chương 5 lời nguyền tài nguyên và chiến lược khai thác khoáng sản

Chương 5: Lời nguyền tài nguyên" và
Chương 5: Lời nguyền tài nguyên" và
chiến lược khai thác khoáng sản
chiến lược khai thác khoáng sản

Lời giới thiệu
Lời giới thiệu

Đối với mỗi quốc gia, TNKS có vai trò quan trọng đối
Đối với mỗi quốc gia, TNKS có vai trò quan trọng đối
với sự phát triển kinh tế xã hội. Tuy nhiên dựa vào
với sự phát triển kinh tế xã hội. Tuy nhiên dựa vào
nguồn tài nguyên quý giá được xem là nguồn nội lực
nguồn tài nguyên quý giá được xem là nguồn nội lực
và lợi thế so sánh, mỗi quốc gia lại có những chiến
và lợi thế so sánh, mỗi quốc gia lại có những chiến
lược khác nhau để khai thác và sử dụng cho mục tiêu
lược khác nhau để khai thác và sử dụng cho mục tiêu
phát triển và do vậy kết quả mang lại cũng khác nhau.
phát triển và do vậy kết quả mang lại cũng khác nhau.

Trên thực tế, có những quốc gia vốn rất giàu nguồn
Trên thực tế, có những quốc gia vốn rất giàu nguồn
tài nguyên khoáng sản đã tiến hành công cuộc công
tài nguyên khoáng sản đã tiến hành công cuộc công
nghiệp hóa và hiện đại hóa thành công nhờ nguồn nội
nghiệp hóa và hiện đại hóa thành công nhờ nguồn nội
lực này, thực sự đưa đất nước đi lên thành một quốc
lực này, thực sự đưa đất nước đi lên thành một quốc
gia giàu có;

gia giàu có;


Nhưng cũng có những quốc gia vốn chẳng có mấy
Nhưng cũng có những quốc gia vốn chẳng có mấy
nguồn nội lực này cũng lại rất thành công trong
nguồn nội lực này cũng lại rất thành công trong
công cuộc phát triển của mình nhờ biết biến nguồn
công cuộc phát triển của mình nhờ biết biến nguồn
ngoại lực thành nội lực.
ngoại lực thành nội lực.

Việc khai thác tài nguyên khoáng sản trên thế giới
Việc khai thác tài nguyên khoáng sản trên thế giới
trong một vài thập niên gần đây đã và đang trở nên
trong một vài thập niên gần đây đã và đang trở nên
nóng bỏng hơn khi mà những tác động khôn lường
nóng bỏng hơn khi mà những tác động khôn lường
về môi sinh và môi trường của quá trình khai thác
về môi sinh và môi trường của quá trình khai thác
khoáng sản ngày càng tăng lên và mang đến những
khoáng sản ngày càng tăng lên và mang đến những
hậu quả to lớn cho xã hội.
hậu quả to lớn cho xã hội.


Không chỉ vậy, một vấn đề lớn đã nổi lên:
Không chỉ vậy, một vấn đề lớn đã nổi lên:
Nhiều quốc
Nhiều quốc

gia rất giàu tài nguyên khoáng sản song ngành công
gia rất giàu tài nguyên khoáng sản song ngành công
nghiệp này sau nhiều thập kỷ được đầu tư phát triển
nghiệp này sau nhiều thập kỷ được đầu tư phát triển
lớn nhưng đã không mang lại sự thịnh vượng cần có
lớn nhưng đã không mang lại sự thịnh vượng cần có
cho đất nước của họ. Càng khai thác tài nguyên để
cho đất nước của họ. Càng khai thác tài nguyên để
xuất khẩu thì sự phân hóa và bất công xã hội ngày
xuất khẩu thì sự phân hóa và bất công xã hội ngày
càng tăng;
càng tăng;

Giới khoa học trên thế giới khi dày công nghiên cứu về
Giới khoa học trên thế giới khi dày công nghiên cứu về
tình trạng này đã gọi rằng đây chính là
tình trạng này đã gọi rằng đây chính là
“
“
Lời nguyền
Lời nguyền
tài nguyên”,
tài nguyên”,
sự trả giá cho việc đi theo con đường
sự trả giá cho việc đi theo con đường
bóc lột thiên nhiên để phục vụ mục tiêu thịnh vượng
bóc lột thiên nhiên để phục vụ mục tiêu thịnh vượng
mà không đạt được.
mà không đạt được.


