
giới cũng như nền kinh tế đất nước. Đối với những nước đang phát triển, đang
cần hỗ trợ để phát huy được các nguồn lự
c phát triển kinh tế, phát triển xã hội
nâng cao mức sống và trình độ dân trí cho các địa phương ở các khu vực biên
giới. Đây cũng là vấn đề mở đầu, là mấu chốt của quá trình công nghiệp hoá,

hiện đại hoá và hội nhập của bất kỳ quốc gia nào. Thông qua hoạt động xuất
khẩu tiểu ngạch hàng hoá tại các cửa khẩu biên giới, có thể gián tiếp hoặc trực
tiếp mở rộng buôn bán củ
a một quốc gia với các quốc gia khác, đặc biệt là
những quốc gia có chung đường biên giới hoặc có quan hệ thương mại tốt với
nước có chung đường biên giới, từ đó có thể mở rộng hoạt động buôn bán của
một quốc gia với các nước trong khu vực và thế giới.
Phát triển hoạt động xuất khẩu tiểu ngạch hàng hoá tại các cửa khẩu
biên giới góp phần tích cực trong việ
c phát triển hoạt động thương mại quốc
tế của nước đó, làm tăng kim ngạch xuất nhập khẩu. Với điều kiện kinh doanh
thuận lợi tại các cửa khẩu làm tăng đáng kể hiệu quả của hoạt động kinh
doanh xuất nhập khẩu. Với tính linh hoạt, tính đa dạng của hoạt động xuất
khẩu tiểu ngạch hàng hoá tại các cửa kh
ẩu góp phần mở rộng thị trường quốc
tế, phát triển sản xuất trong nước, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, ổn định và phát
triển kinh tế. Thực hiện xuất khẩu tiểu ngạch hàng hoá tại các cửa khẩu biên
giới, giúp doanh nghiệp có khả năng cạnh tranh cao hơn, nhạy bén hơn, buộc
các doanh nghiệp phải luôn luôn đổi mới để thích nghi với điều kiện thị

trường ngày càng yêu cầu cao hơn và đòi hỏi khắt khe hơn trong tiến trình
phát triển của thương mại biên giới.
1.1.4.3. Hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hóa phát triển sẽ
góp phần bảo đảm ban ninh quốc phòng, trật tự an toàn xã hội khu vực biên
giới giữa hai nước láng giềng
Thông qua hoạt động xuất khẩu tiểu ngạch hàng hoá tại các cửa khẩu
để mở rộng và phát tri
ển tình đoàn kết hữu nghị giữa các dân tộc, góp phần
thực hiện đường lối, chính sách đối ngoại một nhà nước, góp phần bảo vệ an
ninh, quốc phòng và toàn vẹn lãnh thổ của chính quốc gia đó.

19
Hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hóa qua biên giới đất liền
góp phần quan trọng trong công cuộc đảm bảo an ninh quốc phòng, trật tự an
toàn xã hội và bảo vệ môi trường khu vực biên giới. Song song với quản lý
qua lại của người, lưu chuyển phương tiện, hàng hoá, dịch vụ qua biên giới,
các lực lượng an ninh, hải quan, biên phòng hai nước láng giềng còn hợp tác
về bảo đảm an ninh chính trị và trật tự
an toàn xã hội khu vực biên giới,
chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, hàng kém chất lượng, buôn
bán phụ nữ, trẻ em, ma tuý và vũ khí, chất nổ… qua biên giới.
1.1.4.4. Hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hóa qua biên giới
đất liền góp phần thúc đẩy phát triển văn hoá - xã hội và xoá đói giảm nghèo
khu vực biên giới giữa hai quốc gia láng giềng
Phát triển hoạt động xuất khẩu tiểu ngạ
ch hàng hoá tại các cửa khẩu
biên giới, không những tạo điều kiện phát triển kinh tế của các quốc gia, kinh
tế địa phương, mà còn tạo việc làm, tăng thu nhập cho người lao động, từ đó
kết hợp hài hoà giữa tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội, góp phần tạo ra
những biến chuyển về kinh tế - thương mại, đồng thời góp phần thúc đẩy phát
triển văn hoá – xã hộ
i.
Hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hóa góp phần thúc đẩy giao
lưu văn hoá - xã hội giữa hai bên biên giới nói riêng và giữa hai nước láng
giềng nói chung. Bên cạnh hoạt động mua bán, trao đổi hàng hoá qua biên
giới là các hoạt động qua lại biên giới cho công việc gia đình (thăm thân, cưới
hỏi, đám tang…), giao lưu văn hoá, thể thao, vui chơi giải trí của cư dân hai
bên biên giới. Phát triển hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ng
ạch hàng hóa sẽ góp
phần tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập và xoá đói giảm nghèo cho cư dân

khu vực biên giới, miền núi, vùng sâu, vùng xa.
Cuối cùng, hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hóa qua biên giới
đất liền mang ý nghĩa đối với các dân tộc thiểu số, vùng cao, vùng xa. Các
dân tộc thiểu số tham gia tích cực trong các hoạt động xuất nhập khẩu tiểu
ngạch hàng hóa qua biên giới, đó có thể là bán hàng trong các chợ biên giới,
tham gia vào dị
ch vụ bốc xếp, vận chuyển hàng hoá qua các cửa khẩu biên
giới. Nhiều thương nhân tham gia hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hoặc
chủ các tiệm hàng hoá và chủ các cơ sở dịch vụ như ăn uống, cắt tóc, thu đổi
ngoại tệ, sửa chữa… tại khu vực biên giới là người dân tộc thiểu số.
1.1.5. Các phương thức kinh doanh trong hoạt động xuất khẩu ti
ểu
ngạch hàng hoá qua biên giới
Trong hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới
thường áp dụng các phương thức kinh doanh như sau:
1.1.5.1. Phương thức xuất nhập khẩu tiểu ngạch trực tiếp
Phương thức xuất nhập khẩu tiểu ngạch trực tiếp là phương thức kinh
doanh mà người nhập khẩu và xuất khẩu trực tiếp quan hệ với nhau (thường

20
tại khu vực cửa khẩu biên giới đất liền) để tiến hành thương lượng mua, bán
và trao đổi hàng hoá. Do người xuất khẩu và người nhập khẩu trực tiếp quan
hệ với nhau, cho nên dễ dàng đi đến thống nhất và làm cho thương vụ tiến
hành nhanh chóng hơn. Mặt khác, thực hiện xuất nhập khẩu tiểu ngạch trực
tiếp, tạo điều kiện cho thương nhân xuất khẩu và nhà nh
ập khẩu trực tiếp tiếp
xúc với thị trường, nắm bắt được những sự thay đổi của môi trường để có thể
đưa ra những quyết định kịp thời, đối ứng với những biến động của thị
trường, tạo cho họ những khả năng nắm bắt và phản ứng linh hoạt với thị
trường để phát triển hoạt

động xuất nhập khẩu của mình.
Thực hiện xuất nhập khẩu tiểu ngạch trực tiếp cho phép các nhà kinh
doanh thiết lập, mở rộng được mối quan hệ với bạn hàng một cách thuận lợi
nhanh chóng, xác lập một mối quan hệ mua bán tin cậy tạo khả năng mở rộng
và đổi mới mặt hàng. Trong thương mại quốc tế, phương thức này thường
được áp dụng khi trao đổ
i với khối lượng hàng hoá lớn mới có thể bù đắp
được chi phí giao dịch. Nhưng lại có thể áp dụng rất hiệu quả để nâng cao
hiệu quả kinh doanh, mở rộng thị trường và mặt hàng khi thực hiện hoạt động
xuất nhập khẩu tiểu ngạch, do ưu điểm của hoạt động xuất nhập khẩu tiểu
ngạch là có điều kiện thương mạ
i thuận lợi của tuyến biên giới đất liền nên
giảm được chi phí giao dịch.
1.1.5.2. Phương thức mua bán qua trung gian
Phương thức mua bán qua trung gian là phương thức kinh doanh mà
người mua và người bán không trực tiếp quan hệ với nhau mà mọi quá trình
thương lượng trao đổi hàng hoá đều thông qua một người thứ ba gọi là trung
gian thương mại. Hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch qua biên giới đất liền
thường sử dụ
ng hai dạng trung gian thương mại đó là đại lý và môi giới:
- Sử dụng loại hình đại lý rất thích hợp cho các thương nhân tổ chức hệ
thống phân phối các hàng nông sản, thực phẩm, hàng công nghiệp tiêu dùng
và một số hàng hoá khác sang thị trường bên kia biên giới.
- Sử dụng môi giới phù hợp với những thương nhân của các địa
phương bên ngoài khu vực biên giới khi xuất khẩu tiểu ngạch một số mặ
t
hàng như thiết bị máy móc, hàng nông sản mau hỏng như rau quả và một số
mặt hàng khác.
Sử dụng phương thức mua bán qua trung gian trong hoạt động xuất
nhập khẩu tiểu ngạch qua biên giới có những ưu điểm như: thứ nhất, tạo điều

