Bài giảng ngôn ngữ lập trình C/C++

BÀI GIẢNG
NGÔN NG
Ữ
L
Ậ
P TRÌNH C/C++
TS. T
r
ần Đăn
g
Hưn
g
NGÔN NG
Ữ
L
Ậ
P TRÌNH C/C++
g
g
Khoa Công Nghệ Thông Tin
Email:
N
ộ
i Dung
N
ộ
i Dung
 Chương 1: Giới thiệu
 Chương 2: Các cấu trúc điều khiển
 Chương 3: Hàm (functions)
 Chương 4: Mảng (arrays)

 Chương 5: Con t
r
ỏ (pointers)
 Chương 6: Kí tự và xâu (characters and strings)
Ch
ươ
ng 7: C
ấ
u trúc và file (structures and files)

Ch
ươ
ng 7: C
ấ
u trúc và file (structures and files)
 Chương 8: Tiền xử lý (preprocessors)
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Hình thức đánh giá
 Dự lớp 30 %
 Bài thi cuối khóa 70%
 Trắc nghiệm 40%
 Thực hành trên máy 60%
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Tài liệu tham khảo và trình biên dịch
 Sách
 Ngôn ngữ lập trình C – Quách Tuấn Ngọc
Ấ
 Kỹ thuật lập trình C – Phạm Văn
Ấ
t

 />
Trình biên d
ị
ch

Trình biên d
ị
ch
 TC 3.0 (giao diện giống Pascal)
 Visual C++ (windows)
(li )
 gcc
(li
nux
)
 Dev-C++ (windows)
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Chương 1: Giới thiệu
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
L
ị
ch s
ử
ngôn ng
ữ
l
ậ
p trình C
L
ị

ch s
ử
ngôn ng
ữ
l
ậ
p trình C
 Ra đời vào khoảng năm 1970, viết bởi Dennis Ritchie
tại phòng thí nghiệm Bell.
 Ra đời dưới sựảnh hưởng của các ngôn ngữ t
r
ước
đó: BCPL (1967) và B (1970).

Đ
ượ
c dùng đ
ể
vi
ế
t h
ệ
đi
ề
u hành Unix

Đ
ượ
c dùng đ
ể

vi
ế
t h
ệ
đi
ề
u hành Unix
 Độc lập với phần cứng (khả chuyển)
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Chu
ẩ
n C (standard C)
Chu
ẩ
n C (standard C)
 Có rất nhiều phiên bản C
 ANSI C (American National Standards Institute): 1989
 Các phiên bản update vào năm 1995 (C95), 1999 (C99)
 C và C++
C là b
ả

ở
ộ

ủ
C đ
ể
h
ỗ

l
ậ
ìh h
ớ
đ
ố
i

C
++
là b
ả
n

m
ở
r
ộ
ng

c
ủ
a
C đ
ể
h
ỗ
t
r
ợ

l
ậ
p

tr
ì
n
h h
ư
ớ
ng
đ
ố
i
tượng và thiết kế các phần mềm lớn.
 C không hẳn là một phần của C++, nhưng có thể sử dụng cả C
à C h
ằ
hi
ế
k
ế
h
ìh lih h
v
à C
++

n
h

ằ
m

t
hi
ế
t
k
ế
c
h
ương

tr
ì
n
h li
n
h h
ọat.
 Nên thành thạo C trước khi học C++.
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Th
ư
vi
ệ
n chu
ẩ
n C
Th

ư
vi
ệ
n chu
ẩ
n C
 Chương trình C chỉ bao gồm các modules được gọi là
hàm (function)
ể
ế
 Có th
ể
tự vi
ế
t các hàm
 Sử dụng các hàm trong thư viện chuẩn
Tránh phát minh l
ạ
i bánh xe
(avoid re
inventing the wheel)
☺

Tránh phát minh l
ạ
i bánh xe
(avoid re
-
inventing the wheel)
☺

 Tránh việc tự viết các hàm đã có trong thư viện
 Các hàm trong thư viện chuẩn thường được viết cẩn thận và
hiệu quả
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Các pha của
chương trình C
 Soạn thảo chương trình (edit)
 Đặt tên file có đuôi là .c (vidu.c,
bi1 )
b
a
i1
.c,…
)
 Tiền xử lý (preprocess)

Biên d
ị
ch (compile)

Biên d
ị
ch (compile)
 Link
 Load
 Excute
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Một chương trình C đơn giản
-Ví dụ 1: In một dòng chữ ra màn hình-
 Lời giải thích

 Đặt trong cặp dấu /* …. */
Trình biên d
ị
ch s
ẽ
b
ỏ
qua

Trình biên d
ị
ch s
ẽ
b
ỏ
qua
 Được dùng để chú thích cho các dòng lệnh
 Chỉ dẫn tiền biên dịch

