Skkn đổi mới một số hình thức tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO YÊN BÁI
TRƯỜNG THPT SƠN THỊNH

BÁO CÁO SÁNG KIẾN CẤP CƠ SỞ
(LĨNH VỰC: GIẢNG DẠY MƠN ĐỊA LÍ)

“ ĐỔI MỚI MỘT SỐ HÌNH THỨC TỔ CHỨC
HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ
TẠI TRƯỜNG THPT SƠN THỊNH”

Tác giả/đồng tác giả : Hà Thị Mơ
Trình độ chun mơn: ĐHSP Địa lí
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường THPT Sơn Thịnh

Yên Bái, tháng 02 năm 2022

1


I. THÔNG TIN CHUNG VỀ SÁNG KIẾN
1. Tên sáng kiến:
“ Đổi mới một số hình thức tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học Địa lí
tại trường THPT Sơn Thịnh”
2. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Phương pháp giảng dạy.
3. Phạm vi áp dụng sáng kiến: Sáng kiến đã áp dụng cho đối tượng học sinh
tại Trường THPT Sơn Thịnh– Thị trấn Sơn Thịnh – Huyện Văn Chấn – Tỉnh n
Bái. Qua q trình nghiên cứu, vận dụng tơi nhận thấy những giải pháp đã nêu có
thể vận dụng hiệu quả trong dạy học địa lí ở trường trung học phổ thông.
4. Thời gian áp dụng sáng kiến
Năm học 2019 – 2020, 2020 – 2021, 2021 – 2022 hướng nghiên cứu sáng kiến

vẫn tiếp tục được ứng dụng trong cơng tác giảng dạy mơn Địa lí tại Trường THPT
Sơn Thịnh
5. Tác giả:
Họ và tên : Hà Thị Mơ
Năm sinh: 06/03/1989
Trình độ chun mơn: Đại học sư phạm Địa lí
Chức vụ công tác: Giáo viên
Nơi làm việc: Trường Trung học phổ thông Sơn Thịnh
Địa chỉ liên hệ: Tổ dân phố Thác Hoa 3 – Thị trấn Sơn Thịnh – Huyện Văn
Chấn – Tỉnh Yên Bái
Điện thoại: 0398556891
6. Đồng tác giả: ( Khơng)
II. MƠ TẢ SÁNG KIẾN:
1.Tình trạng sáng kiến đã biết:
* Lịch sử vấn đề đã nghiên cứu
Đất nước ta đang trong quá trình hội nhập và phát triển, để thực hiện thành
cơng sự nghiệp cơng nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước thì nguồn lực con người
đóng vai trị quan trọng hàng đầu. Do đó, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm, ưu
tiên đặc biệt cho vấn đề đổi mới trong giáo dục và đào tạo. Một trong những định
hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn
lâm, xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng việc hình thành năng lực
hành động, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học.

2


Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện
giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học
theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến
thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ

máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để
người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển
từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt
động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ
thông tin và truyền thông trong dạy và học”.
Giáo dục nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp
cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ quan tâm đến việc
học sinh học được cái gì đến chỗ quan tâm học sinh vận dụng được cái gì qua việc
học. Để làm được điều đó chúng ta phải đổi mới phương pháp dạy học theo định
hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, rèn luyện phương pháp tự học
của học sinh.
Đáp ứng u cầu của cơng cuộc đổi mới tồn diện trong Giáo dục – Đào
tạo, Bộ Giáo dục – Đào tạo có cơng văn số 5555/BDGĐT-GDTrH ngày 8 tháng
10 năm 2014 hướng dẫn và cụ thể hóa những yêu cầu trong đổi mới phương pháp
dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh: “hình thức giao nhiệm vụ
sinh động, hấp dẫn, kích thích được hứng thú nhận thức của học sinh”.
Để nâng cao hiệu quả dạy và học ở trường phổ thơng, người giáo viên ngồi
việc định hướng cho học sinh trong mỗi bài giảng còn phải biết khơi dậy niềm
hăng say và hứng thú học tập cho học sinh ngay từ đầu tiết học. Ấn tượng đầu tiên
rất là quan trọng. Mỗi bài học nếu có phần mở đầu thuyết phục thì chỉ cần một vài
phút mở đầu sẽ dẫn dắt cả tiết học. Một sự khởi đầu thú vị, hấp dẫn sẽ phá vỡ
những lo lắng, e ngại tạo nên sự thân thiện giữa giáo viên và học sinh. Các em
học sinh sẽ phát huy được tính tích cực, sáng tạo và hứng khởi khi bắt đầu vào
học bài mới. Vậy làm thế nào để tác động đến tư duy tích cực của học sinh, giúp
các em học được cách vận dụng những tri thức đã tiếp thu vào cuộc sống? Tùy
theo mục tiêu, nội dung bài học, năng lực của học sinh và năng lực của người giáo
viên để có thể lựa chọn cách mở đầu thích hợp.
Đánh giá các giải pháp đã thực hiện tại cơ sở
Trước những định hướng đổi mới của Đảng, Nhà nước và của ngành về dạy
học phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh; cơ bản giáo viên trường THPT

3


Sơn Thịnh nói chung và giáo viên Địa lí nói riêng đã có tinh thần đổi mới phương
pháp dạy học theo hướng lấy học sinh làm trung tâm, phát huy tính tích cực, chủ
động của các em. Tuy nhiên, phần lớn các thầy cô giáo đều hướng đến việc đổi
mới trong hoạt động hình thành kiến thức là chủ yếu, chưa quan tâm đúng mức
tới hoạt động khởi động cũng như vai trò của khởi động trong việc định hướng
tiết dạy, tạo tâm lý tích cực cho học sinh để các em chủ động và tích cực khai
thác, khám phá kiến thức mới nhằm đạt được mục tiêu giáo dục đề ra về kiến thức,
kỹ năng và những năng lực cần hình thành cho học sinh sau mỗi tiết học.Việc thực
hiện tiết dạy của một số giáo viên vẫn còn theo hình thức cũ: nặng về lý thuyết,
thiếu đi tính hấp dẫn, lôi cuốn học sinh ngay từ hoạt động vào bài; giáo viên còn
xem nhẹ việc dẫn dắt vào bài mà chủ yếu dành thời gian cho việc tìm hiểu kiến
thức mới dẫn đến tiết học khô khan, học sinh thụ động trong việc tiếp thu kiến
thức.
Qua thực tế giảng dạy cho thấy: Giáo viên trong quá trình dạy học thường
khơng tổ chức hoạt động khởi động vì nhiều lí do: lo lắng vì thời gian khơng đủ
cho kiến thức bài dạy; không biết tổ chức như thế nào; sợ hoạt động gây ồn ảnh
hưởng lớp học khác...
Nếu có lựa chọn tổ chức hoạt động khởi động thì chưa thường xuyên, chưa
lựa chọn các nội dung phù hợp với khả năng học sinh.
Vì vậy, trong quá trình dạy, dù rất cố gắng, nhiều giáo viên cũng không thể
lôi kéo sự tập trung của học sinh, hiệu quả giờ học bị giảm sút. Học sinh chưa tích
cực hăng hái trong học tập, mức tiếp thu bài không đồng bộ không tạo được tâm
thế tiếp nhận bài học khiến giờ học căng thẳng, áp lực.
* Vai trò của Đổi mới một số hình thức tổ chức hoạt động khởi động nhằm
nâng cao chất lượng trong dạy học Địa lí
Theo từ điển tiếng Việt, khởi động được hiểu là “thực hiện những động tác
nhẹ trước khi bắt đầu”. Hoạt động khởi động bài học thường chỉ chiếm một vài

phút đầu giờ nhưng có ý nghĩa rất quan trọng trong việc kích hoạt sự tích cực của
người học.
Hoạt động khởi động thường được tổ chức thông qua hoạt động cá nhân
hoặc hoạt động nhóm sẽ kích thích sự sáng tạo, giúp học sinh hình thành năng lực
hợp tác, tinh thần học hỏi, giúp đỡ nhau khi thưc hiện nhiệm vụ. Chuẩn bị phần
khởi động như thế nào cho hiệu quả phải dựa vào nội dung bài học, đối tượng học
sinh và cả điều kiện của giáo viên.
4


Như vậy có thể hiểu, hoạt động này chưa địi hỏi sự tư duy cao, không quá
coi trọng về vấn đề kiến thức mà chủ yếu là tạo tâm thế tốt nhất cho các em nhập
cuộc, lôi kéo các em có hứng thú và xác định được vấn đề cần giải quyết trong
hoạt động phía sau.
- Vai trị của khởi động
Trước hết, hoạt động khởi động có vai trị tạo hứng thú học tập cho học
sinh. Một khởi động bài học hiệu quả trước hết phải tạo được hứng thú cho học
sinh. “Hứng thú là một thái độ đặc biệt của cá nhân đối với một hiện tượng nào
đó vừa có ý nghĩa đối với cuộc sống, vừa mang lại khối cảm cho cá nhân trong
q trình học tập”. Khơng phải bất cứ học sinh nào đều có sẵn niềm say mê, u
thích đối với mơn học. Vì vậy, nhiệm vụ của hoạt động khởi động là khơi gợi
hứng thú đối với bài học và hơn thế nữa còn khơi dậy niềm đam mê, gây dựng,
bồi đắp tình yêu lâu bền đối với mơn học.
Vai trị thứ hai của hoạt động khởi động là huy động vốn tri thức, kĩ năng
nền tảng của học sinh. Bởi dạy học là một q trình kiến tạo. Nếu ví tri thức, kĩ
năng học sinh tiếp nhận được ví như ngơi nhà, thì nền móng sẽ xuất phát từ những
tri thức, kĩ năng vốn có, nền tảng của người học. Quan điểm dạy học kiến tạo đặc
biệt chú ý đến việc huy động kiến thức, kĩ năng, hệ giá trị nền tảng của cá nhân
người học tạo tiền đề cho việc tiếp nhận kiến thức mới. Vì vậy, một khởi động bài
học hiệu quả nên tạo ra cơ hội cho các em nhớ lại những kiến thức nền đã có, cần

thiết cho việc học bài mới.
Vai trò thứ ba của hoạt động khởi động là tạo ra mâu thuẫn nhận thức cho
người học. Học tập là một quá trình khám phá. Quá trình ấy bắt đầu bằng sự tò
mò, nhu cầu cần được hiểu biết và giải quyết mâu thuẫn giữa điều đã biết và điều
muốn biết. Một khởi động bài học thành công cần khơi gợi trong học trị mong
muốn được tìm hiểu, khám phá bằng những hoạt động tiếp theo trong giờ học,
thậm chí là sau giờ học. Muốn như vậy, hoạt động khởi động cần tạo ra mâu thuẫn
trong nhận thức cho học trò. Đây là tiền đề để thực hiện một loạt các hoạt động
tìm tịi, giải quyết vấn đề. Để làm được điều đó, giáo viên phải là người có ý
tưởng, biết gieo vấn đề để kích thích trí tò mò của người học.
*Khảo sát thực trạng
Một tiết dạy thu hút được sự chú ý, kích thích được sự tị mị tìm hiểu của
học sinh phải xuất phát ngay từ đầu tiết dạy để tạo nên hứng thú học tập cho học
sinh trong suốt quá trình diễn ra tiết học. Tuy nhiên trên thực tế, cá nhân tôi và
5


hầu hết giáo viên (ở các năm học trước) khi thiết kế kế hoạch bài dạy thường chỉ
làm theo hình thức giới thiệu qua một chút để vào bài, như vậy sẽ tiết kiệm được
nhiều thời gian dành cho hoạt động khai thác kiến thức mới, không lo lắng nhiều
về vấn đề thiếu thời gian, cháy giáo án,… do đó tiết học tương đối khô khan, thiên
về lý thuyết và giảng giải mà thiếu đi sự hợp tác tích cực của học sinh. Ngay từ
đầu tiết học, học sinh đã có tâm lý lo lắng (sợ bị kiểm tra bài cũ), thụ động chờ
giáo viên dẫn dắt nội dung và truyền thụ một chiều, từ đó sẽ khó tạo tâm lý để các
em sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ một cách tích cực ở các hoạt động tiếp theo của
bài học.
Về phía học sinh, do hầu hết các trường đại học, cao đẳng top trên thường
xét tuyển tổ hợp các mơn KHTN; chính vì vậy lượng học sinh quan tâm học tổ
hợp các mơn KHXH (trong đó có mơn Địa lí) khơng nhiều. Tâm lý các em coi
đây là mơn phụ, ít dành sự quan tâm đến việc học Địa lí cả trên lớp cũng như ở

nhà vì thế khơng hứng thú nhiều với mơn học.
Đứng trước thực tế đó, tơi nhận thấy vai trị của việc đổi mới phương
pháp dạy học theo hướng tích cực, phát huy tính sáng tạo của học sinh là rất
quan trọng, và việc đổi mới cần quan tâm, chú trọng thực hiện ngay từ khâu vào
bài để bài học sinh động, hấp dẫn và lôi cuốn hơn. Trên thực tế điều này chưa
được quan tâm đúng mức; để có minh chứng cụ thể về những thực trạng trên, tôi
đã tiến hành một số khảo sát đối với giáo viên và học sinh về việc thực hiện hoạt
động khởi động. Cụ thể như sau:
- Đối với giáo viên: Tôi tiến hành điều tra thông qua phiếu điều 29 giáo viên bộ
môn trực tiếp giảng dạy. Cụ thể như sau:
1. Đồng chí đánh giá mức độ cần thiết của việc Đổi mới hình thức tổ chức hoạt
động khởi trong dạy học như thế nào ?
Nội dung

Tỉ lệ

Rất cần thiết

21 GV = 72,4%

Cần thiết

8 GV = 27,6%

Không cần thiết

0

2. Theo đồng chí những khó khăn gặp phải khi tiến hành Đổi mới hình thức tổ
chức hoạt động khởi trong dạy học là gì ?

Nội dung

Tỉ lệ

Thời gian chuẩn bị

18/29 = 62,0%

Nội dung chuẩn bị

22/29 = 75,8%
6


Phương pháp tổ chức

8/29 = 51,7%

Khó khăn khác

10/29 =65,5%

3. Khảo sát hoạt động khởi động của giáo viên dạy Địa lí trong trường năm 2020
-2021
Nội dung

TT

Số GV

Tỉ lệ %

khảo sát

1

2

Thực hiện khởi động

3

100

Có

3

100

Khơng

0

0

Cơ sở tiến hành

3

100

1

33,33

Từ các nội dung liên quan đến tên bài

1

33,33

Từ các nguồn khác

1

33,33

Hình thức khởi động thường dùng

3

100

Dẫn dắt

2

66,67

Khác

1

33,33

Người thực hiện khởi động

3

100

Giáo viên

3

100

3

100

Mức độ trung bình

1

33,33

Mức độ thấp

2

66,67

Hiệu quả của khởi động

3

100

Hiệu quả trung bình

2

66,67

Hiệu quả thấp

1

33,33

Xuất phát từ nội dung bài học
Từ nội dung liên quan đến nội dung
bài

3

4

Tổ chức thành hoạt động

Học sinh
Giáo viên và học sinh
Mức độ thu hút HS khởi động
5

6

Mức độ cao

Hiệu quả cao

7


Kết quả thu được như sau:
Toàn bộ giáo viên trong nhà trường được khảo sát đều nhận thấy việc Đổi
mới hình thức tổ chức hoạt động khởi trong dạy học trong dạy học là cần thiết và
rất cần thiết. Tuy nhiên 100% giáo viên được khảo sát cho rằng việc việc đổi mới
sẽ gặp nhiều khó khăn cụ thể: Về thời gian chuẩn bị, nội dung, phương pháp, kĩ
thuật tổ chức và một số khó khăn khác như học sinh thụ động, giáo viên phải dầu
tư công sức nhiều…
Qua bảng khảo sát có thể thấy: Giáo viên có tiến hành hoạt động khởi động
chủ yếu là hình thức dẫn dắt trực tiếp vào bài, học sinh lắng nghe và không tham
gia vào hoạt động. Với hình thức này thì người thầy đang là trung tâm của hoạt
động, thầy khởi động, học trò lắng nghe và quan sát, học sinh chưa thực sự được
khởi động trước khi khai thác kiến thức mới của bài học, giáo viên chưa tạo được
sự lôi cuốn, hấp dẫn nên dẫn đến học sinh thụ động khơng tích cực và tìm hiểu
trong hình thức kiến thức mới.

Như vậy, với hình thức vào bài mà học sinh thụ động hồn tồn chờ giáo
viên định hướng thì chưa thể hiện rõ sự đổi mới; thông qua đánh giá của giáo viên
thì với hình thức khởi động hiện nay, lượng học sinh tích cực lắng nghe giáo viên
định hướng cũng khơng nhiều. Hay nói cách khác, với hình thức khởi động như
trên thì người thầy đang là trung tâm, thầy khởi động còn trò là người nghe và
quan sát, trò chưa thực sự được khởi động trước khi tiến hành công việc là khai
thác kiến thức mới. Như vậy, ngay khi vào bài đã chưa có được sự lơi cuốn, hấp
dẫn thu hút học sinh chủ động lĩnh hội kiến thức nên dẫn đến khả năng học sinh
học thu động, khơng tích cực trong việc tìm hiểu và nắm kiến thức mới.
- Khảo sát đối với học sinh:
Nội dung

TT

Số HS khảo

Tỉ lệ %

sát
Em có quan tâm đến khởi động tiết
1

168

100

Mức độ cao

87

51,79

Mức độ thấp

52

30,95

Mức độ trung bình

29

17,26

học

8


Khởi động có giúp em định hướng
2

3

4

168

100

Định hướng tốt

21

12,5

Chưa rõ ràng

54

32,14

Khơng định hướng được

93

55,36

Em có chủ động tìm hiểu kiến thức
để giải quyết vấn đề đặt ra trong
Khởi động khơng?
Có

168

100

68

40,48

Khơng

100

59,52

Nếu khởi động tạo cho em sự tị mị,
em có muốn tìm hiểu bài học để giải
đáp vấn đề khơng?
Có

168

100

135

80,36

Khơng

33

19,64

kiến thức mới được tìm hiểu khơng

Qua khảo sát cho thấy: đa số học sinh đều có nhu cầu có được tiết học sinh
động, hấp dẫn để kích thích tư duy của các em chủ động khám phá kiến thức

mới. Tuy nhiên thực tế các em lại ít có sự chuẩn bị bài trước ở nhà, vào đầu tiết
học giáo viên bộ môn thực hiện truyền thụ một chiều như vậy dễ gây nhàm chán
và chưa đáp ứng được nhu cầu tìm tịi, khám phá của học sinh. Từ đó chưa phát
huy hết tính tích cực cũng như sự sáng tạo của các em trong học tập bộ môn .
Qua khảo sát học sinh, đa số giáo viên bộ mơn có thực hiện dẵn dắt trước
khi vào tiết học một cách thường xuyên hoặc không thường xuyên. Tuy nhiên,
việc khởi động mà giáo viên bộ môn áp dụng mới chủ yếu dừng lại ở việc dẫn dắt
của giáo viên, học sinh chưa được tham gia vào hoạt động cụ thể. Qua khảo sát
cho thấy đa số học sinh đều có nhu cầu có được tiết học sinh động, hấp dẫn, muốn
có được tình huống gợi sự tị mị kích thích được nhu cầu học tập của các em để
có được kết quả học tập tốt hơn. Tuy nhiên, vào đầu tiết học giáo viên bộ môn
thường thực hiện truyền thụ một chiều dễ gây nhàm chán và chưa đáp ứng được
nhu cầu tìm tịi, khám phá của học sinh. Từ đó chưa phát huy hết tính tích cực
cũng như sự sáng tạo của các em trong học tập bộ môn.
Từ kết quả khảo sát trên, cá nhân tôi xin mạnh dạn nêu ra những hạn chế
trong quá trình tiến hành hoạt động khởi động/định hướng mà hiện nay giáo viên
thực hiện như sau:
9


Về phía giáo viên: việc định hướng vào bài học chỉ sơ qua bằng một vài
câu dẫn dắt có liên quan, mang tính chất giới thiệu bài học; tình huống khởi động
chưa thực sự xuất phát từ bài học để tạo hứng thú, tạo ra tình huống có vấn đề
kích thích sự sáng tạo và học tập chủ động của học sinh. Hoạt động khởi động cịn
mang tính hình thức, chưa tạo được liên kết thực sự với bài học, chưa xuất phát
từ bài học. Do đó, khi giáo viên dẫn dắt, thực chất là truyền thụ một chiều, các em
thụ động lắng nghe mà không được trực tiếp khởi động. Thực chất việc đổi mới
phương pháp dạy học theo hướng tích cực là chuyển từ việc lấy thầy làm trung
tâm, truyền thụ kiến thức một chiều sang lấy hoạt động học của trò làm trung tâm,
thầy cần định hướng để trò thực hiện được hoạt động học một cách tích cực. Tuy

nhiên, với phương pháp khởi động cũ thì chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới dạy
học hiện nay.
Về phía học sinh: Việc chuẩn bị bài trước ở nhà cịn hạn chế, chưa có sự
hứng thú với bài học; chưa tạo ra được sự yêu thích và động lực để tự tìm hiểu, tự
học tập một cách tích cực. Tuy nhiên, đa số các em học sinh được khảo sát đều có
nhu cầu, mong muốn có được tiết học sôi nổi, tạo hứng thú và hấp dẫn ngay từ
hoạt động khởi động để kích thích nhu cầu tự tìm hiểu, khám phá và chiếm lĩnh
kiến thức mới một cách tích cực.
Từ những hạn chế trên dẫn đến hiệu quả hoạt động khởi động của tiết học
không cao, chỉ mang tính dẫn dắt mà khơng tạo được hứng thú và tư duy tích cực
cho học sinh, qua đó khơng chỉ hoạt động khởi động không đạt được như mong
muốn là khởi động để tạo hứng thú, tạo đà cho việc học tích cực ở các hoạt động
tiếp theo trong bài học.
2. Nội dung các giải pháp đề nghị công nhận là sáng kiến:
- Mục đích của các giải pháp:
Thực tế trong giảng dạy và học tập mơn Địa lí trong nhà trường phổ thơng
cịn nhiều vấn đề cần tháo gỡ: lượng kiến thức lớn, học sinh chưa chủ động, một
số bài học còn nhàm chán, chưa thu hút được học sinh ....
Lựa chọn sáng kiến này, giáo viên muốn góp thêm tiếng nói nhỏ bé của
mình trong việc đổi mới một số hình thức tổ chức hoạt động khởi động nhằm nâng
cao chất lượng giảng dạy trong dạy học Địa lí tại trường THPT Sơn Thịnh nói
riêng và đổi mới phương pháp giảng dạy Địa lí nói chung. Trên cơ sở đó hình thành
và rèn luyện cho học sinh phát triển đúng hướng đạt hiệu quả tích cực, góp phần nâng
cao chất lượng giáo dục tồn diện. Mục đích của giải pháp đổi mới là tạo khởi đầu
10


giờ dạy, giờ học một cách hứng thứ, sôi động và hiểu quả từ đó thay đổi cách dạy
truyền thụ một chiều sang dạy học theo phương pháp tích cực nhằm phát huy năng
lực người học, tăng tính tương tác trong dạy học, rèn luyện thói quen tự học – vận

dụng kiến thức vào trong các trường hợp cụ thể.
- Nội dung giải pháp bao gồm ba phần chính:
Phần I – Mở đầu, phần II – Nội dung, phần III – Kết luận và khuyến nghị,
trong đó nội dung chính tập trung vào đề xuất giải pháp đổi mới một số hình thức
tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học Địa lí .
Việc thay đổi hình thức khởi động từ việc chỉ dùng một vài câu để dẫn dắt
vào bài bằng việc tổ chức khởi động thành một hoạt động phải xác định rõ mục
tiêu cần đạt, phương pháp và kỹ thuật tổ chức, phương tiện cần dùng; chuyển giao
nhiệm vụ cho học sinh một cách rõ ràng. Nhiệm vụ chuyển giao cho học sinh
trong hoạt động khởi động cần kiểm kê lại kiến thức của học sinh (xem học sinh
đã có được kiến thức gì liên quan đến bài học), tạo hứng thú cho học sinh, tạo ra
tình huống có vấn đề để dẫn dắt HS vào phần hình thành kiến thức mới.
Với phương pháp dạy học truyền thống, khởi động chỉ bằng một vài câu
dẫn nhập nên khơng mất nhiều thời gian. Với hình thức đổi mới phương pháp dạy
học theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh, do đó khởi động cần tổ chức
thành hoạt động để học sinh trực tiếp tham gia nên sẽ cần lượng thời gian nhiều
hơn. Vì vậy, khi xây dựng kịch bản cho hoạt động khởi động, giáo viên cần lưu ý
không lấy những nội dung không thiết thực với bài học, tránh lấy những nội dung
mang tính chất minh họa mà cần cụ thể: sử dụng nội dung bài học để khởi động,
sao cho trong khởi động sẽ bao quát được nội dung bài học, qua đó giúp giáo viên
biết được học sinh đã có kiến thức gì trong bài mới và chưa biết gì để khai thác
sâu vào những nội dung học sinh chưa biết (điều này có thể sẽ khác nhau ở từng
lớp nên giáo viên cần có sự điều chỉnh kịp thời để phù hợp với đối tượng học sinh
ở các lớp).
Hoạt động khởi động là bước “thực hiện các động tác nhẹ trước khi thực
hiện công việc” nên việc khởi động cũng cần nhẹ và sinh động để tạo sự hấp dẫn
cho học sinh. Việc đặt câu hỏi hay tình huống khởi động cần chú ý tạo được hứng
thú cho học sinh: để học sinh được thực hiện nhiệm vụ, được tham gia trả lời câu
hỏi hoặc tham gia vào các tình huống khởi động. Câu hỏi/tình huống đưa ra ở
phần này cũng cần có nhiều mức độ trong đó nhất thiết phải có câu dễ học sinh

nào cũng có thể trả lời được. khi các em trả lời được sẽ phần nào sẽ cảm thấy vui
11


vẻ, thích thú để tạo tâm lý tốt khi vào bài học. Ở mỗi hoạt động khởi động đều
xuất phát từ nội dung bài học, nhưng nếu tình huống nào đưa ra học sinh cũng giải
quyết được thì các em sẽ khơng có hứng thú tìm hiểu kiến thức mới, khơng kích
thích được trí tị mị và nhu cầu học tập một cách chủ động và tích cực của các
em.
Khi áp dụng tổ chức hoạt động khởi động cho tất cả các tiết học ở các lớp
thì giáo viên bộ môn nên lưu ý: Kế hoạch hoạt động đã xây dựng cần có sự điều
chỉnh cho phù hợp với đặc điểm học sinh của từng lớp; tránh việc xây dựng một
tình huống cố định dùng chung cho tất cả các lớp trong cùng một khối. Phương
án xây dựng tình huống khởi động giữa các tiết, các bài học nên có sự đổi mới về
hình thức, phương pháp; tránh sự nhàm chán cho học sinh khi tiết học nào cũng
tổ chức hoạt động khởi động theo kiểu “đến hẹn lại lên” với các bước tuần tự như
nhau.
Khi áp dụng các hình thức tổ chức hoạt động khởi động cần đảm bảo những
nguyên tắc thiết kế hoạt động khởi động bài giảng bao gồm:
(1) Giới thiệu được mục đích và mục tiêu của bài học.
Công việc đầu tiên khi bắt tay vào thiết kế hoạt động khởi động là đọc toàn
bộ nội dung kiến thức và xác định mục tiêu mà học sinh cần đạt được ở bài đó.
Tùy đối tượng học sinh mà giáo viên đề ra mức độ cần đạt ở mỗi mục tiêu.
(2) Gây chú ý, kích thích sự tò mò ham hiểu biết, khơi dậy niềm hứng thú
học tập bằng các yếu tố như vui nhộn, bất ngờ, lạ lẫm, có tính sáng tạo cao để tạo
động cơ học tập cho học sinh.
(3) Thời gian phải vừa phải.
Thời gian cho hoạt động khởi động chỉ chiếm khoảng 5 phút, không nên
tham lam, xa đà quá sâu, dẫn đến “cháy” giáo án, ảnh hưởng đến các hoạt động
còn lại.

(4) Lựa chọn hình thức khởi động bài giảng phù hợp với từng nội dung của
bài
(5) Tạo điều kiện cho học sinh học tập tích cực, chủ động.
Khi thiết kế hoạt động khởi động, giáo viên cần chú ý đến các hình thức
phát huy tốt tính tích cực, chủ động của học sinh.
(6) Phù hợp với đặc điểm tâm lí và khả năng nhận thức của học sinh.

12


Khi giáo viên đã lựa chọn được hình thức hoạt động khởi động, giáo viên
cần đề ra các yêu cầu phù hợp với từng đối tượng học sinh, từng lớp.
Với việc phân tích ở trên ta có thể thấy việc tìm ra những biện pháp để đổi
mới hình thức tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học Địa lí nhằm phát huy
tính tích cực chủ động của học sinh thật sự là một việc làm cần thiết, tuy nhiên
không phải dễ dàng. Trong phạm vi sáng kiến “Đổi mới một số hình thức tổ chức
hoạt động khởi động trong dạy học Địa lí tại trường THPT Sơn Thịnh” này tôi xin
đưa ra 3 giải pháp phổ biến được giáo viên áp dụng bao gồm:
Giải pháp 1: Khởi động bằng tổ chức trò chơi
Trò chơi là hoạt động được các học sinh thích thú tham gia. Vì vậy nó có
khả năng lôi kéo sự chú ý và khơi dậy được hứng thú học tập của học sinh. Ngồi
ra, các trị chơi cịn có thể ơn tập kiến thức cũ, dẫn dắt các em vào hoạt động tìm
kiếm tri thức mới một cách tự nhiên, nhẹ nhàng, giúp các em vận động tay chân
khiến cho cơ thể tỉnh táo, giảm bớt những áp lực tâm lý do tiết học trước gây ra.
* Tính mới của giải pháp:
Thứ nhất, hoạt động khởi động chỉ diễn ra trong khoảng thời gian ngắn đầu
tiết học, để đảm bảo thời lượng giáo viên quy định rõ thời gian tổ chức trò chơi
( 5-7 phút).
Thứ hai, học sinh trực tiếp tham gia dẫn dắt trò chơi – người dẫn chương
trình dưới sự định hướng của giáo viên, có sự thống nhất giữa giáo viên và học