kiện để thương nhân mở rộng thị trường, mở rộng mặt hàng, đặc biệt có hiệu
quả khi xâm nh
ập vào những mặt hàng mới hoặc thị trường mới của nước có
chung biên giới; thứ hai, sử dụng được những kinh nghiệm và các cơ sở vật
chất của các trung gian tại khu vực biên giới, tạo điều kiện cho thương nhân
chiếm lĩnh thị trường bên kia biên giới nhanh, hạn chế được những rủi ro và
chi phí ban đầu; thứ ba, tối ưu hoá được quá trình vận chuyể
n, giao nhận hàng
hóa tại khu vực các cửa khẩu biên giới.

21
Nhưng mặt khác, sử dụng phương thức này có những hạn chế: thứ nhất,
người kinh doanh mất sự liên hệ trực tiếp với thị trường, thiếu thông tin,
thông tin không chính xác, kịp thời của thị trường bên kia biên giới, ảnh
hưởng đến các quyết định kinh doanh của thương nhân; thứ hai, nhiều khi
không kiểm soát được các hoạt động của trung gian khu vực biên giới và lợi
nhuận bị
chia sẻ.
Phương thức mua bán qua trung gian được áp dụng phổ biến trong hoạt
động thương mại quốc tế nói chung và hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch
hàng hoá qua biên giới đất liền nói riêng. Khi áp dụng phương thức này, các
nước thường có các chính sách khuyến khích phát triển cũng như biện pháp
kiểm soát các trung gian thương mại. Nhưng khi lựa chọn các trung gian
thương mại, các thương nhân thường không căn cứ vào các tiêu thức như khả

năng kinh doanh, khả năng tài chính, kinh nghiệm và uy tín của trung gian
trên thị trường mà là những mối quan hệ đã có trong buôn bán.
1.1.5.3. Phương thức kinh doanh tái xuất khẩu qua biên giới
Kinh doanh tái xuất khẩu qua biên giới là xuất khẩu tiểu ngạch trực tiếp
sang nước có chung biên giới những hàng hoá đã nhập khẩu vào trước đây