#include <stdio h>
-
s
ử
d
ụ
ng các hàm vào/ra
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN

#include <stdio
.

h>
s
ử
d
ụ
ng các hàm vào/ra
.
 Cần biết hàm nào nằm trong thư viện chuẩn nào
M
ộ
t ch
ươ
ng trình C đ
ơ
n gi
ả
n
M
ộ
t ch
ươ
ng trình C đ
ơ
n gi
ả
n
-Ví dụ 1: In một dòng chữ ra màn hình-
 Một chương trình C có thể có 1 hoặc nhiều hàm, nhưng
buộc phải có hàm main()
ấ

ể
ố
 Cặp d
ấ
u {} th
ể
hiện các kh
ố
i (block) chương trình,
thân các hàm luôn được đặt trong cặp {}

L
ệ
nh printf() đ
ư
a n
ộ
i dung ra màn hình

L
ệ
nh printf() đ
ư
a n
ộ
i dung ra màn hình
 Kí tự \n đưa con trỏ xuống 1 dòng mới
 Hàm int main
(),
nên

p
hải có l
ệ
nh return t
r
ả về m
ộ
t số
(), p
ệ
ộ
nguyên, return 0; - hàm kết thúc bình thường.
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Hàm printf() và các kí tự điều khiển
 Hàm printf(s): đưa nội dung của s ra màn hình, s có
thể là hằng xâu kí tự, biến, hoặc biểu thức.
ố
ằ
 Một s
ố
h
ằ
ng kí tự đặc biệt:
 \n – đưa con trỏ xuống dòng

\
r
–
đ
ư

a con tr
ỏ
v
ề
đ
ầ
u dòng

\
r
đ
ư
a con tr
ỏ
v
ề
đ
ầ
u dòng
 \t – đưa con trỏ đến vị trí tab tiếp theo
 \a – bật 1 tiếng chuông
\
\
đ
kí t
\

\
\
-

đ
ưa

ra
kí t
ự
\
 \” – đưa ra kí tự “
 Ví d
ụ
: tha
y
đổi hàm
p
rintf
()
tron
g
ví d
ụ
1.
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
ụ
y
p() g
ụ
Ví dụ 2: Cộng hai số
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lậptrìnhC © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Nhập dữ liệu – scanf()
 scanf(“%d”, &integer1)

 Đợi người dùng nhập giá trị, rồi gõ phím Enter
ế
 Lưu giá t
r
ị vào bi
ế
n ở bên phải toán tử
 Đổi giá trị được nhập sang kiểu dữ liệu của biến
 = (toán tử gán)
 Gán giá trị cho biến
Tá t
ử
hi ôi
Bi t

T
o
á
n
t
ử
h
a
i
ng
ôi
-
Bi
nary

opera
t
o
r
 Ví dụ:
 sum = variable1 + variable2;
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Biến và cách đặt tên biến
 Biến (variables)
 Tương ứng với các vùng trong bộ nhớ máy tính
ỗ
ế
ể
 M
ỗ
i bi
ế
n có tên, ki
ể
u, kích thước, và giá t
r
ị
 Khi biến được gán một giá trị mới, giá trị cũ bị ghi đè
 Đọc
g
iá t
r
ị của các biến tron
g
bộ nhớ khôn

g
làm tha
y
đổi các
g
g
gy
biến trong bộ nhớ
 Quy tắc đặt tên biến

Chu
ỗ
i ký t
ự
(ch
ữ
cái a z A Z

Chu
ỗ
i ký t
ự
(ch
ữ
cái a

z
,
A

Z
,

chữ số 0 9, dấu gạch dưới _ )
 Không được bắt đầu bằng chữ số
Phâ bi
ệ
t h
ữ
h h
ữ
th
ờ
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN

Phâ
n
bi
ệ
t
c
h
ữ
h
oa

c
h
ữ
th

ư
ờ
ng.
Khai báo biến
 Trước khi sử dụng các biến thì phải khai báo nó.
 Cách khai báo:
 Kiểu_dữ_liệu tên_biến;
hoặc

Ki
ể
ud
ữ
li
ệ
u tên bi
ế
n
=
giá tr
ị
đ
ầ
u;

Ki
ể
u
_
d

ữ
li
ệ
u tên
_
bi
ế
n giá
_
tr
ị
_đ
ầ
u;
 Khai báo nhiều biến cùng kiểu thì các biến cách nhau
bởi dấu phẩy
 Ví dụ:
int a;
double n = 10;
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
float m = 10, p = 20;
Các kiểu dữ liệu chuẩn
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Các phép toán
 Các phép toán số học
 Cộng/trừ: + -
Phép nhân: *
Ví dụ
x = x + 2;