Lời nguyên tài nguyên trong con mắt của giới nghiên
Lời nguyên tài nguyên trong con mắt của giới nghiên
cứu với ẩn ý rằng: “của trời cho mà không biết làm lợi;
cứu với ẩn ý rằng: “của trời cho mà không biết làm lợi;
tư tưởng ỷ lại, ‘ngồi mát ăn bát vàng’ khi có trong tay
tư tưởng ỷ lại, ‘ngồi mát ăn bát vàng’ khi có trong tay
quá nhiều của cải trời cho”, hay là “sự linh ứng của
quá nhiều của cải trời cho”, hay là “sự linh ứng của
quy luật thiên nhiên” ;
quy luật thiên nhiên” ;


Nhưng thực chất của câu chuyện này chính là sự yếu
Nhưng thực chất của câu chuyện này chính là sự yếu
kém của một nền quản trị quốc gia thiếu minh bạch
kém của một nền quản trị quốc gia thiếu minh bạch
.
.

Trước những tiêu chuẩn mới về xã hội phát triển bền
Trước những tiêu chuẩn mới về xã hội phát triển bền
vững trên toàn cầu, nhiều quốc gia đang tìm mọi
vững trên toàn cầu, nhiều quốc gia đang tìm mọi
cách để thoát khỏi lời nguyên tài nguyên, tìm cách
cách để thoát khỏi lời nguyên tài nguyên, tìm cách
đảo ngược tình thế nhưng xem ra sự thành công thì
đảo ngược tình thế nhưng xem ra sự thành công thì

vẫn chưa thấy đâu còn những xáo trộn xã hội thì lại
vẫn chưa thấy đâu còn những xáo trộn xã hội thì lại
nảy sinh.
nảy sinh.




Gần đây, với sự khởi xướng của một số nước phát
Gần đây, với sự khởi xướng của một số nước phát
triển, Sáng kiến minh bạch trong công nghiệp khai
triển, Sáng kiến minh bạch trong công nghiệp khai
khoáng (EITI) đã được đưa ra và nhận được sự đồng
khoáng (EITI) đã được đưa ra và nhận được sự đồng
thuận của rất nhiều các quốc gia, tập đoàn khai
thuận của rất nhiều các quốc gia, tập đoàn khai
khoáng đa quốc gia và các tổ chức nghiên cứu và xã
khoáng đa quốc gia và các tổ chức nghiên cứu và xã
hội dân sự.
hội dân sự.

EITI đang được xem như là một giải pháp tổng hợp
EITI đang được xem như là một giải pháp tổng hợp
mang tính toàn cầu để thiết lập nên một chuẩn mực
mang tính toàn cầu để thiết lập nên một chuẩn mực
mới cho vấn đề khai thác tài nguyên thiên nhiên của
mới cho vấn đề khai thác tài nguyên thiên nhiên của
các quốc gia trên thế giới, ngăn chặn “sự linh ứng của
các quốc gia trên thế giới, ngăn chặn “sự linh ứng của
quy luật thiên nhiên”

quy luật thiên nhiên”


Ở Việt Nam những năm gần đây vấn đề khai thác KS
Ở Việt Nam những năm gần đây vấn đề khai thác KS
và những tác động tiêu cực đến môi trường cũng như
và những tác động tiêu cực đến môi trường cũng như
bài toán kinh tế tài nguyên đang được đặt ra rất cấp
bài toán kinh tế tài nguyên đang được đặt ra rất cấp
thiết, được sự quan tâm lớn của toàn xã hội.
thiết, được sự quan tâm lớn của toàn xã hội.

Lời nguyền tài nguyên là g#?
Lời nguyền tài nguyên là g#?

Cụm từ "
Cụm từ "
lời nguyên tài nguyên
lời nguyên tài nguyên
" lần đầu được Richard
" lần đầu được Richard
Auty dùng trong cuốn sách có tựa đề “Duy trì phát
Auty dùng trong cuốn sách có tựa đề “Duy trì phát
triển trong các nền kinh tế khoáng sản”
triển trong các nền kinh tế khoáng sản”

Giả thuyết lời nguyền tài nguyên vào năm 1993. Ông
Giả thuyết lời nguyền tài nguyên vào năm 1993. Ông
đã chỉ ra rằng:
đã chỉ ra rằng:

"không chỉ các quốc gia giàu tài nguyên có thể thất
"không chỉ các quốc gia giàu tài nguyên có thể thất
bại trong việc làm lợi từ của trời cho, thậm chí các
bại trong việc làm lợi từ của trời cho, thậm chí các
nước này còn hoạt động kém hiệu quả hơn các nước
nước này còn hoạt động kém hiệu quả hơn các nước
khác mà thiên nhiên kém ưu đãi hơn”.
khác mà thiên nhiên kém ưu đãi hơn”.