không qua giai đoạn gia công, chế biến. Kinh doanh tái xuất khẩu qua biên
giới có thể là: thứ nhất, hàng hoá nhập khẩ
u về sau đó trực tiếp xuất tiểu
ngạch thẳng ra nước có chung biên giới không qua quá trình lưu thông trong
nước; hoặc thứ hai, hàng hoá nhập khẩu về có thể qua quá trình lưu thông
trong nước sau đó mới xuất khẩu tiểu ngạch ra nước có chung biên giới. Các
thương nhân thường lợi dụng chính sách ưu đãi nhập khẩu tiểu ngạch của
nước có chung biên giới để thực hiện kinh doanh tái xuất.
Hiện nay có hai hình th
ức tái xuất là tạm nhập tái xuất và chuyển khẩu
qua biên giới đất liền.
+ Hình thức tạm nhập tái xuất: hàng hoá nhập khẩu được làm thủ tục
hải quan để nhập và khi xuất khẩu tiểu ngạch biên giới lại làm thủ tục hải
quan tại khu vực biên giới để xuất hàng hoá. Hình thức tạm nhập tái xuất
thường hiệu quả không cao bằng hình thức chuyển khẩu, nh
ưng nghiệp vụ
tiến hành lại đơn giản dễ thực hiện, nó cho phép nhập về những lô hàng lớn
và tái xuất những lô hàng nhỏ và rất phù hợp với điều kiện kinh doanh ở khu
vực cửa khẩu biên giới.
+ Hình thức chuyển khẩu: hàng hoá được chuyển thẳng từ nước xuất
khẩu sang nước nhập khẩu (qua các cửa khẩu biên giới đất liền), không làm
thủ t
ục hải quan ở nước tái xuất. Hình thức này thường hiệu quả kinh doanh
cao hơn, nhưng nghiệp vụ tiến hành phức tạp hơn, đòi hỏi người kinh doanh
phải tính toán và phối hợp các nghiệp vụ cho tốt. Tuy nhiên, khi thực hiện
hình thức chuyển khẩu các doanh nghiệp thường khó tận dụng những chính
sách ưu đãi nhập khẩu tiểu ngạch của nước có chung biên giới.

22
1.1.5.4. Phương thức kinh doanh đối lưu

Phương thức kinh doanh đối lưu là phương thức kinh doanh mà xuất
khẩu kết hợp chặt chẽ với nhập khẩu, người bán đồng thời là người mua,
lượng hàng hoá trao đổi là tương đương nhau. Phương thức kinh doanh đối
lưu cho phép khắc phục được hiện tượng lệch cán cân thanh toán, và nếu có
biện pháp tốt sẽ có tác dụng thúc đẩy xuất khẩu. Hai quốc gia láng giề
ng
thường có những thỏa thuận khuyến khích các doanh nghiệp khu vực biên
giới hai bên thực hiện kinh doanh đối lưu, nhất là hình thức hàng đổi hàng tại
các cửa khẩu biên giới nhằm hạn chế sử dụng ngoại tệ trong thanh toán.
Điều kiện thuận lợi của các khu vực biên giới đất liền, trong đó có các
điều kiện về dịch vụ hỗ trợ cùng với chính sách ưu đãi củ
a các Chính phủ
hoặc chính quyền các địa phương biên giới sẽ khuyến khích các doanh nghiệp
thực hiện phương thức kinh doanh đối lưu trong hoạt động xuất nhập khẩu
tiểu ngạch hàng hóa. Các hình thức mua bán đối lưu thường sử dụng: một là,
hàng đổi hàng; hai là, mua đối lưu; ba là, hình thức bù trừ; bốn là, hình thức
mua lại sản phẩm; và năm là, giao dịch bồi hoàn.
1.1.5.5.
Phương thức gia công quốc tế
Phương thức gia công quốc tế là phương thức kinh doanh mà một bên
(gọi là bên nhận gia công) gia công nguyên liệu, bán thành phẩm, thiết bị máy
móc của một bên (gọi là bên đặt gia công) để tiến hành gia công thành sản
phẩm trả lại cho bên đặt gia công. Hoạt động gia công quốc tế trong xuất nhập
khẩu tiểu ngạch hàng hóa qua biên giới có thể là do người nhận gia công
trong khu vực biên giới làm gia công cho bên đặt gia công của địa phươ
ng
bên kia biên giới hoặc các địa phương khác của nước có chung biên giới.
Có hai hình thức gia công quốc tế cơ bản là: thứ nhất, hình thức nhận
nguyên liệu trả lại sản phẩm: người đặt gia công giao nguyên liệu cho bên
nhận gia công ở bên kia khu vực biên giới nhưng quyền sở hữu nguyên vật

liệu vẫn thuộc bên đặt gia công; thứ hai, hình thức nhập nguyên liệu bán lại
sản phẩ
m: người đặt gia công bán nguyên liệu cho bên nhận gia công và mua
lại sản phẩm do bên nhận gia công ở bên kia khu vực biên giới sản xuất ra.
1.1.5.6. Phương thức đấu thầu quốc tế của các địa phương hai bên
biên giới
Thông thường, phương thức đấu thầu quốc tế được áp dụng đối với
những lô hàng có giá trị lớn như máy móc, thiết bị, công trình… Đấu thầu
quốc tế là một phươ
ng thức kinh doanh, trong đó người mua (người gọi thầu)
công bố trước các điều kiện mua hàng để người bán báo giá cả và các điều
kiện thương mại khác, để người mua chọn người bán được tốt hơn. Những
doanh nghiệp tham gia đấu thầu phải là những doanh nghiệp có uy tín quốc tế,
tiềm lực kinh tế cũng như khả năng cạnh tranh cao để cung cấp hàng hóa hoặc
dịch vụ
tốt nhất cho người gọi thầu.

23
Tuy nhiên, do mối quan hệ láng giềng truyền thống hoặc những nét
tương đồng về bản sắc văn hóa, người gọi thầu các địa phương hai bên biên
giới của hai nước chỉ công bố các điều kiện mua hàng và các điều kiện thương
mại ưu đãi tiểu ngạch áp dụng cho địa phương tiếp giáp của nước có chung
biên giới. Những doanh nghiệp tham gia đấu thầu chỉ là những doanh nghi
ệp
của địa phương biên giới tiếp giáp với địa phương của người gọi thầu. Những
mặt hàng cung cấp như máy móc, thiết bị công trình, vật liệu xây dựng, hàng
tiêu dùng… thường do hai nước có chung biên giới thỏa thuận dành ưu đãi
riêng cho khu vực biên giới.
1.1.5.7. Phương thức mua bán tại hội chợ và triển lãm biên giới
Hội chợ biên giới là thị trường hoạt động định kỳ

, được tổ chức vào
một thời gian và địa điểm trong khu vực biên giới đất liền trong một thời gian
nhất định, tại đó người bán đem trưng bày hàng hoá và tiếp xúc với người
mua để ký kết hợp đồng mua bán. Triển lãm là việc trưng bày giới thiệu thành
tựu của một nền kinh tế hoặc một ngành kinh tế, văn hoá, khoa học kỹ thuật –
thường là của các đị
a phương của hai nước có chung biên giới – thông qua đó
để trưng bày hàng hoá quảng cáo và xúc tiến bán hàng. Có nhiều hình thức
hội chợ, triển lãm biên giới như: hội chợ và triển lãm tổng hợp, hội chợ và
triển lãm chuyên ngành về hàng tiêu dùng, điện tử, nông sản, thực phẩm…
Hội chợ và triển lãm là nơi giới thiệu, quảng cáo và tiến hành giao dịch
ký kết các hợp đồng mua bán hàng hoá không chỉ giữa các thương nhân khu
vực biên giớ
i mà còn có thương nhân đến từ các địa phương khác của hai
quốc gia có chung biên giới cũng như thương nhân quốc tế. Hai nước có
chung biên giới thường có những thỏa thuận cho phép các địa phương hai bên
biên giới luân phiên định kỳ tổ chức hội chợ hoặc triển lãm thương mại biên
giới nhằm thúc đẩy hoạt động xuất nhập khẩu qua biên giới nói chung và hoạt
động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hóa nói riêng. Hàng hóa c
ủa nước láng
giềng khi tham gia hội chợ hoặc triển lãm thương mại biên giới thường được
hưởng những chính sách ưu đãi về thuế nhập khẩu cũng như bán cho cư dân
biên giới và khách du lịch.
1.1.5.8. Phương thức kinh doanh tại chợ biên giới, chợ cửa khẩu và
hoạt động mua, bán, trao đổi hàng hoá của cư dân biên giới.
Chợ biên giới, chợ cửa khẩu (gọi chung là chợ biên giớ
i) là những chợ
được lập ra trong khu vực biên giới đất liền hoặc tại các khu vực cửa khẩu
biên giới đất liền giữa các nước có chung biên giới. Chợ biên giới có thể do
một nước đơn phương thiết lập, nhưng thông thường do hai nước có chung

biên giới thỏa thuận về việc quy hoạch xây dựng và phát triển những cặp chợ
biên giới. Chợ biên giới được lập ra nhằm ph
ục vụ hoạt động mua, bán, trao
đổi hàng hóa của cư dân hai bên biên giới. Tuy nhiên, bên cạnh các hoạt động
mua, bán, trao đổi hàng hóa là những hoạt động thăm thân, giao lưu văn hóa –
xã hội của cư dân khu vực biên giới giữa hai nước.