Phép nhân: *
 Phép chia: /
 Phép chia lấy dư: %
Q t
ắ

tiê
y = x / 4;
x = x % 10;

Q
uy
t
ắ
c

ưu
tiê
n
 Các phép toán trong ngoặc được tính trước
 Các ngoặc lồng nhau, các phép toán ở bên trong nhất được tính
t
ớ
h
ấ
t
tr
ư
ớ
c

n
h
ấ
t
 Tiếp theo là các phép nhân, chia, và phép lấy số dư
 Các phép toán được tính từ trái sang phải
à
í
ố
ù
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
 Cộng v
à
t
r
ừ được t
í
nh cu
ố
i c
ù
ng
 Các phép toán được tính từ trái sang phải
Ví dụ: thứ tự
ưu tiên các
p
hé
p
toán

pp
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Các phép toán logic
 Toán tử “và”: &&
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
 Toán tử “hoặc”: ||
Các phép toán trên bit
 Toán tử: & -phép toán AND
 Toán tử: | - phép toán OR
 Toán tử: ~ - phép đảo ngược bit
 Toán tử: << - dịch bit sang trái
á
 To
á
n tử: >> - dịch bit sang phải
 Ví dụ:
x = 10; y = x << 2; => y = 24
x = 14; y = x >> 2; => y = 3
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
x = 9; y = 7; z = x % y; => z = 2
Các phép toán rút gọn
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Các phép toán rút gọn
 Ví dụ
x = 10; y = 20; x += y; => x = 30
x = 4; x
*
= 2;
=>
x = 8

x = 4; x = 2;
=>
x = 8
 Sự khác nhau giữa ++x và x++
 ++x: giá trị của x sẽ tăng lên 1 đơn vị TRƯỚC khi thực hiện
b
ể
h
ó

ủ

b
i
ể
u

t
h
ức

c
ó
mặt

c
ủ
a

x.

 x++: giá trị của x sẽ tăng lên 1 đơn vị SAU khi thực hiện biểu
thức có mặt của x.
 Ví dụ:
x = 10; y = ++x + 2; => x = 11; y = 13
x = 10; y = x++ + 2;
=>
x = 11
;
y = 12
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
x = 10; y = x++ + 2;
=>
x = 11
;
y = 12
x = 10; y = 20; z = 2 * (++x – y++); => x = 11; y = 21; z = -18
Các đặc tả của hàm printf()
 Để đưa nội dung của các biến (hoặc biểu thức) ra màn
hình phải có các chỉ dẫn cụ thể cho từng loại dữ liệu.
 Ví dụ:
 int x = 20; printf(“x = %d”, x);

float x
=
15.5; printf(
“
x
=

%f

”
, x);

float x 15.5; printf( x
%f
, x);
 float x = 10; printf(“x = %6.2f”, x);
 int x = 10; y = 15.5; printf(“x = %6d, y = %6.2f”,x,y);
Cá kí
đ
ặ

ả

Cá
c
kí
tự
đ
ặ
c

t
ả
%d (hoặc %i) int %c char
%f
float
%lf
double
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN

%f
float
%lf
double
%s string %x hexadecimal
Các đặc tả của hàm scanf()
 Để nhập các giá trị vào cho các biến cần phải có chỉ dẫn kiểu dữ
liệu cho từng biến.
 Ví dụ:
ố
ê
àí
 Nhập hai s
ố
nguy
ê
n int từ b
à
n ph
í
m
printf(“Cho hai so nguyen a,b: “); scanf(“%d%d”,&a,&b);
 Nhập một số int và một số float từ bàn phím
p
rintf
(
“Cho so n
g
u
y

en a va so thuc b: ”
);
scanf
(
“%d%f”
,
&a
,
&b
);
p( gy ); ( ,
,
);
 Chú ý: Khi nhập xâu kí tự thì không có dấu & trước biến, vì bản thân
tên xâu đã là con trỏ.
printf(“Cho mot xau ki tu: “); scanf(“%s”,st);

Các kí t
ự
đ
ặ
c t
ả
cho t
ừ
ng ki
ể
u d
ữ
li

ệ
u gi
ố
ng trong hàm printf()

Các kí t
ự
đ
ặ
c t
ả
cho t
ừ
ng ki
ể
u d
ữ
li
ệ
u gi
ố
ng trong hàm printf()
 Chú ý: Hàm printf() và scanf() đều nằm trong thư viện <stdio.h>,
nên đầu chương trình phải khai báo thư viện bằng lệnh:
#include <stdio.h>
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN