Đề số 8 phân tích quan điểm kinh tế chính trị mác lênin về cơ chế thị trường và nền kinh tế thị trường liên hệ ở việt nam hiện nay

TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHENIKAA
KHOA KHOA HỌC CƠ BẢN
*****

TIỂU LUẬN KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC-LÊNIN
Đề số 8: Phân tích quan điểm kinh tế chính trị Mác-Lênin về cơ chế thị
trường và nền kinh tế thị trường. Liên hệ ở Việt Nam hiện nay?
Giảng viên

: Đồng Thị Tuyền

Họ tên

: MAI THANH GIANG

Lớp

: NNTQ3

Mã sinh viên

: 21012269

Lớp học phần

: Kinh tế chính trị Mác – Lênin -1-1-22(N12)

HÀ NỘI, THÁNG 9/2022

1

2


MỞ ĐẦU
Cơ chế thị trường là quá trình tương tác lẫn nhau giữa các chủ thể (hoạt động)
kinh tế trong việc hình thành giá cả, phân phối tài nguyên, xác định khối lượng và cơ
cấu sản xuất. Sự tương tác của các chủ thể tạo nên những điều kiện nhất định để nhà
sản xuất, với hành vi tối đa hóa lợi nhuận, sẽ căn cứ vào giá cả thị trường để quyết
định ba vấn đề: sản xuất cái gì, sản xuất như thế nào, sản xuất cho ai. Ngược lại,
hoạt động của các chủ thể tạo nên sự tương tác nói trên. Như vậy, cơ chế thị trường
là hình thức tổ chức kinh tế, trong đó các quan hệ kinh tế tác động lên mọi hoạt động
của nhà sản xuất và 1 người tiêu dùng trong quá trình trao đổi.
Theo lý thuyết của các nhà kinh tế học phúc lợi thì cơ chế thị trường là cách
thức tự động phân bổ tối ưu các nguồn lực của nền kinh tế. Đó là vì, khi mỗi nhà sản
xuất đều căn cứ vào giá cả thị trường để có quyết định về sản xuất, sẽ khơng có sản
xuất thừa, cũng sẽ khơng có sản xuất thiếu. Trong nền kinh tế thị trường, mọi hoạt
động sản xuất và trao đổi hàng hóa giữa người sản xuất và người tiêu dùng được vận
hành do sự điều tiết của quan hệ cung cầu. Phúc lợi kinh tế được đảm bảo do khơng
có tổn thất xã hội.
Đặc trưng cơ bản nhất của cơ chế thị trường là động lực lợi nhuận, nó chỉ huy
hoạt động của các chủ thể. Trong kinh tế thị trường, đặc điểm tự do lựa chọn hình
thức sản xuất kinh doanh, tự chịu trách nhiệm: 'lãi hưởng lỗ chịu', chấp nhận cạnh
tranh, là những điều kiện hoạt động của cơ chế thị trường. Sự tuân theo cơ chế thị
trường là điều không thể tránh khỏi đối với các doanh nghiệp, nếu không sẽ bị đào
thải.
Tuy nhiên, để cơ chế thị trường thực hiện tốt được chức năng của mình, thì các
điều kiện sau đây phải được thỏa mãn: thị trường phải có cạnh tranh hồn hảo, thơng
tin đối xứng, khơng có các ảnh hưởng ngoại lai, khơng có đầu cơ, khơng có vi phạm
đạo đức kinh doanh v.v... Tuy nhiên, trong thực tế khơng có nước nào đáp ứng hồn

hảo các điều kiện này, nên có những trường hợp cơ chế thị trường sẽ không thể phân
bổ tối ưu các nguồn lực kinh tế, thậm chí góp phần gây ra khủng hoảng kinh tế. Khi
đó sẽ có thất bại thị trường.

3


Kinh tế thị trường là mơ hình kinh tế mà trong đó người mua và người bán tác
động với nhau theo quy luật cung cầu, giá trị để xác định giá cả và số lượng hàng
hoá, dịch vụ trên thị trường.