sinh, quy định luân phiên người dẫn chương trình ( theo tổ hoặc theo bàn). Sau
mỗi trò chơi người học tự rút ra được nội dung kiến thức liên quan đến bài học
mà giáo viên muốn hướng tới.
Trong các giải pháp tổ chức hoạt động khởi động, tơi ưu tiên hình thức tổ chức
trị chơi bởi hình thức này tạo tâm lí thoải mái, hứng thú cho học sinh, mặt khác
giúp học sinh rèn luyện các kĩ năng hợp tác, mạnh dạn, tự tin trước tập thể, góp
phần nâng cao tinh thần, trách nhiệm của mỗi thành viên, tránh trường hợp chỉ tập
trung vào một số học sinh tích cực, cịn các học sinh khác lại ngồi chơi, không
thực hiện nhiệm vụ học tập.
Dưới đây là một số trị chơi có thể áp dụng trong hoạt động khởi động:
(1)Trị chơi ơ chữ may mắn
Trị chơi ơ chữ may mắn là trị chơi phổ biến, được sử dụng rộng rãi trong
giảng dạy cũng như trong các cuộc thi trên truyền hình. Bởi nó khơng chỉ có tính
giải trí cao mà cịn rất phù hợp khi tiến hành khởi động đầu giờ hoặc kết thúc buổi
13


học, tạo ra sự hứng khởi khi vào tiết học hoặc là cách ôn tập nhanh ở cuối bài phù
hợp với nhiều mơn học, bậc học khác nhau. Trị chơi này có những ưu thế nhất
định như: dễ thực hiện, giúp học sinh ghi nhớ kiến thức dễ dàng, có khả năng lôi
kéo số đông học sinh tham gia, phát huy khả năng tư duy, tổng hợp kiến thức,…
Cách thức thực hiện: Giáo viên chuẩn bị các ô chữ hàng ngang có liên quan
đến nội dung bài học. Đáp án của các ơ chữ hàng ngang cũng chính là gợi ý cho
từ hàng dọc mà học sinh phải đi tìm. Các tổ chỉ định ngẫu nhiên ( luân phiên)
người dẫn chương trình.
Luật chơi: Giáo viên có thể tổ chức cho học sinh chơi cá nhân, mỗi một ô
trả lời đúng sẽ có 1 phần q, ai trả lời được ơ chữ hàng dọc sẽ dành được phần
quà đặc biệt. Hoặc giáo viên có thể chia lớp thành 4 đội chơi, mỗi đội chơi sẽ lựa
chọn ô chữ, trả lời đúng mỗi ô hàng ngang được 10đ, trả lời ô hàng dọc được 40đ.
Cuối phần chơi giáo viên tổng hợp kết quả, đội nào có điểm cao nhất sẽ là đội

chiến thắng.
Ví dụ:
Bài 42 - Vấn đề phát triển kinh tế, an ninh quốc phịng ở biển Đơng
và các đảo và quần đảo
(chương trình Địa lí lớp 12 cơ bản)
1. Hoạt động khởi động ( 6 phút)
- Mục tiêu:
- Giúp học sinh nhớ lại các kiến thức về biển, đảo đã học ở lớp dưới.
- Tìm ra những nội dung chưa biết để bổ sung kiến thức từ bài học mới.
- Rèn kĩ năng tư duy, tổng hợp, hợp tác của học sinh.
- Tạo hứng thú cho học sinh với bài học mới.
- Phương thức:
+ PPDH: Nhóm
+ Hình thức: nhóm,
+ PTDH: bộ câu hỏi trị chơi ơ chữ may mắn
- Tiến trình hoạt động:
* Bước 1: Giao nhiệm vụ
- Giáo viên chia lớp thành 4 đội chơi và phổ biến luật chơi cho các đội. Có
9 ơ chữ hàng ngang và 1 câu chủ đề. Mỗi đội sẽ lần lượt lựa chọn các ơ chữ hàng
ngang bất kì. Trong vịng 10 giây nếu trả lời đúng ghi được 10 điểm, nếu trả lời
sai đội còn lại giành quyền trả lời. Đội nào đoán được câu chủ đề sẽ ghi được 40
14


điểm, nếu sai trò chơi sẽ tiếp tục cho đến khi tìm ra hết các từ hàng ngang. Đội có
nhiều điểm hơn sẽ là đội chiến thắng.
* Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: Học sinh nhận nhiệm vụ, tìm hiểu luật chơi dưới
sự hướng dẫn của người dẫn chương trình và giáo viên.
* Bước 3: Báo cáo kết quả: Người dẫn chương trình tổ chức, điều khiển các đội
tham gia trị chơi. Tổng hợp kết quả, cơng bố đội thắng cuộc.

* Bước 4: Đánh giá, chốt kiến thức: Giáo viên đánh giá hoạt động của học sinh.
Từ các ô chữ hàng ngang và hàng dọc, giáo viên dẫn dắt vào bài: Sau 9 ô chữ
hàng ngang và sau khi đã tìm ra được ơ chữ chủ đề là “biển đảo Việt Nam” chúng
ta đã phần nào biết được phạm vi, giới hạn và một số tài nguyên vùng biển nước
ta. Để hiểu rõ hơn về các thế mạnh cũng như hạn chế của vùng biển nước ta, cô
và các em sẽ cùng nghiên cứu bài học hôm nay: Bài 42 - Vấn đề phát triển kinh
tế, an ninh quốc phòng ở biển Đơng và các đảo và quần đảo
(2)Trị chơi “Mảnh ghép bí ấn”
“Mảnh ghép bí ẩn” là một trị chơi thường được áp dụng vào đầu tiết học.
Thông qua các câu hỏi và hình ảnh giáo viên chuẩn bị, học sinh tìm ra các kiến
thức bổ ích cho mình, đồng thời cảm thấy hứng thú và say mê học tập, khám phá
tri thức mới.
Cách thức thực hiện: Giáo viên chọn một bức tranh liên quan đến chủ đề
bài học, sau đó sử dụng 6, 9 hoặc 12 mảnh ghép để che bức tranh.
Luật chơi: Giáo viên chia lớp thành 4 đội chơi. Nhiệm vụ của các đội chơi
là lật từng mảnh ghép, mỗi một mảnh ghép là một câu hỏi, trả lời đúng câu hỏi sẽ
được 10đ và một phần của bức tranh sẽ được lật mở. Trả lời sai đội khác sẽ có
quyền trả lời. Đội nào trả lời đúng được bức tranh chủ đề sẽ được 40đ. Kết thúc
phần chơi, đội có số điểm cao nhất là đội chiến thắng.
Ví dụ :
BÀI 22. DÂN SỐ VÀ SỰ GIA TĂNG DÂN SỐ
(chương trình Địa lí lớp 10)
1. Hoạt động khởi động: ( 5 phút)
- Mục tiêu:
- Giúp học sinh phát hiện ra các vấn đề của dân số thế giới và sự gia tăng
dân số thế giới.
15


- Tìm ra những nội dung chưa biết để bổ sung kiến thức từ bài học mới.

- Tạo hứng thú cho học sinh với bài học mới.
- Phương thức:
+ PPDH: Nhóm
+ Hình thức: cá nhân, nhóm
+ PTDH: máy chiếu, trị chơi mảnh ghép bí ẩn
- Tiến trình hoạt động:
* Bước 1: Giao nhiệm vụ
Giáo viên chia lớp thành 4 đội chơi. Nhiệm vụ của các đội chơi là lật từng
mảnh ghép, mỗi một mảnh ghép là một câu hỏi, trả lời đúng câu hỏi sẽ được 10đ
và một phần của bức tranh sẽ được lật mở. Trả lời sai đội khác sẽ có quyền trả lời.
Đội nào trả lời đúng được bức tranh chủ đề sẽ được 40đ. Kết thúc phần chơi, đội
có số điểm cao nhất là đội chiến thắng.
* Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: Học sinh nhận nhiệm vụ, tìm hiểu luật chơi dưới
sự hướng dẫn của giáo viên.
* Bước 3: Báo cáo kết quả: Giáo viên tổ chức, điều khiển các đội tham gia trò
chơi. Tổng hợp kết quả, công bố đội thắng cuộc.
* Bước 4: Đánh giá, chốt kiến thức: Giáo viên đánh giá hoạt động của học sinh.
Từ bức tranh chủ đề giáo viên dẫn dắt vào bài: Sau khi giải các mảnh ghép tri
thức chúng ta đã phần nào biết được những đặc điểm cơ bản về dân số thế giới và
sự gia tăng dân số thế giới. Để hiểu rõ hơn về các vấn đề này cô và các em sẽ cùng
nghiên cứu bài học hôm nay Bài 22: Dân số và sự gia tăng dân số
(3) Trò chơi “ Nhanh tay – Thơng thái”
Đây là trị chơi gần giống với kĩ thuật dạy học “tia chớp”, thường diễn ra
vào đầu tiết học. Trò chơi nhằm rèn luyện cho học sinh khả năng phản ứng nhanh
trong một khoảng thời gian ngắn.
Cách tổ chức: Giáo viên chia lớp thành các nhóm, phát cho mỗi nhóm bút
dạ và một tờ giấy A3.
Luật chơi: Giáo viên nêu một chủ đề, yêu cầu các nhóm ghi nhanh ra giấy
các thơng tin mình biết về chủ đề đó trong một khoảng thời gian ngắn. Kết thúc
thời gian, nhóm nào ghi được nhiều thơng tin đúng nhất sẽ dành chiến thắng. Phần

thưởng có thể là món quà nhỏ do giáo viên chuẩn bị hoặc điểm thưởng cho học
sinh.
Ví dụ :
16


BÀI 7. LIÊN MINH CHÂU ÂU (EU) (tiếp theo)
Tiết 3. Thực hành: Tìm hiểu về Liên minh Châu Âu
(chương trình Địa lí 11 cơ bản)
1. Khởi động ( 5 phút)
- Mục tiêu:
- Giúp học sinh ghi nhớ và củng cố nhanh đặc điểm nổi bật của Liên Minh
Châu Âu .
- Tìm ra những nội dung chưa biết để bổ sung kiến thức từ bài học mới.
- Tạo hứng thú cho học sinh với bài học mới.
- Phương thức:
+ PPDH: Nhóm, tia chớp
+ Hình thức: Tổ chức trị chơi “Nhanh tay – Thơng thái”
+ PTDH: giấy A4, bút
- Tiến trình hoạt động:
* Bước 1: Giao nhiệm vụ
+ GV chia lớp thành 4 nhóm, phát cho mỗi nhóm bút và một tờ giấy A4,
phổ biến luật chơi. Trong thời gian 5 phút, các nhóm sẽ thực hiện 2 lượt chơi:
Lượt 1: (3 phút) các nhóm thảo luận ghi thơng tin vào giấy A4 được phát,
mỗi thơng tin khơng dài q 1 dịng.
Lượt 2: (2 phút) các nhóm cử đại diện lên bảng ghi nhanh các thơng tin
mình đã thảo luận lên bảng.
Để tăng tính hấp dẫn, GV sẽ nêu chủ đề sau cùng và phát hiệu lệnh “Bắt
đầu”. Chủ đề: “Hãy cho tơi biết bạn đã biết những gì về Liên Minh Châu Âu”
* Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: Học sinh nhận nhiệm vụ, tìm hiểu luật chơi dưới

sự hướng dẫn của giáo viên, học sinh ghi nhanh các thông tin ra giấy.
* Bước 3: Báo cáo kết quả: Giáo viên tổ chức, điều khiển đại diện học sinh lên
ghi thông tin lên bảng. Học sinh cịn lại góp ý, bổ sung.
* Bước 4: Đánh giá, chốt kiến thức: Giáo viên đánh giá hoạt động của học sinh.
Từ các thông tin đúng học sinh đưa ra, giáo viên dẫn dắt vào bài: Qua phần chơi
vừa rồi cô thấy các em đã nêu được một số đặc điểm cơ bản của Liên Minh Châu
Âu: Đây là tổ chức liên kết khu vực lớn, thành công nhất thế giới.... Để hiểu rõ
hơn và củng cố thêm kiến thức về tổ chức liên kết này cô và các em sẽ nghiên
cứu bài hôm nay.
17


Giải pháp 2: Khởi động bằng video, tranh ảnh
Đây là hình thức khởi động nhẹ nhàng đối với học sinh. Việc đưa học sinh
“du lịch” qua màn ảnh, trải nghiệm thực tế thông qua đoạn phim, đoạn nhạc liên
quan đến nội dung bài học sẽ là một cách thú vị để lôi cuốn, thu hút sự chú ý của
học sinh, giúp học sinh phát hiện ra vấn đề cần giải quyết trong bài học.
* Tính mới của giải pháp: Với hình thức khởi động này, giáo viên có sự lựa
chọn kĩ càng các hình ảnh, đoạn phim, bài hát,... sao cho khi tiến hành khởi động,
học sinh sẽ vừa thấy hứng khởi đồng thời các em cũng sẽ phát hiện ra được chủ
đề bài học mới tránh sử dụng hình ảnh, video không ăn nhập với nội dung bài học.
Chọn hình ảnh xác thực, có tính biểu tượng, kích thích khả năng khám phá cao,
giúp học sinh lĩnh hội nội dung nhanh nhất, khoa học nhất, đồng thời phát huy
được năng lực chủ động lĩnh hội kiến thức của học sinh.
Đây là hình thức khởi động nhẹ nhàng đối với học sinh, việc cung cấp cho
học sinh những hình ảnh, video, bài hát..giúp các em thăng bằng cảm xúc, tạo
rung động thẩm mỹ, thu hút các em vào nội dung bài học.
Ví dụ 1:
BÀI 5. VŨ TRỤ. HỆ MẶT TRỜI VÀ TRÁI ĐẤT.
HỆ QUẢ CHUYỂN ĐỘNG TỰ QUAY QUANH TRỤC CỦA TRÁI ĐẤT

(Chương trình Địa lí 10 cơ bản)
1. Hoạt động khởi động ( 5 phút)
- Mục tiêu:
- Giúp học sinh ghi nhớ nhanh một số kiến thức trong bài học.
- Tìm ra những nội dung chưa biết để bổ sung kiến thức từ bài học mới.
- Tạo hứng thú cho học sinh với bài học mới.
- Phương thức:
+ PPDH: Đàm thoại
+ Hình thức: cá nhân
+ PTDH: video “Trái Đất và chuyển động tự quay quanh trục”
- Tiến trình hoạt động:
* Bước 1: Giao nhiệm vụ
- Giáo viên cho học sinh xem video “Trái Đất và chuyển động tự quay
quanh trục” và đưa ra hệ thống các câu hỏi:
+ Video trên thể hiện nội dung gì?
+ Trái Đất chuyển động tự quay quanh trục sẽ sinh ra những hệ quả gì?
18


* Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: Học sinh nhận nhiệm vụ, nghiên cứu trả lời câu
hỏi dưới sự hướng dẫn của giáo viên.
* Bước 3: Báo cáo kết quả: Giáo viên gọi đại diện học sinh trả lời. Học sinh cịn
lại góp ý, bổ sung. Giáo viên chuẩn kiến thức.
* Bước 4: Đánh giá, chốt kiến thức: Giáo viên đánh giá hoạt động của học sinh.
Từ đó giáo viên dẫn dắt vào bài. Vừa rồi chúng ta đã biết một số nét khái quát về
Trái Đất. Hệ quả chuyển động tự quay quanh trục của Trái Đất. Để hiểu rõ hơn về
các hệ quả này cô và các em sẽ cùng đi nghiên cứu bài học hôm nay. Bài 5: Vũ
trụ. Hệ Mặt Trời và Trái Đất. Hệ quả chuyển động tự quay quanh trục của Trái
Đất.
Ví dụ 2:

