Đa dạng hoá sở hữu trong quá trình hình thành và phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở việt nam

BO GIAO DUC VA fJAO TAO
TRLfdSG DAI HOC KINH TE QUOC DAN

NGUYEN THI THANH HIEU

DA DANG HOA SO HUU TRONG QUA TRINH
HINH THANH VA PHAT TRIEN KINH TE THI TRUONG
DINH HUONG XA HOI CHU NGHIA 0 VIET NAM
■

■

■

LUAN
VAN THAC
SY KINH TE
•
•
Chuyen ngrinh- Kinh te' chinh trj XHCN

dajhocktqd
TRUNG TAM

THONG TIN fMSviENl
Ngi/cfi huting dan:

Hu Voi - 2002

TS. Dao Phuong Lien

MUC LUC

Trang

Phan md dau

1

Chuang 1: Nhung van de chung vO sd huu va da dang hoa sd huu

4

1.1. Sa huu va da dang hoa sa hiru

4

1.1.1. Sd huu va cac khai niem co lien quan

4

1.1.2. Vi tri, vai tro cua scr huu trong he thOrig QHSX va thiet che chi'nh tri

8

xa hOi

1.1.3. Str vin ddng, bien doi va phat trien cua sd huu

10

1.1.4. Sd huu, TPKT va cac hinh thuc t6 chuc san xuSt-kinh doanh

13

1.1.5. Thuc chat cua da dang hoa sa huu

16

1.2. Su can thiet phai thuc hien da dang hoa sd huu trong qua trinh hinh

19

thanh va phat trien KTTT dinh hudng XHCN d Viet Nam.
1.2.1. Da dang hoa sd huu la mot tat yeu khach quan cua su hinh thanh

20

va phat trien KTTT

1.2.1.1. Da dang hoa sa huu la do yOu cdu cua quy lurit quan he san xuat

20

phai phu hop vdi tinh chat va trinh dd cua luc lupng san xuat

1.2.1.2. Da dang hoa sd huu la do tinh chat quo'c te hoa dcri song kinh te'

22

ngay cang cao.
1.2.1.3. Da dang cac hinh thuc so huu la xu hudng co tinh phd bien trong

23

lich sir va d nhieu nude tren the gidi hien nay

1.2.1.4. Da dang hoa sd huu tao nen tang kinh te-xa hdi cho su hinh thanh va

24

phat trien KT1T

1.2.2. Tac dung cua da dang hoa sd huu

26

1.3. Mau thudn trong qua trinh da dang hoa sd huu

27

1.4. Kinh nghiem Trung Quoc ve thuc hien da dang hoa sd huu trong qua

28

trinh hinh thanh va phat trien KTTT XHCN.


Chuong 2: Thue trang ciia quan he so him o Viet Nam trong qua trinh

33

chuyen sang KTTT dinh hudng XHCN.

2.1. Thoi ky truoc doi moi:

33

2.1.1. Quan niem: dun nhat ve so huu, cong huu hoa hang loat di doi vdi

33

cudng buc, xoa bo so huu tu nhan
2.1.2 Thue tien:

34

2.1.2.1. Phong trao quoc doanh hoa

34

2.1.2.2. Phong trao tap the hoa

35

2.1.2.3 Kinh td tu nhan bi ky thi, phan bidt ddi xu

40

2.1.2.4 Hinh thuc td chuc san xuat kinh doanh don dieu, cling nhac; moi lien

42

kdt, lien doanh giua chung khdng duqc coi trong

2.2.

Tit khi doi moi den nay.

45

2.2.1. Quan diem ciia Dang ve so huu va nen kinh te nhieu thanh phan

45

trong thoi ky doi moi kinh te
2.2.2.1 Thira nhan su tdn tai cua nhieu hinh thuc so huu trong nen kinh td.

45

2.2.2.2 So hiru tu nhan duqc Nha nude bao ho va

46

khuyen khich phat trien.

2.2.2. Thue tidn:

47

2.2.2.1. KTNN duqc td chuc lai

47

2.2.2.2. Kinh td tap the duqc ddi mdi

51

2.2.2.3. Kinh td tu nhan duqc khuyen khich phat trien

52

2.2.2.4. Khuyen khich thu hut ddu tu nude ngoai

57

2.2.2.5. Su lien kdt, lien doanh giua cac doanh nghiep khong phan biet hinh

59

thuc so huu duqc khuyen khich phat trien
2.2.2.6. Cac hinh thuc td chuc san xud't kinh doanh da dang ra ddi

59

2.3. Nhumg van de dang dat ra:

61

2.3.1 Vai tro ndn tang cua so huu cong edng chua duqc tang cudng

61

2.3.2 Chua phat huy duqc nhung tiem nang cua so huu tu nhan

65

2.3.3 Cac hinh thuc cua so hiru hdn hop van con don gian

68


2.3.4 Sit lidn kdt, lien doanh giua cac doanh nghiep thudc cac hinh thuc sa huu

69

phat trien chua manh
Chuang 3: Quan diem va giai phap thuc div qua trinh da dang hoa so huu

71

trong qua trinh hinh thanh va phat trien KTTT dinh hudng XHCN d Viet
Nam.
3.1. Quan diem:

71

3.1.1. Nhat quan vdi chfnh sach kinh td nhidu thanh phin

71

3.1.2. Dam bao dinh hudng XHCN trong qua trinh da dang hoa sdhuu trdn co

72

sd tang cudng vai tro lanh dao cua Dang va su quan ly vi md cua Nha nude.
3.1.3. Da dang hoa sd huu phai gin vdi qua trinh CNH-HDH

73

3.1.4. LSy hieu qua kinh td xa hoi lam tieu chuin de lua chonva xacdinh cac

73

hinh thuc sd huu
3.2. Giai phap

75

3.2.1 Tang cudng vai tro ndn tang cua sd huu edng edng

75

3.2.2. Bao hd sd huu tu nhan, khuyen khich kinh td tu nhan phat trien san xuat

89

kinh doanh, lam giau theo phap luat

3.2.3. Phat trien cac hinh thuc sd huu hdn hop

94

3.2.4. Tao mdi trudng kinh doanh binh ding cho ta't ca cac doanh nghiep khdng

98

phan biet hinh thuc sd huu
3.2.5. Hoan chinh hd thd'ng phap luat

100

Ket luan

103

Tai lieu tham khao


DANH MUC CAC BANG

,

Trang

Bang 2.1: Ket qua phong trao tap the hoa 6 mien Bae trong 3 nam (1957-1960)

35

Bang 2.2: Ket qua thi diem xay dung hop tae xa

36

Bang 2.3: Ket qua hoat dOng eua hop tae xa mua ban 6 mien Bae

40

Bang 2.4: Toe dO tang tru6ng hang nam eua mOt so ehi tieu kinh te

44

Bang 2.5: Co so kinh te' ea the trong ea nude eo den 1-7-1995 theo fihh vue

53

kinh doanh
Bang 2.6: So luong eae doanh nghiep, edng ty tu nhan den 31-12-2001

54

Bang 2.7: Co ea'u tdng san pham trong nude phan theo thanh phdn kinh te'

56

Bang 2.8: Thue thu vao ngan saeh td eae thanh phan kinh te'

56

Bang 2.9: So du an dau tu true tiep nude ngoai duoe eap phep

58

Bang 2.10: Ty le tang GDP

61


DANH MUC CAC CHO VIET TAT

CNH-HDH: Cdng nghiep hoa-hidn dai hoa
CNTB: Chu nghia tu ban

CNXH: Chu nghia xa hdi

DNNN: Doanh nghiep nha nude
HTX; Hop tac xa
KTHH: Kinh t£ hang hoa

KTNN: Kinh t£ nha nude
KTQD: Kinh t£ quoc dan

K i l l’: Kinh t£ thi trudng

LLSX: Luc luong san xuat
PTSX: Phuong thuc san xuat
QHSX: Quan he san xuat

SLD: Sue lao ddng
TBCN: Tu ban chu nghia
TKQD: Thdi ky qua dd

TLSX: Tu lieu san xuat
TPKT: Thanh phhn kinh te

XHCN: Xa hoi chu nghia


Leri cam on

Ban luan van cua tdi da dugc hoan thanh vdi rat nhidu su giup da. Truorc het, xin
bay to long biet cm shu sdc ted TS. Dao Phuong Lidn, ngudd da tao nhidu didu kidn thuan
lei, tan tinh chi bao, giup do tdi trong qua trinh vidt luan van. Tdi cung xin chan thanh

cam on cac thhy cd giao, cac ban ddng nghiep, cac td chuc, don vi, ca nhan va gia dinh
da ung hd, giup do tdi hoan thanh ban luan van nay.