4


NỘI DUNG
1. Cơ chế thị trường và nền kinh tế thị trường.
Cơ chế thị trường là hệ thống các quan hệ mang tính tự điều chỉnh tuân theo
yêu cầu của các quy luật kinh tế.
Cơ chế thị trường là phương thức cơ bản để phân phối và sử dụng các nguồn
vốn, tài nguyên, công nghệ, sức lao động, thông tin, trí tuệ trong nền kinh tế thị
trường. Đây là một kiểu cơ chế vận hành nền kinh tế mang tính khách quan, do bản
thân nền sản xuất hàng hóa kinh hình thành. Cơ chế thị trường được A.Smith ví như
một bàn tay vơ hình có khả năng tự điều chỉnh các quan hệ kinh tế.
Nền kinh tế thị trường là nền kinh tế được vận hành theo cơ chế thị trường. Đó
là nền kinh tế hàng hóa phát triển cao, ở đó mọi quan hệ sản xuất và trao đổi đều
được thông qua thị trường, chịu sự tác động, điều tiết của các quy luật thị trường.
Sự hình thành kinh tế thị trường là khách quan trong lịch sử: từ kinh tế tự nhiên
, tự túc, kinh tế hàng hóa rồi từ kinh tế hàng hóa phát triển thành kinh tế thị trường.
Kinh tế thị trường cũng trải qua quá trình phát triển ở các trình độ khác nhau từ kinh
tế thị trường sơ khai đến kinh tế thị trường hiện đại ngày nay. Kinh tế thị trường là

sản phẩm của văn minh nhân loại.

2. Những ưu thế của nền kinh tế thị trường
Một là, nền kinh tế thị trường luôn tạo ra động lực cho sự sáng tạo các chủ thể
kinh tế.
Trong nền kinh tế thị trường, các chủ thể ln có cơ hội để tìm ra động lực cho
sự sáng tạo của mình. Thơng qua vai trị của thị trường mà nên kinh tế thị trường trở
thành phương thức hữu hiệu kích thích sự sáng tạo trong hoạt động của các chủ thể
kinh tế, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động tự do của họ, qua đó, thúc tăng năng
suất lao động, tăng hiệu quả sản xuất, làm cho nền kinh tế hoạt động năng động,
hiệu quả. Nền kinh tế thị trường chấp nhận những ý tưởng sáng tạo mới trong thực
hiện sản xuất kinh doanh và quản lý. Nền kinh tế thị trường tạo môi trường rộng mở
cho các mơ hình kinh doanh mới theo sự phát triển của xã hội.
Hai là, nền kinh tế thị trường luôn phát huy tốt nhất tiềm năng của mọi chủ
thể, các vùng miền cũng như lợi thế quốc gia.
5


Trong nền kinh tế thị trường, mọi tiềm năng, lợi thế đều có thể được phát huy,
đều có thể trở thành lợi ích đóng góp cho xã hội. Thơng qua vai trò gắn kết của thị
trường mà nền kinh tế thị trường trở thành phương thức hiệu quả hơn hẳn so với nền
kinh tế tự cấp, tự túc hay nền kinh tế kế hoạch hóa để phát huy được tiềm năng, lợi
thế của từng thành viên, từng vùng, miền trong quốc gia, của từng quốc gia trong
quan hệ kinh tế với các phần còn lại của thế giới.
Ba là, nền kinh tế thị trường tạo luôn tạo ra các phương thức để thỏa mãn tối
đa nhu cầu của con người, từ đó thúc đẩy tiến bộ, văn minh xã hội.
Trong nền kinh tế thị trường, các thành viên của xã hội ln có thể tìm thấy cơ
hội tối đa để thỏa mãn nhu cầu của mình. Với sự tác động của các quy luật thị
trường nền kinh tế thị trường luôn tạo ra sự phù hợp giữa khối lượng, cơ cấu sản
xuất với khối lượng, cơ cấu nhu cầu tiêu dùng của xã hội. Nhờ đó, nhu cầu tiêu dùng

về các loại hàng hóa, dịch vụ khác nhau được đáp ứng kịp thời; người tiêu dùng
được thỏa mãn nhu cầu cũng như đáp ứng đầy đủ mọi chủng loại hàng hóa, dịch vụ.
Thơng qua đó, nền kinh tế thị trường trở thành phương thức để thúc đẩy văn minh,
tiến bộ xã hội.

3. Những khuyết tật của nền kinh tế thị trường
Bên cạnh những ưu thế, kinh tế thị trường cũng những khuyết tật vốn có mà đa
số trong số đó tự nó khơng thể khắc phục, sửa chữa được. Những khuyết tật chủ yếu
của nền kinh tế thị trường bao gồm:
Một là, trong nền kinh tế thị trường luôn tiềm ẩn những rủi ro khủng hoảng.
Sự vận động của cơ chế thị trường không phải khi nào cũng tạo được những
cân đối, do đó, ln tiềm ẩn những nguy cơ khủng hoảng. Khủng hoảng có thể diễn
ra cục bộ, có thể diễn ra trên phạm vi tổng thể. Khủng hoảng có thể xảy ra đối với
mọi loại hình thị trường, với mọi nền kinh tế thị trường. Sự khó khăn đối với các nền
kinh tế thị trường thể hiện ở chỗ, các quốc gia rất khó dự báo chính xác thời điểm
xảy ra khủng hoảng. Nền kinh tế thị trường không tự khắc phục được những rủi ro
tiềm ẩn này.
Hai là, nền kinh tế thị trường không tự khắc phục được xu hướng cạn kiệt tài
nguyên không thể tái tạo, suy thối mơi trường tự nhiên, mơi trường xã hội.
6