Các nghiên cứu cũng cho thấy việc khai thác tài
Các nghiên cứu cũng cho thấy việc khai thác tài
nguyên thiên nhiên, và thậm chí hơn thế, là hiện
nguyên thiên nhiên, và thậm chí hơn thế, là hiện
tượng bùng nổ khai thác tài nguyên có thể gây ra các
tượng bùng nổ khai thác tài nguyên có thể gây ra các
hậu quả tiêu cực tới tăng trưởng kinh tế và phát triển
hậu quả tiêu cực tới tăng trưởng kinh tế và phát triển
con người trong giai đoạn dài.
con người trong giai đoạn dài.

Như vậy, không nên coi tài nguyên thiên nhiên như là
Như vậy, không nên coi tài nguyên thiên nhiên như là
vận may vô tận, mà đòi hỏi cách quản lý kinh tế vĩ mô
vận may vô tận, mà đòi hỏi cách quản lý kinh tế vĩ mô
phù hợp và quản trị hiệu quả, cụ thể là dưới dạng thể
phù hợp và quản trị hiệu quả, cụ thể là dưới dạng thể
chế minh bạch và có trách nhiệm giải trình.
chế minh bạch và có trách nhiệm giải trình.


Nhưng để làm được điều đó, điều đầu tiên cần là
Nhưng để làm được điều đó, điều đầu tiên cần là
hiểu rõ hơn lời nguyền tài nguyên xảy ra như thế nào
hiểu rõ hơn lời nguyền tài nguyên xảy ra như thế nào
và tại sao.
và tại sao.

Hai thành phần cơ bản của lời nguyền tài nguyên
Hai thành phần cơ bản của lời nguyền tài nguyên
không nằm ngoài cái gọi là:
không nằm ngoài cái gọi là:
1) Căn bệnh Hà Lan và
1) Căn bệnh Hà Lan và
2) Nền quản trị yếu kém.
2) Nền quản trị yếu kém.

Căn bệnh Hà Lan
Căn bệnh Hà Lan

Vào những năm 1960, sau khi phát hiện mỏ khí gas
Vào những năm 1960, sau khi phát hiện mỏ khí gas
lớn ở vùng Groningen, biển bắc, Hà Lan đã tập trung
lớn ở vùng Groningen, biển bắc, Hà Lan đã tập trung
khai thác và xuất khẩu một lượng khí đốt lớn.
khai thác và xuất khẩu một lượng khí đốt lớn.

Điều này đã mang lại cho nước này nguồn ngoại tệ
Điều này đã mang lại cho nước này nguồn ngoại tệ
khổng lồ và nền kinh tế Hà Lan giàu lên nhanh chóng.

khổng lồ và nền kinh tế Hà Lan giàu lên nhanh chóng.



Tuy nhiên cũng chính nguồn ngoại tệ ấy đã đẩy giá
Tuy nhiên cũng chính nguồn ngoại tệ ấy đã đẩy giá
đồng nột tệ của Hà Lan lên cao làm giảm xuất khẩu
đồng nột tệ của Hà Lan lên cao làm giảm xuất khẩu
và sức cạnh tranh của các ngành sản xuất khác trong
và sức cạnh tranh của các ngành sản xuất khác trong
nước.
nước.

Để chỉ tình trạng kinh tế đó ở Hà Lan, năm 1977, tạp
Để chỉ tình trạng kinh tế đó ở Hà Lan, năm 1977, tạp
chí The Economist lần đầu tiên đưa ra thuật ngữ “căn
chí The Economist lần đầu tiên đưa ra thuật ngữ “căn
bệnh Hà Lan
bệnh Hà Lan
” .
” .

Định nghĩa thuật ngữ “Căn bệnh Hà Lan”
Định nghĩa thuật ngữ “Căn bệnh Hà Lan”

“
“
Căn bệnh Hà lan” chỉ nguy cơ (tình trạng) suy
Căn bệnh Hà lan” chỉ nguy cơ (tình trạng) suy
giảm mạnh của khu vực sản xuất (manufacturing

giảm mạnh của khu vực sản xuất (manufacturing
factor) khi một quốc gia tập trung khai thác nguồn
factor) khi một quốc gia tập trung khai thác nguồn
tài nguyên thiên nhiên để xuất khẩu.
tài nguyên thiên nhiên để xuất khẩu.

Mở rộng ra, thuật ngữ này cũng dùng để chỉ tình
Mở rộng ra, thuật ngữ này cũng dùng để chỉ tình
trạng giảm sút của nền kinh tế do có sự gia tăng
trạng giảm sút của nền kinh tế do có sự gia tăng
dòng ngoại tệ nói chung như sự tăng nhanh giá tài
dòng ngoại tệ nói chung như sự tăng nhanh giá tài
nguyên thiên nhiên xuất khẩu hay nguồn viện trợ
nguyên thiên nhiên xuất khẩu hay nguồn viện trợ
từ nước ngoài, nguồn vốn FDI
từ nước ngoài, nguồn vốn FDI

2 nguyên l/ c0a mô h#nh Căn bệnh Hà Lan
2 nguyên l/ c0a mô h#nh Căn bệnh Hà Lan
Trong nguyên lý chính yếu của mô hình căn bệnh Hà
Trong nguyên lý chính yếu của mô hình căn bệnh Hà
Lan, một ngành phát triển bùng nổ sẽ làm lu mờ các
Lan, một ngành phát triển bùng nổ sẽ làm lu mờ các
ngành khác trên hai phương diện:
ngành khác trên hai phương diện:
-
-
Hiệu ứng chuyển dịch nguồn lực
Hiệu ứng chuyển dịch nguồn lực
: là việc chuyển

: là việc chuyển
nguồn lực qua ngành đang bùng nổ.
nguồn lực qua ngành đang bùng nổ.
-
-
Hiệu ứng tiêu dùng
Hiệu ứng tiêu dùng
: làm tăng chi tiêu ở các ngành
: làm tăng chi tiêu ở các ngành
phi thương mại.
phi thương mại.

Hiệu ứng chuyển dịch nguồn lực
Hiệu ứng chuyển dịch nguồn lực

Khi ngành khai thác tài nguyên phát triển mạnh nó
Khi ngành khai thác tài nguyên phát triển mạnh nó
đòi hỏi vốn và lao động, do đó mà tiền lương tăng
đòi hỏi vốn và lao động, do đó mà tiền lương tăng
lên. Điều này dẫn tới hàng loạt lao động chuyển dịch
lên. Điều này dẫn tới hàng loạt lao động chuyển dịch
sang từ các ngành yếu thế hơn cho ngành khai thác
sang từ các ngành yếu thế hơn cho ngành khai thác
tài nguyên.
tài nguyên.

Hiệu ứng tiêu dùng
Hiệu ứng tiêu dùng

Do sự bùng nổ của việc khai thác tài nguyên nên nhà

Do sự bùng nổ của việc khai thác tài nguyên nên nhà
nước thu được một lượng nguồn thu và ngoại tệ dồi
nước thu được một lượng nguồn thu và ngoại tệ dồi
dào.
dào.

Việc này có hại cho các ngành phi thương mại như sản
Việc này có hại cho các ngành phi thương mại như sản
xuất, chế tạo và nông nghiệp do chi phí đầu vào của
xuất, chế tạo và nông nghiệp do chi phí đầu vào của
các ngành này tăng lên.
các ngành này tăng lên.

Đồng nội tệ sẽ tăng giá so với ngoại tệ và làm khó
Đồng nội tệ sẽ tăng giá so với ngoại tệ và làm khó
khăn cho các ngành sản xuất và chế tạo vì khả năng
khăn cho các ngành sản xuất và chế tạo vì khả năng
cạnh tranh quốc tế về giá giảm xuống do ngành này lệ
cạnh tranh quốc tế về giá giảm xuống do ngành này lệ
thuộc vào xuất khẩu.
thuộc vào xuất khẩu.


Căn bệnh Hà Lan trở nên nghiêm trọng khi việc khai
Căn bệnh Hà Lan trở nên nghiêm trọng khi việc khai
thác tài nguyên đột ngột giảm do giá tài nguyên giảm
thác tài nguyên đột ngột giảm do giá tài nguyên giảm
hay nguồn tài nguyên bị cạn kiệt.
hay nguồn tài nguyên bị cạn kiệt.


Sự biến động này có thể tạo ra một sự mất ổn định
Sự biến động này có thể tạo ra một sự mất ổn định
cho nền kinh tế và có thể lan ra và ảnh hưởng tới các
cho nền kinh tế và có thể lan ra và ảnh hưởng tới các
ngành khác, và dĩ nhiên là gây thiệt hại cho ngành sản
ngành khác, và dĩ nhiên là gây thiệt hại cho ngành sản
xuất và chế tạo nhiều hơn.
xuất và chế tạo nhiều hơn.

Quản trị yếu kém là nguyên nhân
Quản trị yếu kém là nguyên nhân

Một điểm chung giữa các nhà nghiên cứu về lời
Một điểm chung giữa các nhà nghiên cứu về lời
nguyền tài nguyên là một nền quản trị nhà nước kém
nguyền tài nguyên là một nền quản trị nhà nước kém
là nhân tố quan trọng để giải thích lời nguyền tài
là nhân tố quan trọng để giải thích lời nguyền tài
nguyên.
nguyên.


Auty (2006) lập luận rằng việc khai thác tài nguyên
Auty (2006) lập luận rằng việc khai thác tài nguyên
thiên nhiên tạo ra khuynh hướng một đường cung địa
thiên nhiên tạo ra khuynh hướng một đường cung địa
tô cao được đo đếm bằng tỷ lệ của nguồn thu trên
tô cao được đo đếm bằng tỷ lệ của nguồn thu trên
tổng đầu tư.
tổng đầu tư.

Địa tô cao ảnh hưởng tới chính phủ và các thể chế
Địa tô cao ảnh hưởng tới chính phủ và các thể chế
công bằng các cách thức cá biệt.
công bằng các cách thức cá biệt.

Một cung đường địa tô cao sẽ có khuynh hướng ảnh
Một cung đường địa tô cao sẽ có khuynh hướng ảnh
hưởng tới chính phủ trong các chính sách tái phân bổ
hưởng tới chính phủ trong các chính sách tái phân bổ
địa tô thứ mà có quyết định mang tính chính trị lớn
địa tô thứ mà có quyết định mang tính chính trị lớn
hơn và trực tiếp hơn, trong khi cũng làm chệch hướng
hơn và trực tiếp hơn, trong khi cũng làm chệch hướng
các khích lệ từ sự tạo ra thịnh vượng hiệu quả.
các khích lệ từ sự tạo ra thịnh vượng hiệu quả.


Nó cũng sẽ có khuynh hướng kéo dài sự ỷ lại của
Nó cũng sẽ có khuynh hướng kéo dài sự ỷ lại của
chính phủ vào xuất khẩu các mặt hàng, trong khi thất
chính phủ vào xuất khẩu các mặt hàng, trong khi thất
bại trong việc hấp thụ nguồn lực lao động nông thôn
bại trong việc hấp thụ nguồn lực lao động nông thôn
dư thừa, do đó tạo ra tình trạng tăng thu nhập một
dư thừa, do đó tạo ra tình trạng tăng thu nhập một
cách thiếu công bằng (Auty, 2006; Sachs & Warner,
cách thiếu công bằng (Auty, 2006; Sachs & Warner,
1995).
1995).


Trái lại, một cung đường địa tô thấp như trong ngành
Trái lại, một cung đường địa tô thấp như trong ngành
sản xuất, chế tạo:
sản xuất, chế tạo:
- Sẽ khiến chính phủ thúc đẩy việc tạo ra sự thịnh
- Sẽ khiến chính phủ thúc đẩy việc tạo ra sự thịnh
vượng bằng cách cung cấp khuyến khích đầu tư hiệu
vượng bằng cách cung cấp khuyến khích đầu tư hiệu
quả, phát triển sản xuất (để có thể có các nguồn thu
quả, phát triển sản xuất (để có thể có các nguồn thu
từ thuế);
từ thuế);
- khuyến khích một nền công nghiệp hóa mang tính
- khuyến khích một nền công nghiệp hóa mang tính
cạnh tranh cao với lực lượng lao động được tăng
cạnh tranh cao với lực lượng lao động được tăng
cường, thúc đẩy đô thị hóa và giải quyết vấn đề lao
cường, thúc đẩy đô thị hóa và giải quyết vấn đề lao
động nông thôn dư thừa.
động nông thôn dư thừa.