Xin chan thanh cam on I

Nguyen Thi Thanh Hieu


PHAN MO DAU
1. Tinh cap thiet cua viec nghien cuu de tai
Sa huu la mdt pham tru co ban, pham tru xudt phat cua khoa hoc kinh td chinh

tri. Sd huu la vdn dd co ban va quan trong trong moi cube each mang xa hdi va moi chd
dd xa hdi.
Theo quan diem cua cac nha kinh dibn cua chu nghia Mac - Lb nin, xa hoi mdixa hdi edng san chu nghia dua trbn ndn tang edng huu vd TLSX chu yeu. 6 nude ta,

trade ddi mdi da van dung giao didu quan didm nay, trong thuc tidn da chu quan, nong
vdi thid't lap nhanh chong quan hd sd huu edng edng dudi hai hinh thuc sd huu toan dan

va sd huu tap thd, khdng can cu vao trinh dd cua LLSX, khong thira nhan va di tdi xoa

bo sd huu tu nhan. Day la nguyen nhan chu yb'u kim ham su phat trien kinh td-xa hdi.
Mdt trong. nhung giai phap quan trong dd thoat ra khoi tinh trang tri trd cua ea ndn kinh

td la phat tridn KTHH, KT IT. Dd K1TT phat trien phai da dang hoa sd huu; phai thira

nhan va phat tridn sd huu tu nhan. Riat tridn kinh td tu nhan nhung khdng di theo con
dudng TBCN. Nhu vay, da dang hoa sd huru trong nen KTTT dinh hirdng XHCN la

v^n dd cdp bach ea vd phuang dien ly luan va thuc tidn, ddi hdi phai co su luan giai va

tim ra nhung giai phap thuc day qua trinh nay.

Sd huu la vdn dd thu hut su quan tarn cua nhieu nha nghien cuu. Cho nen nd

duoe chon la ndi dung cua nhieu cud'n saeh va dd tai luan an. Trong do khdng thd
khdng nhac dd'n cud'n saeh “Sd huu va cay ddi” (1991) cua Trdn Due; tae gia da khao

sat su van ddng cua sd huu nha nude, sd huu tap thd, sd huu tu nhan d nude ta td cud'i
nhung nam 70 ddn cud'i nhung nam 80. Ky yeu dd tai ca'p bo 91A-03-04 (1992) do
pho tidn si Trdn Van Chir (Hoc vien Nguydn Ai Quoc) lam chu nhiem, da nghien cuu

cac hinh thuc sd huu va cac hinh thuc td chuc kinh td trong qua trinh ddi mdi kinh td d
nude ta. Dd tai luan an pho tidn si: “Sd huu vd TLSX trong ndn kinh te nhidu thanh

phdn d Viet Nam hien nay”- Nguydn Dinh Khang (Hoc vien Chinh tri quoc gia Hd Chi
Minh) (1993) da lam sang td noi dung, hinh thuc va vi tri cua pham tru sd huu vd

TLSX; phan tich khai quat su bien doi quan he sd huu qua cac thdi ky phat trien kinh td'
d Viet Nam; nhung phuang hudng co ban van dung tdng hop quan he sd huu dd phat

trien kinh te nhieu thanh phdn qua dd ldn CNXH d Viet Nam. Luan an pho tien si cua
nghien cuu sinh Dd Trong Ba “Vdn dd sd huu trong TKQD d Viet Nam” (1994) da
nghien cuu ndi dung, ban chat, vi tri cua pham tru sd huu, sd huu XHCN va cac quan


2

hd sd huu hidn thuc cua nude ta qua cac giai doan phat trien; cac hinh thuc set huu tid'n

bd da va dang xua't hidn kd td khi ddi mdi; nhung m£u thuAn vudng mAc can duqc giai

quyd't.
Sa huu cung Id tidu dd cua nhieu bai bao dang tai trdn cac tap chi.Tuy nhidn,

cho tdi nay, trong chuyen nganh kinh td chinh tri, van chua cd mot edng trinh nao
nghien cuu mdt each cd hd thd'ng vd vAn dd “ Da dang hoa sd hfifu trong qua trinh

hinh thanh va phat trien KTTT dinh hudng XHCN d Viet Nam .“
2. Muc dich va nhiem vu nghien cuu cua luan van

Muc dich nghien ctru: Trdn co sd lam ro nhung vAn dd ly luan vd sd huu va da

dang hoa sd huu; tac gia phan tich thuc trang cac hinh thuc sd huu; td dd dd xuA't quan
didm va giai phap thuc day qua trinh da dang hoa sd huu trong qua trinh hinh thanh va

phat tridn Ki l l dinh hudng XHCN d Viet Nam.
Nhiem vu nghien cuu:

- Lam ro co sd ly luan vd sd huu va da dang hoa sd huu.

- Khao sat, phan tich, danh gia thuc trang hinh thuc sd huu d nude ta; dac bidt luan van

gianh su phan tich trong tam cho thuc trang da dang hoa sd huu td khi ddi mdi ddn nay.
- Lam rd quan didm, phan tich co sd khoa hoc cac giai phap thuc day qua trinh da dang

hoa sd huu trong qua trinh hinh thanh va phat tridn K i l l dinh hudng XHCN d Viet
Nam.

3. Ddi tuqng va pham vi nghien cuu cua luan van
Ddi tuqng nghien cuu: nhung van dd ly luan va thuc tidn vd sd huu va da dang hoa
sd huu d Vidt Nam trong qua trinh chuydn sang KTTT dinh hudng XHCN .

Pham vi nghien cuu: Sd huu la quan hd kinh td', khdng tdn tai mdt each ddc lap,
nd tdn tai thong qua cac TPKT va cac hinh thuc td chuc san xua't kinh doanh, trong dd

TPKT giu vai tro trung tam. Vi vAy, luan van khao sat su phat tridn cua quan he sd huu
gAn lidn vdi su phat tridn cua cac TPKT.

Ve khdng gian: tAm vi md nen kinh te Viet Nam
Ve thoi gian: trudc va sau doi mdi.

4. Cac phuong phap nghien cuu cua luan van
Luan van su dung quan didm va phuong phap cua chu nghia duy vat bien chung va

chu nghia duy vat lich su. Dac biet, luan van coi trong su dung phuong phap trim tuqng
hoa va chu y quan didm lich su cu thd, phuong phap khao sat thuc td', phuong phap
phan tich va tdng hop, phuong phap kdt hop logic vdi lich su.

3

Ngoai ra, ludn van sir dung phuong phap xir ly sd lieu, phan tfch dtfi chiefa, so sanh,
ket hop ly luan vdi thuc tien nhdm rut ra nhung vdn de cd tinh khai quat, phd bien, gqi

md cho viec d6 ra nhung quan di^m va giai phap thuc day qua trinh da dang hoa sd huu
d Viet Nam.

5. Dong gop chinh cua luan van
- He thong hoa ly luan ve sd huu va da dang hoa sd huu
- Lam rd tinh tat ydu khach quan cua da dang hoa sd hiru trong ndn Ki l l1 dinh

hudng XHCN
- Phan tfch, danh gia thuc trang qua trinh da dang hoa sd huu d Viet Nam trong thdi

gian qua.

- Tien co sd do, luan van dd xuat nhung quan diem va giai phap nham thuc day da

dang hoa sd huu d Viet Nam trong thdi gian toi.
6. Ket cau cua luan van
Ngoai muc luc, ldi md dau, phdn ket luan, tai lieu tham khao; luan van gdm 3

chuomg:
Chuang 1: Nhufng van de chung ve sd huu va da dang hoa sd hufu.
Chuomg 2: Thuc trang cua quan he sd hfiru d Viet Nam trong qua trinh chuyen

sang KTTT dinh hudng XHCN.

Chuomg 3: Quan diem va giai phap thuc day qua trinh da dang hoa sd huu
trong qua trinh hinh thanh va phat trien KTTT dinh hudng XHCN d Viet Nam.


4

CHU0NG 1: NHUNG VAN d£ CHUNG vf SO HUU
VA DA DANG HOA SO HUU.
1.1. So huu va da dang hod so huu
1.1.1. SO hufu va cac khai niem co lien quan

Mud'n sdng, tdn tai va phat tridn, de san xuat va tai san xuh't ra cua cai vat chat,
dap ung nhu chu ngay cang tang cua minh, con ngudi phai chinh phuc tu nhien, chiem

huu nhung cai co trong tu nhien, cai bien chung thanh nhung hinh thai cd fch cho ddi

sdng cua minh. Chiem hiiu the hidn quan he giua con ngudi vdi tu nhien, Id hanh vi
gdn lidn vdi su tdn tai va phat tridn cua con ngudi. Chiem huu la pham tru vinh vien
trong tat ca_cac giai doan khac nhau cua lich su nhan loai, la dieu kien trudc tien cua

hoat ddng lao ddng san xuat.

Sd huu nhin be ngoai la su chiem huu cua con ngudi voi cac san phim, la quan
he cua con ngudi vdi cac su vat. Nhung that ra, nd the hien moi quan he cua con ngudi

vdi con ngudi trdn cor sd quan he giua ngudi vdi su vat. Nd chi rd, vat la cua ngudi nay

chd khdng phai la cua ngudi khac. Sd hfiru la quan he giua ngudi vdi ngudi ve su chidm
huu cua cai vat chat xa hdi. Sd huu la hinh thuc xa hoi cua hanh vi chiem huu. Sd huu

bidu hien dac tinh cua hinh thai xa hdi, ma trong khuon khd hinh thai xa hdi do didn ra

qua trinh san xuat. Sd huu la pham tru lich sir, bien ddi cung vdi su bien ddi cua cac
dieu kien kinh te'-xa hdi, cua LLSX xa hdi. Khi phe phan quan niem cua Pru-ddng ve
sd huu dat dai va dia td trong tac pham “Su khon cung cua triet hoc”, C.Mac da luu y

de'n tinh lich su tu nhien cua khai niem sd huu. Theo C.Mac, sd huu la mdt pham tru
lich sir. C.Mac viet: “Neu muon dinh nghia quydn sd huu nhu mdt quan he ddc lip,

mdt pham tru ridng biet, mot y niem trim tuqng va vinh vien, thi do chi la mdt ao tudng
cua khoa sidu hinh hay cua khoa phap luat” [ 22, tr. 177].

Chung ta se khdng hieu duqc day du noi dung cua khai niem sd huu neu khong

gan no vdi chu the sd huu va doi tuqng sd huu (khach the’ sd huu).
Chu the sd huu co kha nang va quydn chiem huu ddi tuqng sd huu. Chu the sd

huu la nhung ca nhan, tap the, xa hoi song trong quan he xa hoi, chiem huu ddi tuqng
sd huu va co quydn chi phoi ca nhan, tap the, xa hdi khac trong quan he vdi ddi tuqng

dy.
Ddi tuqng sd huu (sd huu cai gi) la phfa thu ddng cua quan he sd huu, duqc

bieu hien dudi dang ngudi nd le, vat, tu nhien, nhung dd vat, nang luqng, thong tin, cua


5

cai, tri tud, thudc vd chu thd hoan toan hay mdt phan. Khi ndi sa huu thudng duqc hieu

la sa huu vd TLSX, dac bidt trong dieu kidn cua ndn kinh td' hidn vat, ngudi ta lai cang

nhan manh sa huu vd TLSX, ma truce hd't va quan trong la sa huu vd may moc, nha

xudng, rudng da't va cac tu lidu lao ddng khac. . .Lich su cho th£y, ddi tuqng cua so
huu ludn luon bidn ddi. Trong che' dd chie'm huu nd Id, ddi tuqng sd huu chu ydu la con
ngudi va dan gia sue. Dudi che' dd phong kie'n, ddi tuqng sd huu chu yd'u la rudng dDd'n giai doan ddu cua CNTB, sd huu truce het la nhung TLSX, dac bidt la edng cu lao

ddng, bi tach khoi ngudi lao ddng va ddi lap vdi ho. Ndi each khac, trong ndn kinh td
tu nhidn, ddi tuqng sd huu chu yeu thd’ hidn d hinh thai hien vat. Trong ndn KTHH van

ddng theo co che thi trudng, ngudi ta con chu y dd'n mat gia tri cua ddi tuqng sd huu.
Vide “tidn td hoa” cac ddi tuqng sd huu la tat yeu va la mdt tidn bo ldn khi K i l l’ phat

trien.

Ngay nay, dudi su tac ddng cua each mang khoa hoc va edng nghd, LLSX phat
trien manh me, ddi tuqng chu yeu cua sd huu xuat hien nhan td mdi: “tri tud”. Do la

nhung tri thuc co vai tro dac bidt quan trong ddi vdi qua trinh san xuat ra cua cai vat
chdt xa hdi. Nhung tri thuc do da duqc “ma hoa” thanh ddi tuqng sd huu edng nghidp.

Dd la nhung phat minh, sang che', giai phap edng nghd: hinh dang, kidu mdu, nhan
cong nghidp, tdn cac hang da dang ky va duqc phap luat bao vd. Nhung “tri tud” dd cd
chu sd huu, chu quan ly kinh doanh, duqc Nha nude bao hd vd mat phap ly.

Mdi hinh thai kinh td'-xa hdi ddu cd quan hd sd huu dac trung va tdn goi cua nd

cung theo quan hd sd huu dac trung dd (sd huu phong kien, sd huu TBCN, sd huu

XHCN).

Quan he sd huu la quan hd giua ngudi vdi ngudi, quan hd giua cac giai ca'p vdi

nhau vd ddi tuqng sd huu. Ndi each khac quan hd sd huu bao gdm quan hd giua chu the
sd huu va ddi tuqng sd huu, quan hd giua cac chu thd sd huu vdi nhau. Nhung quan hd

nay mang tinh chat kinh td'-xa hdi, quye't dinh cac hinh thuc phan phoi tai san, san
pham, thu nhap, gia tri giua cac chu thd sd huu.

Sd huu duqc xem xet dudi goc do phap ly va kinh te.
Sd huu ve mat phap ly la su thd che hoa vd mat phap luat mdi quan hd giua

ngudi va ngudi vd ddi tuqng sd huu va ai lam chu no. Th do, nd quy dinh quydn su
dung, dinh doat, chuyen nhuqng, cho thud, thira ke, the cha'p tai san dd.

Song neu chi dung lai d sd huu ve mat phap ly thi dieu dd cung cd nghia la vide

xem xet va giai quye't van dd sd huu hoan toan mdi chi dung lai d bd ngoai cua sd huu


6

thdi. V3in dS quan trong la d chd quydn sd hiru do mang lai cho ngudi so hiru mdt loi

fch kinh td nao do, mdt khoan thu nhap nao do thi quydn sd huu cua chu thd mdi co y
nghia. Quydn sd hiru rudng da't cua ngudi chu sd huu khdng cd nghia gi neu nhu
quydn sd huu dd khdng mang lai cho anh ta khoan dia td tir ngudi ndng dan (trong xa
hdi phong kien) hay td nha tu ban kinh doanh rudng da't cua dia chu (trong xa hdi tu

ban). Khoan thu nhap mang lai cho ngudi chu sd huu chinh la sd hdu duqc thuc hien

ve mat kinh te. Ddi vdi ngudi .sd huu vdn, hay ngudi cd SLD, thi vd mat phap ly, luat
phap quy dinh vdn dd, SLD dd la cua anh ta. Nhung chi khi nao ngudn vdn dd mang
lai cho anh ta led tuc, SLD dd mang lai cho anh ta tidn luong (hoac tidn edng) thi luc dd

sd huu vdn, sd huu SLD mdi duqc thuc hidn vd mat kinh td.

Quan hd sd huu giu vai trd quydt dinh ddi vdi led fch. Leri fch kinh td cua mdi
ngudi, mdi tap doan ngudi, mdi giai cap duqc quy dinh trade hdt do mdi quan hd cua

ho ddi vdi vide chidm huu TLSX. Nhung suy cho ddn ciing, quan hd sd huu khdng cd
muc dich tu than, ma ddu nham dat ddn leri fch nha't dinh. Viec giai quydt led fch kinh

td cua chu thd kinh td chinh la didu kidn dd cho sd huu duqc thuc hidn vd mat kinh td.

Lich sir loai ngudi tir khi cd su phan chia giai cdp la lich su ddu tranh giua cac giai cap
cd lqi fch ddi khang nhau. Cac cudc ddu tranh dd xet ddn cung la dd giai quydt mdi

quan hd giua cac giai cdp trong vide chidm huu TLSX.
Che do sd huu la co chd dd thuc hidn quydn sd hiru ca vd mat phap ly va mat

kinh td, bao gdm nhung quy dinh vd phap luat, nhung didu kidn vd kinh td, nhung

chinh sach kinh td, nhung co quan chuc nang cua Nha nude,. . .lam nhidm vu thuc thi
va bao vd quydn sd huu.

Chd do sd huu bao gdm cac quydn nhu: chidm huu, su dung, hudng thu, chuydn

nhuqng (cho thue, ban), thd chip, cho thira kd, md mang, thu hep hoac thay ddi vat sd

huu (tir ban chat, chuc nang, co cau td chuc ddn muc dich cua vat sd huu a'y), hidn

tang, pha huy hoac thu tieu vat sd huu( midn la khdng vi pham phap luat). Tuy theo
goc dd nghien cuu khac nhau, ma sd huu cd thd duqc chia thanh cac quydn khac nhau,

nhung khai quat lai thi gdm ba quydn co ban la chidm huu, su dung, dinh doat.

Quyen chiem hiru la yeu td ddu tien bao tram cua sd huu, xac dinh rd ai la chu

thd sd huu. Day la quydn co ban va giu vai tro quydt dinh cua chd dd sd huu.
Quyen su dung la viec su dung ddi tuqng hay khach thd sd huu theo muc dfch
va nguyen vong cua ngudi sir dung. Sd huu vdi tu each la ngudi chu sd huu va ngudi su


7

dung ddi tuqng so huu, co thd thdng nha't d mdt ngudi, hoac cd thd duqc phan chia
giua nhidu ngudi.

Quyen dinh doat la quydn thuc hidn tuong ddi toan didn vdi ddi tuqng hay

khach thd’ sd huu. Quydn dinh doat dem lai cho chu thd quydn va kha nang su dung
ddi tuqng sd huu theo ba't ctr each nao, kd ca vide chuydn nd cho ngudi khac, cai tao

nd thanh mdt ddi tuqng sd huu khac, hay tham chi huy bo nd. Chu thd cua quydn dinh

doat cung co kha nang thuc hien nhung tham quydn co ban cua ngudi chu sd huu: xac
dinh cac phuong thuc su dung ddi tuqng sd huu, ky ket cac hqp ddng lidn quan ddn

cac ddi tuqng sd huu (ban, cho thud, tang. . .). Trdn thuc td, ngudi chu sd huu chi thuc

su la ngudi chu sd huu khi anh ta co quydn hoac co kha nang hidn thuc dinh doat ddi

tuqng sd huu. Vd thuc chat, khi trao hoac chuydn quydn dinh doat cho ngudi khac,
cung co nghia la chuydn mdt phan tham quydn sd huu cho ngudi khac.

Qua phan tich chung ta tha'y, chd dd sd huu la mot hd thdng bao ham trong nd

nhidu quydn khac nhau, nhung nhung quydn co ban nha't la quydn chidm huu, quydn su
dung va quydn dinh doat. . .Trong do quydn chiem huu la quan trong nha't, giu vai tro

quydt dinh cac quydn khac. Tuy vay, tuy theo timg thdi ky, tuong ung vdi trinh dd phat
tridn kinh td khac nhau, bid’u hien cua mdi quan hd giua cac quydn noi trdn cung co su
khac nhau.

Trong thdi ky kinh td kem phat trien (KTHH gian don), cac quydn noi trdn

thdng nha't trong cung mot chu thd. Trong giai doan cuo'i cua xa hdi phong kien, da
xuat hidn mdm mong cua vide tach quydn sd huu va quydn su dung, vdi su xua't hien tu

ban cho vay.
LLSX va phan edng lao ddng xa hdi phat trien, ban than ngudi chu sd huu

khdng cd du kha nang quan ly, didu hanh; ma giao quydn su dung cho ngudi khac thi

tha'y Iqi nhuan khdng giam di. Mat khac, ngudi duoc giao quydn sir dung (quan ly,
kinh doanh) phai la ngudi gidi vd chuyen mdn va cd trinh dd quan ly tdt, phai cd hieu
qua hon ngudi sd huu. Su xua't hien cong ty cd phan va khi lao ddng quan ly tro thanh

mot nghd, da dan tdi viec tach rdi giua quydn sd huu va quydn quan ly. Ta't nhien, su

tach rdi nay chi cd y nghia tuong ddi, vi giam ddc thuc hien chuc nang quan ly dua
theo chien luqc san xuat kinh doanh, ky thuat va edng nghe do Hdi ddng quan tri vdi tu

each la ngudi dai didn cho cac chu sd huu dd ra, do vay, quydn sd huu van giu vai tro
quyet dinh.


8

Theo quan nidm trade day a nude ta, trong kinh td quoc doanh chua cd su phan

bidt ro chu sd huu va chu quan ly kinh doanh. Nha nude cac cap dudng nhu vira la
ngudi chu sd huu, vira la chu kinh doanh. Xi nghiep lam an thua 15 Nha nude chiu, lam

an cd lai Nha nude thu bdt di, dan dd'n tinh trang khdng kich thich duqc tinh chu ddng,
sang tao va hidu qua trong san xuat kinh doanh, san xuat thidu ddng luc. Ly luan vd
tach quydn sd huu va quydn su dung la co sd dd cai tien co chd quan ly kinh td' qudc
doanh trong giai doan hidn nay, la co sd dd cd phdn hoa, phat trien edng ty c6 phan va

thi tradng chung khoan.
Mdi PTSX bao gid cung co mdt hinh thuc sd huu dac trung, giur vai tro chu dao,
xac dinh ban chat cua chd dd kinh td'-xa hdi duong thcri; ddng thdi con co cac hinh

thuc sd huu khac cung tdn tai. Thuc tidn lich su the gidi cho thay da cd cac hinh thuc
sd huu dac trung: sd huu edng ddng nguyen thuy, sd huu tu nhan vd nd Id cua chu nd,
sd huu tu nhan vd rudng ddt cua chua phong kien, sd huu tu nhan TBCN, sd huu cong

edng XHCN. Nhidu hinh thuc sd huu song cd the quy lai thanh ba loai hinh sd huu ldn:
edng huu, tu huu va sd huu hdn hop. Mdi loai hinh sd huu cd nhidu hinh thuc sd huu

vdi nhidu muc dd thd hien khac nhau. Tren co sd cung ban chat cua mot loai hinh sd
huu nao do, tuy theo trinh dd phat tridn cua sue san xuat va quan ly ma hinh thanh
nhidu hinh thuc sd huu.

Che' dd sd huu la su thira nhan vd mat phap ly cac hinh thde sd huu cd trong nd,
tuc la cac hinh thuc duqc thira nhan cd quydn tdn tai. Che dd sd huu la khai nidm rdng

hern khai nidm hinh thuc sd huu. Trong mdi chd' dd kinh td-xa hdi cd mdt chd' dd sd huu

rieng, bao gdm mot he thong cac hinh thuc sd huu nha't dinh.
1.1.2. Vi tri, vai tro cua sd hufu trong he thong quan he san xuat va

thiet che chinh tri xa hoi
QHSX la toan bd nhung mdi quan hd kinh te giua ngudi vdi ngudi trong qua
trinh san xuat, phan phoi, trao ddi va tidu dung cua cai vat chat. QHSX duqc thd hien d

ba mat quan hd co ban sau day:

Quan he sd huu vd TLSX la quan he giua nguoi vdi ngudi trong vide chiem huu
tu lieu san xuat va ket qua cua san xuat.
Quan he phan phoi la quan hd giua ngudi vdi ngudi trong vide phan phoi kd't

qua san xuat, ia su thd hien quan he sd huu vd mat kinh td, la quan he true tiep giai

quyet van dd lqi l'ch kinh td cua nhung ngudi tham gia vao qua trinh san xuat.


9

Quan h6 td chuc, quan ly san xudt la quan hd giua ngudi vdi ngucri trong vide

trao ddi hoat ddng cho nhau, thich ung vdi quan hd sd huu va quan hd phan phdi.
Ba mat quan hd noi trdn la mdt thd thdng nha't huu co, tao thanh hd thdng

QHSX, trong do quan hd sd huu vd TLSX co y nghia quyet dinh ddi vdi cac mat quan

hd khac. Co nghia la trong xa hdi, ai ndm quydn sd huu vd TLSX thi ngudi do ndm

quydn quyet dinh trong vide dieu hanh, quan ly san xuat; each thuc phan phdi trade het
cung phai vi lqi ich cua ngudi ndm quydn sd huu.

Quan hd sd huu quyd't dinh quan hd phan phdi. Ndu ngudi lao ddng vua la ngudi

chu TLSX, vua la chu sd huu SLD, thi ho dune nhan toan bd san pham (edn thidt va

thang du); nhung ngudi cd quydn sd huu tu ban ma khdng true tiep sir dung se duqc
ngudi su dung tu ban do tra lqi trie cho vay hay led tuc cd phdn; con nhung ngudi cd

ruong ddt nhung cho thud thi se thu duqc dia td. Den luqt minh, thdng qua td chuc va
quan ly, quan hd phan phdi trd thanh chat xue tac quan trong dac bidt ddi vdi su tang

tradng kinh td'.
Quan hd sd huu cung quyet dinh quan hd td chuc va quan ly san xuat, thd hidn

d chd trong thuc td, thich ung vdi mdt kieu sd huu la mdt che dd td chuc va quan ly san
xuat nha't dinh. Vi du, trong cac chd' dd tu huu vd TLSX (chiem huu nd Id, phong kid'n,
tu ban) vdi nhieu muc dd khac nhau, ngudi sd huu ddi vdi TLSX la ngudi quan ly san

xuat, con ngudi lao ddng khdng co TLSX la ngudi bi quan ly. Trong xa hdi TBCN,

giai cdp tu san ndm sd huu vd TLSX nen co quydn chi phdi he thdng quan ly san xuat,
do dd quyd't dinh lqi ich cua tat ca cac giai cap khac trong xa hdi. Mac du phu thudc
vao quan hd sd huu nhung quan hd td chuc va quan ly san xudt cd tac dung rdt Idn ddi

vdi qua trinh san xuat va vdi cac mat quan he khac cua QHSX. Chinh quan he td chuc
va quan ly san xuat la nhan td quyd't dinh true tiep ddn quy md, tdc dd va hieu qua cua
nen kinh td'.

Quan he sd huu vd TLSX la co sd cua he thdng QHSX cua bat cu xa hdi nao.
Quan he sd huu ve TLSX quyet dinh ban chat, nhung dac trang quan trong nhat cua

QHSX, quyd't dinh dia vi cua ngudi lao ddng trong san xuat xa hoi.
Quan he sd huu con giu vai trd quyd't dinh ddi vdi thiet che chinh tri xa hoi, thd
hien d chd, tinh chat quan he sd huu quy dinh nhung mau thuan kinh td, do do nd

quyet dinh tat ca nhung mau thuan khac trong thiet chd' chinh tri va ddi sdng tinh than,.

. .cua xa hdi. Giai cap nao chiem giu nhung TLSX trd thanh giai cap thong tri trong ddi

song chinh tri xa hdi, la giai cdp chi phoi toan bd thiet chd chinh tri xa hdi. Neu quan


10

hd sd hiru la chiem hiru tu nhan vd TLSX thi se xua't hidn su ddi khang vd Iqi fch kinh

td giua cac giai cap chidm hiru TLSX vdi giai cdp khdng co TLSX, mau thudn nay se
chi phdi cac mdu thudn trong ddi sdng chinh tri tinh thdn. Giai cdp ndm gid TLSX se

co dieu kidn ndm ldy thidt chd chfnh tri, didu hanh no, qua dd didu hanh xa hdi dd bao

vd Igi fch cua minh.
Su xudt hien cua nha nude, phap luat va nhung quan didm chinh tri tu tudng ddu
cd nguyen nhan td sd huu. Che dd tu huu la nguydn nhan true tiep dan ddn su ra ddi
cua Nha nude. Nha nude ra ddi, tdn tai va tieu vong xet cho cung ddu do nguydn nhan
kinh td, gan lidn vdi str ra ddi cua chd dd sd huu tu nhan vd TLSX. Cung nhu nha nude,

phap luat cung la mdt pham tru lich su, gan lidn vdi chd dd sd huu tu nhan, nd ra ddi
va mdt di cung vdi chd dd sd huu tu nhan. Su xudt hidn va bidn ddi cua nhung quan
didm chinh tri tu tudng ddu phan anh nhung quan hd sd huu cd trong xa hdi bang each

nay hay each khac. Vi du, trong cac xa hdi dua trdn chd dd sd huu tu nhan vd TLSX,
nhung quan diem, tu tudng cua giai cdp thdng tri ludn bao vd quan hd sd huu ay, con

cac quan didm, tu tudng cua giai ca'p bi tri ludn cd xu hudng chdng lai nham xoa bo su
tdn tai cua quan he sd huu d'y, va ta't ca nhung didu dd ddu xua't phat td su ddi khang vd

loi fch kinh td.
Vai tro quydt dinh cua quan hd sd huu ddi vdi thidt chd chinh tri con thd hien d
chd quan hd sd huu quydt dinh tinh chat cua thidt chd chinh tri, ai chidm giu TLSX thi
chi phoi thidt chd chinh tri. Nhung quan diem chinh tri, tu tudng cua giai cdp chidm

huu TLSX la nhung quan didm chinh tri, tu tudng thdng tri trong xa hdi. Nhu vay, moi
su bidn ddi, moi hoat ddng cua thidt chd chinh tri ddu do quan hd sd huu quydt dinh

true tiep hay gian tiep. Cac bd phan, cac yeu td cua thidt chd chinh tri nhu nha nude,

phap luat,.. .ddu phan anh sir van ddng cua quan he kinh td, dac bidt la quan he sd huu.
1.1.3. Sir van dong, bien doi va phat trien cua sd hiru

Trong PTSX, LLSX va QHSX (trong do cd quan hd sd huu) cd moi lien hd vdi

nhau va tac ddng ldn nhau: quan he sd huu phai phu hop vdi tinh chat va trinh do cua
LLSX.
LLSX quydt dinh su hinh thanh, bidn ddi va phat tridn cua quan he sd huu. Bdi

vi, dd ndng cao hieu qua trong san xuat va giam bdt lao ddng nang nhoc, con ngudi
khdng ngimg chd tao. cai tidn va hoan thien nhung edng cu san xua't mdi. Ddng thdi

vdi su tidn bo cua edng cu; tri thuc khoa hoc, trinh dd chuyen mon ky thuat va moi ky
nang cua ngudi lao ddng cung ngay cang phat tridn. Mac vidt: “Tdi mot giai doan phat


11

trien nao do cua chung, cac LLSX vat chat cua xa hdi se mau thuan vdi.. .nhung quan
hd sd huu” [2, tr. 638]. Ydu td nang ddng nay cua LLSX ddi hdi quan hd sd huu phai

thich ung vdi no. Khi khdng thfch ting vdi tinh chat va trinh dd phat trien cua LLSX,
quan hd sd huu se kim ham, tham chi pha hoai su phat trien cua LLSX, mau thuan giua
chung ta't yd'u se nay sinh. C.Mac vie't: ’"111 chd la nhung hinh thuc phat tridn cua cac

LLSX, nhung quan hd ay trd thanh nhung xidng xich cua cac LLSX” [2, tr. 638]. Ph.
Anggen vidt: “Bat cu mdt su thay ddi nao cua che dd xa hdi, bat cu mdt su cai bien nao

vd mat quan hd chid'm huu cung ddu la ket qua ta't yd'u cua vide tao ndn nhung LLSX
mdi, khdng con phu hop vdi nhung quan he chid'm huu cu nua.” [1, tr. 453]. Lich su

chung minh rang, do su phat trien cua LLSX, loai ngudi da bdri ldn thay ddi QHSX
gdn lien vdi bon cuoc each mang xa hoi, dan dd'n str ra ddi ndi tie'p nhau cua cac hinh

thai kinh td' xa hdi.

Mac du bi chi phd'i bdi LLSX, nhung vdi tu each la hinh thuc, quan he sa huru
cung co nhung tac dong nhat dinh trd lai ddi vdi LLSX. Su tac ddng nguqc lai cua

quan hd sd huu ddi vdi LLSX didn ra theo hai hudng, hoac la thuc dby hoac la kim ham
su phat trien cua LLSX. Khi quan he sd huu phu hop vdi tinh chat va trinh dd cua

LLSX thi no se tro thanh ddng luc thuc day, dinh hudng va tao dieu kien cho LLSX

phat trien. Nguqc lai quan he sd huu lac hau hen so vdi tinh chat va trinh dd phat tridn

cua LLSX, no se la xidng xich kim ham su phat trien cua LLSX. Ngay ca trong trudng
hqp quan he sd huu di qua xa so vdi trinh dd phat tridn cua LLSX (tidn tien han mdt
each gia tao) thi nd cung kim ham su phat trien cua LLSX. Do do, da dang hoa sd huu,

trdn co sd do thuc hidn chinh saeh kinh td' nhieu thanh phan la budc di phu hqp vdi ta't
yeu kinh td tu san xuat nho ldn san xuat ldn.
Trong xa hoi cong san nguyen thuy, sd huu bo lac la hinh thuc sd huu dau tidn

(va cung la hinh thuc sd huu dac trung cua xa hoi cong san nguyen thuy), thich ung

vdi thai ky san xuat chua phat trien. Con ngudi sinh song dua vao chid'm huu tu nhien,
chu yeu la san ban va hai luqm. Khi sue san xuat phat trien dd'n mot trinh dd nhat dinh,
con ngudi khdng con le thuoc hoan toan vao tu nhien, ma da biet trong trot; sd huu
cong xa vd ruong da't xuat hien. Khi nganh chan nuoi phat trien, sue san xuat tang len;

xuat hien hinh thuc sd huu ca the, gia dinh vd sue vat. Vao cud'i thai dai da man, san
xudt hang hoa da bat dau phat tridn; da't dai bi phan chia ra va da chuydn thanh sd huu

tu nhan. Bdn canh cua cai bang hang hoa, da xuat hien cua cai bang nd Id; ben canh
cua cai bang tidn, cung con xuat hien cua cai bang ruong da't. Quydn sd huu cua cac tu


12

nhan vd nhung manh rudng dat do thi tdc hoac bd lac chia cho ho luc ban dau da trd

thanh cha truydn con ndi cua ho. Rudng dat co thd trd thanh hang hoa ma ngudi ta
dem ban hay dem cdm nd duoc.

Den xa hdi chidm huu nd ld, cdng cu san xuat co buoc chuydn bien ion, con

ngudi tidn hanh san xuat chu ydu voi nhung cdng cu bang dong, bang sat. Nhung cdng

cu bang kim loai mdm (bang ddng) bat diu duoc thay the bang cdng cu chd' tao th kim

ioai cung (bang sat), tao ra thay ddi iOn trong nang su£t lao ddng. Dieu nay dem lai cho
con ngudi mdt vi thd' moi, din dan thoat khoi tinh canh id thudc vao gioi tu nhidn.

Cung voi no, sd huu cdng xa duoc thay thd' bang sd huu tu nhan va Nha nuoc nd id ra

ddi. Tuy vay, sd huu cdng xa chua mat di, ma van tidp tuc tdn tai. Bdn canh sd huu
cdng xa la hinh thuc sd huu nha nuoc. Trong xa hdi chidm huu nd id, cdng cu iao ddng

ngay cang duoc cai tidn, nang suat lao ddng ngay cang tang Idn, tu binh chidn tranh va
nhung ngudi bi pha san trong xa hdi co the tao ra mdt iuong san pham thang du ion, vi

thd' ho trd thanh nd id. Nd id bi coi la nhung cdng cu bidt noi va bi dd'i xu nhu gia suc.

Co nhidu hinh thuc sd huu trong xa hdi chidm huu nd id: sd huu cdng xa, sd huu nha
nuOc, sd huu tu nhan nhung su chidm huu vd mat than thd ngudi iao ddng la net dac

trung cua xa hdi nay.
Ddn xa hdi phong kidn, bdn canh sd huu cdng xa, con co sd huu nho cua ngudi
ndng dan. Ngudi ndng dan tu do lam chu nhung manh rudng cua minh. Trong xa hdi

phong kidn phuong Tay, sd huu rudng dat gan iien voi tu huu (d phuong Ddng, nha
vua ia ke sd huu duy nha't tat ca moi dat dai trong qudc gia). Trong xa hdi phong kidn,

cdng cu thu cdng va di lidn voi no la nganh tieu thu cdng nghidp rat phat trien, nganh
thuong nghidp cung phat trien. Cho -ndn cung voi sd huu rudng dat d ndng thdn, thi d

thanh thi co sd huu phudng hdi, tuc la td chuc phong kidn cua thu cdng nghidp.
Chuydn ldn xa hdi TBCN, ndn san xuat xa hdi co nhidu bidn ddi sau sac: cach

thuc san xuat tu cung tu cap cua xa hdi phong kidn bi ndn san xuat hang hoa tu ban pha

vo; cdng cu thu cdng bi thay thd bang cdng cu co khf mdt cach pho bidn. Sd huu cdng
xa vd rudng dat van tidp tuc tdn tai, tham chi con phd bidn d nhidu noi. Nhung khac voi
duoi chd dd phong kidn, trong xa hdi tu ban, sd huu rudng dat tdn tai voi tu cach la

hang hoa. Cho nen thudng xuydn didn ra su canh tranh giua nhung ngudi sd huu rudng

dat, bidn sd huu nho thanh sd huu lon cua mdt so it ngudi. Bdn canh su canh tranh con

la su tudc doat rudng dat, TLSX cua ddng dao quin chung nhan dan. Trong CNTB, tu
giua thd ky XIX, LLSX mang tinh xa hdi hoa, cho ndn da xuat hidn mdt sd hinh thuc

13

sd huu mdi: sd huu cd phdn, sd huu tu ban nha nude, HTX. Tuy nhien, sd huu tu nhdn
vin la hinh thuc sd huu dac trung trong CNTB.

1.1.4. Sd hum, TPKT va cac hinh thurc to churc san xuat-kinh doanh
1.1.4.1. Sir ton tai cua cac quan he sd hiru duqc bieu hidn thdng qua sir ton tai cua cac
TPKT va cac hinh thuc td chuc san xuat-kinh doanh

Sd huu la quan he kinh td, vi vay no khdng thd tdn tai mdt each ddc lap, ma chi cd

thd tdn tai thdng qua cac TPKTva cac hinh thuc td chuc san xuat-kinh doanh.
Trong TKQD, mdi PTSX chi tdn tai vdi tu each la mdt bd phan, mdt manh hop
thanh kdt cdu kinh td-xa hoi, chung vita cd tinh ddc lap tuong ddi, vita tac ddng lln

nhau, dan xen vdi nhau, vira canh tranh vira hop tac vdi nhau. Mdi bd phan dd duqc coi
la mdt TPKT. Hay noi each khac, TPKT la mdt bd phan hop thanh cua ndn kinh td, cd
nhung dac trung nha't dinh vd QHSX va thfch ung vdi mot tinh chat va trinh dd phat
tridn cua LLSX.

Nhu vay, khai nidm TPKT va PTSX cd su trung hop vd ndi dung, vd yd'u td cau
thanh: gdm LLSX va QHSX. Song su khac nhau giua hai khai nidm dd la d chd: mdi

PTSX nao dd khi nd chua hoac khdng ddng vai tro thdng tri, cung khdng d dia vi bi
chi phdi hoan toan, ma tdn tai nhu bd phan tuong ddi tu lap, nhung khdng biet lap, ma

dan xen vdi cac bd phan khac trong ket cdu kinh td-xa hdi thi dd la TPKT. Con khi mdt
bd phan nao dd da giu duqc vai tro thdng tri ddi vdi bd phan khac (cac bd phan nay tuy
tdn tai nhung khdng d vao vi tri thdng tri hoac gid vi tri khdng dang kd) thi bd phan giu

vi tri thdng tri duqc goi la PTSX dai dien cho chd dd kinh td cua xa hdi dd.
Trong mdi quan he giua sd huu va TPKT, sd huu la co sd kinh td, la can cu quan
trong dd xac dinh TPKT. Tieu thuc co ban dd phan biet cac TPKT la QHSX, trade het

la quan he sd huu vd TLSX. Cu thd: KTNN la TPKT dua tren sd huu nha nude. Kinh td
tap thd la TPKT dua tren sd huu tap thd. Sd huu tu nhan la co sd cho su hinh thanh

TPKT tu nhan nhu kinh td ca thd, tieu chu va kinh td tu ban tu nhan. Kinh td tu ban nha
nude la TPKT dua tren sd huu hdn hop.

Trong thuc td su ton tai cua cac TPKT duqc bieu hien thdng qua nhung hinh thuc td
chuc san xuat-kinh doanh nhat dinh. Hinh thuc td chuc san xuat-kinh doanh la bidu

hien cua cac TPKT trong hoat ddng san xuat kinh doanh va phat trien kinh td. Vi du:

cac don vi kinh td, cac td chuc kinh td, cac doanh nghiep. . . Nhung td chuc san xuat
kinh doanh trong do co su hdn hop, dan xen vd sd huu thi td chuc dd thuoc TPKT nao
lai la do hinh thuc sd huu nao ddng vai trd uu troi trong td chuc dd quy dinh.


14

Vd mdi quan hd giua sa huu, TPKT va hinh thuc td chuc san xua't-kinh doanh se
duqc minh chung thong qua nhung vi du cu thd sau: KTNN dugc hinh thanh dua trdn

sd huu nha nude, hinh thuc td chuc san xuat kinh doanh dien hinh la DNNN. Co thd’
cd doanh nghidp 100% vdn cua nha nude; doanh nghidp cd phdn, trong dd vdn cua nha

nude chiem ty trong khdng che (chi phdi); doanh nghidp hoat ddng vi muc dich Iqi

nhuan; doanh nghidp hoat ddng khdng vi muc dich led nhuan (doanh nghidp trong cac
Ilnh vuc cung ca'p dich vu xa hqi- giao due, y td', doanh nghidp thuc hidn nhidm vu lien

quan ddn qudc phong, an ninh).
Kinh td' tap thd dupe hinh thanh trdn ca sd sd huu tap thd, duoc phat tridn dudi

nhieu hinh thuc da dang, td thd'p dd’n cao, ttr td, nhom hop tac ddn HTX; trong cac Enh
vuc ndng nghidp, tieu thu edng nghidp, edng nghidp va dich vu.Trong do HTX la hinh

thuc chu yd'u cua kinh td tap thd. Hidn nay, xuat hien rat nhidu hinh thuc HTX; HTX la
hoat ddng chinh cua xa vidn tham gia, hd xa vidn khdng con la don vi kinh td tu chu;
HTX ma xa vidn tham gia chi ddng gop mdt phdn vdn va lao ddng, con hd xa vidn
tham gia van la don vi kinh td' tu chu (lam da't, cung ung vat tu, nguydn lidu, dich vu

nude, thuy lai,. ..); HTX duoc td chiic theo dia gidi hanh chinh va khdng theo dia gidi
hanh chinh; HTX ddu vao (tu lidu san xuat, vdn); HTX ddu ra (HTX tieu thu); HTX cd

phdn, HTX mua ban...
Tuong ung vdi sd huu tu ban tu nhan co TPKT tu ban tu nhan vdi nhidu hinh thuc

td chuc san xudt-kinh doanh nhu edng ty cd phdn, cong ty trach nhidm huu han, doanh

nghidp tu nhan.
Tuong ung vdi loai sd huu hdn hop giua nha nude vdi tu ban tu nhan trong va ngoai
nude cd TPKT tu ban nha nude dudi nhieu hinh thuc td chuc san xudt kinh doanh nhu

doanh nghidp 100% vdn nude ngoai, doanh nghidp lidn doanh, td nhuong, dai ly, gia

edng, dat hang,...
Trong moi quan he giua sd huu va hinh thuc td chuc san xua't-kinh doanh, sd huu

giu vai trd quye't dinh, song hinh thuc td chuc san xuat-kinh doanh cung cd tac ddng

trd lai den quan he sd huu. Su tac ddng dd didn ra theo hai khuynh hudng trai nguqc
nhau, neu hinh thuc td chuc san xua't-kinh doanh do con ngudi tao nen phu hop vdi

quan hd sd huu thi nd thuc ddy quan he sd huu phat tridn. Trai lai, neu cac hinh thuc td
chuc san xudt-kinh doanh do con ngudi lap ra khdng phu hqp vdi quan he sd huu thi no

kim ham. tham chi pha hoai quan he sd huu. Hinh thuc sd huu duqc thiet lap phd bien
trudc ddy la sd huu toan dan va sd huu tap thd. Nhung hinh thuc sd huu ay, mot mat


15

khdng phu hap vdi tinh chit va trinh dd cua LLSX; mat khac do cac hinh thuc td chuc

san xuit-kinh doanh chung ta thidt lip cung chua thich hop. Ching han, trong ndng
nghidp, cac HTX duoc td chuc theo kidu gop rudng lam chung, phan phdi binh quan;
khdng duqc td chuc theo nguydn tic tu nguydn, cung co lqi, th tha'p ddn cao, tit don

gian den phuc tap, quan ly dan chu; con kinh td qudc doanh lai duqc thanh lap va hoat
ddng theo nguydn tic ke hoach hoa tap trung, dieu hanh theo chi tidu phap lenh, khdng

theo nguydn tic hach toan thi trudng. . .Nhung hinh thuc td chuc san xudt-kinh doanh
a'y lam cho ngucri lao dong khdng cd lqi ich gin bo vdi nha may, ddng rudng, him mo.

. .ho khdng hang hai lam vide. Cho ndn TLSX trade day tuy duqc coi la cua ngudi lao

ddng, nhung thuc ra no dudng nhu khdng phai cua ai ca (dudng nhu “vd chu”), bdi vi

ngudi lao dong hoan toan khdng co quydn gi vdi nd, ma ngudi cd quydn thuc su hinh
nhu ia giam ddc xf nghidp, chu nhidm HTX. Tit ca nhung didu dd lam cho quan hd sd

huu chi con mang tinh hinh thuc, ndn kinh td' mat ddng Iuc.

Neu chung ta thidt lap duqc nhung hinh thuc td chuc san xua't-kinh doanh thich
hop, nhu nhung hinh thuc cua CNTB nha nude: td nhuqng, kinh tidu, lidn doanh giua

nha nude vdi tu ban tu nhan, tu ban nude ngoai, cho tu ban thud mot sd xi nghidp hoac
vung mo, khu dat, khu rung. . .thi chung ta se lqi dung duqc vdn, may moc, ky thuslt,

cdng nghe, trinh dd kinh nghiem quan ly cua nha tu ban, chuydn hoa sd huu tu ban dan
ddn len CNXH thdng qua con dudng tu ban nha nude. Trong ndng nghidp, ndu xdy

dung duqc nhung hinh thuc hqp tac td tha'p ddn cao, chuyen dan ldn hop tac van minh,

rdi len HTX.. .thi chung ta se titng budc dua ngudi ndng dan ldn CNXH.
1.1.4.2. Sir phat then da dang cac TPKT va cac hinh thuc td chirc san xuat-kinh doanh la

ket qua cua qua trinh da dang hoa sd huu

Nhu chung ta da bidt, co sd tdn tai va phat trien KTHH, KTTT la su tach bidt vd

kinh td do chd dd sd hiru khac nhau vd TLSX quy dinh. Vi vay, dd phat trien KTTT,

trade het phai da dang hoa cac hinh thuc sd huu trong ndn kinh td. Ddi vdi nude ta, qua

trinh da dang hoa sd huu duqc thd hien bang su phat trien cua ndn KTHH nhidu thanh
phdn. Do la phat trien KTNN, kinh td tap thd, kinh td ca the’ tidu chu, kinh td tu ban tu
nhan, kinh td tu ban nha nude, kinh td cd vdn ddu tu nude ngoai. Tren co sd nhieu

TPKT, hinh thanh nhieu td chuc san xuat kinh doanh da dang. Dudi day, chung ta se
tha'y mdt sd hinh thuc td chuc san xuat kinh doanh tdn tai trong cac TPKT:
- Thanh phan KTNN: doanh nghidp 100% vdn cua Nha nude; doanh nghidp cd phan,

trong dd vdn cua Nha nude chiem ty trong khdng che


16

- TPKT tap thd: to hop tac, nhom hop tac (tap doan san xua't), HTX:

+ HTX la hoat ddng chinh cua xa vidn tham gia, hd xa vidn khdng con la don vi
kinh td' tu chu

+ HTX ma xa vidn tham gia chi ddng gop mot phan vdn va lao ddng, cdn ho xa

vidn tham gia van la dcrn vi kinh td tu chu

(HTX lam da't, dich vu nude, HTX thuy

led,...)

+ HTX duqc td chuc theo dia gidi hanh chinh va khdng theo dia gidi hanh chinh
- TPKT ca thd tieu chu: hd ndng dan, hd tidu thu edng, hd tieu thuong
- TPKT tu ban tu nhan: doanh nghidp tu nhan, edng ty trach nhiem huu han, edng ty

cd phan

- TPKT tu ban nha nude:

+■ hqp tac lien doanh giua KTNN vdi tu nhan trong nude: edng ty lidn doanh
(edng ty hqp doanh), edng ty cd phan

+ hqp tac lidn doanh giua KTNN vdi tu ban nude ngoai: xi nghiep lidn
doanh, xi nghiep 100% vdn nude ngoai, xf nghiep khe' udc.

1.1.5. There chat cua da dang hoa sd hiru

Da dang hoa sd huu la mdt qua trinh kinh te' - xa hdi cd tinh khach quan cua su

hinh thanh va phat trien Ki ll' nham tao ra mdt kdt cdu so huu vdi nhieu hinh thuc
cung tdn tai bdn canh nhau, dan xen vao nhau va tac ddng qua lai 15n nhau.

Hien nay d nude ta, ton tai ba loai hinh so huu co ban: sd huu edng cong, sd

huu tu nhan, sd hfiru hdn hqp.
Sd huu edng cong la dai didn cho QHSX mdi- QHSX XHCN. Sd huu edng

edng la nhan to trung tam cua cac quan he sd huu trong TKQD len CNXH d Viet Nam;

cd vai tro rat quan trong la thuc day cac hinh thuc sd huu, cac TPKT khac phat trien,
dam bao cho qua trinh tai san xua't xa hdi dat muc tang trudng cao. Vai tro cua sd huu
cong edng the hien tap trung d hieu qua cao va su phat trien bdn vung cua tdng the cac

TPKT trong ndn KTQD; thd hien trong viec gop phan hudng su phat trien cua sd huu tu
ban tu nhan vao muc tidu xay dung CNXH, khdng phai bang mdnh lenh hanh chinh ma
la bang viec van dung cac quy luat kinh td khach quan.
Sd huu tu nhan vira vdi tu each la dai bieu cho nhung nhan to cua cac QHSX
cu chua mdt di, lai vira la mot ddng luc kinh td' quan trong cua Kl’IT.

17

Sd huu hon hop la loai hinh so huu trong do cd su tdn tai dan xen giua so huu
edng edng va so huu tu nhan, duqc coi nhu cdu ndi dd tao dieu kien cho sd huu tu nhan

dan ddn tidp can vdi so huu edng edng.
Ba loai hinh sd huu ndi trdn trong thuc tidn lai duqc da dang hoa thanh cac hinh

thuc sd huu sau day: sd huu nha nude; sd huu tap the; sd huu ca the, tidu chu; sd huu tu

nhan tu ban chu nghia; ddng sd huu giua Nha nude vdi tu ban tu nhan trong va ngoai
nude...

Sau day chung ta se di vao timg hinh thuc sd huu cu thd dd.
1.1.5.1. Sd huh nha nude

Sd huu nha nude la hinh thuc sd huu ma Nha nude la dai dien cho toan dan sd

huu nhung tai nguydn, tai san, nhung tu lidu san xuat chu yeu va nhung cua cai cua da't

nude.
Sd huu nha nude nghia la Nha nude la chu sd huu, con quydn su dung duqc giao
cho cac td chuc, don vi kinh td va cac ca nhan dd phat trien kinh td mdt each hieu qua

nhat. Dd la su tach bidt quydn sd huu va quydn su dung, chu sd huu vdi chu kinh

doanh, lam co sd va tao didu kidn dd Nha nude thuc hidn vai trd kinh td cua minh, con

DNNN co duqc tinh tu chu cua don vi san xuat hang hoa thuc su. Sd huu nha nude co

thd duqc su dung dd hd tro, dau tu true tidp hoac gian tidp cho moi linh vuc cua ddi
song xa hdi. Trong linh vuc kinh td, Nha nude su dung mot phdn vdn thudc sd huu nha

nude dd td chuc, tham gia dau tu dudi nhidu hinh thuc (doanh nghidp 100% vdn Nha

nude, DNNN cd cd phdn chi phdi hoac khdng chi phdi). Nha nude nam trong tay minh
nhung doanh nghidp 100% vdn do Nha nude dau tu va nhung doanh nghiep ma vdn

Nha nude chiem ty Id khdng chd. Trong sd cac doanh nghidp nay, vdi nhung didu kidn

cho phep se co nhung chuydn hoa theo hudng da dang hoa sd huu.
Dang va Nha nude luon cd y thuc phat trien so huu nha nude, dung nd lam
cong cu de dieu tidt nen kinh td, xdm nhdp vao cac hinh thuc sd huu khac, chuydn hoa
chung van ddng theo xu hudng XHCN va su dung nhung hinh thuc to chuc san xua'tkinh doanh trung gian dd qua dd len CNXH.

Trong co cau sd huu nude ta, sd huu nha nude giu vai trd chu dao.
1.1.5.2. Sd hufli tap the

Sd huu tap thd la hinh thuc sd huu duqc hinh thanh trdn co sd tu nguydn gop

vdn, gop tai san cua nhung ngudi lao ddng va ho gia dinh . . . nham phat huy sue manh

cua tap thd va sue manh cua timg thanh vidn dd giai quyd't mot each cd hieu qua nhung


18

vgn dS cua san xuat kinh doanh va ddi sdng xa hdi. Vide chidm hiru, su dung, dinh doat

tai san thudc so huu tap thd’ chu ydu tuan theo luat HTX.

Hd gia dinh la mdt dem vi kinh td ddc lap, phat tridn mdt each tu chu, nang ddng.

Sd huu hd gia dinh con co thd la ccf so cua su ra ddi, tdn tai, phat tridn cua cac hinh
thuc sd huu tap thd. Sd huu tap thd dupe hinh thanh trdn co sd gop vdn cd phan cua cac

ho xa vidn. Cac cd ddng la chu sd huu cd phan cua minh, ddng thdi cung lam chu toan

bd nguon vdn cd phan dupe tao-ndn vao muc dfch kinh doanh. Khi sd huu tap thd ra ddi
lai trd thanh moi trudng hd trp cho su phat tridn cua hinh thuc sd huu hd gia dinh.

Trong che' dd sd huu tap thd, hoat ddng cua cac td chuc kinh td hop tac chi “bd xung”

cho kinh td' hd, chu khdng bao tram moi khau, moi qua trinh san xuat kinh doanh cua
hd gia dinh. Hoat ddng kinh doanh cua cac don vi kinh td tap thd chi tap trang vao

nhung khau, nhung Imh vuc ddi hdi phai co siic manh tap thd, phai co su lidn kd't hiep
tac moi co hidu qua. Su ra ddi, phat tridn cua sd huu tap thd con giup nhung ngudi san

xuat nho cd du siic canh tranh, chong lai su chen ep cua tu thuemg. Su hinh thanh cua
sd huu tap thd con do hd thdng thuy lpi, giao thdng, mang ludi dien va mdt sd cdng

trinh cdng cdng cua cac HTX trade day khdng thd dem chia cho cac ho gia dinh.

Nhung khau trong san xuat nhu bao vd thuc vat, ky thuat ndng nghidp, phan bdn, vat

tu, khuyd'n ndng,. . .cac hd ridng le khdng thd dam duemg dupe, ma chi co HTX moi cd

thd thuc hien tdt su dieu hanh phan phdi thdng nha't cho cac hd xa vidn.
Trong qua trinh chuydn ddi md hinh cua cac ndng, lam trudng quoc doanh hinh
thanh su lidn hop giua sd huu nha nude va sd huu hd gia dinh. Cac ndng lam trudng

qudc doanh sau khi tien hanh khoan va chuydn nhupng mdt sd TLSX cho cac hd trong
ndng lam nghidp, cac hd nay trd thanh cac hd tu chu trong san xuat kinh doanh, tao ra

hinh thuc sd huu hdn hop giua qudc doanh va ho cdng nhan hoac giua qudc doanh va
don vi hop tac moi ra ddi. Cac nong, lam trudng va cac ho thanh vien gdn bo vdi nhau
thdng qua cot vat chat chung, trade het la cac cdng trinh ket cau ha tdng va vai tro dich
vu cua qudc doanh.
1.1.5.3. Sd hdU ti/nhan

Sd huu tu nhan la sd huu cua ca nhan vd tai san hop phap cua minh. Tai san
thuoc sd huu tu nhan bao gom: thu nhap hop phap, cua cai de danh, nha d, cac tu Iidu
sinh hoat va TLSX, von, hoa lpi va cac tai san hop phap khac.

Sd huu tu nhan bao gdm sd huu tu nhan nho-la sd huu cua nhung ngudi lao
dong tu do, san xuat ra san pham nhd lao ddng cua chinh minh va cacthanh vien trong