Do phần lớn các chủ thể sản xuất kinh doanh trong nền kinh tế thị trường ln
đặt mục tiêu tìm kiếm lợi nhuận tối đa nên luôn tạo ra ảnh hưởng tiềm ẩn đối với
nguồn lực tài nguyên, suy thoái mơi trường. Cũng vì động cơ lợi nhuận, các thủ thể
sản xuất kinh doanh có thể vi phạm cả nguyên tắc đạo đức để chạy theo mục tiêu
làm giàu thậm chí phi pháp, góp phần gây ra sự xói mịn đạo đức kinh doanh, thậm
chí cả đạo đức xã hội. Đây là những mặt trái mang tính khuyết tật của bản thân nền
kinh tế thị trường. Cũng vì mục tiêu lợi nhuận, các chủ thể hoạt động sản xuất kinh
doanh có thể khơng tham gia vào các lĩnh vực thiết yếu cho nền kinh tế nhưng có lợi

nhuận kỳ vọng thấp, rủi ro cao, quy mô đầu tư lớn, thời gian thu hồi vốn dài. Tự bản
thân nền kinh tế thị trường không thể khắc phục được các khuyết tật này.
Ba là, nền kinh tế thị trường không tự khắc phục được hiện tượng phân hóa
sâu sắc trong xã hội.
Trong nền kinh tế thị trường, hiện tượng phân hóa xã hội về thu nhập, về cơ hội
là tất yếu. Bản thân nền kinh tế thị trường không thể tự khắc phục được khía cạnh
phần hóa có xu hưởng sâu sắc. Các quy luật thị trường ln phân bổ lợi ích theo
mức độ và loại hình hoạt động tham gia thị trường, cộng với tác động của cạnh tranh
mà dẫn đến sự phân hóa như một tất yếu. Đây là khuyết tật của nền kinh tế thị
trường cần phải có sự bổ sung và điều tiết bởi vai trò của nhà nước.
Do những khuyết tật của kinh tế thị trường nên trong thực tế không tồn tại một
nền kinh tế thị trường thuần túy, mà thường có sự can thiệp của nhà nước để sửa
chữa những thất bại của cơ chế thị trường. Khi đó, nền kinh tế được gọi là kinh tế thị
trường có sự điều tiết của nhà nước hay nền kinh tế hỗn hợp.

4. Liên hệ ở Việt Nam
Tại Đại hội IX (năm 2001), Đảng ta chính thức đưa ra khái niệm kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa, coi đó là mơ hình tổng qt, là đường lối
chiến lược nhất quán của Việt Nam trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
Đến nay, đặc trưng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
Việt Nam được xác định ngày càng sâu sắc.
Về mục tiêu của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa: Phát triển
lực lượng sản xuất, xây dựng cơ sở vật chất cho chủ nghĩa xã hội, thực hiện dân
7


giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. “Mục đích của nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa là phát triển lực lượng sản xuất, phát triển
kinh tế để xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, nâng cao đời
sống nhân dân”.

Đặc trưng về sở hữu: Trước đổi mới, nền kinh tế nước ta chỉ có một chế độ
sở hữu về tư liệu sản xuất là chế độ công hữu (gồm sở hữu toàn dân và sở hữu tập
thể). Từ khi tiến hành đổi mới đất nước, Đảng Cộng sản Việt Nam thừa nhận trên
thực tế có nhiều hình thức sở hữu về tư liệu sản xuất, bao gồm cả công hữu và tư
hữu.
Đặc trưng về cơ cấu kinh tế: Là nền kinh tế có nhiều thành phần kinh tế,
trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trị chủ đạo, các thành phần kinh tế khác là bộ
phận hợp thành của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, kinh tế tư
nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế.
Đặc trưng về phân phối: Thực hiện phân phối theo kết quả lao động, hiệu
quả kinh tế, mức đóng góp vốn và các nguồn lực khác vào sản xuất, dựa trên các
nguyên tắc của cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước, từ chỗ coi Nhà
nước là chủ thể quyết định phân phối chuyển dần sang xác định thị trường quyết
định phân phối lần đầu và Nhà nước thực hiện phân phối lại.
Về cơ chế vận hành của nền kinh tế: Kết hợp giữa cơ chế thị trường với vai
trò quản lý, điều hành của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, bảo đảm các
mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Tại Hội nghị Trung ương 6 khóa X, tháng 32008, Đảng ta khẳng định, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở
Việt Nam là nền kinh tế vừa tuân theo quy luật của thị trường, vừa chịu sự chi
phối bởi các quy luật kinh tế của chủ nghĩa xã hội và các yếu tố bảo đảm tính
định hướng xã hội chủ nghĩa. Đây cũng là nền kinh tế có tổ chức, có kế hoạch,
đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và sự quản lý của Nhà nước
xã hội chủ nghĩa. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa vừa phát huy
những ưu thế của kinh tế thị trường và kinh tế kế hoạch, vừa loại bỏ những