24
Do nhu cầu giao lưu, trao đổi của cư dân khu vực biên giới giữa hai
nước, hoạt động mua, bán, trao đổi hàng hóa tại chợ biên giới là trạng thái ban
đầu và cơ bản của hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hóa qua biên
giới. Hoạt động tại chợ biên giới xuất hiện do yêu cầu thực tiễn của việc trao
đổi hàng hoá nhằm phục vụ sinh hoạt và sản xuất của cư dân trong khu v
ực
biên giới. Chợ biên giới được họp ở những tụ điểm nhất định, hàng hoá trao
đổi hầu hết là các sản phẩm được sản xuất tại địa phương khối lượng trao đổi
không lớn, hàng hoá không phải vận chuyển xa, thủ tục đơn giản. Mặc dù
vậy, kim ngạch mua, bán, trao đổi hàng hóa tại chợ biên giới lại thường
không được các quốc gia thống kê.
1.2.
NỘI DUNG HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU TIỂU NGẠCH HÀNG HOÁ
Có nhiều yếu tố tác động đến sự phát triển của hoạt động xuất khẩu tiểu
ngạch hàng hoá qua biên giới đất liền, nhưng đề tài chỉ tập trung phân tích các
nội dung cơ bản của hoạt động xuất khẩu tiểu ngạch hàng hoá có tính quyết
định làm tiền đề, làm cơ sở cho các phần nghiên cứu tiếp theo của đề tài.
1.2.1. Về cơ chế, chính sách
Nhà nước muốn qu
ản lý nền kinh tế nói chung và các hoạt động kinh tế
- thương mại nói riêng, cũng như hoạt động kinh doanh xuất khẩu tiểu ngạch
hàng hoá qua biên giới đất liền theo đường lối và định hướng chung phải

thông qua các chính sách, các biện pháp và các công cụ quản lý. Trong một
chừng mực nhất định, khi các cơ quan chức năng xây dựng một hệ thống các
chính sách kinh tế hoàn chỉnh phù hợp với các yêu cầu của các quy luật kinh
tế khách quan và đ
iều kiện thực tế về hoạt động xuất nhập khẩu nói chung và
hoạt động xuất khẩu tiểu ngạch hàng hoá qua biên giới đất liền nói riêng,
đồng thời áp dụng hữu hiệu các biện pháp, các công cụ quản lý kinh tế và mô
hình sẽ có tác động thúc đẩy hoạt động xuất khẩu tiểu ngạch hàng hoá tại các
khu vực cửa khẩu biên giới.
Theo quy định của Tổ chức Thương mại th
ế giới (WTO), hoạt động
xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá hàm ý như một cơ chế thương mại đặc
biệt, một ngoại lệ không bị ràng buộc và được quy định rõ ràng trong các điều
khoản riêng rẽ của WTO. Điều XXIV Hiệp định chung về Thuế quan và
Thương mại (GATT) nêu rõ: “Các điều khoản của Hiệp định này sẽ không
được diễn giải nhằm ngă
n cản các ưu đãi mà một bên ký kết dành cho các
quốc gia láng giềng nhằm tạo thuận lợi cho buôn bán biên giới”. Trong Quy
chế Tối huệ quốc (MFN), “Điều 25 Điều khoản Tối huệ quốc về ưu đãi nhằm
tạo thuận lợi cho thương mại biên giới: quốc gia được hưởng mà không phải
là nước láng giềng thì không được hưởng những ưu đãi thuận lợi mà quốc gia
kia dành cho một nước láng giềng thứ ba để nhằm tạo thuận lợi cho buôn bán
biên giới.”
Điểm khác biệt là hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch hàng hoá cần
phải xem như một cơ chế dành “ưu đãi” với mục đích tạo thuận lợi cho việc