BÀI 16. SĨNG. THỦY TRIỀU. DỊNG BIỂN
(Chương trình Địa lí 10 cơ bản)
1. Hoạt động khởi động ( 5 phút)
- Mục tiêu:
- Giúp học sinh nhận biết một số điểm nổi bật của các hiện tượng sóng, thủy
triều, dịng biển thơng qua hình ảnh.
- Tạo hứng thú cho học sinh với bài học mới.
- Phương thức:
+ PPDH: Đàm thoại
+ Hình thức: cá nhân
+ PTDH: tranh ảnh, video về sóng, thủy triều, dịng biển
- Tiến trình hoạt động:
* Bước 1: Giao nhiệm vụ
- Giáo viên đưa ra một số hình ảnh về video về sóng, thủy triều, dịng biển
và u cầu học sinh cho biết tên của các hình ảnh đó.
* Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: Học sinh quan sát hình ảnh và suy nghĩ đáp án.
* Bước 3: Báo cáo kết quả: Giáo viên gọi học sinh trả lời tên của các hình ảnh.
Học sinh khác quan sát, chỉnh sửa nếu cần.
* Bước 4: Đánh giá, chốt kiến thức: Giáo viên đánh giá hoạt động của học sinh.
Từ các hình ảnh đưa ra, giáo viên dẫn dắt vào bài học: Qua các hình ảnh chắc hẳn
các em đã đốn được các hiện tượng tự nhiên mà cô muốn nhắc đến – Đó là Sóng,
19


Thủy Triều, Dòng Biển. Vậy nguyên nhân nào tạo nên sóng, thủy triều, dịng biển?
Và các hiện tượng này diễn ra như thế nào? Để Hiểu rõ hơn về các hiện tượng
cũng như trả lời hoàn chỉnh được câu hỏi trên, cô và các em sẽ vào nghiên cứu
bài hôm nay. Bài 16: Sóng. Thủy Triều. Dịng Biển
Giải pháp 3: Khởi động bằng tạo tình huống
“Giáo dục là việc chuẩn bị cho người học vào việc giải quyết các tình

huống của cuộc sống” (S.B. Robinsohl 1967). Con người bắt đầu suy nghĩ khi họ
thấy xuất hiện nhu cầu hiểu biết một cái gì đó. Từ một vấn đề hoặc một câu hỏi,
từ sự ngạc nhiên hay nỗi băn khoăn thắc mắc sẽ lơi cuốn học sinh vào q trình
tư duy được xác định bởi tình huống thực tiễn xảy ra xung quanh họ. Vì vậy, dạy
học bằng tình huống là một trong những phương pháp dạy học tích cực góp phần
thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện.
Đây là phương pháp dạy học hữu hiệu nhằm mang lại niềm vui, hứng thú,
thắp lên ngọn lửa say mê, tìm tịi chiếm lĩnh tri thức; phát triển tư duy, năng lực
phát hiện và giải quyết vấn đề; từ đó hình thành ở học sinh nhân cách của người
lao động mới, tự chủ, sáng tạo, có khả năng giải quyết tốt các tình huống do cuộc
sống đặt ra.
* Tính mới của giải pháp:
Giáo viên tổ chức được tình huống có vấn đề, giúp học sinh nhận thức được
tình huống, chấp nhận giải quyết và tìm được kiến thức trong quá trình hoạt động
hợp tác giữa thầy và trị, phát huy tối đa tính tích cực của học sinh.
Khi tiến hành hoạt động khởi động, giáo viên đưa ra các “tình huống có
vấn đề”, tức là các tình huống chứa đựng mâu thuẫn. Từ đó sẽ kích thích tư duy
học sinh, khơi dậy đam mê, nhu cầu muốn tìm tịi khám phá, giúp học sinh có tâm
thế sẵn sàng cho hoạt động hình thành kiến thức.Từ tình huống chứa đựng mâu
thuẫn giáo viên đưa ra, học sinh giải quyết vấn đề và đưa ra được tình huống mới,
mâu thuẫn mới.
Ví dụ 1:
BÀI 37. ĐỊA LÍ CÁC NGÀNH GIAO THƠNG VẬN TẢI
(Chương trình Địa lí 10 cơ bản)
1. Hoạt động khởi động ( 5 phút)
- Mục tiêu:
- Giúp học sinh hứng thú, lôi cuốn vào bài học mới.
20

- Tăng tính tị mị, nhu cầu muốn nắm bắt kiến thức mới cuat học sinh.
- Phương thức:
+ PPDH: Đàm thoại
+ Hình thức: cá nhân
+ PTDH: đoạn nhạc “Tàu anh qua núi”.
- Tiến trình hoạt động:
* Bước 1: Giao nhiệm vụ
Giáo viên cho học sinh nghe một đoạn nhạc trong bài hát “tàu anh qua núi”
sau đó đưa ra hệ thống câu hỏi:
- Đoạn nhạc trên nói về loại hình vận tải nào?
- Tình hình phát triển của loại hình giao thông vận tải được nhắc đến trong
bài hát?
* Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: Học sinh nhận nhiệm vụ, chú ý lắng nghe để tìm
ra lời giải cho các câu hỏi của giáo viên.
* Bước 3: Báo cáo kết quả: Giáo viên gọi đại diện học sinh trả lời, học sinh khác
góp ý, bổ sung. Giáo viên chuẩn kiến thức.
* Bước 4: Đánh giá, chốt kiến thức: Giáo viên đánh giá hoạt động của học sinh.
Từ các thông tin chuẩn kiến thức, giáo viên dẫn dắt vào bài. Qua lời bài hát chúng
ta đã phần nào thấy được tình phát triển của ngành giao thông vận tải nước ta, đặc
biệt là đường sắt. Để thấy rõ hơn về ưu và nhược điểm, tình hình phát triển và
phân bố của loại hình này, cơ và các em sẽ nghiên cứu bài hơm nay.
Ví dụ 2:
BÀI 9. NHẬT BẢN
(Chương trình Địa lí 11 cơ bản)
1. Hoạt động khởi động ( 5 phút)
- Mục tiêu:
- Giúp học sinh ghi nhớ nhanh một số nét khái quát về Nhật Bản.
- Tìm ra những nội dung chưa biết để bổ sung kiến thức từ bài học mới.
- Tạo hứng thú cho học sinh với bài học mới.
- Phương pháp, hình thức: hoạt động cá nhân

- Phương tiện, kĩ thuật: sử dụng tình huống có vấn đề.
- Tiến trình hoạt động:
21


* Bước 1: Giao nhiệm vụ
- Giáo viên đưa ra tình huống có vấn đề: “Sau chiến tranh thế giới thứ hai,
Nhật là quốc gia bại trận, kinh tế kiệt quệ, tài nguyên khoáng sản nghèo nàn lại
thường xuyên đối mặt với thiên tai. Thế nhưng sau hơn 1 thập niên, Nhật Bản đã
trở thành một cường quốc về kinh tế. Điều kì diệu ấy có được từ đâu?”
* Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: Học sinh suy nghĩ trả lời. Giáo viên quan sát,
hỗ trợ học sinh khi cần thiết.
* Bước 3: Báo cáo kết quả: Giáo viên tổ chức, điều khiển cho học sinh nêu ra
các giả thiết lí giải sự phát triển thần kì của Nhật Bản. Học sinh cịn lại góp ý, bổ
sung.
* Bước 4: Đánh giá, chốt kiến thức: Giáo viên đánh giá hoạt động của học sinh,
chốt lại nguyên nhân giúp kinh tế Nhật phát triển thần kì, sau đó dẫn dắt vào bài:
Vừa rồi các em đã chỉ ra được một số nguyên nhân giúp cho nền kinh tế Nhật Bản
phát triển nhanh chóng. Sau đây cơ và các em sẽ cùng tìm hiểu về quốc gia này
để có lời giải đáp đầy đủ nhất.
3. Khả năng áp dụng của giải pháp.
Qua thực tế áp dụng giải pháp có thể thấy, giải pháp đã góp phần phát huy
vai trị chủ động, tích cực, tự giác, sáng tạo của học sinh trong giờ dạy. Dưới sự
tổ chức, hướng dẫn của giáo viên với các biện pháp cụ thể học sinh chủ động trong
quá trình tiếp cận, phát hiện và lĩnh hội kiến thức, từ đó có tác dụng kích thích
học sinh động não tư duy, say mê hứng thú tìm hiểu tri thức mới. Khơng khí lớp
học vui vẻ, học sinh tích cực hoạt động.
Đổi mới phương pháp dạy học hướng tới phát huy tính tích cực của học
sinh khơng phải là việc làm một sớm một chiều là có thể thực hiện được. Mỗi giáo
viên cần căn cứ vào tình hình thực tế học sinh với đặc điểm của vùng - miền khác

nhau để thực hiện sao cho phù hợp và đạt hiệu quả cao nhất. Qua q trình nghiên
cứu, vận dụng tơi nhận thấy những giải pháp đã nêu có khả năng áp dụng cho tất
cả các khối lớp. Không riêng môn Địa lí mà tất cả các mơn học khác đều có thể
áp dụng giải pháp vào thực tế giảng dạy.
4. Hiệu quả, lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng giải
pháp.
Bản thân tôi khi áp dụng sáng kiến “ Đổi mới một số hình thức tổ chức
hoạt động khởi động trong dạy học Địa lí tại trường THPT Sơn Thịnh” kết
22


hợp sử dụng hiệu quả các hoạt động khác trong bài giảng, tôi đã đạt được một số
kết quả nhất định.
Qua thời gian thực hiện, các tiết học của tôi sơi nổi hẳn lên, học
sinh tích cực tham gia phát biểu xây dựng bài hơn. Số học sinh học lực yếu tỏ ra
phấn khởi cùng các bạn tham gia vào các trị chơi tập thể, các hoạt động cặp
nhóm. Mặc dù mức độ tiếp thu bài học của các em học sinh vẫn chưa
đồng đều nhưng ở phần khởi động bài học hầu hết các em đều tích cực tham gia
khơng cịn phân biệt học sinh yếu hay học sinh khá, giỏi ở hoạt động này.
Học sinh trở nên yêu thích mơn học hơn, thích những giờ dạy của tơi nhiều hơn,
có hứng thú học tập bộ mơn hơn, trong giờ học các em tập trung vào bài học và
hăng hái phát biểu xây dựng bài, hào hứng với những nhiệm vụ mà giáo viên giao
cho, chất lượng dạy – học ngày càng nâng cao.
Tùy vào mục tiêu, nội dung của tiết học cũng như đặc điểm của học sinh
mà tơi lựa chọn các hình thức khởi động bài giảng sao cho phù hợp và đạt hiệu
quả nhất. Thời gian dành cho hoạt động này không nhiều cho nên người dạy cần
linh hoạt, khéo léo. Bất cứ một vấn đề gì nếu q lạm dụng thì khơng tốt. Vì thế
tơi cho rằng: Dạy như thế nào cho tốt là một điều không dễ.
Thực tế cho thấy giữa các lớp không áp dụng hoạt động khởi động bài
giảng theo hướng đổi mới so với lớp có áp dụng, kết quả học tập của các em có

khác biệt rõ rệt.
Tơi thực hiện đề tài từ năm học 2019 – 2020, năm học 2020 – 2021 và
năm học 2021 – 2022, đã được triển khai giảng dạy ở một số lớp thuộc khối
10,11, 12 trường THPT Sơn Thịnh.
Kết quả thu được cụ thể như sau:
* Năm học 2019 – 2020.
Lớp

Mức độ áp

Khơng khí

dụng sáng kiến

học tập
Lớp học

12B1
Không áp dụng
40HS

Kết quả học tập (%)
Giỏi

Khá

TB

Yếu

0

5HS

24HS

11HS

(0%)

(12,5)

Kém

trầm, ít sôi
nổi

23

(60,0) (27,5)

0


12B2

Áp dụng

38HS

thường xun

Sơi nổi, tích

3HS

11HS

18HS

6HS

(7,9)

(28,9)

(47,4) (15,8)

cực, hào
hứng

0

* Năm học 2020 - 2021
Mức độ áp
Lớp

dụng sáng
kiến

10A

Áp dụng

42HS

thường xuyên

10C
44HS

Kết quả học tập (%)

Khơng khí
học tập

Giỏi

Khá

TB

Yếu

Sơi nổi, tích

7HS

22HS

13HS

0HS

cực, hào hứng (16,7) (52,3)

(31,0)

(0,0)

21HS

3HS

Áp dụng

Có sôi nổi

không thường

nhưng không

xuyên

thường xuyên

2HS

18HS

Kém

0

0
(4,5)

(41,0)

(47,7)

(6,8)

* Năm học 2021 – 2022 ( Học kỳ I).
Mức độ áp
Lớp

dụng sáng
kiến

10B2

Áp dụng
không thường

45HS

xuyên

10B3

Áp dụng

46HS thường xun

Kết quả học tập(%)

Khơng khí học
tập

Giỏi

TB

Yếu

Kém

16HS 27HS 2HS

Lớp học trầm, ít
sơi nổi

Khá

0

(35,6) (60,0) (4,4)

Sơi nổi, tích

3HS 25HS 18HS 0HS

cực, hào hứng

(6,5) (54,4) (39,1) (0,0)

0

0

Qua số liệu khảo sát thu được, ta có thể thấy việc áp dụng giải pháp đổi mới hình
thức tổ chức hoạt động khởi động theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh
có các ưu điểm như sau:
24


Hình thức khởi động: Tổ chức thành các hoạt động, đa dạng về hình thức
tổ chức; thu hút được sự chú ý và tham gia của học sinh; thông qua việc các em
được tham gia trực tiếp vào hoạt động, được học tập tích cực và kích thích sự sáng
tạo bằng các tình huống “có vấn đề” giúp các em chú ý hơn vào bài học, học tập
một cách chủ động và tích cực hơn trong tiết học.
Thơng qua các hoạt động khởi động, học sinh nhớ lại kiến thức đã học ở
các cấp học, các bài học trước đó. Từ có sự kết nối kiến thức cũ đã học với thức
mới, xác định được mục tiêu cần giải quyết trong hoạt động học tiếp theo.
5. Những người tham gia tổ chức áp dụng sáng kiến lần đầu: Không
6. Các thông tin cần được bảo mật: Không
7. Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến:
Để tiết học mang lại hiệu quả cao, phát huy tính tích cực và sáng tạo của
học sinh, giúp các em chủ động lĩnh hội kiến thức thì việc đổi mới phương pháp

của người giáo viên đứng lớp có vai trị quan trọng hàng đầu. Do đó:
- Mỗi giáo viên trong q trình giảng dạy cần tự học hỏi, tự tìm tịi và sáng
tạo để đa dạng hóa các hình thức tổ chức học tập cho học sinh. Một tiết học có
thực sự tích cực và thu hút sự quan tâm chú ý của học sinh hay khơng thì phải bắt
đầu ngay từ hoạt động đầu tiên: Hoạt động khởi động. Nếu ngay từ khởi động mà
không thu hút được sự quan tâm và khơng phát huy được tính tích cực của học
sinh thì ở các hoạt động sau sẽ rất khó đê đưa các em vào guồng của một thiết học
phát huy tính tích cực của học sinh.
- Q trình đổi mới phương pháp dạy học cần có sự hỗ trợ nhiều của các
phương tiện học tập trực quan, với điều kiện cơ sở vật chất của trường THPT Sơn
Thịnh, Huyện Văn Chấn nói riêng, các trường THPT trong tỉnh nói chung đều
tương đối đầy đủ đáp ứng tốt cho việc đổi mới các tiết học.
- Giáo viên cần bồi dưỡng khả năng sử dụng công nghệ thông tin, sử dụng
các thiết bị dạy học mới để tiết học có hiệu quả tốt nhất.
- Sự hợp tác và tham gia đầy đủ, tích cực của học sinh, trong quá trình học
tập học sinh nghiêm túc, ổn định tổ chức.
- Ban giám hiệu tạo điều kiện tốt về mặt thời gian, cơ sở vật chất lớp học
( bàn ghế , thiết bị dạy học (máy chiếu, loa đài, máy tính, tranh ảnh, bản đồ,...)
25