8


khuyết tật của hai nền kinh tế đó, nhằm thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh,
dân chủ, công bằng, văn minh.
Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa phát huy tính tích cực,

chủ động, sáng tạo của nhân dân trong phát triển kinh tế - xã hội. Nhà nước quản
lý bằng chính sách, pháp luật, chiến lược, quy hoạch; sử dụng cơ chế thị trường
để giải phóng sức sản xuất. Nhà nước ban hành các văn bản quy phạm pháp luật
nhằm định hướng và tạo môi trường pháp lý cho sự phát triển các thành phần
kinh tế và các chủ thể kinh tế. Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa, không phải thị trường điều tiết hồn tồn mà cịn có sự điều chỉnh, quản lý
của Nhà nước để đạt các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội trong từng thời kỳ,
gắn phát triển kinh tế với thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, khắc phục những
bất cập, khuyết tật của cơ chế thị trường.
Về phương tiện, công cụ, động lực của kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa, đó là nền kinh tế thị trường hiện đại, hội nhập quốc tế, thực hiện cơng
nghiệp hố, hiện đại hoá. Kinh tế thị trường được Đảng, Nhà nước sử dụng như
một công cụ, phương tiện, một động lực để xây dựng chủ nghĩa xã hội. Cơ chế
vận hành của kinh tế thị trường là một cơ chế mở, bị điều tiết bởi các quy luật
kinh tế cơ bản: giá trị, cạnh tranh, cung cầu nên kinh tế thị trường tạo ra khả năng
kết nối hình thành chuỗi giá trị cho nền sản xuất toàn cầu.

9


KẾT LUẬN
Với một nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đất nước ta đang ở
trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ và năng động nhất từ trước tới nay. Sự phát triển
của nền kinh tế cũng tạo ra áp lực về tăng quy mô vốn cho nền kinh tế. Thêm nữa,
Việt Nam cũng là nước có quy mô dân số đông và trẻ với nhu cầu chi tiêu lớn. Điều
này sẽ kích thích sự sơi động của thị trường vốn. Vấn đề mấu chốt ở đây là phải có
những giải pháp thích hợp nào có thể huy động nguồn vốn đó để sử dụng có hiệu quả
nhất. Vì vậy việc nghiên cứu tích luỹ tư bản và việc vận dụng lý luận đó vào thực tiễn
Việt Nam là rất quan trọng và cần thiết. Bởi lẽ q trình cơng nghiệp hố - hiện đại
hố đất nước đạt được thành cơng trước hết phải có vốn lớn.

Sự phát triển bền vững và liên tục của nền kinh tế Việt nam trong một thế giới
mà xu thế toàn cầu hóa đang tạo ra rất nhiều cơ hội cũng như áp lực, thách thức đòi
hỏi mỗi người dân, mỗi doanh nghiệp...khơng chỉ biết làm giàu cho mình mà cịn phải
biết làm giàu cho toàn xã hội. Quy luật cạnh tranh đã buộc bất cứ một nhà doanh
nghiệp nào cũng phải không ngừng mở rộng vốn đầu tư để phát triển doanh nghiệp.
Con đường duy nhất để mở rộng vốn đầu tư của mình chính là con đường phải tích
luỹ ngày càng nhiều hơn để tái sản xuất mở rộng. Mặt khác việc thu hút ngày càng
nhiều vốn đầu tư từ nước ngồi (FDI, ODA,...) sẽ có tác động hỗ trợ rất lớn. Đó chính
là con đường dẫn đến sự thành cơng của sự nghiệp cơng nghiệp hố - hiện đại hố đất
nước, khẳng định tính đúng đắn của chính sách mở cửa, phát triển nền kinh tế thị
trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, sớm đạt mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã
hội công bằng, dân chủ, văn minh.

10


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. C.Mác và Ph.Ăngghen: Toàn tập, Nxb, Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999,
t.25, phần 1, tr.74.
2. C.Mác-Ăngghen Tồn tập, Nxb, Chính trị quốc gia, Hà Nội 1994, tập 20.
3. C.Mác-Ăngghen Tồn tập, Nxb, Chính trị quốc gia, Hà Nội 1994, tập 23.
4. David Begg, Stanley Fisher, Rudiger Dornbusch, Kinh tế học, Nhà xuất bản
Giáo dục Hà Nội 1992.

11