Do vậy sẽ duy trì được sự bình đẳng về thu nhập và
Do vậy sẽ duy trì được sự bình đẳng về thu nhập và
thu được một lượng tiết kiệm thực cao hơn.
thu được một lượng tiết kiệm thực cao hơn.


Quỹ Tiền tệ thế giới (IMF) cũng liên hệ “hiệu ứng
Quỹ Tiền tệ thế giới (IMF) cũng liên hệ “hiệu ứng
tham lam” của việc khai thác tài nguyên tới chất lượng
tham lam” của việc khai thác tài nguyên tới chất lượng
công quyền.
công quyền.
Họ lập luận rằng địa tô cao cho khai thác tài nguyên
Họ lập luận rằng địa tô cao cho khai thác tài nguyên
thiên nhiên cổ vũ cho thói quan liêu và tìm kiếm địa tô
thiên nhiên cổ vũ cho thói quan liêu và tìm kiếm địa tô
tham lam, những thứ có thể là sự bảo hộ về thuế tới
tham lam, những thứ có thể là sự bảo hộ về thuế tới
sự quen biết hoặc tham nhũng.
sự quen biết hoặc tham nhũng.



Một số nhà lý thuyết cho rằng khai thác tài nguyên
Một số nhà lý thuyết cho rằng khai thác tài nguyên
thiên nhiên sẽ có xu hướng cổ vũ cho một “nhà nước
thiên nhiên sẽ có xu hướng cổ vũ cho một “nhà nước
bóc lột” hơn là một nhà nước phát triển.
bóc lột” hơn là một nhà nước phát triển.



Nhà nghiên cứu Michael Lewin Ross cho rằng:
Nhà nghiên cứu Michael Lewin Ross cho rằng:
- Khi mà các chính phủ chủ yếu dựa vào nguồn thu từ
- Khi mà các chính phủ chủ yếu dựa vào nguồn thu từ

việc khai thác tài nguyên thiên nhiên hơn là thuế thu
việc khai thác tài nguyên thiên nhiên hơn là thuế thu
nhập, các chính phủ này sẽ có khuynh hướng kém giải
nhập, các chính phủ này sẽ có khuynh hướng kém giải
trình về các nhu cầu từ các công dân của họ.
trình về các nhu cầu từ các công dân của họ.
- Sự giàu có về dầu mỏ và khoáng sản đã thúc giục
- Sự giàu có về dầu mỏ và khoáng sản đã thúc giục
các chính phủ đầu tư nhiều hơn vào an ninh nội địa.
các chính phủ đầu tư nhiều hơn vào an ninh nội địa.
- Địa tô cao có thể dẫn tới tình trạng chính phủ chi
- Địa tô cao có thể dẫn tới tình trạng chính phủ chi
tiêu lãng phí và dễ dàng, bao gồm việc mở rộng bộ
tiêu lãng phí và dễ dàng, bao gồm việc mở rộng bộ
máy chính phủ và vung tay chi tiêu cho xây dựng cơ
máy chính phủ và vung tay chi tiêu cho xây dựng cơ
sở hạ tầng, từ đó là mầm mống gia tăng tình trạng
sở hạ tầng, từ đó là mầm mống gia tăng tình trạng
tham nhũng khi năng lực quản trị của bộ máy yếu
tham nhũng khi năng lực quản trị của bộ máy yếu
kém.
kém.

Nhà nghiên cứu Graham Davis cho rằng:
Nhà nghiên cứu Graham Davis cho rằng:


“
“
Bóng ma căn bệnh Hà Lan có thể châm ngòi cho

Bóng ma căn bệnh Hà Lan có thể châm ngòi cho
các chính sách chủ nghĩa bảo hộ để hỗ trợ các
các chính sách chủ nghĩa bảo hộ để hỗ trợ các
ngành công nghiệp thiếu hiệu quả hoặc tạo ra một
ngành công nghiệp thiếu hiệu quả hoặc tạo ra một
trạng thái lạc quan thái quá về kế hoạch kinh kế vĩ
trạng thái lạc quan thái quá về kế hoạch kinh kế vĩ
mô, dẫn tới các dự báo sai, vay mượn tài chính thiếu
mô, dẫn tới các dự báo sai, vay mượn tài chính thiếu
cân nhắc.
cân nhắc.